studenci.pl

studenci.pl

CHARAKTERYSTYKA PSYCHOLOGICZNA ROZWOJU DZIECI W WIEKU

PRZEDSZKOLNYM ( OD 3 DO 6 )

Wiek przedszkolny obejmuje okres życia dziecka od 3 do 6 lat. Jego tradycyjna nazwa

wywodzi się stąd, że okres ten poprzedza podjęcie przez dziecko obowiązku szkolnego.
Każde dziecko rozwija się w nieco innym tempie, w odmiennych warunkach
środowiskowych, każde jest odrębną indywidualnością, różni się od swoich rówieśników
rozmaitymi cechami fizycznymi i psychicznymi. Jednakże u wszystkich dzieci pomiędzy 3 a
6 rokiem życia zachodzą zmiany w psychice, typowe i charakterystyczne wyłącznie dla
wieku przedszkolnego, które pozwalają wyodrębnić ten okres od innych okresów
rozwojowych.
Na wstępie należy zwrócić uwagę na to, iż wiek przedszkolny stanowi względnie jednolity
okres rozwojowy z uwagi na dominującą w nim zabawę, na sposób poznawania
rzeczywistości – w procesie swobodnego zdobywania doświadczeń i mimowolnego,
okolicznościowego uczenia się oraz na to, iż środowiskiem wychowawczym jest głównie
rodzina oraz dopełniające jej funkcje przedszkole.

W wieku 3-6 lat u dzieci następuje dalszy rozrost organizmu dziecka, polegający na

zwiększeniu wymiarów i masy ciała. Dziecko coraz wolniej przybiera na wadze (2-3 kg
rocznie) natomiast dość szybko rośnie (5-7 cm rocznie).
W budowie ciała dzieci obserwuje się jeszcze wyraźne dysproporcje: krótkie kończyny,
zwłaszcza nogi w stosunku do dużej głowy i dość wydłużonego tułowia.
Natomiast rozwój ruchowy w tym wieku jest mniej gwałtowny i szybszy nią w poprzednich
okresach i cechuje go względna harmonijność. Dziecko stopniowo doskonali zarówno swe
ruchy postawnolokomocyjne, jak też ruchy warunkujące sprawne wykonywanie czynności w
przedmiotach.
Zabawy dziecka w wieku przedszkolnym przybierają różnorakie i bogate formy. Do zabaw
indywidualnych i samotnych dzieci przechodzą w zabawy zespołowe.

Podstawą rozszerzania się orientacji dziecka w świecie zewnętrznym jest rozwój jego

procesów poznawczych, rozwój spostrzeżeń, pamięci i myślenia. Dzięki stopniowemu
doskonaleniu się funkcji poznawczych i czynności umysłowych, dziecko osiąga pod koniec
wieku przedszkolnego wyższy jakościowo poziom rozwoju psychicznego. W wieku 5 lat
większość dzieci używa trafnych określeń przymiotników na oznaczenie kolorów.
W tym wieku wzrasta również wrażliwość słuchowa, tj. zwiększona wrażliwość na dźwięki
mowy ludzkiej, jak też słuchu muzycznego. Dzieci w tym wieku interesują się muzyką: lubią
jej słuchać i potrafią śpiewać proste piosenki.

Uwaga dzieci w tym wieku nie jest zbyt trwała, ani też przerzutna i podzielna.

Dziecko zmienia często przedmioty zainteresowania, odrywa się od jednej czynności lub
zabawy, aby przejść do następnej. Przerywa rozpoczętą czynność, gdy zaczyna się nudzić.
Jego uwaga jest przede wszystkim mimowolna, skoncentrowana na bodźcach silnych i
atrakcyjnych, a nie podtrzymywana wysiłkiem woli. Pamięć dzieci w wieku 3-6 lat ma
charakter mimowolny. Dziecko nie stawia sobie jeszcze specjalnego zadania zapamiętywania
jakiegoś materiału w tym celu, aby go później odtworzyć. Pod koniec wieku przedszkolnego
obserwuje się jednak u dzieci zaczątki pamięci dowolnej, przy czym chęć przypomnienia
sobie czegoś i to zazwyczaj w toku konkretnego działania, pojawia się na ogół wcześniej niż
zamiar zapamiętania i wyuczenia się na pamięć.

