opracowała Renata Stawowiak
Wpływ sztuki ludowej na rozwój twórczości plastycznej dzieci w wieku
przedszkolnym
Inspirowanie tematyki zajęć sztuką ludową.
Podstawowym czynnikiem w rozwoju ekspresji plastycznej dziecka jest
systematyczna i ciągła inspiracja jego twórczości plastycznej. Źródłem tej
inspiracji mogą być: zajęcia, zabawy organizowane przez nauczycielkę,
wycieczki, spacery czyli kontakty z przyrodą, różne uroczystości odbywające
się na terenie przedszkola, teksty literackie, teatrzyki, wystawy, sztuka ludowa
a także jak twierdzą Anna i Maria Foltys w książce zatytułowanej "Sztuka
plastyczna w wieku przedszkolnym" otaczający dzieci świat zjawisk
społecznych. Ten świat społeczny, w którym dzieci na co dzień żyją
i uczestniczą, jest dla nich nieznany i tajemniczy, jest pewnego rodzaju
zapowiedzią
wielkiej
przygody,
którą
mają
dopiero
przeżyć.
Nauczycielka ma za zadanie wprowadzić dzieci w społeczną rzeczywistość,
dostarczyć wiadomości, które pomogą w zrozumieniu społecznej
rzeczywistości, społecznej organizacji życia. Inspirując twórczość plastyczną
dzieci światem społecznym, zaczynamy od świata zjawisk najbardziej znanych
dzieciom. Zawsze inspirującym tematem jest praca zawodowa rodziców. I tak
wiele dzieci śląskich ma ojców górników. Na każdym prawie kroku stykają się
więc one z ciężką pracą "bohaterów węgla" - jak nazywają górników Maria
iAnnaFoltys.
Każdy z ojców niejednokrotnie opowiada w domu o kopalni, w której pracuje, o
szybie, o węglu w trudzie wydobywanym z ziemi. Ta górnicza rzeczywistość
tkwi głęboko w świadomości dzieci, nietrudno więc uruchomić wyobraźnię,
zainteresowanie i podjęcie wysiłku w kierunku jej artystycznego odtwarzania.
Tematy te, inspirując twórczość plastyczną dzieci, jednocześnie stanowią źródło
wychowawczych oddziaływań. Wykorzystując pracę w kopalni jako temat
plastycznej działalności dziecięcej nauczycielka także pragnie kształtować w
swoich wychowankach uczucie społeczne oraz rozwijać umiejętności
społecznego współżycia. Częstym tematem prac plastycznych oprócz pracy w
kopalni jest "Barbórka" - doroczne święto górników. W przedszkolu z tej okazji
odbywają się uroczystości, na których gośćmi bywają górnicy - rodzice dzieci.
W czasie tych uroczystości dzieci mają okazję uścisnąć twarde od pracy ręce
górników, porozmawiać o ich pracy, zobaczyć ich galowy strój. Na tego rodzaju
uroczystość można zaprosić także członkinie zespołu ludowego, które w stroju
ludowym zaśpiewają dzieciom na przykład piosenkę "Gdybym ci ja miała".
Wyobraźnia dzieci będzie wtedy na pewno pracowała bardzo wytrwale. Już
wtedy będą się rodziły ciekawe pomysły prac plastycznych. Twórczą
wyobraźnię dzieci pobudzają także czytane przez nauczycielkę baśnie i legendy
ludowe. Fantastyczne baśnie i legendy przenoszą dziecko w świat fantazji.
Baśnie i legendy są często przedstawiane w teatrzykach kukiełkowych. Dzieci
obecne na takich spektaklach jako widzowie lub jako aktorzy bardzo
intensywnie je przeżywają i swe przeżycia wyrażają później w swej twórczości
plastycznej.
W inscenizacji wykorzystuje się często zabawy, obyczaje i zwyczaje ludowe
związane z świętami, porami roku, które także stanowią bogate źródło inspiracji
twórczych.
