SZTUKA KLASYCZNA I WSPÓŁCZESNA MOTOREM ROZWIJANIA TWÓRCZOŚCI ARTYSTYCZNEJ DZIECI
INNOWACJA PEDAGOGICZNA
„Ciało ludzkie jest orkiestrą,
w której różne instrumenty:
mięśnie, nerwy, słuch, kierowane
są przez dwóch dyrygentów-
duszę i umysł.”
Emil Jaques- Dalcroze
Przemiany jakie zachodzą w polskim systemie edukacji stawiają przed nauczycielem nowe wyzwania. Od nauczyciela oczekuje się zwiększenia aktywności i pomysłowości w planowaniu i organizowaniu działań dzieci oraz nowego podejścia do procesu nauczania i wychowania.
Nowe koncepcje wychowania przedszkolnego, promujące szeroko pojęty rozwój, traktują człowieka całościowo, tzn. jako ciało, duszę i rozum.
Dziecko w wieku przedszkolnym odczuwa potrzebę tworzenia i może ją zaspokoić poprzez posługiwanie się różnorodnymi sposobami ekspresji: mimiką, ruchem, słowem, gestem, dźwiękiem, barwą. Umożliwienie warunków wielostronnej aktywności intensywnie rozwija wszystkie procesy psychiczne, sprzyjające pobudzaniu dyspozycji twórczych dzieci.
Zainteresowanie problematyką twórczości zrodziło się z potrzeby oddziaływania kształcącego i wychowawczego adekwatnego do zachodzących we współczesnym świecie zmian. Stojące przed człowiekiem XXI wieku nowe zadania spowodowały konieczność dokonania w programach nauczania, jak również w obrębie zakładanych w procesie edukacji celów, istotnych zmian. Potrzebne okazało się ukształtowanie odpowiedniego człowieka, elastycznego, dysponującego bogatą wyobraźnią i zdolnością ekspresji twórczej, cechującego się nowatorstwem i oryginalnością myślenia.
Ruch nowego wychowania wywodzący się z przełomu XXI i XX wieku związany jest z takimi nazwiskami, jak: Hall, Binet, Montessori, Claparede i inni. Wszystkich ich łączył stosunek do swobodnego rozwoju jednostki. Uważali, że dzieciństwo ma wartość autonomiczną i sprzyja twórczemu rozwojowi poprzez swobodna aktywność dziecka. Na przykład C. Freinet akcentował rolę ekspresji i twórczości w procesie poznawania świata. Zaś H. Read uważał, że człowiek jest przede wszystkim tym, który tworzy. Twórczość jest psychologicznym zaprzeczeniem niszczenia, zaś upadek sztuki według Reada- zwiastuje zło (Gloton, 1976).
W ostatnich dziesiątkach lat zajęto się bardziej szczegółowo istotą procesów twórczych (Lowenfeld, Torrance, Guilford), a także treścią wychowania mającą na celu formowanie w pełni twórczego człowieka.
Twórczość nie stanowi celu samego w sobie. Chodzi o takie uformowanie jednostki, której twórcze możliwości będą spożytkowane do ważnych celów indywidualnych i społecznych.
Prof. J. Szczepański w swojej pracy „ O indywidualności” mówi, że ważna jest każda zdolność twórcza, każdego człowieka, jeśli tylko służy jego byciu, działaniu „w dobrym”.
Gloton i Clero (1976) sądzą, że właśnie wychowanie estetyczne obejmuje inspirację działalności twórczej i kształcenie wrażliwości, co oznacza uczenie, kształtowanie zachowań emocjonalnych , kulturowych, pożądanych wychowawczo, bo korzystnych dla jednostki i społeczeństwa. Tak więc sztuka rozumiana jest jako środek kształtowania pełnej, twórczej osobowości w swobodnych warunkach, w sytuacjach sprzyjających właściwej motywacji działania, w związku z wewnętrznym doświadczeniem dziecka.
Najlepszym momentem na podjęcie działań stymulujących postawę twórczą wydaje się wiek przedszkolny, wiek intensywnego rozwoju wyobraźni dziecięcej i zabaw twórczych. Zdolności twórcze, pomysłowość i naturalna kreatywność małego dziecka ujawniają się najpełniej około piątego roku życia pod postacią rozbudzonej ekspresji werbalnej, plastycznej, muzycznej i ruchowej dziecka i tezy najbliższego rozwoju L.S. Wygotskiego, można więc sformułować hipotezą, iż najskuteczniejsze będzie stymulowanie właściwości dopiero dojrzewających u dziecka- umieszczonych w sferze najbliższego rozwoju, czyli tych dyspozycji i właściwości psychicznych, które się kształtują i dojrzewają. Stymulacja będzie rozumiana jako stawianie zadań, tworzenie odpowiednich warunków emocjonalnych i materialnych, w których ujawni się aktywność twórcza dzieci.
