ROLA WYCHOWANIA MUZYCZNEGO W ROZWOJU DZIECI W WIEKU PRZEDSZKOLNYM I WCZESNOSZKOLNYM

Spis treści

Str.

Wstęp …………………………………………………........……5

1. Problem badań w świetle literatury……………………7

1. Rozwój dziecka w kontekście teoretycznym …..…........…..8

1.1. Pojęcie i etapy rozwoju dziecka …………..............……8

1.2.Charakterystyka rozwoju dziecka w wieku przedszkolnym i wczesnoszkolnym…..…........………...…...9

1.3. Czynniki warunkujące rozwój dziecka…….…………..32

2. Podstawowe założenia wychowania muzycznego……..….35

2.1. Pojęcie wychowania muzycznego………..………...….35

2.2. Cele i funkcje wychowania muzycznego………...……36

2.3. Metody i formy muzyczne………….....………....….…44

2.4. Predyspozycje zawodowe……..……….………………56

3. Wychowanie muzyczne w przedszkolu i w szkole a rozwój dziecka………………….………………………….…….…58

3.1. Rozwijanie zainteresowań muzycznych w przedszkolu i w szkole…………………..………………………………...59

3.2. Rola muzyki w pracy z dziećmi niepełnosprawnymi.…62

2. Metodologiczne podstawy pracy………………………68

1. Przedmiot i cel badań..........................................................69

2. Problemy i hipotezy badawcze............................................70

3. Metody, techniki i narzędzia badawcze..............................72

4. Charakterystyka terenu i przebieg badań............................75

3. Analiza wyników badań..............................................77

Wnioski z badań...................................................................95

Bibliografia...........................................................................97

Aneks...................................................................................101

WSTĘP

Przedmiotem prowadzonych przeze mnie badań stało się wychowanie muzyczne, a dokładnie rola wychowania muzycznego w rozwoju dziecka w wieku przedszkolnym i wczesnoszkolnym. Wychowanie muzyczne jest to proces organizowania różnorodnych doświadczeń muzycznych, ukierunkowanych na rozwijanie percepcji i jest samo w sobie obiektem poznania. Występuje jako ściśle zaprogramowany przedmiot, interesujący dla dziecka.

Im wcześniej wychowanie muzyczne stanie się dla dziecka przedmiotem emocjonalnie atrakcyjnej działalności, tym silniejsze będą jego motywacje i trwalsze zainteresowania muzyczne. W przedmiocie tym nie chodzi tylko o to, aby dzieci umuzykalnić, rozwinąć w nich zdolności muzyczne, ale przede wszystkim aby przez kontakt z muzyką skutecznie wpłynąć na rozwój cech osobowościowych dziecka, a głównie na emocje i motywacje.

Nauczycielce przedszkola jest dana piękna rola wprowadzenia dziecka w świat muzyki. Jest to jakby rozpoczęcie drugiego etapu kształtowania wrażliwości dziecka. Pierwszy rozpoczyna się już z chwilą przyjścia na świat, kiedy zaczyna ono przejawiać pierwsze reakcje na zasłyszane dźwięki, rytmy i odgłosy najbliższego otoczenia.

Celem napisania tej pracy było określenie jaką rolę odgrywa wychowanie muzyczne w rozwoju dziecka w wieku przedszkolnym i wczesnoszkolnym.

Praca składa się z 3 rozdziałów. Rozdział pierwszy - teoretyczny, zawiera pojęcie i etapy rozwoju dziecka, charakterystykę rozwoju dziecka w wieku przedszkolnym i wczesnoszkolnym, pojęcie wychowania muzycznego, cele i funkcje wychowania muzycznego, metody i formy wychowania muzycznego, sposoby rozwijania zainteresowań muzycznych w przedszkolu i szkole oraz jaką rolę pełni muzyka w pracy z dziećmi niepełnosprawnymi.

Rozdział drugi ma charakter metodologiczny. W nim znajduje się wyjaśnienie przedmiotu, celu i problematyki badawczej. Zawiera także opis zastosowanych metod technik i narzędzi badawczych, opis badanej grupy oraz organizacji i przebiegu badań.

Rozdział trzeci, stanowi opis i interpretację przeprowadzonych badań oraz wnioski z badań.

Praca zakończona jest bibliografią oraz aneksami.

1. Rozwój dziecka w kontekście teoretycznym

Rozdział ten zawiera definicje pojęcia „rozwój”. Zostały tu także wymienione etapy rozwoju dziecka. W podrozdziale drugim zostały szczegółowo opisane dwa etapy: wiek przedszkolny oraz wiek wczesnoszkolny. W podrozdziale trzecim zostały opisane czynniki warunkujące rozwój dziecka.

1.1. Pojęcie i etapy rozwoju dziecka

„Rozwój oznacza zmianę w czasie będącą uruchomieniem istniejących potencjałów i modyfikacją ich pod wpływem czynników zewnętrznych. Rozwój może być progresywny - przebiegać w kierunku coraz lepszego własnego funkcjonowania w środowisku, może być stagnacją, gdy ulega zatrzymaniu, regresją, gdy ulega zmianom wstecznym lub podążać w kierunku negatywnym, gdy przynosi coraz większe szkody zarówno jednostce jak i społeczeństwu”.

Rozwój to „wszelki długotrwały proces kierunkowych zmian, w którym można wyróżnić prawidłowo po sobie następujące etapy przemian (fazy rozwojowe) danego obiektu (układu), wykazujące obiektywnie stwierdzane różnicowanie się tego obiektu (układu) pod określonym względem”.

Rozwój to „proces kierunkowych przemian, w toku którego obiekty (układy) danego rodzaju przechodzą od form lub stanów prostszych, niższych, mniej doskonałych do form lub stanów bardziej złożonych, wyższych, doskonalszych pod określonym względem”.

„Rozwój jest to jakby łańcuch procesów złożony z wielu ogniw. Ogniwa te mogą różnić się pod względem długości, natężenia i szybkości procesów zachodzących w organizmie i w świadomości ludzkiej, lecz układ w czasie i następstwo tych ogniw są zwykle stałe. Innymi słowy, poszczególne stadia rozwoju następują po sobie w jednakowej kolejności. Od niższych czynności i funkcji jednostka przechodzi do wyższych form działania.”

W rozwoju dziecka wyróżniamy kilka etapów.

• Niemowlęctwo

• Wiek poniemowlęcy

• Wiek przedszkolny

• Młodszy wiek szkolny

• Wiek dorastania

W niniejszej pracy przedmiotem zainteresowań są dzieci w wieku przedszkolnym i wczesnoszkolnym i w związku z tym charakterystykę dzieci w wieku przedszkolnym i wczesnoszkolnym przedstawię w następnym rozdziale.

1.2. Charakterystyka rozwoju dziecka w wieku przedszkolnym i wczesnoszkolnym

Granice chronologiczne wieku przedszkolnego i wczesnoszkolnego są względne, podobnie jak granice pozostałych okresów rozwojowych. Każde dziecko rozwija się w innym nieco tempie, w odmiennych warunkach środowiskowych, każde jest odrębną indywidualnością, różni się od swoich rówieśników rozmaitymi cechami fizycznymi i psychicznymi. Szczegółowy opis i interpretacja zmian i przekształceń dokonujących się w toku rozwoju psychicznego u dzieci w wieku przedszkolnym i wczesnoszkolnym będą treścią tego rozdziału.

Wiek przedszkolny

Obejmuje okres życia dziecka od 3 do 7 lat. Jego nazwa pochodzi stąd, iż okres ten poprzedza podjęcie przez dziecko nauki w szkole. Niektóre dzieci w tym okresie rozwoju uczęszczają do przedszkola, które stanowi w systemie oświatowym pierwszy szczebel nauczania oraz służy pomocą matkom pracującym. Z tej instytucji wychowawczej mogą korzystać wszystkie dzieci.