Muzyka i tańce ludowe odpowiednio wykorzystane przez nauczycielkę mogą
inspirować również ekspresję plastyczną dziecka. Piosenki, utwory czy też tańce
oddziałują na wyobraźnię dziecięcą swą prostotą i melodyjnością. Rzeźba i
malarstwo ludowe, drzeworyty, tkanina, zdobnictwo ludowe (wycinanki,
ornamenty), ceramika, hafty, koronki i strój ludowy budzą żywe
zainteresowania dziecka. W związku z tym nauczycielka dobiera odpowiednie
przykłady zakresu sztuki ludowej bądź w postaci reprodukcji bądź też dzieł.
Obcowanie z wytworami sztuki ludowej jest źródłem wrażeń, które później
dzieci przedstawiają w swej twórczości plastycznej. W przedszkolu
wykorzystuje się często dekoracyjne wzory geometryczne. Najczęściej
stosowane w tych wzorach elementy to: paski, linie krzywe, kropki, linie faliste,
kółeczka, prostokąty, a więc elementy, które dziecko łatwo może odtworzyć.
Dzieciom podobają się stylizowane formy roślin, zwierząt z jakimi spotykają się
w hafcie. Haft oddziałuje także na wyobraźnię dzieci swoją bogatą kolorystyką.
Oglądając rysunki dzieci nauczycielka może zauważyć, że postacie przez nie
przedstawione ubrane są w barwne stroje przypominające te, które oglądały w
muzeum etnograficznym lub ten, w którym odwiedziła przedszkole gawędziarka
czy też artystka, artysta ludowy. Nauczyciel by bardziej zbliżyć dzieci do sztuki
ludowej, by zwiększyć jej wpływ jako środka inspirującego ich twórczość,
organizuje wycieczki do muzeum etnograficznego, na wystawy sztuki ludowej
czy też do pracowni sztuki artystów i twórców ludowych. Dzięki tym
wycieczkom zapoznaje je ze specyfika pracy twórczej, a także z osobą twórcy i
jego warsztatem.
Aspekty wychowawcze i kształcące sztuki ludowej.
Wychowanie estetyczne tym różni się od zwykłych sposobów i zabiegów
dydaktycznych i wychowawczych, że uczy spostrzegania, doznawania i
odczuwania rzeczywistości, a także pojmowania istoty i cechy życia ludzkiego
poprzez pryzmat sztuki - pisze Stefan Szuman w książce "O sztuce i
wychowaniu estetycznym". Dzieło sztuki przenika, pogłębia ich osobowość, a
także wychowuje. Wielką pozytywną rolę w rozwoju uczuć emocjonalnych i w
wychowaniu spełniają wzorce zawarte w twórczości ludowej. W sztuce tej, w
szczególnie przystępnej dla psychiki dziecka artystycznej formie, wyrażone
zostały najszlachetniejsze uczucia ludzkie, uczucia braterstwa i przyjaźni,
umiłowanie swojego narodu i ludzi całego świata, nienawiść do przemocy,
dążenia do sprawiedliwości. Sztuka ludowa odzwierciedla bogactwo myśli i
uczuć przodków a także nowe życie narodu. Dzięki tej sztuce dostarczamy
dzieciom bogatych wrażeń, wyobrażeń. Sztuka ludowa pozwala kształtować u
dzieci wrażliwość na piękno, pozwala lepiej go poznać i zrozumieć. Korzysta
się z niej w celu uszlachetnienia psychiki dzieci, zapoznaje ich z twórczym
dorobkiem naszego ludu i wychowuje w miłości i szacunku do niego. Dzięki
zbliżeniu dzieci np. do śpiewu ludowego rozwijamy u nich słuch muzyczny,
poczucie rytmu, wyczucie piękna zawartego w jakości form i treści śpiewu.
