Wyzwalanie inwencji twórczej dzieci w wieku przedszkolnym,
w tym dzieci o specjalnych potrzebach edukacyjnych.
( fragmenty programu innowacyjnego autorstwa Moniki Lissowskiej)
Rozwijanie twórczości każdego dziecka
jest hasłem
współczesnego wychowania.
Krystyna Przybylska
Opierając się na literaturze fachowej, własnych obserwacjach i doświadczeniach w pracy z dziećmi pragnę przedstawić program innowacyjny z zakresu edukacji muzycznej oparty na ideii C. Orffa, Batii Strauss oraz elementach muzykoterapii.
Program powstał z przeświadczenia o ogromnej roli zajęć muzycznych w pracy z dziećmi.
Warsztaty muzyczne doskonalą percepcję słuchową, budzą wrażliwość estetyczną, rozwijają sferę emocjonalną, intelektualną wdrażając do logicznego myślenia, kojarzenia pojęć, dokonywania analizy i syntezy.
Śpiew, zabawy muzyczno-ruchowe, zajęcia muzyczne zintegrowane z plastycznymi doskonalą nie tylko pamięć muzyczną, ale powodują rozwój pamięci ogólnej. Dzięki śpiewaniu dzieci łatwiej opanują prawidłową wymowę. Gra na instrumentach perkusyjnych wpływa na rozwój sprawności manualnej bardzo ważnej przy nauce pisania.
Ruch stymulowany muzyką staje się ruchem kontrolowanym, angażującym postrzeganie słuchowe, uwagę i myślenie a także odzwierciedla wywołane muzyką emocje.
Aktywna relaksacja - muzykoterapia pobudza wyobraźnię, poprawia nastrój, odreagowuje napięcia, wzbogaca świat uczuć i przeżyć, uwrażliwia na otaczający świat.
Wyzwalaniu aktywności i twórczości dzieci służą zajęcia muzyczne prowadzone wg ideii :
Carla Orffa,
aktywnego słuchania muzyki metodą Batii Strauss,
muzykoterapii w tym choreoterapii oraz plastykoterapii (działań plastycznych przy muzyce i do muzyki).
W koncepcji C. Orffa ma miejsce twórcze obcowanie z muzyką, przenika ją idea kreatywności w każdym zakresie.
Obcowanie z muzyką realizujące się w różnych formach: w ruchu, tańcu, śpiewie, mowie, pantomimie, grze na instrumentach ma na celu przynosić radość, satysfakcję, ułatwić kontakt z otoczeniem, uczyć poprzez zabawę.
Orff skupia się na tym, aby rozbudzić u dzieci i młodzieży zamiłowania i zainteresowania muzyczne przez tworzenie muzyki - improwizacje, a nie przez jej odtwarzanie.
Zajęcia prowadzone wg koncepcji Orffa pozwalają na rozwój osobowości dziecka, wzmacnianie wiary we własne możliwości, rozwijanie umiejętności kreatywnego myślenia.
Metoda ta stworzona była dla wszystkich dzieci w przedszkolach, szkołach, a także dla dzieci niepełnosprawnych fizycznie i umysłowo. W związku z pracą z dziećmi niepełnosprawnymi chciałam wykorzystać idee Orffa kładąc główny nacisk na wyzwalanie ekspresji wynikającej z ich zaangażowania emocjonalnego i możliwości twórczych.
Stosuje się tutaj takie formy wychowania muzycznego jak:
odtwarzanie muzyki wokalnej i instrumentalnej (śpiewanie i granie na instrumentach),
tworzenie muzyki wokalnej i instrumentalnej,
integracja ruchu, śpiewu, gry na instrumentach, słowa mówionego.
Metoda aktywnego słuchania muzyki Batii Strauss jest bliska idei C. Orffa. Jedność słowa, ruchu i tworzenia elementarnej muzyki, w niniejszym programie stanowi jego kontynuację.
Batia Strauss dopasowuje dziecięcą aktywność ruchową, taneczną i instrumentalną do dzieł muzyki klasycznej a przez to stwarza dzieciom możliwość zabawy z muzyką.
Dzieci podczas aktywnego słuchania łatwo przyswajają muzykę, obcują z nią i czerpią z niej: piękno, wrażliwość, pomysłowość, muzykalność, uruchamiają wyobraźnię oraz pokonują nieśmiałość. W metodzie tej możliwe jest własne opracowanie wybranego utworu lub fragmentu muzycznego w formie partytury.
