Rozwijanie twórczości dzieci poprzez działalność plastyczną
Twórcza działalność jest najważniejszą formą ludzkiej aktywności. Twórczość plastyczna, obok mowy i pisma, jest sposobem wyrażania naszych myśli. Aktywność własna, a zwłaszcza swobodna ekspresja artystyczna, pozwala na zaspokojenie dążeń i potrzeb.
Dzieci z natury są aktywne i ciekawe świata. Zdumiewają się, zachwycają, co sprawia, że potrafią reagować twórczo. Dzieci wypowiadają się na własny sposób. Tworząc, angażują wszystkie sfery osobowości. Zajęcia plastyczne w dużej mierze wspomagają rozwój i kompensują braki młodej osobowości dziecka. Wypełniają lukę w sferze uczuć i emocji, a także w kształtowaniu wyobraźni i myślenia twórczego.
M.Karwowska-Struczyk uważa, że twórczość plastyczna dziecka "rozwija wyobraźnię, pamięć, pomaga w utrwaleniu wiedzy o przedmiotach, otoczeniu, życiu ludzi i zwierząt. Dziecko poznaje swoje możliwości, uczy się wytrwałości, ujawnia pomysłowość, oryginalność, uczy się odczuwać potrzeby innych ludzi, patrzeć na świat oczami malowanej postaci". Dziecko, rysując w sposób charakterystyczny dla swojego poziomu rozwoju, uczy się wyrażania sądów i niezależności myślenia.
Rozpoczęcie przez dziecko nauki w szkole jest okresem przełomowym. W tym czasie dobrze działają analizatory, szczególnie wzrokowy i słuchowy, doskonalą się pod względem ilościowym i jakościowym procesy poznawcze - spostrzeżenia, pamięć, wyobrażenia, uwaga i myślenie, co wpływa na usamodzielnienie się czynności umysłowych. Zajęcia plastyczne w tym okresie odgrywają ogromną rolę, pod warunkiem ich właściwego ukierunkowania. Występują wówczas w roli instrumentu intelektualnego i emocjonalnego, służą kształtowaniu osobowości twórczych.
Sam proces twórczy i właściwie dobrane techniki plastyczne stwarzają olbrzymią radość dziecku - twórcy, pobudzają kreatywność, niosą za sobą dużo nowych doświadczeń i wrażeń, pomagają rozwiązywać problemy i podsuwają alternatywne sposoby wykonania. Dzieci stają się aktywniejsze, wrażliwsze, lepiej posługują się językiem mówionym i pisanym.
Spontaniczna, radosna twórczość pomaga łączyć naukę z zabawą. Jest dla dziecka czymś bliskim i naturalnym, a dla nauczyciela może być źródłem cennych informacji o uczniu. Dziecięce prace plastyczne mówią o stanie rozwoju dziecka, o jego cechach charakterologicznych, ewentualnych zaburzeniach i problemach. Wielu badaczy, analizując twórczość rysunkową dziecka od wczesnych lat życia, szuka pewnych prawidłowości między zdolnościami dziecka do rysowania a ogólnym rozwojem umysłowym.
Zajęcia plastyczne rozwijają wrażliwość estetyczną dzieci, umiejętność dostrzegania i przeżywania piękna. Spełniają także inne funkcje:
Funkcja ekspresyjna - uprawianie plastyki przez dziecko jest dla niego przede wszystkim środkiem wyrazu. To, co dziecko robi w zakresie plastyki, jest ekspresją jego osobowości, środkiem komunikowania się ze światem.
Funkcja samopoznawcza - eksperymentujące w sposób spontaniczny dziecko bywa zaskakiwane przez własne wytwory, własne możliwości, co daje mu bodźce do dalszych działań. Samodzielna praca dziecka wpływa na podniesienie samooceny.
Funkcja eksploracyjna - operując materiałami plastycznymi dziecko poznaje nie tylko ich możliwości; w malarstwie poznaje wzajemne oddziaływanie barw, w modelowaniu -przestrzenne możliwości kształtowania przedmiotów i własne oddziaływania na nie.
Funkcja katarktyczna - w rysunku dziecko, oprócz doznawania różnego rodzaju emocji pozytywnych, wyzbywa się zbędnych lęków i napięć.
Funkcja psychomotoryczna - działania plastyczne wpływają na rozwój koordynacji wzrokowo-ruchowej, rozwijają zdolności manualne oraz procesy zapamiętywania i obserwacji.
Działania plastyczne mogą spełniać wyżej wymienione funkcje przy zaistnieniu określonych warunków. Według R. Glotona i C. Clero, aby mogła nastąpić twórcza ekspresja dziecka, muszą być spełnione trzy podstawowe warunki:
- motywacja wewnętrzna - najbardziej naturalną motywacją wewnętrzną dziecka jest potrzeba konkretyzacji swego wewnętrznego świata w formach, które zachwycają;
- klimat porozumienia - grupowa, wzajemna pomoc, jaką okazują sobie dzieci podczas pracy;
- potrzeba wolności - aktywność twórcza może być w pełni realizowana wyłącznie w nastroju swobodnym.
V. Lowenfeld i W. Brittain duży nacisk kładą na czynny udział nauczyciela - wychowawcy w stymulowaniu procesu twórczego. Podkreślają oni znaczenie pobudzania motywacji do wyrażania się poprzez:
- inspirację tematyczną - temat pracy plastycznej powinien korespondować z aktualnymi przeżyciami dzieci i warunkami panującymi w najbliższym środowisku;
- wytwarzanie nastroju emocjonalnego twórczej pracy - nauczyciel za pomocą środków technicznych, literatury oraz ekspresji własnej stara się wytworzyć maksymalnie sprzyjające warunki, aby wyzwolić w dzieciach spontaniczną twórczość.
Działania plastyczne są atrakcyjnymi i najczęściej bardzo lubianymi zajęciami w szkole. Ten stan rzeczy wynika bezpośrednio z rozwoju psychicznego dziecka w tym etapie jego życia. Skończył się okres przedszkolny. Zabawę zastępuje systematyczna nauka ze wszystkimi jej uciążliwościami. Zajęcia plastyczne w pewien sposób przypominają miniony okres zabaw. Tu przejście jest łagodniejsze: większa swoboda, pewniejszy sukces. A do tego radość ze wspólnych odkryć w otaczającej rzeczywistości: zjawisk i praw natury, nowych możliwości użytego narzędzia i materiału, zadowolenie z ukończenia dzieła, które zostało wyeksponowane na szkolnej wystawce. Twórcze działania plastyczne należy potraktować jako atrakcyjny instrument w kształtowaniu rozwoju dziecka, który można określić słowami C.Freineta - "przez otwarte oczy do otwartego świata".