Sztuka ludowa, a w szczególności dekoracyjna sztuka ludowa umożliwia
dzieciom ocenę estetycznych wartości przedmiotów, które ich otaczają. Po
nawiązaniu kontaktu ze sztuką ludową budzi się u dzieci pragnienie
samodzielnego ozdabiania przedmiotów. Element zdobnicze czerpią dzieci ze
sztuki ludowej odwzorowując je i poznając dzięki temu coraz to nowe elementy
zdobnicze, a także rozwija się ich wrażliwość kolorystyczna, zrozumienie
koloru jako środka wyrazu. Dzięki kontaktom z tą sztuką, dzieci uczą się także
sposobu łączenia kolorów. Ludowa sztuka stosowana stwarza szerokie
możliwości zapoznaje dzieci z niektórymi podstawowymi zasadami
rozmieszczenia wzorów na przedmiotach oraz kształtowania poczucia harmonii
i rytmu kompozycji. Analizując wytwory sztuki ludowej dziecko uczy się
rozumieć i odczuć, że rozmieszczenie ozdób nie jest przypadkowe. Treści
zawarte w sztuce ludowej są ściśle związane z tradycjami, obyczajowością,
historią narodu, pomagają dzięki temu wiązać uczuciowo dziecko z krajem
ojczystym, rozbudzać patriotyzm. Perspektywy wychowawcze i kształcące
sztuki zarysowują się jako możliwości dalszego pogłębiania wewnętrznych
treści człowieka, wyzwolenia jego dyspozycji twórczych. Sztuka nie jest więc
już tylko przedmiotem znawstwa, bądź rozrywki, ale nowym środkiem
wychowawczym i kształcącym.
Dlaczego sztuka ludowa jest bliska dziecku?
Często spotyka się stwierdzenie, że sztuka ludowa jest bliska dziecku, ale
dlaczego sztuka ta jest bliska prymitywnej twórczości dziecięcej, dlaczego jest
najłatwiej odbierana przez dziecko? Stosowana sztuka ludowa jest bliska
dziecku przez swój pogodny, radosny stosunek do życia, do piękna przyrody, do
potęgi człowieka i jego umiłowania do pracy. Obca jest jej wszelka
ceremonialność i ograniczoność, jest przystępna i bardzo ludzka. Głównym
dążeniem jej twórców jest wywołanie radości, wytworzenie pogodnego nastroju
oraz wzruszenie odbiorcy. Dzięki tym cechom sztuka ludowa jest zawsze bliska
dziecięcemu odczuwaniu świata, dziecięcemu sposobowi jego odbioru. Dziecko
w wieku przedszkolnym jest bardzo wrażliwe na piękno przyrody i
zachodzących w niej nieustannych zmian. Cieszą je i wzruszają te same obrazy i
wydarzenia, które wzruszały prostych ludzi, gdy tworzyli wiele swoich dzieł.
Przedstawiali kwiaty, owoce, śpiewające ptaki, niebo, gwiazdy, słońce i
człowieka z jego radościami i pragnieniami. Twórczość ludowa jest realistyczna
i prawdziwa, dziecko także dąży do prawdy w życiu i dlatego jego wyobrażenia
cieszą je, pociągają i dają mu satysfakcję. Sztuka ludowa jest bliska dziecku
dzięki swej prostocie, bogatej kolorystyce, a także dzięki treści wytworów sztuki
ludowej i jej realizmowi. Sztuka ludowa jest bliska dziecku, gdyż treść jej
wytworów jest zaczerpnięta z najbliższego otoczenia, a dzieci przedszkolne też
najchętniej przedstawiają w swoich pracach to, co zaobserwowały, co jest im
najbliższe. Pomimo to często tematem ich prac jest świat fantazji, wyobrażeń -
marzeń. Ten właśnie świat (nierealistyczny) przedstawiający pragnienia ludzi,
ich marzenia, dążenia przedstawiali niejednokrotnie artyści ludowi.
Podstawowe informacje na temat polskiej sztuki ludowej
Sztuka to termin, który odnosi się zarówno do literatury, teatru, muzyki, tańca,
czy pieśni, oraz przede wszystkim dziedzin związanych z formami
materialnymi.
Rozkwit sztuki ludowej w Polsce nastąpił pod koniec XVIII w. i na początku
XIX w. pod wpływem zniesienia pańszczyzny i budzenia się świadomości
społecznej.
Była zarówno formą i sposobem manifestowania kultury, sposobem wyrażania
potrzeb artystycznych oraz posiadała konkretny, funkcjonalny charakter.
Oczywiście sztuka ludowa związana jest z kulturą ludową i życiem społecznym
– spajała członków danej społeczności lokalnej, dając im poczucie
przynależności i poczucie odrębności w stosunku do innych regionów, gdyż
kultura ludowa tworzyła się, funkcjonowała i rozwijała tylko w postaci odmian
regionalnych.