Każde dziecko rozwija się w innym tempie, w różnych warunkach środowiskowych, każde jest odrębną indywidualnością, różni się od swoich rówieśników cechami fizycznymi i psychicznymi. Jednakże u wszystkich dzieci pomiędzy 3 a 7 rokiem życia zachodzą zmiany w psychice, typowe i charakterystyczne tylko dla wieku przedszkolnego, które pozwalają wyodrębnić ten okres od innych okresów rozwojowych. „Wiek przedszkolny stanowi względnie jednolity okres rozwojowy z uwagi na dominującą w nim formę działalności, jaką jest dla dziecka zabawa, na sposób poznawania rzeczywistości - w procesie swobodnego zdobywania doświadczeń i mimowolnego, okolicznościowego uczenia się oraz na specyfikę środowiska wychowawczego, którym jest nadal głownie rodzina oraz dopełniające jej funkcje przedszkole.”

W wieku przedszkolnym można wyróżnić trzy podokresy (lub też inaczej fazy). Wg M. Przychodzińskiej „są to następujące fazy:

• Faza pierwsza (wczesna) od 3 do 4 lat

• Faza druga (średnia) od 4 do 5¹/₂ lat

• Faza trzecia (późna) od 5¹/₂ do 7 lat”

A teraz przedstawię ogólną charakterystykę rozwoju psychicznego dzieci w poszczególnych fazach.

Dzieci w wieku 3 - 4 lat. Dzieci w tej fazie są mało samodzielne, tzn. nie radzą sobie dobrze w różnych sytuacjach życiowych, wymagają pomocy dorosłej osoby nawet przy prostych czynnościach takich, jak np. mycie czy też ubieranie się. Mimo, iż opanowały podstawy systemu gramatycznego języka ojczystego, nie zawsze jednak łatwo jest się porozumieć z nimi, zwłaszcza osobom obcym.

Dzieci 3 - 4 letnie znajdują się w stadium myślenia sensoryczno - motorycznego. Rozwiązują zadania w płaszczyźnie manipulacyjnej oraz ruchowo - spostrzeżeniowej wtedy, gdy posiadają bezpośredni kontakt z przedmiotami i zabawkami. Wyobraźnia dziecka w tym wieku jest bardziej rozbudzona, niż w wieku poniemowlęcym. Zabawy są dość proste i krótkie dlatego, ponieważ dziecko nie potrafi koncentrować uwagi przez dłuższy czas i szybko zmienia przedmiot swych zainteresowań.

„Chwiejność uczuciowa oraz duża wrażliwość dziecka na zmiany w otoczeniu społecznym sprawiają, że trzylatek może mieć trudności w przystosowaniu się do trybu życia w przedszkolu, do wymagań nowego środowiska, zwłaszcza jeśli poprzednio był wychowywany wyłącznie w domu rodzinnym.”

Dzieci w wieku 4 - 5¹/₂ lat. Dzieci w danym wieku są bardziej samodzielne. Potrafią się przystosować do życia w grupie przedszkolnej, nawiązują przyjazne kontakty z rówieśnikami. Pojawiają się w tym wieku również konflikty między dziećmi, gdyż „cztero- i pięciolatki bywają impulsywne i niezrównoważone, egocentryczne i agresywne. Lubią jednak towarzystwo innych dzieci, garną się do grupy i chętnie podejmują wspólne zabawy, chociaż nie potrafią ich same dobrze zaplanować i zorganizować.”

Dziecko w 5 roku życia wstępuje w „wiek pytań”. Staje się wytrwałym badaczem i odkrywcą nieznanego mu wcześniej świata. Rozwój wyobraźni i fantazji pozwalają mu na wysuwanie wciąż nowych problemów, na które nie potrafi znaleźć samo odpowiedzi. Próbuje je więc rozwiązywać przy pomocy dorosłych, zasypując ich mnóstwem pytań na różne tematy. Dziecko w tym wieku jest bardzo żywe i ruchliwe, dociekliwe a zarazem wścibskie. Jego doświadczenia ruchowe, umysłowe są coraz większe.

Dzieci w wieku 5¹/₂ - 7 lat. Ostatni podokres wieku przedszkolnego rozpoczyna się w połowie 6 roku życia, natomiast kończy się w chwili podjęcia nauki szkolnej. W tym wieku w ich zachowaniu przejawiają się wszystkie cechy charakterystyczne dla okresu przedszkolnego, jak również początki nowych cech, które rozwiną się w następnym stadium rozwoju - w młodszym wieku szkolnym.

Sześciolatek okazuje nadal zainteresowanie światem przyrody oraz niektórymi zjawiskami życia społecznego. Zapoznaje się z konkretnymi własnościami przedmiotów i pochłania z ciekawością informacje o bliższym i dalszym otoczeniu. „Zmienia się jednak sposób zdobywania wiedzy i doświadczenia. Dziecko w tym wieku jest już lepiej przystosowane do pracy w zespole. Zdolne do dłużej trwającego wysiłku i skupienia uwagi, bez trudu uczestniczy w takich formach podawania wiadomości, jak pogadanka lub zajęcia kształcące elementarne pojęcia matematyczne i przyrodnicze.”

Nadal ulubioną formą spędzania czasu jest zabawa. Zabawy dzieci w tym wieku są bardziej urozmaicane, organizowane w zespołach wieloosobowych, często występuje podział na role i funkcje.

Obecnie szerzej opiszę rozwój fizyczny, rozwój motoryczny i rozwój działalności dziecka w wieku przedszkolnym.

Rozwój fizyczny

Pojęcie „rozwój fizyczny” jest bardzo obszerne, obejmuje bowiem całokształt procesów biologicznych, biochemicznych i biofizycznych zachodzących w organizmie. Procesy te warunkują rozrastanie się i dojrzewanie organizmu. Zmiany, które obserwujemy u człowieka są przejawem tych procesów. Następują one po sobie w określonej kolejności i kierunku i są nieodwracalne. Ukształtowanie cech dziecka zależne jest od całego szeregu czynników, przede wszystkim natury biologicznej i środowiskowej. Czynnikiem biologicznym są pewne predyspozycje, które dzieci dziedziczą po swoich rodzicach. Są one predysponowane do osiągnięcia dużych lub małych wymiarów ciała, do szybkiego lub wolniejszego tempa procesów rozwojowych. Na to dziedziczne podłoże nakładają się warunki środowiskowe, w jakich dziecko wzrasta. Jeżeli od urodzenia otoczone jest ono właściwą, racjonalną opieką, która zaspokaja jego potrzeby fizyczne i psychiczne - rozwój będzie przebiegał zgodnie z zadatkami dziedzicznymi. Dziecko przebywające w złych warunkach środowiskowych, nieodpowiednio żywione, źle pielęgnowane, wychowujące się w złej atmosferze rodzinne - rośnie gorzej, rozwija się wolniej, nie ma szans realizowania swych genetycznych przesłanek. Pojawiają się opóźnienia rozwojowe.

Dziecko w wieku od 3 do 7 lat w porównaniu z poprzednimi okresami rozwojowymi, wolniej przybiera na wadze natomiast dość szybko rośnie. Może być tak, że u dzieci tych widzimy wyraźne dysproporcje w budowie ciała: krótkie nogi w stosunku do dużej głowy i wydłużonego tułowia. Jednakże wraz z wiekiem dość szybki rozwój kończyn dolnych sprawia, że sylwetka jego smukleje.

W okresie przedszkolnym kościec dziecka jest wrażliwy i giętki, dziecko jest niewytrzymałe na wysiłek fizyczny. W tej fazie łatwo może wytworzyć się wadliwa postawa ciała. Wzrasta sprawność różnych narządów wewnętrznych. Płuca i serce pracują wydajnie, natomiast przekrój tchawicy i jamy nosowej jest nadal niewielki, w związku z czym dzieci w tym wieku dość często zapadają na choroby dróg oddechowych.