W ciągu okresu przedszkolnego dziecko stopniowo poszerza swój słownik i operuje

coraz sprawniej regułami fonetyki i gramatyki języka. W rezultacie, w wieku 6 lat, posługuje
się już swobodnie mową potoczną, zależną i niezależną i porozumiewa się bez trudu z innymi
ludźmi. Pod koniec wieku przedszkolnego mowa dziecka staje się mową kontekstową
(wiązaną, ścisłą).

studenci.pl

studenci.pl

Dla dzieci w wieku przedszkolnym najbardziej typową formą myślenia jest myślenie

konkretno-wyobrażeniowe.
Myślenie dziecka w wieku przedszkolnym nie jest już czysto sytuacyjne, nie stanowi jednak
jeszcze odrębnej, samodzielnej czynności poznawczej. Jest podporządkowane zadaniom
praktycznym. Przejawia się w rozwiązywaniu problemów podczas zabaw i codziennych
zajęć. Jest to zatem myślenie synpraktyczne, związane z konkretnym celem, do jakiego służy
w działaniu. W trakcie działania dziecko wykorzystuje narastające wciąż doświadczenie i
uświadamia sobie poszczególne składniki działalności własnej i cudzej: cel, środki, sposoby,
warunki, motywy, skutki i konsekwencje czynności. Różnorodne czynności wykonywane
przez dzieci są zatem od początku czynnościami poznawczymi, w które włączają się procesy
myślowe. Dzięki temu zabawy i zajęcia dzieci, początkowo chaotyczne i bezplanowe, stają
się stopniowo działaniem celowym i zorganizowanym.

Wiek przedszkolny, w porównaniu z wcześniejszymi okresami rozwojowymi, cechuje

wzbogacenie się i duże zróżnicowanie życia uczuciowego. W tym wieku dziecko nie umie
maskować i tłumić swych przeżyć uczuciowych. Odzwierciedlają się one natychmiast w jego
zachowaniu się, uzewnętrzniają w ruchach i gestach, w okrzykach i słowach. Wiele
czynności małego dziecka ma charakter ekspresyjny. W tym wieku uczucia dzieci cechuje
afektywność i impulsywność. Emocje silne i gwałtowne, choć krótkotrwałe, łatwo u dziecka
powstają i wybuchają na zewnątrz. Dziecko wyraża swą radość głośnym śmiechem, gdy
wpada w złość – krzyczy i tupie nogami. Dziecko niemal w jednej chwili potrafi przejść od
śmiechu do łez. Bywa pogodne i wesołe, to znów niespokojne i zatroskane. Czasami bawi się
samo lub z innymi dziećmi zgodnie przez dłuższy czas, kiedy indziej żąda od dorosłych lub
starszego rodzeństwa, żeby się nim zajmować, grymasi i kaprysi. Tę zmienność i nietrwałość
uczuć dziecka nazywamy labilnością uczuciową.