Cechą charakterystyczną polskiej sztuki ludowej i jej fenomenem jest z jednej
strony wierność tradycji, z drugiej oryginalność i naturalny sposób myślenia
artystycznego wynikający z poszanowania i znajomości surowca, narzędzi,
technik i wykonania. Również bardzo ważny był przekaz umiejętności
tworzenia z pokolenia na pokolenie, z mistrza na ucznia, możliwość korzystania
z cudzych pomysłów (brak prawa autorskiego, plagiatu)
Dawna sztuka ludowa wpisana w codzienne życie, o charakterze ściśle
użytkowym, można powiedzieć, że już nie istnieje. Występuje natomiast tzw.
sztuka ludowa współczesna, która nie jest już kategorią historyczną, dlatego
często określa się ją jako „sztukę typu ludowego”, lub sztukę regionalną. Jest
ona związana z odmienną sytuacją twórcy ludowego, tworzona dla innego
odbiorcy. Często związana jest z miastem i tworzona dla środowiska miejskiego.
Nie stanowi obecnie wyizolowanej dziedziny życia społecznego. Zmieniła się
więc głównie jej funkcja, kontekst jej funkcjonowania i środowisko odbiorców,
jednak poza tym jest ona tworzona i kontynuowana prawie w nie zmienionej
formie. Istotny wpływ na obecną sztukę ludową i ciągłość jej trwania miały
i mają instytucje takie jak Cepelia, czy Stowarzyszenie Twórców Ludowych,
oraz konkursy tworzone przez muzea etnograficzne, czy regionalne jarmarki,
festiwale sztuki ludowej, warsztaty.
Polską sztukę ludową powiązaną z formami plastycznymi możemy podzielić
na dwie grupy.
Pierwsza to tzw. plastyka obrazująca, do której zaliczamy rzeźbę (w drewnie,
kamieniu, ), drzeworyt i malarstwo (na desce, szkle, blaszce, papierze, kaflach).
Jej twórca to artysta ludowy, który rzeźbi, maluje.
Druga, to wytwory rzemieślników, a formy rzemiosł to: garncarstwo,
plecionkarstwo, kowalstwo, wycinankarstwo, snycerka, ciesielstwo, rymarstwo,
tkactwo, koronczarstwo oraz hafciarstwo.
Rzemieślnik wytwarzał przedmioty codziennego użytku niezbędne dla
rolnictwa. Wraz z rozwojem przemysłu wytwory rzemieślników zmieniły swój
charakter i zastosowanie, często stając się po prostu ozdobami.
Wyróżniamy również plastykę obrzędową (czyli m.inn. rzeźby z ciasta, szopki,
maski, pająki, czy pisanki)
Ważniejsze rodzaje wyrobów ludowych ze względu na użyty materiał:
wyroby z włókna - tkaniny (klimy, dywany, pasiaki, stroje ludowe), koronki,
hafty, sznury
wyroby z metalu - krzyże, kraty, okucia, narzędzia rolnicze, płoty
wyroby z drewna - domy, meble, sprzęty domowe, sita, koła, zabawki, ozdoby,
rzeźba
wyroby z gliny - kafle, garnki, donice, figurki, zabawki
wyroby ze skóry - kożuchy, torby, paski ozdobne, kierpce, sakwy, portmonetki,
siodła, obuwie
wyroby plecionkarskie ze słomy, wikliny, korzenia i trawy – krycie dachów,
meble, kosze, sita,
kapelusze, maty, zabawki, ozdoby
wyroby z papieru (wycinanki, naklejanki, pająki, sztuczne kwiaty)
Tkactwo
Tkactwo jest jedną z najstarszych form sztuki ludowej. Już w XI wieku
pozyskiwano
włókna z roślin lub zwierząt, które przetwarzano na nici i wyroby tkackie. Na
polskiej wsi tkactwo było zajęciem powszechnym, uprawianym głównie przez
kobiety, przekazywanym z pokolenia na pokolenie. Wiedza ta była niezmiernie
ważna, gdyż tkaniny miały szerokie zastosowanie w życiu codziennym,
zarówno w ubiorze, gospodarstwie domowym, jak i w wyposażeniu wnętrz
mieszkalnych. Podstawowym surowcem były włókna naturalne – len, konopie,
wełna i bawełna.