W wieku przedszkolnym układ nerwowy rozwija się wolniej niż w pierwszych 3 latach życia. Natomiast stale doskonali się jego budowa i funkcja. „Z rozwojem strukturalnym układu nerwowego łączy się jego rozwój funkcjonalny. Ogólne kierunki rozwoju dynamiki wyższych procesów nerwowych u dzieci w wieku przedszkolnym są następujące:

1. Wzrasta wpływ kory mózgowej na niższe części układu nerwowego. Czynności dziecka stają się dzięki temu lepiej skoordynowane, mniej impulsywne.

2. Wzrasta ogólna zdolność do pracy komórek nerwowych, wskutek czego dziecko potrafi dłużej odbierać bodźce zewnętrzne. Jednakże układ nerwowy jest nadal podatny na zmęczenie, co sprawia, że dziecko zdobywa się z trudem na dłuższy jednostajny wysiłek, a woli zabawy i zajęcia bardziej urozmaicone.

3. Zwiększa się tempo wytwarzania połączeń nerwowych w mózgu. Można w tym okresie wytwarzać odruchy warunkowe nie tylko klasyczną metodą, przez łączenie w czasie bodźca warunkowego z bezwarunkowym, lecz także na śladach, w drodze naśladownictwa, i na podstawie odruchu orientacyjnego. Niektóre odruchy wytwarzają się bez wzmacniania, przez powtarzanie, od razu po jednym połączeniu.

4. Wzrasta wpływ drugiego układu sygnałowego na pierwszy. Nowe odruchy warunkowe można wytwarzać za pomocą instrukcji słownej, przez uogólnianie poprzednich doświadczeń dziecka itp.

5. Procesy pobudzenia rozwijają się wydatniej niż procesy hamowania. Na ogół zwiększa się jednak siła, ruchliwość i równowaga procesów nerwowych.”

Rozwój motoryczny

Rozwój ruchowy dziecka w wieku przedszkolnym cechuje harmonijność, doskonali zarówno ruchy postawno - lokomocyjne, jak i ruchy warunkujące sprawne wykonywanie czynności na przedmiotach. Do podstawowych sprawności ruchowych należą następujące czynności motoryczne: chód, bieg, skoki, wspinanie się itp.

Właściwa czynność biegania doskonali się dopiero w wieku przedszkolnym, ponieważ jej podstawą jest dobrze opanowany i zautomatyzowany nawyk chodzenia.

Dziecko w wieku przedszkolnym ma słabo skoordynowane ruchy rąk i nóg, biegnie na całych stopach, krok krótki, tułów ma wyprostowany. Dopiero w wieku 6 lat, dzięki znacznie lepszej koordynacji pracy kończyn górnych i dolnych, dzieci biegną nie tylko szybciej, lecz także bardziej harmonijnie i estetycznie.

Również skoki u dzieci 6 - letnich są bardziej dynamiczne niż u dzieci młodszych. W okresie przedszkolnym następuje dalszy rozwój ruchów narzędziowych, co wpływa na wzrost samodzielności i zaradności dziecka.

Badania pokazują, że wraz z wiekiem następuje wzrost wszystkich badanych sprawności. Największy przyrost zaobserwowano między 4 a 5 r.ż.. Wyniki chłopców są lepsze, szczególnie w próbie rzutu piłeczką tenisową, gdyż podejmują oni od najmłodszych lat zabawy piłką w formie współzawodnictwa - takie ćwiczenia usprawniają ich rzuty.

Rozwój działalności dziecka

Główną formą działalności dziecka w wieku przedszkolnym jest zabawa, aczkolwiek wraz z wiekiem większe znaczenie w jego życiu mają zajęcia, dzięki którym m.in. dziecko przygotowuje się do podejmowania nowych obowiązków. Dziecko w trzeciej fazie wieku przedszkolnego pełni dyżury w swojej grupie, pomaga rodzicom w zajęciach domowych, uczy się wierszy lub piosenek na pamięć, ćwiczy pisanie literek lub szlaczków.

W wieku przedszkolnym zabawa dziecka posiada różnorakie formy. Jest czynnością bardziej samodzielną i twórczą w porównaniu z zabawami małego dziecka. Od zabaw indywidualnych dzieci przechodzą do zabaw zespołowych, bawiąc się w grupie uczą się stopniowo podporządkowywać swe życzenia.

Najbardziej charakterystyczne dla tego okresu zabawy to:

• Zabawy tematyczne - w zabawach tych „realne doświadczenie dziecka zostaje uzupełnione czynnością jego wyobraźni i fantazji. Nadawanie nazwy t.j. określanie siebie mamą, konduktorem czy panią nauczycielką, ułatwia dziecku uświadomienie roli, jaką odgrywa. Jednocześnie zmienia się postawa dziecka wobec osób dorosłych, jako bardziej zaradne i samodzielne, pragnie ono uczestniczyć w ich zajęciach przynajmniej w formie zabawy, przetwarzając na swój sposób rzeczywistość społeczną, z której czerpie tematy do zabaw.”

• Zabawy konstrukcyjne - początki zabaw konstrukcyjnych można zaobserwować już u dzieci w 2 r.ż., niemniej jednak dopiero w wieku przedszkolnym wzrasta liczba tych zabaw i ich udział w działalności dziecka. „Charakterystyczne tendencje w rozwoju zabawy konstrukcyjnej w wieku przedszkolnym to:

1. wykorzystywanie coraz bardziej różnorodnego materiału konstrukcyjnego, dzięki czemu wzbogaca się treść i forma wytworów dzieci

2. usprawnianie techniki czynności konstrukcyjnych

3. coraz bardziej świadome planowanie poszczególnych etapów czynności.”

Materiałem wykorzystywanym najczęściej w zabawach konstrukcyjnych przez dzieci są klocki różnego formatu i kształtu. Budowanie z klocków posiada charakter czynności zupełnie dowolnej i swobodnej, w której toku dziecko dochodzi do wytworu w mniejszym lub większym stopniu z góry zaplanowanego i zamierzonego.

• Twórczość plastyczna - obejmuje rysowanie, malowanie, lepienie z gliny lub z plasteliny oraz inne formy zajęć manipulacyjno - konstrukcyjnych. Wykonywane są przez dzieci w wieku przedszkolnym i podejmowane są dla przyjemności, a w ich wyniku powstają wytwory nazywane mianem „sztuki dziecka”.

„Indywidualne uzdolnienia plastyczne dzieci są bardzo zróżnicowane i oczywiście nie wszystkie ich wytwory mają charakter artystyczny. Rysowanie czy lepienie są jednak w zasadzie czynnościami twórczymi, gdyż z nieukształtowanego materiału powstaje własny wytwór dziecka, nie będący jedynie kopią spostrzeganego modelu.”

• Twórczość muzyczna - w okresie przedszkolnym śpiew i muzyka są ściśle powiązane z zabawą ruchową. Dziecko nuci sobie lub śpiewa bawiąc się, chętnie włącza się do śpiewu innych, lubi uczestniczyć w zabawach muzyczno - ruchowych. Dzieci dwu- i trzyletnie potrafią słuchać muzyki przez kilka minut nie zwracając uwagi na jakiekolwiek inne bodźce. Dziecko w tym wieku jest na tyle rozwinięte, iż może reagować śpiewem i ruchem na muzykę, aczkolwiek wybiera słuchanie w bezruchu. Skoncentrowanie całej uwagi na muzyce pozwala mu dostrzec takie elementy, które w czasie śpiewu czy zabawy mogłyby pozostać niezauważone.

Dzieci w najmłodszych grupach przedszkolnych są zdolne do koncentracji uwagi na utworze instrumentalnym niekoniecznie z literatury dziecięcej, do śledzenia jego przebiegu i do dostrzegania wielu cech formalnych i wyrazowych.

Niektóre dzieci w tym wieku chętnie improwizują, śpiewają całe „arie” własnej produkcji. Te improwizacje wokalne najczęściej towarzyszą różnym zabawom ruchowym, często stanowią formę kontaktów interpersonalnych i przekomarzania się rytmiczno - melodycznego, lub są formą spontanicznego wyśpiewywania wrażeń, przeżyć.