Za największe zalety tej metody uważam:
szerokie możliwości adaptacji,
identyfikacja z artystami prezentującymi się w nagraniu,
kształcenie wyobraźni dźwiękowej przez grę na instrumentach (w początkowej fazie naśladowanie ruchów towarzyszących grze na instrumentach wyobrażonych),
atrakcyjność utworu mimo wielokrotnego słuchania,
możliwość prezentacji publicznej (akademie, spotkania z rodzicami), która zachęca i motywuje do dalszych działań,
zintegrowane słuchanie, granie, tańczenie i śpiewanie z elementami pantomimy, dramy i różnych form plastycznych ,
rozwijanie aktywności twórczej dziecka i nauczyciela,
zastosowanie w celach terapeutycznych,
inspirowanie nauczyciela do rozwijania metody w sposób indywidualny poprzez tworzenie partytur.
Proponowałabym na podstawie moich wieloletnich doświadczeń w pracy z dziećmi stosowanie tej metody na jej trzecim etapie (gra na instrumentach perkusyjnych na podstawie partytury graficznej) z 5,6 - latkami, gdyż wymaga dość dużego zdyscyplinowania muzycznego, skupienia i koncentracji uwagi.
Celem zajęć z elementami twórczości jest wypowiadanie się dzieci głosem, ruchem, muzyką. Dziecko tworzy z własnej inicjatywy i potrzeby. Stawianie dziecku konkretnych zadań dotyczących różnych form działalności muzycznej umożliwia wspieranie rozwoju i dziecięcej twórczości.
Takie zajęcia stwarzają okazję do:
ćwiczenia samodzielności, pomysłowości
rozbudzania wrażliwości na muzykę
rozwijania mowy dzięki śpiewaniu, rytmizowaniu tekstów
kształcenia wrażliwości słuchowej
tworzenia akompaniamentów
wyrażania gestem, ruchem muzyki
zwiększania koordynacji ruchowej oraz orientacji przestrzennej
aktywnego słuchania muzyki (malowanie, gra, taniec)
pokonywania nieśmiałości, bierności, lęku
wyzwalania pozytywnych emocji, a czasami wyciszania, uspokajania
Cele i zadania prezentowanego programu innowacyjnego będą realizowane poprzez:
zabawy i ćwiczenia z głosem i oddechem
zabawy rytmiczno- ruchowe
muzykowanie na instrumentach perkusyjnych i niekonwencjonalnych wykonanych przez dzieci
taniec- choreoterapia
malowanie muzyki - plastykoterapia
Program jest zgodny z podstawą programową wychowania przedszkolnego zatwierdzoną przez MEN (Dz.U. Nr 2/2000- Rozporządzenie MEN z dnia 1 grudnia 1999r.)
Organizacja zajęć z zakresu programu autorskiego
Program przewidziany jest dla wszystkich grup dzieci w wieku przedszkolnym, w tym dzieci o specjalnych potrzebach edukacyjnych. Zajęcia należy przeprowadzać systematycznie w jeden określony dzień tygodnia. Najlepiej będzie, gdy proponowane metody będą realizowane z dziećmi na dwóch poziomach w porozumieniu z nauczycielami grup i nauczycielem rytmiki. Przebieg zajęć należy planować, inicjować i dokumentować. Za przebieg i efekt jest odpowiedzialny nauczyciel.
W realizacji programu uwzględniona jest ewaluacja, czyli ocena jego efektywności w codziennej pracy przedszkola. Polegać będzie na systematycznym zbieraniu informacji dotyczących działań dydaktycznych w celu ich ulepszania. Ewaluacja pozwoli uczestnikom programu na wspólną wymianę doświadczeń, poglądów, refleksji w czasie organizowanych w tym celu spotkań i na Radzie Pedagogicznej.
Aby uporządkować działania uwrażliwiania dzieci na muzykę oraz zmierzając do systematycznej nauki jej słuchania, zaplanowany zostanie cykl zabaw i ćwiczeń kolejno rozwijających wrażliwość dzieci na poszczególne elementy muzyki.
Na końcu programu zawarty jest spis literatury, która może być pomocna w realizacji programu.