Dużą rolę w tkactwie ma oczywiście barwa – farba. Początkowo używano
barwników pochodzenia naturalnego, np. kory dębu, kurkumy, koszenili,
natomiast od II poł. XIX w. zaczęto używać barwników syntetycznych.
Tkaniny wykonywano na krośnie, stosowanym w Polsce już w XII w. Układ
przędzy biegnący wzdłuż tkaniny to osnowa, zaś poprzecznie – wątek. Technika
tkacka polega na przeplataniu osnowy z wątkiem, według określonego
porządku.
Techniki wzornictwa wyrażające się w splotach, motywach zdobniczych
i kolorystyce tkanin ukształtowały regionalne zróżnicowania będącego efektem
historycznego i estetycznego uwarunkowania.(piękno...)
Pomimo powszechności tego zajęcia po II wojnie światowej zaczęło ono
zanikać.
Hafciarstwo
Hafciarstwem w XVIII wieku zajmowały się zarówno kobiety mieszkające na
wsi, żeńskie klasztory, jak i damy dworu i szlachcianki. Na wsi odróżniano
wyraźnie wyszycie od haftu, którymzajmowała się zawodowa hafciarka znająca
rozmaite ściegi. W tradycji ludowej haftowano głównie na tkaninach
płóciennych, wełnianych, bawełnianych, jedwabnych i skórach. Wyszycia
i hafty zdobiły przede wszystkim tradycyjną odzież i stroje, takie jak koszule,
chustki, zapaski, staniki, sukmany, kożuchy. Haftem ozdabiano również bieliznę
pościelową, obrusy serwetki, makatki,
poszewki na poduszki. Zdobycie umiejętności haftowania należało do
niezbędnych elementów edukacji i umiejętności kobiety na wsi. Panował
również zwyczaj, że dziewczyna szykowała swoją wyprawkę (ręczniki, ślubną
koszulę) przed zamążpójściem. Hafty ludowe wykonywane były głównie nićmi
jednobarwnymi, lub tylko w kilku kolorach (głównie używano nici czerwonej,
czarnej, brązowej, białej, czasem żółtej), dopiero pod koniec XIX w. zaczęto
używać większej
skali barw. Techniki haftowania zależą od zastosowania odpowiedniego ściegu
(liczone – krzyżykowe, łańcuszkowe, stębnówka i nieliczone – płaskie,
wypukłe) oraz ze względu na kolor nici (haft biały, kolorowy, złoty).
Najczęściej spotykane są motywy geometryczne, roślinne oraz zoomorficzne
Garncarstwo
Używanie i wykorzystywanie oraz modelowanie gliny znane było człowiekowi
od niepamiętnych czasów. Garncarstwo natomiast powstało wtedy, gdy zostało
połączone z wypalaniem i metodą zdobienia. Garncarstwo wymaganie tylko
umiejętności, nauki zawodu oraz specjalistycznego warsztatu (koło garncarskie,
miejsce do suszenia wyrobów, piec do wypalania).
Wyroby garncarskie były uprawiane dla szerszego kręgu odbiorców,
a umiejętności przekazywane z pokolenia na pokolenie.
Glina jest podstawowym surowcem do wyrobów garncarskich i w zależności od
składu chemicznego i fizycznego po wypaleniu przybiera odpowiedni kolor
począwszy od białego, bladoróżowego poprzez żółtawy po czerwony i brązowy.
Kształty wyrobów garncarskich zawsze były różnorodne od smukłych do
szerokich w zależności od regionalnych upodobań i zapotrzebowań. Głównie
wyrabiane naczynia to garnki, miski, dwojaki, donice, cedzaki, makutry, talerze,
dzbany. Wyrabiano również formy do pieczenia ciast, kafle do pieców, flakony,
formy na masło (maślnice), doniczki na kwiaty. Ręcznie natomiast wyrabiano
głównie ramki do obrazów, skarbonki, zabawki – ptaszki, gwizdki, dzwonki,
niekiedy również ceramiczną rzeźbę: szopki, kapliczki, świątki, sceny
o tematyce świeckiej. (piekno uzyteczne czy p. ginace)
Wyroby ceramiczne są bardzo często zdobione m.in.: techniką rytowniczą,
poprzez
wyciskanie stemplami, naklejanie różnych elementów i ozdobników,
glazurowanie (szkliwo), malowanie. Dominujące są motywy geometryczne
i roślinne, niekiedy występują motywy zoomorficzne szczególnie ptaki,
natomiast wyjątkiem jest postać ludzka.