„Obok improwizacji wokalnych coraz ważniejsze miejsce zaczynają zajmować standardowe piosenki z repertuaru dziecięcego. W miarę doskonalenia umiejętności śpiewania i poszerzania repertuaru zaczynają one wypierać śpiew spontaniczny. Przy powtarzaniu znanych melodii dzieci w tym wieku stosują dużo uproszczeń i zniekształceń, opuszczając partie trudniejsze, zmieniają kierunek melodii. Nie są zainteresowane wiernością w odtwarzaniu wzorów. Rzadko w tym wieku spotyka się dzieci powtarzające melodię bezbłędnie.”

Z większą dokładnością intonacyjną śpiewają dzieci krótkie piosenki, oparte na prostych melodiach - wzorach. Nie jest przypadkiem, iż najlepiej śpiewają dzieci z domów, w których regularnie się śpiewa.

Naturalną formą reakcji na muzykę są w tym okresie rozwoju ruch i reakcje motoryczne. Nie przypadkiem też wiele piosenek dziecięcych ma formę zabaw ze śpiewem, w których śpiewowi towarzyszy rytmiczne poruszanie się. Dzieci młodsze poruszają się często w tempie niezgodnym z własnym śpiewem, a gdy bawią się w grupie, mają tendencję do utrzymywania własnego rytmu. Podobnie jest również z akompaniowaniem sobie na instrumencie podczas śpiewu. Muzyka wyzwala spontaniczną aktywność fizyczną dziecka, lecz aktywność ta nie świadczy jeszcze o zdolności do adekwatnej percepcji rytmu.

Umiejętność koordynacji reakcji motorycznych ze słyszaną muzyką rozwija się razem z wiekiem. Najbardziej widoczny postęp w koordynacji ruchu z pulsem muzycznym można zaobserwować między 4 a 6 rokiem życia, co wiąże się z ogólnym rozwojem koordynacji ruchowej dziecka.

Pod koniec omawianego okresu spontaniczne reakcje ruchowe na muzykę zanikają w wolnym tempie, zaś w 6 roku życia dziecko zaczyna reagować spontanicznie klaskaniem, które jest reakcją wyuczoną, uwarunkowaną oddziaływaniem środowiska.

Oceniając percepcję rytmu na podstawie umiejętności zsynchronizowania reakcji motorycznych z muzyką musimy być świadomi, że umiejętność ta wskazuje, iż prawdopodobnie percepcja rytmu jest poprawna, natomiast brak synchronizacji motorycznej z rytmem muzyki może wskazywać tylko na złą koordynację motoryczną, a nie na złą percepcję rytmu. W takim przypadku najlepszymi wskaźnikami poczucia rytmu są śpiew i gra na instrumentach muzycznych.

„Pod koniec omawianej fazy rozwojowej dziecko jest już w stanie:

1. odróżnić dźwięk od ciszy i zareagować, gdy muzyka się rozpoczyna lub kończy,

2. reagować na:

• nagły hałas, zmiany dynamiki ( cicho - głośno, a potem na stopniowanie natężenia dźwięku)

• muzykę powolną i szybką, następnie na stopniowanie tempa

• zmiany wysokości dźwięku (wysoko - nisko, potem na kierunek w górę, w dół. Niektóre dzieci potrafią rozróżnić odległości mniejsze i większe - „kroki” i „skoki”)

• różnice między instrumentami, źródłami dźwięku

• charakter dźwięku (ciężki, lekki, skaczący, kołyszący, spokojny),

rozróżniać między powtórzeniem a kontrastem (takie same - różne)

• melodie, dźwięki

• rytmy, charakter ruchu, rytmy słów,

• przyswoić sobie repertuar wybranych piosenek i innych utworów,

• dopasować pulsację (miarowość) do różnych temp ruchem, głosem, na instrumencie,

• odtwarzać proste rytmy głosem, na instrumentach, ruchem,

• wyrażać ruchem nastrój lub charakter muzyki albo słów,

• używać twórczo instrumentów do naśladowania dźwięków z otoczenia,

• improwizować wykorzystując przyswojony materiał.”

Wiek wczesnoszkolny

Koniec wieku przedszkolnego i pierwsze lata pobytu w szkole są okresem w szczególności ważnym dla dalszego rozwoju dziecka. Dzieje się tak dlatego, ponieważ w społeczeństwach cywilizowanych, w których szkoła pełni wobec młodego pokolenia funkcje kształcące, przygotowujące do życia i pracy zawodowej, oraz w dużej mierze także opiekuńczo - wychowawcze, staje się ona dla dziecka od momentu wstąpienia do niej potężnym czynnikiem rozwoju.

Dzieci wstępujące do szkoły często różnią się między sobą pod względem rozwoju psychofizycznego i stopnia przygotowania do podjęcia nauki szkolnej. Pomimo istniejących, częstokroć głębokich różnic indywidualnych między dziećmi, które w wieku 7 lat rozpoczynają naukę i uczęszczają do klas I - IV, zachodzi w nich szereg przeobrażeń na tyle wspólnych i typowych, iż dają się ująć jako właściwości rozwojowe tego wieku.

W wieku wczesnoszkolnym można wyróżnić dwa podokresy (lub też inaczej fazy). Są to następujące fazy:

• Faza pierwsza obejmuje wiek 7 - 8 lat

• Faza druga obejmuje wiek 9 - 10 lat.

Fazę pierwszą, obejmującą wiek 7 i 8 lat cechują złożone zjawiska związane z przekraczaniem przez dziecko progu szkoły, a następnie z adaptacją do środowiska szkolnego i jego wymagań, do nauczycieli i rówieśników. Okres ten wymaga od dziecka dużego wysiłku fizycznego i psychicznego. Właściwie fizycznie dziecko jest w stanie temu podołać, albowiem organizm jego uzyskał w końcowej fazie wieku przedszkolnego pewną równowagę oraz odporność. Niemniej jednak kościec dziecka w pierwszej fazie okresu wczesnoszkolnego jest jeszcze dość słaby i nie znosi dużych obciążeń. Bardzo intensywne są w tej fazie przeżycia dziecka natury społecznej. Szuka ono oparcia w osobach dorosłych, przy czym specjalnego znaczenia nabiera w jego oczach nauczyciel - wychowawca, którego autorytet w sprawach szkolnych przewyższa nawet autorytet rodziców. Życie społeczne dzieci w tej fazie dzieje się pod okiem i kierunkiem opiekuna i przez niego jest kierowane oraz podporządkowywane zadaniom szkoły z celami wychowania. Rozwijają się podstawowe funkcje sfery intelektualnej: analiza i synteza wzrokowa, słuchowa i kinestetyczno - ruchowa, a osiągnięcie odpowiedniego ich poziomu jest warunkiem opanowania umiejętności czytania i pisania. Dzieci również przyswajają pojęcie liczby naturalnej i podstawowe działania arytmetyczne.

Fazę drugą, obejmującą lata 9 i 10, charakteryzują zmiany w sferze intelektualnej i całej osobowości dziecka. „Rozwija się intensywnie mowa i myślenie. Wzrasta sprawność posługiwania się językiem ojczystym, który staje się nie tylko środkiem porozumiewania się, ale także przedmiotem głębszego i systematycznego poznawania. Dzięki kontaktowi z różnymi dziedzinami wiedzy i literaturą bogaci się mowa i zasób słownictwa. Opanowanie umiejętności czytania i pisania rozszerza możliwości chłonięcia przez dziecko wiedzy o świecie, jego orientację w otoczeniu. W tym okresie dziecko przyswaja sobie pojęcie ułamka i umie operować nim, szczególnie w sytuacjach praktycznych, opanowuje podstawowe zasady dziesiętnego systemu miar i pojęcie ułamka dziesiętnego, jak też elementarne wiadomości z geometrii, a w zależności od programu - ewentualnie i elementy algebry, topologii, rachunku prawdopodobieństwa, logiki matematycznej.”