LITERATURA DO WYKORZYSTANIA W REALIZACJI W\W PROGRAMU
.Bogdanowicz Marta - "Ruch i piosenka dla najmłodszych"
Florkiewicz Violetta - "Terapia pedagogiczna - scenariusze zajeć"
Herdtweck Waltraud - "Warsztaty rytmiki dla dzieci"
Komorowska Małgorzata - "Orkiestra dziecięca cz. 1"
Komorowska Małgorzata - "Orkiestra dziecięca cz. 2"
Konarska Elżbieta - "Moje 5 lat - scenariusze zajęć + płyta"
Konińska A., Polak A., Żiżka D. - "Uczę metodą ośrodków pracy + kasety"
Majewski Robert - "Wiosenne nutki"
Majewski Robert - "Jesienne nutki"
Majewski Robert - "Zimowe nutki"
Malko Dorota - "Metodyka wychowania muzycznego w przedszkolu"
Pileccy J. i W. - "Stymulacja psychoruchowego rozwoju dzieci o obniżonej sprawności umysłowej"
Podolska Beata - "Z muzyką w przedszkolu"
Przybylska Krystyna - "Wychowanie muzyczne w przedszkolu"
Przychodzińska - Kaciczak Maria - "Polskie koncepcje powszechnego wychowania muzycznego tradycje- współczesność"
Smoczyńska - Nachtman Urszula - "Kalendarz muzyczny w przedszkolu"
Smoczyńska - Nachtman Urszula - "Zabawy i ćwiczenia przy muzyce"
Stadnicka Janina - "Terapia dzieci muzyką, ruchem i mową"
Stankiewicz Zygmunt - "Piosenka w przedszkolu"
Wójcik Teresa - "Moje 3 i 4 lata - scenariusze zajęć + płyta"
Wójcik Teresa - "Moje 6 lat - scenariusze zajęć + płyta"
Przykładowe utwory do wykorzystania w muzykoterapii, "malowaniu muzyki":
W.A.Mozart - "Eine kleine Nachtmusik"
J.S.Bach - "Koncerty Brandenburskie"
A.Vivaldi - "Cztery pory roku"
G.F..Händel - "Muzyka na wodzie"
J.Pachelbel - "Kanon w D-dur"
Przykładowe utwory muzyczne do wykorzystania przy aktywnym słuchaniu muzyki metodą Batii Strauss
Gra na instrumentach:
KLANZA - Tańce integracyjne
Leo Delibes - "Pizzicato"
Franciszek Schubert - "Moment Musical"
Georg Friedrich Handel - "Country Dance"
Johan Strauss- syn i Joseph Strauss - Polka "Pizzicato"
Piotr Czajkowski Marsz z Suity z baletu - "Dziadek do orzechów"
.
Taniec, elementy choreoterapii:
KLANZA - Tańce integracyjne
Johannes Brahms - "Hungarian Dance"
Joseph Haydn - "Serenada"
Piotr Czajkowski - "Trepak taniec rosyjski"
Piotr Czajkowski - "Taniec pastuszków"
Piotr Czajkowski - "Walc kwiatów"
Piotr Czajkowski - taniec węgierski "Czardasz"
Edward Grieg - "Motyl"
Edward Grieg - "Ptaszek"
Modest Musorgski - "Obrazki z wystawy"
Siergiej Prokofiew - "Poranny taniec"
Siergiej Prokofiew - "Maski"
Mikołaj Rimski- Korsakow "Lot trzmiela"
PRZYKŁADOWE SCENARIUSZE ZAJEĆ
EFEKTY AKUSTYCZNE.
MUZYKOWANIE NA INSTRUMENTACH PERKUSYJNYCH.
PRZYKŁADY ZABAW I ĆWICZEŃ.
Cele:
uwrażliwianie na różne dźwięki dochodzące z otoczenia,
rozbudzanie wyobraźni, umożliwienie dzieciom zdobycia wiedzy poprzez przeżycia i własne doświadczenia,
ośmielanie dzieci,
zaspokajanie potrzeby ekspresji twórczych i odtwórczych za pomocą ruchu, gry na instrumentach.
Poszukiwanie szmerów i efektów wydobywanych przy pomocy własnego ciała:
rąk - klaszczemy, pstrykamy palcami,
nóg - szuramy stopami, stukamy palcami, piętami, całymi stopami.
Poszukiwanie szmerów i efektów poprzez kontakt z przedmiotem:
pukamy palcem w drzwi, podłogę, blat stołu, krzesło, szafkę,
bębnimi palcami w podłogę.