Rzeźba
Rzeźba zajmuje w polskiej sztuce ludowej wyjątkową pozycję i świadczy o jej
bogactwie, niepowtarzalności oraz posiada indywidualne cechy konkretnego
artysty. Początkowo rzeźbiarstwo ludowe było ściśle związane z kultem
religijnym i wyrażało duchowe potrzeby ludności polskiej wsi.
Od XVII do XIX w. powszechnym zwyczajem było stawianie krzyży
i kapliczek, przy których zbierano się na modlitwach, przez co wzrosło
zapotrzebowanie na rzeźbę o tematyce sakralnej. Najczęściej spotykanymi były
wizerunki Jezusa, Matki Bożej i świętych patronów.
Wykonawcami figur byli zazwyczaj stolarze, ale obok nich zaczęli pojawiać się
samoucy - artyści.
Niektórzy z nich to wędrowni świątkarze, którzy przemierzając wioski
wykonywali konkretne rzeźby.
Po II wojnie światowej rzeźba straciła swój użytkowy charakter, a w miejsce
drewnianych figurek w kapliczkach zaczęły pojawiać się gipsowe. Współczesna
rzeźba ludowa zatraciła zupełnie swój pierwotny charakter, ale zachowała
tematykę, np. najpopularniejszymi figurami są nadal postacie Chrystusa
Frasobliwego, aniołów, świętych patronów, ale nie są one kupowane do celów
kultowych, a jedynie estetycznych. Pojawiają się również prace o tematyce
historycznej, patriotycznej, społecznej (komentujące współczesne wydarzenia)
oraz rzeźby przedstawiające
sceny z życia wsi, często odbiorcami rzeźby są ludzie z miasta.
Podstawowym materiałem rzeźbiarskim jest drewno, głównie lipowe.
Materiałem
wykorzystywanym przez współczesnych rzeźbiarzy ludowych jest również
kamień. Prace są przeważnie malowane, bejcowane lub pozostawione w kolorze
naturalnym.
Malarstwo
Historia ludowego malarstwa jest ściśle związana z rozpowszechnionym w II
poł. XVII wieku kultem świętych obrazów i pielgrzymowania, który miał
ogromny wpływ na życie wsi i mieszkańców małych miasteczek. Jak pisze
A. Jackowski – „w życiu chłopów, zwłaszcza pańszczyźnianych, była to jedyna
możliwość zakosztowania wolności, wyrwania się z jarzma codziennego trudu,
ujrzenia dalekiego świata”. Z miejsc cudownych przynosili do swoich domostw
święte obrazy.
Istniało wiele warsztatów tworzących obrazy, ale artyści nie zawsze podpisywali
swoje dzieła. Dominowało malarstwo religijne przedstawiające wizerunki Matki
Boskiej, Chrystusa, Św. Rodziny i świętych patronów. Malowane były na desce,
płótnie, blasze, papierze i miały chronić gospodarstwo od wszelakich
nieszczęść, od choroby i klęsk żywiołowych.
W późniejszym okresie rozwinęło się malarstwo o charakterze dekoracyjnym,
przedstawiające tematykę świecką.
Współcześnie malarstwo ludowe to twórczość bardzo indywidualna nie
związana
szczególnie z żadnym regionem, rozwijająca się pod wpływem talentu
i oceniana przez pryzmat artystycznych osiągnięć. Najczęściej tematyką
współczesnego malarstwa są sceny z życia wsi, pejzaże i sceny biblijne
Malarstwo na szkle
Malarstwo na szkle jest w Polsce jedną z tych gałęzi sztuk plastycznych, która
stanowi ewenement w skali światowej. W wieku XIX malarstwo ludowe,
a przede wszystkim podhalańskie malarstwo na szkle nie mieściło się
w ówczesnych kanonach piękna. Dopiero w XX wieku, artyści awangardowi
i współcześni docenili twórczość ludową, w tym malarstwo na szkle.