Po licznych działaniach dla i z dziećmi przekonałam się, że szczególnie inspirująco wpływa na ich twórczą aktywność właśnie kontakt z różnymi dziedzinami i dziełami sztuki.
Architektura, rzeźba, malarstwo, grafika, fotografia, literatura i poezja (nie tylko dziecięca), muzyka (także poważna), teatr, tzw. beaux arts wyzwalały twórcze dyspozycje tkwiące w każdym dziecku. Poziom życia kulturalnego rodzin wiejskich ze względu na coraz bardziej widoczny proces ubożenia rodzin jest niski. Sposoby spędzania czasu wolnego częstokroć ograniczają się jedynie do oglądania telewizji. Rodzice wraz z dziećmi nie mają możliwości chodzenia do kina, teatru, na różnego rodzaju imprezy artystyczne. Moim zamysłem było wyrównanie dysproporcji środowiskowych i uatrakcyjnienie zajęć poprzez różnorodne formy działalności artystycznej. Chcąc zrekompensować chociażby w części istniejące braki w dostępie do dóbr kultury i zaszczepić potrzebę obcowania z nimi, postanowiłam rozszerzyć program o sytuacje, w których dziecko styka się z dziełami sztuki, stanowiącymi inspirację do jego własnej twórczej aktywności. Aranżowania kontaktu dzieci ze sztuką nie ograniczam do jej prezentacji. Stanowi ona punkt wyjścia do działań plastycznych, muzycznych, ruchowych, teatralnych, zintegrowanych, a jak szybko się przekonałam zwłaszcza działania dzieci oparte na wytworach sztuki, angażują je emocjonalnie, motywują wewnętrznie dają poczucie radości tworzenia. Uznane za klasykę i mniej znane wytwory sztuki niejednokrotnie dzięki zaskakującym skojarzeniom i pomysłom dzieci mogły zaistnieć na różnych płaszczyznach. Tradycyjnie pojmowany „odbiorca sztuki”, w tym przypadku małe dziecko, stanie się dzięki specyficznemu sposobowi kontaktu z nią jej twórczym interpretatorem. W myśl cytatu
B. Suchodolskiego, że „nie tylko wychowanie ma służyć sztuce, ale to właśnie sztuka ma służyć wychowaniu”.
CEL GŁÓWNY INNOWACJI
Wyzwolenie u dzieci tendencji do samoekspresji i inwencji twórczej poprzez stosowanie różnorodnych form inspiracji pedagogicznych.
CELE SZCZEGÓŁOWE
Rozszerzenie świadomości muzycznej dzieci.
Rozumienie różnych stylów muzycznych.
Umiejętność wyrażania emocji poprzez sztukę plastyczną i ruch.
Rozwijanie motywacji do podejmowania aktywności poznawczej i twórczej.
Inspirowanie twórczego działania, pobudzanie wyobraźni, rozwijanie ekspresji ruchowej, plastycznej i muzycznej w celu wyrażania własnych przeżyć i kształtowanie otoczenia.
Rozbudzanie potrzeb wyrażania i kreowania siebie poprzez śpiew, ruch, plastykę, słowo.
Kształtowanie estetyki ruchu.
Pielęgnowanie indywidualnego stylu muzycznego i plastycznych wypowiedzi.
Kształtowanie umiejętności twórczego rozwiązywania problemów, poszanowania pomysłów i oryginalności.
Uaktywnienie potencjału twórczego.
Rozwijanie fantazji muzycznej oraz ekspresji ruchowej.
Rozwijanie zdolności werbalnego i nie werbalnego wyrażania spostrzeżeń, przeżyć i pomysłów.
Pobudzanie do niezwykłego wykorzystania różnych przedmiotów w improwizacjach ruchowo- muzycznych.
Wyrabianie przekonania o pełnej akceptacji pomysłów związanych z inwencją twórczą.
Wykorzystanie niekonwencjonalnych technik plastycznych.