Niżej bliżej scharakteryzuję rozwój fizyczny, rozwój motoryczny i rozwój działalności dziecka w wieku wczesnoszkolnym.

Rozwój fizyczny

Dziecko 7 - letnie, kończąc okres przedszkolny i stojąc u progu szkoły, jest - pod względem rozwoju fizycznego - znacznie silniejsze i dojrzalsze od dziecka, które w swoim czasie zaczynało okres przedszkolny. Jego mięśnie, kości oraz układ nerwowy wzmocniły się i rozrosły. Kościec zawiera mniej tkanek chrząstnych. W samorzutnych i kierowanych zabawach ruchowych wydoskonaliły się zarówno mimowolne, jak i dowolne ruchy, wykonywane rozmaitymi zespołami dużych grup mięśniowych. Rozwinęła się także sprawność pracy w zakresie niewielkich mięśni, dzięki czemu dziecko może prawidłowo trzymać w ręku ołówek, pracować igłą, itp. Dokonuje się jednak dalszy, stały i długotrwały proces dojrzewania komórek mózgowych, co przejawia się w rozwoju różnorodnych funkcji mózgu, m.in. w trwałości związków warunkowych i szybkości automatyzacji.

Mięśnie dzieci w wieku wczesnoszkolnym są jeszcze słabo rozwinięte. Ogólna ich masa stanowi 27,2% ciężaru ciała, zaś u dorosłego człowieka stanowi 44,2%. Prawie w każdej sytuacji dzieci w tym okresie zdolne są raczej do ruchów silnych i zamaszystych, aniżeli do drobnych i wymagających precyzji. Prędzej męczą się przy wykonywaniu czynności wymagających precyzji.

„Potrzeba ruchu i jego ćwiczenia (doskonalenia) jest w tym okresie tak duża, że niektórzy autorzy wysuwają „zręczność ruchową” jako jedną z naczelnych i charakterystycznych cech wieku między 8 a 12 r.ż.(Łazowski, Tomaszewska, 1966).”

Układ kostny dziecka w wieku wczesnoszkolnym zawiera jeszcze znaczną ilość tkanek chrzęstnych, co umożliwia dalsze wzrastanie organizmu. Kościec jako całość jest miękki i plastyczny. Toteż np. z powodu nieprawidłowej postawy przy siedzeniu kościec i stawy łatwo ulegają wykrzywieniom. Rozwój dziecka w danym okresie cechuje również to, iż różne części kośćca krzepną, rosną i zmieniają się w różnej kolejności.

Rozwój fizyczny dziecka przedszkolnego cechowało przede wszystkim wzrastanie wysokości ciała. Okres wczesnoszkolny odznacza się przewagą wewnętrznego rozrastania się i dojrzewania organizmu nad powiększaniem się wysokości ciała.

Normalny rozwój fizyczny oraz psychiczny dziecka zależy od wielu złożonych czynników. Główne z nich to:

1. Wrodzone możliwości rozrostu i typ reakcji na wpływy środowiskowe

2. Stan morfologiczny i czynnościowy wszystkich narządów uczestniczących w przemianie materii

3. Wpływy środowiska zewnętrznego, decydującego definitywnie o tym, czy młody organizm wykorzysta w sposób optymalny swoje wrodzone możliwości.

Jednym z zasadniczych czynników zewnętrznych jest odżywianie. Zapotrzebowanie organizmu na kalorie jest w tym okresie duże, ponieważ znaczną część pożywienia organizm zużywa w dalszym ciągu na rozrost ciała. Innymi ważnymi czynnikami są również: racjonalne wychowanie fizyczne, świeże powietrze, właściwa higiena.

Wielkie znaczenie dla właściwego rozwoju fizycznego ma także psychiczne samopoczucie dziecka - stan dobrego społeczno - uczuciowego dostosowania się do środowiska.

Rozwój motoryczny

W wieku wczesnoszkolnym zarówno zjawiska typowe, jak i odbiegające od średniego poziomu rozwoju, szczególnie wyraźnie występują w sferze motorycznej, w której rozwój fizyczny i rozwój psychiczny zazębiają się tak silnie, że bywa ona określana jako sfera psychomotoryczna.

Rozwój psychomotoryczny dzieci można rozumować od strony rozwoju uzdolnień, tj. wrodzonych możliwości w zakresie wykonywania czynności ruchowych, i od strony umiejętności psychomotorycznych, których poziom ściśle determinują ćwiczenia. Zarówno uzdolnienia jak i umiejętności ulegają zmianom, przy czym uzdolnienia ruchowe rozwijają się w miarę fizycznego i umysłowego rozwoju człowieka, a poziom sprawności pozostaje w zależności od czasu, intensywności i jakości ćwiczenia.

Za najistotniejsze funkcje ogólnej ruchliwości uważa się: siłę, wytrzymałość, szybkość reakcji ruchowych, koordynację statyczną, koordynację dynamiczną, pamięć i wyobraźnię motoryczną, ekonomię ruchu. Natomiast w charakterystyce sprawności motorycznej rozróżnia się sprawność ruchową i ogólną sprawność fizyczną. Sprawność ruchową charakteryzują: wszechstronne opanowanie ciała, duży zakres podstawowych nawyków ruchowych, nabyte w toku wielostronnego ćwiczenia układu ruchowego. Za wystarczający sprawdzian sprawności ruchowej uważa się opanowanie naturalnych form ruchu: ruchy lokomocyjne, rzutne, skoczne, skłony, zgięcia, zwisy itp. Do sprawnych fizycznie zaś zalicza się ludzi „silnych, szybkich, zręcznych w ruchowych czynnościach, niezależnie od budowy ich ciała, prawidłowości rozwoju i od potencjału ich rozwojowych możliwości.”

Tempo rozwoju cech motorycznych u dzieci w wieku wczesnoszkolnym nie jest równomierne, a poza tym w poszczególnych zakresach bywa inne dla chłopców i dla dziewcząt. Nierównomiernie przebiega u dzieci i młodzieży:

• tempo rozwoju siły - na okres 8 - 11 lat przypada u chłopców ok. 31% przyrostu wysokości ciała i 25% przyrostu siły, zaś u dziewcząt - ok. 41% wysokości ciała i 45% siły.

• tempo rozwoju mocy - wykazuje w wieku 8 - 12 lat niewielkie tylko wahania. Najwyższe tempo można zaobserwować w wieku 10 lat.

Cecha zwinnościowa wykazuje najwyższe tempo rozwoju w wieku wczesnoszkolnym (8 - 11 lat). Przeprowadzone próby w zakresie rozwoju wytrzymałości wykazały, że tempo jej rozwoju jest coraz słabsze u chłopców, a u dziewcząt odnotowano regres w jej rozwoju. Na podstawie powyższych analiz można wyciągnąć następujące wnioski:

1. Tempo rozwoju cech motorycznych nie jest jednakowe u chłopców i dziewcząt.

2. Tempo rozwoju poszczególnych cech jest różne.

3. Tempo przyrostu wysokości ciała nie pokrywa się z rozwojem cech motorycznych.

4. Prawie wszystkie cechy motoryczne u dzieci w wieku wczesnoszkolnym wykazują znaczną dynamikę rozwoju, jednakże poziom rozwoju poszczególnych cech u dzieci tego wieku jest mało zróżnicowany.

Rozwój działalności dziecka

Z chwilą wstąpienia dziecka do szkoły nauka i wykonywanie stawianych przez nią zadań staje się głównym obowiązkiem i pracą ucznia oraz głównym czynnikiem jego psychicznego rozwoju.

Zabawa, chociaż przestaje być dominującą postacią działalności dziecka, nie zanika, lecz zmienia się zarówno pod względem formy, jak i treści.