Tworzenie obrazów na szkle polega na malowaniu na wewnętrznej powierzchni
szyby, stosując odwrotny cykl malowania, bez dalszych i bliższych planów.
Postacie najczęściej umieszczono frontalnie, a w rogach duże ornamenty
roślinne. Kontrastowe zestawienie kolorów i żywe barwy sprawiały, że mroczna
góralska izba „jaśniała”.
Współcześnie technika malowania nie uległa zmianie, wprowadzono jednak
cieniowanie i łamanie barw. Rozszerzyła się również tematyka, obok postaci
świętych pojawiły się sceny rodzajowe z życia wsi, ilustracje legend
i zwyczajów. Jednak malarze wychodzą przeważnie od dawnych wzorów,
a najbardziej utalentowani posiadają swój własny, indywidualny styl.
Jak rozwijać zainteresowania sztuką ludową?
Sztuce ludowej bardzo bliska jest sztuka dziecięca. Wyróżnia ją również
prosta logika konstrukcji czy deformacja wynikająca z nieporadności na tym
poziomie rozwoju. Dzięki temu zwiększa się siłę oddziaływania prac
plastycznych i ich ekspresję. Umożliwiając dzieciom kontakt z dziełami sztuki
ludowej – czy to bezpośrednio z jej autentycznymi wytworami, czy to w postaci
przykładów drukowanych, kopiowanych – stwarzamy warunki prowokacji
artystycznej i rozwoju artystycznego pozbawionego kompleksów, jak czasami
bywa w przypadku konfrontacji z wielkimi mistrzami. Poprzez analizę
twórczości ludowej przekazujemy młodzieży bardzo ważne wartości
wychowawcze,
takie
jak
przykłady
życia
w zgodzie z przyrodą, wykorzystywanie naturalnych – a zatem ekologicznych –
materiałów, przykłady samowystarczalności i zaradności życiowej, ubarwionej
tradycjami i obyczajami przekazywanymi z pełnym szacunkiem z pokolenia na
pokolenie. W czasach, kiedy przewartościowała się moda i zauroczenie
wzorcami zagranicznymi, kiedy zniszczone zostały uczucia umiłowania tradycji,
a
wszystko,
co
kojarzy
się
z
folklorem,
jest
przyjmowane
z lekceważeniem czy nawet ignorowane, w niektórych regionach Polski dzięki
świętom religijnym folklor utrzymuje się jeszcze przynajmniej w szczątkowych
formach, jako tylko przypomnienie dawnych obyczajów. Dlatego rolą i
zadaniem nauczycieli jest doprowadzić do tego, aby sztuka ludowa przeżywała
swoisty renesans, zwłaszcza że nauczyciele zobowiązani są realizować
wszystkie treści podstawy
Planując realizację zagadnień związanych ze sztuką ludową, sięgamy po
dostępne materiały, najlepiej pochodzenia naturalnego, i wybieramy techniki i
formy zbliżone do dawnych tradycji swojego regionu. Popularyzując
upodobania do tematyki ludowej, sięgamy do bogatych materiałów
faktograficznych, poprzez kontakt z tym, co jeszcze pozostało. Tak więc – z
wytworami sztuki wiejskiej, takimi jak: wiejskie chałupy, studnie z żurawiem
oraz pomniki kultury wsi polskiej; z wytwórczością obrzędową w postaci
drewnianych przydrożnych kapliczek, palm, wycinanek, pisanek, serwetek i
pająków ze słomy. Każdy region w Polsce posiada swoje charakterystyczne
zdobnictwo, swoją tożsamość, którą należy dzieciom przekazać, jak cenne
dziedzictwo.
Tworząc wytwory inspirowane sztuką ludową, przekazujemy treści
dotyczące warsztatu plastycznego i środków plastycznych, takich jak: działanie
kontrastem barwnym, posługiwanie się kompozycją symetryczną jednoosiową i
wieloosiową w wycinankach czy kompozycją otwartą, naśladującą łowickie
„kodry”. Ludowa plastyka obrzędowa posłuży również do rozwijania wyobraźni
przestrzennej podczas tworzenia pająków ze słomy czy palm i gaików
z kolorowej krepiny.