Poszukiwanie szmerów i efektów uzyskiwanych poprzez spadanie różnych przedmiotów na podłogę,
przedmioty: piłeczka ping- pongowa, klucze, pantofel, ołówek, pudełko,
podłoże: podłoga (drewniana, pokryta wykładziną), gazeta, stolik.
Bawimy się gazetą.
pocieramy o siebie kartki,
szeleścimy papierem,
wolno i szybko zgniatamy duże arkusze gazety.
Poszukujemy szmerów i efektów dźwiękowych na instrumentach zabawkach (bąk, gwizdek, pudełka, grzechotki).
Bawimy się w poszukiwaczy. Swobodnie chodząc po sali dzieci szukają nowego brzmienia uderzając w różne przedmioty. Do tego ćwiczenia wykorzystujemy ręce, różne przybory.
W kole jedno dziecko rytmizuje np. nazwę zabawki, a następnie wszyscy w tym samym rytmie powtarzają.
Dzieci siedzą w kole. Po kolei każde z nich wymyśla dowolny rytm, a reszta dzieci powtarza (wykorzystać można naturalne efekty akustyczne ciała, instrumenty perkusyjne).
Podany przez nauczyciela rytm grają dzieci włączając się po kolei tworząc "piramidę" ostinatową, a następnie odłączają się po kolei.
Dzieci wybierają dowolny instrument z różnych instrumentów perkusyjnych, prezentuje na nim swój nastrój.
Zagadki słuchowe "Jaki instrument zagrał ?"- wybrane dziecko odwrócone tyłem zgaduje jaki instrument zagrał.
"Grające kółko"- dzieci stojąc w kole wykonują na instrumentach perkusyjnych podkład do piosenki "Kółko Graniaste".
"Co mówi pociąg" - opowiadanie rytmiczne z towarzyszeniem instrumentów perkusyjnych. Najpierw nauczyciel a później same dzieci podają słowa, które rytmizujemy i zinstrumentalizujemy np.
Jedziemy, jedziemy
Coraz prędzej, coraz prędzej
Pędzimy, pędzimy
Pod tunelem, pod tunelem
Zwalniamy , zwalniamy
Stacja blisko, dojeżdżamy
Sz,sz,sz,sz,..................
Rozmowa z instrumentem. - ćwiczenie jest formą relaksu i zabawy.
Wybieramy instrumenty na zasadzie podobieństwa brzmienia np. kołatka-drewienka lub kontrastu metalofon- grzechotka.
Za ich pomocą możemy ilustrować różne tematy jak np. zgoda- kłótnia: cisza- hałas : radość- smutek .
Ćwiczenie to jest próbą dowolnej interpretacji stanów emocjonalnych, które dzieci próbują przełożyć na język muzyczny.
Prezentacja autorskich bajek ideą Orffa w formie animacji
muzyczno -ruchowej (instrumenty, pomoce akustyczne, gestodźwięki).
Przykłady:
"Przygoda w lesie".
Wiktor wyszedł z domu (dzieci miarowo tupią nóżkami), zamknął drzwi (dzieci mocno jeden raz klaskają w dłonie) i rozejrzał się dookoła (dzieci rozglądają się). Było południe a słońce świeciło tak mocno (wyciągają ręce najwyżej jak potrafią), że musiał przymknąć oczy (dzieci przymykają oczy). Uff jak gorąco (dzieci pocierają pałeczką tarkę). Pomyślał chwilę (dzieci uderzają wolno, miarowo w bębenek) i postanowił pójść (rytmiczne uderzanie pałeczką w blok prostokątny) do pobliskiego lasku. Szedł drogą jak żołnierz (dzieci maszerują rytmicznie) podskakując co chwilę z radości (dzieci rytmicznie maszerują co chwilę przerywając podskokiem). Wreszcie doszedł do mostku (pięściami uderzamy o piersi) nad potoczkiem (dzieci falistymi ruchami rąk ukazują strumyk). Zatrzymał się i rozejrzał dookoła (rozglądają się wokół kręcąc główką). Woda w potoku płynęła wartkim strumieniem, (wykorzystanie butelek napełnionych wodą imitujących odgłos wody), szumiąc, (potrząsanie plastikowymi butelkami wypełnionymi wodą) i uderzając w kamienie (uderzamy butelką napełnioną wodą o podłogę). Dalej na brzegu stał bocian na jednej nodze (pokazują stanie na jednej nodze) i klekotał