• Nauka - zagadnienie uczenia się dziecka ujmuje się w nadrzędnym znaczeniu tego pojęcia - jako proces zdobywania indywidualnego doświadczenia, które prowadzi do zmian w zachowaniu się, polegających na wystąpieniu elementów nowych w porównaniu z poprzedzającym je zachowaniem oraz jako mieszczące się w ramach szeroko rozumianego uczenia się zdobywanie przez dziecko podstaw wiedzy.

W wieku przedszkolnym uczenie odbywało się w sposób okolicznościowy, najczęściej przez otoczenie. Ta forma uczenia się będzie trwała w dalszych latach życia dziecka. Niemniej jednak nie oznacza to, że nie zamierzone uczenie się jest podstawową formą przyswajania wiedzy przez dzieci w wieku wczesnoszkolnym. Współwystępuje ono z uczeniem się zamierzonym, które dziecku rozpoczynającemu naukę bardzo często nastręcza trudności. Wykształcenie umiejętności dowolnego uczenia się jest jednym z głównych zadań rozwojowych tego okresu. Dziecko pod opieką i kierunkiem nauczycieli ma w szkole zdobyć podstawy wiedzy, tak w sensie pamięciowego opanowania dużej ilości różnorodnych informacji, jak i przyswojenia tej wiedzy w sposób umożliwiający wykorzystanie jej w praktyce. Jest to zadanie niełatwe dla dziecka i nowe. Jeśli jednak jest ono dobrze realizowane na poszczególnych szczeblach szkoły, staje się potężnym czynnikiem dalszego rozwoju dziecka.

Koncepcja dwu sfer rozwoju wg Wygotskiego:

• „Aktualna - określona przez to, co dziecko jest w stanie w danej chwili zdobyć i wykonać samodzielnie

• Strefa najbliższego rozwoju - kiedy dziecko znajduje się w stanie pewnej gotowości do wykonywania określonych czynności, ale chwilowo może je wykonać tylko przy pomocy dorosłych. Wykonywanie tych czynności i ćwiczenie pod opieką dorosłego przyspiesza nadejście czasu, w którym wykona je dziecko już samodzielnie, a strefa najbliższego rozwoju zacznie obejmować inne, nowe z kolei czynności.”

Właściwy stosunek do nauki i obowiązków szkolnych jest jednym z warunków pomyślnego przebiegu procesu dydaktyczno - wychowawczego w szkole. Większa część dzieci z klas pierwszych ze szkoły podstawowej pragnie być dobrymi uczniami. Aby stać się dobrym uczniem, dziecko powinno w sposób staranny i odpowiedzialny wykonywać swoje obowiązki szkolne, przyswajać wiedzę.

Postępowanie takie zależy od wielu warunków: od jakości pracy dydaktyczno - wychowawczej nauczyciela, od motywacji, jaką wytworzyła u dziecka rodzina. U poszczególnych dzieci niejednakowo szybko i trwale kształtuje się pożądany stosunek do obowiązków szkolnych. Z punktu widzenia stosunku uczniów do pracy szkolnej można wyróżnić kilka grup dzieci, z których każda wymaga innego ustosunkowania się nauczyciela w jego pracy wychowawczej z klasą:

1. Do grupy pierwszej należą dzieci, które już niebawem po rozpoczęciu nauki w szkole charakteryzują się dyscypliną i sumiennym stosunkiem do wszystkich nowych dla siebie obowiązków.

2. Grupę nieliczną, ale wymagającą uważnego rozpoznania i opieki wychowawczej, stanowią uczniowie, których stosunek do nauki wyznaczony jest nie przez poczucie obowiązku, lecz jedynie przez zainteresowanie jakąś dziedziną lub rodzajem pracy szkolnej.

3. Trzecią grupę stanowią uczniowie, których stosunek do nauki jest nierówny, nietrwały, i to nie tylko z powodu niezakorzenienia się w nich postaw i wymagań moralnych stawianych przez szkołę, ale także z powodu słabości ich woli i braku nawyków pracy.

4. Ostatnią grupę nieliczną, ale najtrudniejszą grupę stanowią takie dzieci, które na skutek różnych braków i błędów wychowawczych odznaczają się formalnym i lekkomyślnym stosunkiem do swego podstawowego obowiązku - do nauki.

Ważną rolę w pracy z uczniami spełnia kształtowanie u nich motywów uczenia się. Uczenie się staje się z chwilą rozpoczęcia przez dziecko nauki w szkole główną formą jego działalności, ale nie jedyną. Wielką potrzebą tego wieku jest w dalszym ciągu potrzeba aktywności o charakterze zabawowym.

• Zabawa - życie dziecka w zespole szkolnym, nowe złożone stosunki społeczne sprawiają, że nad innymi zabawami zaczynają dominować zabawy zespołowe. Dużego znaczenia wśród zabaw dzieci szkolnych zaczynają nabierać wszelkiego rodzaju gry pokojowe, świetlicowe, mające charakter intelektualnego współzawodnictwa - domino, warcaby. Charakterystyczne dla tego okresu zabawy, to:

• Tematyczne - są kontynuacją zabaw tematycznych okresu przedszkolnego. Lecz pod wpływem zdobywanych w szkole wiadomości zaczyna zmieniać się tematyka zabaw dziecięcych. Częstym tematem zabaw stają się zajęcia szkolne.

• Konstrukcyjne - spełniają niemałą rolę w życiu dzieci w wieku wczesnoszkolnym. Zabawy te doskonalą się i różnicują w danym okresie, przekształcając się pod wpływem zajęć praktyczno - technicznych i kółek zainteresowań w majsterkowanie techniczne, w szycie itp.

• Twórczość plastyczna - funkcja przeżyć, jakie rodzą w dziecku sztuki teatralne i filmy, jest wieloraka. Badania wykazały, iż wrażliwsze na kontakty z teatrem są dzieci umiejące wyrazić siebie w rysunku. Pod wpływem oglądania sztuki dzieci zaczynają tworzyć. Dziecięca twórczość rysunkowa ulega wraz z wiekiem charakterystycznym przemianom. Podobnie przeobrażają się także sposoby percepcji przez dziecko dzieł sztuki.

• Twórczość muzyczna - w wieku między 6 a 7 rokiem życia u większości dzieci następuje zasadnicza zmiana stosunku do muzyki. Muzyka przestaje już być tylko tłem bądź elementem zabawy. Zaczyna być dla muzykalnego dziecka przedmiotem zainteresowań i intelektualnych operacji. Muzykalne i muzycznie rozbudzone dziecko w tym wieku domaga się, aby je uczyć. Chce nie tylko dobierać melodie na instrumencie, ale chce się też uczyć grać. W omawianym wieku wyraźnie się już prezentują szczególne zainteresowania i motywacje muzyczne. Dziecko stara się być tam, gdzie słyszy, że grają. Zaczyna się upominać, żeby mu zagrać bądź też zaśpiewać piosenkę czy utwór, który bardzo lubi. Dobieranie melodii na fortepianie nie ma już zabawowego charakteru, dziecko stara się zagrać poprawnie.

Między 6 a 9 rokiem życia następuje szczególna podatność dziecka na kształcenie muzyczne. Czynnikami sprzyjającymi są: pozytywny szacunek dziecka do szkoły, do nauki i wysoki autorytet nauczyciela. Dzieci prawidłowo rozwinięte pod względem społeczno - emocjonalnym lubią sam proces uczenia się, odpowiadanie na pytania nauczyciela. Lubią prace wymagające od nich aktywności. W tym okresie dzieci zaczynają być coraz bardziej zainteresowane rezultatami swoich działań. Dziecko stara się, aby śpiewana przez nie piosenka była zgodna z wzorem. W związku z tym wyraźnie zmniejsza się spontaniczność w śpiewaniu, graniu oraz poruszaniu się przy muzyce.

Zmiany zachodzące w myśleniu dziecka mają wpływ na sposób organizacji percepcyjnej materiału muzycznego i tworzenie się pojęć muzycznych.