Przykłady prac i techniki do wykorzystania na zajęciach z dziećmi
- Budownictwo – prace rysunkowe i malarskie, studiujące cechy
charakterystyczne drewnianej zabudowy wiejskich chałup.
- Malarstwo – malowane foliogramy, charakteryzujące strój ludowy
wybranych regionów.
- Rzeźba – świątki, grajki, postacie z szopki wykonane z masy solnej.
- Wycinanka – pasowe kompozycje typu „kodry łowickie”, wieloosiowe
kompozycje kuliste o motywach roślinnych oraz kompozycje
składanki o formach kwiatowych oraz figuralnych, np. taniec.
- Garncarstwo – talerze z masy papierowej.
- Wikliniarstwo – koszyczki ze skręconego siana, witek brzozowych.
- Tkactwo i dawna technika tworzenia tkanin w postaci małego krosna
na kartonie.
- Hafciarstwo i aplikacja na tkaninie oraz papierze.
- Plastyka obrzędowa – pisanki, pająki ze słomy, palmy, wianki, kwiaty
z kolorowej krepiny.
Dzieci, naśladując twórczość ludową, tworząc proste ornamenty roślinne czy
zwierzęce, doświadczają prawdziwej radości tworzenia, ponieważ wszelkie
(nawet naiwne) formy mają swój niepowtarzalny urok. Dodatkowo mali artyści,
kiedy usłyszą słowa pochwały, łatwiej będą pokonywać oporów w dalszej pracy
twórczej. Uczą się bacznie obserwować otaczającą przyrodę, dostrzegać jej
niepowtarzalne piękno, utożsamiają się z rodzimym krajobrazem, doceniając
jego wartość jako inspirację twórczą. Próbują naśladować poprzez uproszczenia,
syntezę – dochodząc do własnego stylu, wykorzystując swój warsztat pracy i
ulubione środki plastyczne.
Można powiedzieć, że „tylko człowiek świadomy, wręcz dumny ze swoich
korzeni rodzinnych i rodzimych, może być w sensie humanistycznym
pełnowartościowym członkiem swojej i szerszej wspólnoty”.
Opracowała Renata Stawowiak
Literatura:
1. Tibor Csorba: "O rysowaniu". WSiP Warszawa, 1980.
2. Jadwiga Cybulska-Piskorek: "Twórczość plastyczna dziecka w wieku
przedszkolnym". WSiP Warszawa, 1976.
3. Anna i Maria Foltys: "Sztuka plastyczna w wychowaniu przedszkolnym".
PZWS Warszawa, 1989.
4. Irena Wojnar: "Perspektywy wychowawcze sztuki". Nasza Księgarnia
Warszawa, 1966.
Bazelich B., (1997), Hafciarstwo,w: red. Kopczyńska – Jaworska B.,
Niewiadomska- Rudnicka M., Piękno użyteczne, czy Piękno ginące , PTL, Łódź,
s. 65-72
Błachowski A.(2003) Etnografia, ścieżka edukacji regionalnej, Polskie
Towarzystwo Ludoznawcze, Lublin – Toruń
Fryś – Pietraszkowa E., Kuczyńska – Iracka A., Prokopek M.,(1998) Sztuka
ludowa w Polsce, Wydawnictwo Arkady, Warszawa
Fryś-Pietraszkowa, Kopczyńska-Jaworska, (1997), Garncarstwo, w: red.
Kopczyńska – Jaworska
B., Niewiadomska- Rudnicka M., Piękno użyteczne, czy Piękno ginące , PTL,
Łódź,s. 103-110
Jackowski A.,(1981), Sztuka ludowa, w: Etnografia Polska. Przemiany kultury
ludowej. red. M.
Frankowska, W. Paprocka T. 2, Warszawa, Ossolineum, Polska Akademia Nauk
Królikowska W.,(1997), Tkactwo, w: red. Kopczyńska – Jaworska B.,
Niewiadomska- Rudnicka
M., Piękno użyteczne, czy Piękno ginące , PTL, Łódź, s.43-57
Słomska J., (2006), Sztuka ludowa, czyli o potrzebie ludowości, w: Edukacja
regionalna, red. A.W.
Brzezińska, A. Hulewska, J. Słomska, Wydawnictwo Naukowe PWN,
Warszawa, s. 209-220