CELE OPERACYJNE
Dziecko:
zna utwory muzyczne, literackie i dzieła plastyczne klasyczne i współczesne
zna nowe techniki plastyczne
zna podstawowe kroki Krakowiaka, Polki, Poloneza, Kujawiaka
zna sposoby porozumiewania się bez słów
potrafi wypowiedzieć się na temat odczuć jakie wzbudziły w nim dzieła sztuki
potrafi zatańczyć do zaprezentowanej melodii i układu
potrafi wykazać się inwencja ruchową przy muzyce
potrafi ruchem przedstawić treść słuchanego utworu muzycznego
potrafi ciałem, gestem, mimiką przekazać jakąś informację
przy pomocy dorosłych wykonuje różnorodne instrumenty muzyczne
posługuje się tymi instrumentami podczas zabaw
potrafi wykonać „zadania ruchowe” na określony sygnał i znak wzrokowy i słuchowy
potrafi wykonać pracę plastyczną inspirowaną utworem muzycznym
samodzielnie dobiera technikę plastyczną do tematu pracy
podaje propozycje własnych rozwiązań
wykonuje pomysły innych
śpiewa proste kanony
dostrzega różnice między muzyką poważną i rozrywkową
rytmicznie odtwarza ruchy wykonane przez nauczyciela podczas aerobiku
współdziała i współpracuje z innymi
respektuje zasady przyjęte podczas pracy
ZMIANY
Zmiany dokonywane w zakresie programu: „ABC...Program wychowania przedszkolnego XXI wieku”, autorstwa Anny Łady- Grodzickiej, Ewy Bałczewskiej, Maryli Herde, Elżbiety Kwiatkowskiej, Joanny Wasilewskiej, przeznaczony do wychowania przedszkolnego.
Numer dopuszczenia DKW- 4013- 1/00.
Zmiany dotyczą treści programu w obszarze edukacji muzycznej i kulturowo- estetycznej.
PROGRAM ZOSTANIE POSZERZONY O NASTĘPUJĄCE TREŚCI:
zaznajomienie dzieci z wybranymi utworami Szopena, Griega, Vivaldiego, Strausa, Haendla, Czajkowskiego
organizowanie koncertów i poranków muzycznych
prowadzenie dodatkowych zajęć rytmiki
mini- operetka- śpiewanie dialogów
wykorzystanie repertuaru piosenek biesiadnych realizowanych metodą dobrego startu
słuchanie muzyki relaksacyjnej- ćwiczenia relaksacyjne
wykorzystanie muzyki etnicznej jako inspiracji do zabaw ruchowych i plastycznych
wykonywanie niekonwencjonalnych instrumentów muzycznych
nauka prostych kanonów: „Panie Janie”, „Jabłka”
słuchanie pieśni w wykonaniu chórów
muzykowanie ruchem- wykorzystanie metody E.J. Dalcroza
aerobik- nowa forma ćwiczeń porannych
nauka wybranych tańców ludowych
nauka układów tanecznych do muzyki współczesnej
zorganizowanie Gminnego Festiwalu Piosenki Dziecięcej „Śpiewające Przedszkolaki”
ilustrowanie muzyki ruchem- nauka dodatkowych pląsów
organizowanie spotkań warsztatowych z rodzicami „Popołudnie ze sztuką”
zapoznanie z wybranymi dziełami sztuki takich twórców jak: Matejko, Wyspiański, Boznańska, Chełmoński, Van Gogh, Picasso, Michał Anioł
organizowanie mini- galerii i wernisaży
wprowadzanie nowych technik plastycznych: malowanie pianą, kremem do golenia, farbami akrylowymi, pastelami olejnymi, gwasze, batiki, kalkografie, wysypywanki, monotypia jednobarwna i wielobarwna, witraż, ornamenty, układanka z koronki, nakrapianki i rozpryskiwanki, malowanie rożkami, wałkiem, nitką, na folii, mozaika ze skorupek jaj, technika mokre w mokre,
wykonywanie ozdób z makaronu różnego kształtu
wykonywanie przedmiotów codziennego użytku oraz przedmiotów dekoracyjnych z różnorodnego materiału- miseczka z gliny, masy papierowej, ramka
wykonywanie kafli gipsowych i z masy solnej (płaskorzeźba)
kiermasze świąteczne- sprzedaż wytworów dzieci
etiudy pantomimiczne
żywe obrazy czyli obrazy stworzone z ludzi- reagowanie ruchem i gestem na dramatyczne momenty
„ rzeźby”- wymowa ciała, gestu, mimiki
malowanie na styropianie, szarym płótnie, zagruntowanych płytach pilśniowych
malowanie mandali i dekorowanie nimi sali.
KORZYŚCI WYNIKAJĄCE Z WPROWADZENIA ZMIAN
Poszerzenie wiedzy o klasycznej i współczesnej sztuce związanej z muzyką, plastyką i architekturą
Uczenie się rozumienia oraz patrzenia na sztukę stanowiącą podstawę wyzwalania pozytywnych emocji
SPOSOBY MONITOROWANIA I EWALUACJI
Obserwacje dzieci podczas działań twórczych- odnotowane spostrzeżenia w arkuszach obserwacji
Rysunkowa ankieta dla dzieci
Ankieta dla rodziców
Zdjęcia
Albumy z pracami dzieci
OPIS WYBRANYCH FORM PRACY Z DZIEĆMI
Poranki muzyczne
Będą organizowane raz w tygodniu. Podczas poranków będą prezentowane utwory wielkich kompozytorów. Nauczycielka w kilku zdaniach przybliża sylwetkę kompozytora i wybrany utwór . Po wysłuchaniu dzieci dzielą się swoimi wrażeniami.