W miarę jak dziecko poznaje zależności tonalne między dźwiękami, coraz łatwiejsze staje się dla niego rozpoznawanie melodii. Stabilizujące się poczucie tonalne ułatwia kształcenie poprawnego śpiewu.

Dzieci w tym wieku bez trudu rozpoznają melodię jeśli zagrana była na innym instrumencie, gdy dodano do niej akompaniament lub wykonano ją w innym tempie. Słuch wysokościowy jest już na tyle rozwinięty, że dzieci dostrzegają coraz mniejsze różnice między dźwiękami.

Przy odtwarzaniu melodii głosem wciąż jeszcze występują uproszczenia i zniekształcenia, których dziecko nie zauważa. W miarę dokładnie odtwarza ono dźwięki zasadnicze, zaś dźwięki przejściowe, trudniejsze interwały bądź dźwięki utrzymywane na jednakowej wysokości ulegają dość często zniekształceniom. Dzieci z tego typu trudnościami lepiej śpiewają w grupie z innymi dziećmi niż indywidualnie.

W tym okresie rozwoju słuch harmoniczny nie jest jeszcze ukształtowany. Aczkolwiek nie znaczy to, że dzieci nie są w stanie dokonywać pewnych rozróżnień. Nie należy ich mylić jednak z pojęciowym rozumieniem harmonii. Do 9 roku życia dzieci nie preferują jeszcze współbrzmień konsonansowych, bardziej podobają się im piosenki z akompaniamentem silnie alterowanym, albowiem na jego tle melodia wydaje się wyraźniejsza, szczególnie wtedy gdy jest to melodia znana dzieciom.

Ogólnie można uznać, iż percepcja harmonii u dzieci w wieku wczesnoszkolnym rozwija się później niż inne muzyczne zdolności. Nie jest wykluczone, że nieco późniejszy rozwój słuchu harmonicznego wiąże się ze specyfiką muzycznej kultury europejskiej.

1.3. Czynniki warunkujące rozwój dziecka

„Mimo, że rozwój jest ciągły, istnieją dowody na to, że w różnych okresach życia pewne cechy występują wyraźnie niż inne, ponieważ ich rozwój przebiega w szybszym tempie. W związku z tym można wyodrębnić większe okresy, charakteryzujące się specyficznym rozwojem, który przyćmiewa wszystkie inne okresy. Biorąc pod uwagę różnice indywidualne, granice wieku dla tych okresów możemy przewidzieć tylko w przybliżeniu. Bijou sugerował, że okresy te mogą być wyznaczone nie wiekiem, ale zjawiskami biologicznymi i zmianami występującymi w zachowaniu jednostki.”

1.3.1. Koncepcja czterech czynników

Istnieje wiele czynników rozwoju, w których podkreśla się wzajemne związki między poszczególnymi czynnikami i żaden z nich nie oddziałuje na jednostkę jako czynnik izolowany. W polskiej psychologii rozwojowej najbardziej rozpowszechniona jest dialektyczna koncepcja czterech czynników, według której na rozwój psychiczny dziecka wywierają wpływ przede wszystkim:

1. zadatki organiczne, czyli wrodzone wyposażenie anatomiczno - fizjologiczne

2. własna aktywność i działalność jednostki

3. środowisko

4. wychowanie i nauczanie

Dwa pierwsze czynniki mają charakter oddziaływań biologicznych, wewnętrznych, dwa pozostałe stanowią czynniki zewnętrzne, społeczne.”

Ekologiczne uwarunkowania rozwoju

Ekologiczne warunki rozwoju człowieka można podzielić na dwie grupy: jedną z nich tworzą rozmaite składniki środowiska naturalnego, zwane czynnikami biogeograficznymi, druga grupa to uwarunkowania ekonomiczne i społeczno - kulturowe rozwoju jednostki.

Biogeograficzne

Należą tu:

1. ukształtowanie terenu: klimat, temperatura, wilgotność, nasłonecznienie, ruchy powietrza itp.;

2. fauna i flora otoczenia;

3. zasoby mineralne i wodne wraz z mikroelementami znajdującymi się w glebie i w wodzie.

Ekonomiczne i społeczno - kulturowe

Obejmują zarówno warunki materialne wyznaczane przez poziom ekonomiczny całego społeczeństwa oraz wysokość zarobków rodziny w stosunku do liczby osób na utrzymaniu, jak też o takie składniki środowiska lokalnego, jak gęstość zaludnienia, typowy rodzaj osiedli, stan higieny, warunki mieszkaniowe i komunikacyjne, zróżnicowanie zawodowe mieszkańców, poziom organizacyjny szkolnictwa w danym regionie i w miejscu zamieszkania dziecka itp. W okresie dzieciństwa i młodości całe otoczenie dziecka staje się również jego środowiskiem wychowawczym.

Zmienność środowiska społeczno - kulturowego

Należy jednak podkreślić specyficzną cechę środowiska społeczno - kulturowego, jaką jest jego zmienność. Doświadczenia wcześniejszych pokoleń, zdobycze ich kultury i cywilizacji utrwalone w postaci wytworów techniki i nauki oraz dzieł i zabytków sztuki, są przez następne generacje poszerzane i wzbogacane. Środowisko ulega przemianom wskutek uczestnictwa ludzi w procesie zmian społecznych. Nie określa ono w sposób fatalistyczny rozwoju jednostki, gdyż każdy człowiek może brać czynny udział w tych przeobrażeniach, zmieniać i przekształcać swe otoczenie.

„W pewnych sytuacjach środowisko wpływa niekorzystnie na rozwój dziecka i może ten rozwój ograniczać i hamować. Jeśli np. małe dziecko żyje w warunkach uniemożliwiających mu wystarczająco częste i ścisłe kontakty społeczne i uczuciowe z osobami dorosłymi, zwłaszcza z matką i ojcem, poznaje ono tylko mały wycinek otaczającego go świata. Jego środowisko jest wówczas monotonne i ubogie. Bez pośrednictwa dorosłych dziecko ma niewielkie szanse przyswajania ogólnego dorobku kulturowego i najprostszej choćby wiedzy o świecie.”

2. Podstawowe założenia wychowania muzycznego

„W polskiej koncepcji cel wychowania muzycznego traktowany jest wszechstronnie. Jest nim z jednej strony - rozwój podstawowych zdolności muzycznych w zakresie, na jaki pozwalają indywidualne możliwości: rozwój umiejętności muzycznych, śpiewu, gry na instrumentach, sprawności ruchowo - muzycznej, umożliwiających uprawianie muzyki choćby w najprostszych jej formach. Z drugiej strony - jest nim kształcenie wrażliwości muzycznej i opanowywanie wiedzy muzycznej w takim stopniu, by tworzyło to podstawy do poznawania muzyki artystycznej, do uczestnictwa w kulturze muzycznej. Zaś oba te cele służyć mają rozwojowi intelektualno - emocjonalnemu dzieci i młodzieży. Jest to więc kształcenie zarówno `do muzyki', jak i `przez nią'.”

2.1. Pojęcie wychowania muzycznego

Termin „wychowanie muzyczne” pojawił się oficjalnie w 1963 roku i miał oznaczać przedmiot, który dotychczas nazywano „śpiewem” lub „śpiewem i muzyką”. Zmiana nazwy nie była tylko formalną zmianą nazwy przedmiotu. Stanowiła ona wyraz tendencji zmierzającej do wyznaczenia muzyce właściwej roli. Starano się rozszerzyć obszar oddziaływania muzyki na rozwój dziecka w procesie kształcenia, a przede wszystkim procesie jego wychowania. Stąd też jednym z członów nazwy jest słowo „wychowanie”. Od momentu, kiedy zmieniono nazwę, wychowanie muzyczne stało się nie tylko nazwą przedmiotu, ale przede wszystkim częścią procesu wychowania młodego człowieka. Eugeniusz Rogalski podkreśla, iż „wychowanie muzyczne jest dziedziną obejmującą całokształt zagadnień i problemów wykorzystania społecznej funkcji muzyki i kultury muzycznej jako wychowania przez muzykę i dla niej”.