Uspołecznienie dziecka, tzn. przystosowanie form jego zachowania do wymagań

środowiska społecznego, stanowi ważne osiągnięcie rozwojowe okresu przedszkolnego.
Dziecko, które w 3 roku życia jest jeszcze egocentryczne i ledwo uporało się z odróżnieniem
siebie od otoczenia – przechodzi w następnych latach ewolucję, staje się istotą społecznie
przystosowaną do otoczenia oraz przygotowane do włączenia się w najbliższej przyszłości w
szerszą społeczność klasy szkolnej.
Rozwój społeczny dziecka obejmuje wiele problemów psychologicznych. Najczęstsze
kontakty społeczne są to kontakty w obrębie rodziny. Są to przede wszystkim kontakty z
rodzicami i rodzeństwem. We współczesnej dwupokoleniowej rodzinie, zwłaszcza w
mieście, kontakty z dziadkami i innymi krewnymi są znacznie rzadsze niż w poprzednich
pokoleniach. Wzrasta natomiast rola ojca, który przejmuje wiele obowiązków
wychowawczych wobec dziecka. Dopiero ok. 5 roku życia dystans ów zmniejsza się, a
wzajemne stosunki między ojcem a dzieckiem, niezależnie od płci, stają się bardziej
swobodne, mimo że nadal są one oparte raczej na podziwie niż czułości. Zarówno chłopcy jak
i dziewczynki są bardziej posłuszni ojcu niż matce.
Oczywiście, wzajemne kontakty między dzieckiem a rodzicami zależą od wielu czynników,
tj. postawy rodzicielskie, wiek i wykształcenie, cechy ich osobowości oraz normy
wychowawcze charakterystyczne dla danej kultury.

Osobowość dziecka kształtuje się zgodnie z prawami rozwoju ontogenicznego oraz

zgodnie z własnym, indywidualnym rytmem rozwojowym, uzależnionym od swoistych
warunków wewnętrznych i zewnętrznych.
W latach przedszkolnych dziecko nawiązuje kontakty z otoczeniem, naśladuje w zabawie i w
innych działaniach wzory dorosłych, ich funkcje społeczne, sposoby pracy, posługiwanie się
narzędziami itp.
Osobowość dziecka kształtuje się również w toku nieskrępowanej, swobodnej działalności
pod wpływ4em czynnika aktywności własnej oraz w procesie okazyjnego, przypadkowego

2

studenci.pl

studenci.pl

uczenia się, w sytuacjach życia codziennego, w których dziecko współdziała z dorosłymi i
rówieśnikami. To właśnie w okresie dzieciństwa kształtują się podstawowe nawyki i sposoby
zachowania się, podstawowe potrzeby w skalach uczuć, ważne wzory osobowościowe, z
którymi dziecko pragnęłoby się utożsamić.

Jednym z ważnych źródeł aktywności dziecka w wieku przedszkolnym są potrzeby,

które skłaniają je do podejmowania różnych czynności, a więc motywują jego działanie.
Podobnie jak u dorosłych, potrzeba powstaje u dziecka w sytuacji zachowania równowagi
organizmu ze środowiskiem. Towarzyszy jej poczucie braku i stan niezadowolenia. Dążenie
do zaspokojenia potrzeby staje się dla dziecka motywem do działania, którego celem jest
wyrównanie i przywrócenie naruszonej równowagi oraz usunięcie nieprzyjemnych emocji. W
toku rozwoju ontogenicznego kształtują się, oprócz pierwotnych potrzeb organicznych,
rozmaite potrzeby pochodne, o charakterze psychologicznym. Te właśnie potrzeby stanowią
istotne składniki osobowości, a zarazem warunek jej kształtowania się.
W okresie przedszkolnym potrzeby pozostają nadal silne i żywe, zmienia się jednak zakres
sytuacji, w których dana potrzeba jest przez dziecko odczuwana w związku z kształtowaniem
się nowych nastawień i oczekiwań jak również zmieniają się sposoby jej zaspokajania.

Wiek przedszkolny jest ważnym okresem dla kształtowania się zalążków charakteru.

Pod koniec wieku przedszkolnego dziecko osiąga zazwyczaj taki poziom rozwoju
psychicznego, który umożliwia mu bardziej dowolne przyswajanie sobie określonych postaw
w stosunku do otaczającego świata i to zarówno behawioralnych, jak też emocjonalnych i
poznawczych składników tych postaw. Oczywiście, nie jest to jeszcze zbiór jednolitych i
trwałych postaw, gdyż ten ustala się dopiero w późniejszych okresach rozwojowych,
podobnie jak inne aspekty struktury osobowości.

3