Aerobik jako forma ćwiczeń porannych
Opracowanie dwóch układów ćwiczeń do muzyki współczesnej. Dobrana muzyka zawiera wyraźne rytmiczne akcenty. Jest żywa, ale niezbyt szybka. Układy złożone są z prostych ruchów np. rytmiczny marsz, podskoki. Wymachy ramion, kroki dostawne, skrzyżne, skłony, skręty tułowia.
Galerie
Organizujemy w jednej z sal przedszkolnych. Prace umieszczamy na dużych płytach styropianowych, na kolorowych tłach. Galeria jest środkiem ułatwiającym rodzicom głębsze poznanie pracy przedszkola. Mogą oni zaobserwować, w jaki sposób rozwija się inwencja twórcza dziecka. Galeria ma charakter otwarty, jest okazją do swobodnej wymiany wrażeń i rozmów na temat wykonywanych prac.
Wernisaże
Na dużej tablicy umieszczamy imię i nazwisko dziecka. Wieszamy kilkanaście pięknie oprawionych prac małego artysty. Cała grupa dzieci uczestniczy w uroczystym otwarciu wystawy. Dzieci wyrażają swoje opinie na temat prac. Staramy się, aby każde dziecko miało swój wielki dzień.
Powyższe formy mobilizują dzieci, każde czuje się wyróżnione i stara się by jego prace były coraz piękniejsze.
OPIS WYBRANYCH TECHNIK PLASTYCZNYCH
Monotypia
Bardzo przydatna technika plastyczna przeznaczona do zatrzymania kształtów i faktur roślin zbieranych podczas spacerów. Malujemy szklaną płytkę gęstą klejową farbą, kładziemy na nią liście, trawy, itp. Całość przykrywamy kartką, a następnie gazetą i mocno pocieramy dłonią. Ściągamy gazetę wraz z kartką.
Kalkograf
Na kolorową kartkę nałożyć kształty wycięte z kartonu. Na matrycę położyć kalkę maszynową, stroną kalkującą do dołu. Nałożyć papier odbitkowy i nakryć go gazetą. Gorącym żelazkiem przeprasować. Zdjąć odbitkę i ściągnąć z niej kalkę.
Batik
To technika barwnego zdobienia tkanin. Roztopiony wosk kładzie się na tkaninę, następnie farbuje. Z dziećmi wykonujemy batik świecowy. Używając pasteli woskowych, dzieci malują na określony temat. Następnie kartkę malują farbą akwarelową.
Witraż
Wykorzystujemy opakowania po słodyczach. Ze złotek, sreberek ułożyć na kartce formatu A4 dekoracyjny motyw, przykleić. Czarny arkusz papieru złożyć na pół i wyciąć dekoracyjny kształt. Rozłożyć, posmarować klejem i przylepić, wykańczając witraż.
Mozaika
Mozaiki układa się z różnorodnego materiału, komponując obrazy z małych kawałeczków (papier, tektura, skorupki jaj, masa solna pokrojona i wysuszona itp.).
Kafle
Dno niewielkiego pudełka wylepić wałeczkami plasteliny, tworząc dowolny motyw, np. domek. Następnie wypełnia się pudełko rozrobionym gipsem. Gdy gips wyschnie, ściągamy pudełko i malujemy płytkę farbami.
Grandatiera
Malowanie wacikami kolorowych kropek.
Mokre w mokre
Na zwilżonej wodą kartce papieru dzieci malują barwne plamy farbami akwarelowymi. Plamy zlewają się i przechodzą jedne w drugie. Tak przygotowane kolorowe tła są bazą do innych prac lub wykorzystywane jako wycinanka.
Odbijanie gazy barwionej tuszem
Niewielkie kawałki gazy zabarwiamy rozwodnionym tuszem, następnie kładziemy je na jedną połowę złożonego kartonu. Nakrywamy pracę drugą połową. Powstają dwa identyczne odbicia, które dzieci uzupełniają szczegółami dorysowanymi mazakami, zgodnie ze swoją wyobraźnią.
Na zakończenie pragnę się podzielić swoimi spostrzeżeniami po niespełna rocznym okresie wdrażania innowacji. Zaobserwowałam u dzieci wyzwolenie pozytywnych emocji oraz wnikliwszy i wrażliwszy odbiór otaczającego świata, przejawiający się w ogólnej wrażliwości na piękno. Nastąpił u dzieci rozwój pomysłowości i wyobraźni, wyzwolenie swobody odprężenia, radości. Dzieci w naturalny sposób stopniowo przekraczały stadia twórczej ekspresji. Odniesione sukcesy w pracach artystycznych spowodowały wzrost poczucia własnej wartości oraz wiarę we własne możliwości. Przekonałam się o słuszności i celowości tego typu działań w pracy z małymi dziećmi.