cicho (cicha gra na kołatkach). Nad wodą lekko i zwinie fruwały ważki (dzieci naśladują, lekki lot owadów). W czystej wodzie widać było pływające rybki (dzieci poruszają rękoma imitując pływanie). Wiktor postanowił iść dalej (rytmiczna gra na bębenku). Szedł teraz ścieżką polną porośniętą zeschłą trawą, która szeleściła przy każdym kroku (pocieranie reklamówkami jednorazowymi). Stanął na skraju lasu, ale gęste krzewy zagrodziły mu drogę (dzieci imitują ruchami przedostawanie się przez przeszkodę). Spojrzał w górę na wysokie drzewa z rozłożystymi gałązkami (unoszą wysoko do góry głowy, ręce rozkładają i poruszają nimi). Na jednym z nich zobaczył rudą wiewiórkę z puszystą kitą. Skakała zwinnie z gałęzi na gałąź (dzieci grają staccato, krótkie dźwięki na tamburynie). Słyszał też wyraźnie głos kukułki: kuku, kuku, kuku wołała na cały las (ćwiczenie ortofoniczne polegające na powtarzaniu zgłosek ku,ku,ku). Nagle usłyszał trzask łamanych, suchych gałęzi (stukanie drewnianymi klockami o siebie) i za krzewów wyszedł dzik (dzieci naśladują chrząkanie dzika). Był duży i groźnie wyglądał. Chłopiec przestraszył się bardzo (demonstrujemy na swój sposób strach) i zaczął uciekać ile sił w nogach (szybkie stukanie palcami o podlogę). Zatrzymał się dopiero przed domem. Cały drżał ze strachu (gra na grzechotce z malejącym natężeniem). Wtedy pomyślał nigdy więcej sam nie pójdę do lasu.
"U cioci na wsi".
Były wakacje i Wiktor poprosił mamę i tatę żeby pojechali pociągiem na wieś (dzieci naśladują głosem stukot pociągu - fu-fu-fu, pach-pach). Tam mieszkała ich zawsze uśmiechnięta ciocia Krysia (dzieci uśmiechają się szeroko). Wszyscy wsadzili bardzo ciężkie torby do wagonu (dzieci sapią z coraz większym natężeniem) i ruszyli w drogę. Pociąg rozpędzał się (grają na grzechotkach) i gnał coraz szybciej (dzieci w coraz szybszym tempie potrząsają grzechotkami). Wiktor obserwował wszystko co działo się za oknem (dzieci ruszają głową i rozglądają się po różnych miejscach sali). Długie patrzenie znużyło go, zaczął ziewać (dzieci ziewają) i zasnął (dzieci imitują zasypianie). Kiedy się obudził pociąg wjeżdżał powoli (dzieci miarowo uderzają dłońmi o podłogę) na stację w Bajkowicach gdzie mieszkała ciocia. Ciocia powitała ich z radością (dzieci podskakują z radości). Zaprosiła aby weszli do domu (dzieci miarowo tupią nóżkami ). Wiktor pobiegał po domu (dzieci w szybkim tempie tupią nóżkami, zwiększając natężenie), napił się soku pomarańczowego i wyszedł z domu. Na podwórku panował wielki hałas (dzieci grają głośno na różnych instrumentach). Kury gdakały ko, ko, ko (ćwiczenie ortofoniczne), kaczki kwakały kwa, kwa, kwa (ćwiczenie ortofoniczne), gęsi głośno gęgały gę,gę,gę (ćwiczenie ortofoniczne), a kogut głośno piał kukuryku (ćwiczenie ortofoniczne). Dalej w ogrodzie zobaczył małego kucyka, który grzebał nóżką w ziemi (pocierają palcami stopy o ziemię) i ruszał łbem (poruszają głową w różne strony). Co chwilę wydobywał głośne i ciche icha, icha (ćwiczenie ortofoniczne). Obok niego stała łaciata krowa, która żuła trawę i głośno ryczała mu, mu, mu (ćwiczenie ortofoniczne). Jakie ładne te zwierzątka pomyślał Wiktor. Wracając do domu usłyszał jeszcze szczekanie pieska hau, hau, hau (ćwiczenie ortofoniczne), który pobiegł za nim wesoło merdając ogonkiem (dzieci naśladują pieski - czworakują).
Uwaga:
Jeżeli nie mamy do dyspozycji instrumentów perkusyjnych możemy stosować zamiennie rzeczy domowego użytku, zabawki.