Muzyka pełni w życiu człowieka zasadniczą rolę. Towarzyszy mu przez całe jego życie. Często obcowanie z nią nie jest w pełni świadome. Muzyka „zabija” ciszę, a ta owa cisza w dobie szaleńczego życia jest nie do zniesienia. Otacza nas każdego dnia. Warto więc zastanowić się, co może dać dziecku kontakt z muzyką i w jaki sposób powinien on być organizowany.

Od najdawniejszych czasów muzyka kształtuje zachowanie człowieka. Jej siła oddziaływania jest niezaprzeczalna. Budzi radość, zadowolenie, skłania do refleksji, wywołuje podniosły nastrój, poczucie siły- stany bardzo korzystne w pracy wychowawczej.

Muzyka jest jednocześnie doskonałym medium subiektywnych przeżyć leżących u podstaw rozwoju intelektualnego i osobowościowego.

Muzyka sprzyja poznawaniu przez dzieci i młodzież własnej psychiki, główne uświadamianiu własnych przeżyć i potrzeb emocjonalnych. Kiedy muzyka staje się środkiem porozumiewania z rówieśnikami następuje tworzenie się więzi uczuciowych i poznawania się, szukanie w nich samego siebie. Wspólne tworzenie i wykonanie muzyki, np. występy umacniają więzi społeczne. Podczas tych przeżyć następuje zrozumienie sensu zbiorowego wysiłku, zbiorowej dyscypliny, współodpowiedzialności.

2.2. Cele i funkcje wychowania muzycznego

Wychowanie muzyczne w szkole spełnia wiele zadań rozwojowych, kształcących, wychowawczych i kulturowych. Pobudza i usprawnia naturalny rozwój dziecka, u którego pod wpływem przeżyć przyjemności i radości, powstałych w wyniku kontaktu z muzyką, zwiększa się nasilenie i aktywność procesów psychicznych. Szczególnie ważnym zadaniem wychowania muzycznego jest rozwój i kształcenie podstawowych zdolności muzycznych, wrażliwości na dźwięk, wyobraźni i pamięci muzycznej, zadatków twórczych oraz zainteresowań artystycznych.

Na podstawie literatury przedstawiam klasyfikację celów oraz funkcji wychowania muzycznego.

2.2.1. Cele wychowania muzycznego

„Cele wychowania muzycznego dziecka w wieku przedszkolnym są tożsame z celami wychowania muzycznego w ogóle i przedstawiają się następująco:

1. Cele pierwszoplanowe - związane z muzycznym rozwojem dziecka

• rozbudzanie zamiłowań do muzyki

• kształtowanie umiejętności słuchania prostych utworów muzycznych

• nauka śpiewania piosenek

• kształcenie wrażliwości muzycznej i dbanie o rozwój podstawowych zdolności muzycznych (słuch wysokościowy, poczucie tempa, rytmu, pamięć muzyczna)

• Cele drugoplanowe - będące celami ogólnowychowawczymi

• cele zdrowotne: zapobieganie wadom postawy, kształtowanie motoryki, sprawności i estetyki ruchu, a także dostarczenie dzieciom radości i odprężenia

• cele wychowawcze: kształcenie poczucia porządku, dokładności i dyscypliny, a także stworzenie możliwości indywidualnego wypowiedzenia się.”

Cele piewszo - i drugoplanowe osiągane są podczas zajęć umuzykalniających realizowanych za pomocą form wychowania muzycznego:

• śpiewanie piosenek

• ruch przy muzyce

• słuchanie muzyki

• gra na instrumentach perkusyjnych

• tworzenie muzyki

M. Przychodzińska - Kaciczak do celów wychowania muzycznego zalicza:

1. „rozwój zainteresowań muzycznych - są to zainteresowania i motywy będące istotnymi czynnikami decydującymi o powodzeniu lub niepowodzeniu rozwoju muzycznego. Czynniki te należy szczególnie podkreślić, ponieważ kształcenie muzyczne wymaga znacznej wytrwałości i można przyjąć, że jest dla dzieci niekiedy nużące, jako że w niektórych ćwiczeniach dziecko nie w pełni rozumie ich sens.”

2. „rozwój zdolności muzycznych - dzielą się na:

• ogólne: uwaga, wyobraźnia, pamięć, wola, ogólna wrażliwość emocjonalna, inteligencja

• specjalne: poczucie wysokości dźwięku, wrażliwość na barwę dźwięku (spostrzeganie, pamiętanie i estetyczne wartościowanie specyficznych jakości brzmienia instrumentów, głosów ludzkich, zespołów muzycznych), wrażliwość na głośność dźwięku (tzw. słuch dynamiczny), poczucie wielogłosowości (słuch harmoniczny), poczucie rytmu, wyobraźnia muzyczna.

1. ogólny rozwój dziecka przez muzykę”

2. „wykorzystanie muzyki w celach terapeutycznych - działanie lecznicze, uspokajające.”

Próby zobiektyzowania celów wychowania muzycznego podjął się również Eugeniusz Rogalski. Dzieli on owe cele na trzy kategorie:

1. „cele ogólne - wypływają z zadań wychowania estetycznego. Są one następujące:

1. rozwijanie wrażliwości na piękno otaczającego świata

2. przygotowywanie do świadomego korzystania ze sztuki oraz do jej współtworzenia

3. rozwijanie zainteresowań muzyką

4. wychowanie przez różnorodne formy wychowania muzycznego w korelacji z wychowaniem społeczno - moralnym, intelektualnym, estetycznym i fizycznym

2. cele kierunkowe - wiążą się z rozwijaniem określonych cech osobowych i dyspozycji psychicznych. Do tych celów zaliczamy:

1. kształcenie postawy wrażliwości na piękno muzyki

2. rozwijanie podstawowych zdolności muzycznych

3. zaspokajanie potrzeb ekspresyjnych odtwórczych i twórczych

4. kształtowanie postawy pietyzmu wobec dzieł muzycznych

5. kształtowanie trwałych potrzeb kontaktów z muzyką

3. cele operacyjne - zmierzają do wywołania określonych form aktywności. Można je podzielić na:

1. rozwój postawy wrażliwości na piękno muzyki:

• rozwijanie umiejętności słuchania i rozumienia muzyki, kierowanie procesem spostrzegania, przeżywania i rozumienia muzyki;

• rozszerzanie i pogłębianie wiedzy o muzyce;

• kształtowanie smaku artystycznego i umiejętności formułowania słusznych ocen estetycznych

2. rozwój podstawowych zdolności muzycznych:

• rozwijanie słuchu muzycznego i poczucia rytmu;

• rozwijanie zdolności do słuchowych wyobrażeń muzycznych;

• kształcenie dyspozycji głosowych, manualnych i ruchowych;

• rozwijanie zainteresowań i zamiłowań muzycznych

3. zaspokajanie potrzeb ekspresyjnych

4. kształtowanie postawy pietyzmu wobec dzieł sztuki:

• rozwijanie szacunku do dzieł muzycznych jako przykładów twórczego wysiłku człowieka

• kształtowanie szacunku do tradycji kulturalnych naszych przodków

• rozwijanie postawy pietyzmu wobec kultury ludowej

5. kształtowanie trwałych potrzeb kontaktów z muzyką.”

Tak zarysowane cele wychowania muzycznego są zbieżne z celami wychowania ogólnego. Stąd powszechnie głoszone poglądy o wielostronnej roli wychowania muzycznego.

2.2.2. Funkcje wychowania muzycznego

Oprócz sklasyfikowanych celów Eugeniusz Rogalski dokonał podziału na funkcje wychowania muzycznego. Funkcje te są wielostronne i wiążą się z wychowaniem umysłowym, społeczno-moralnym, fizycznym, technicznym, wychowaniem przez pracę i do pracy.

Eugeniusz Rogalski wyróżnia funkcje:

• poznawczą i kształcącą

• wychowawczą

• kompensacyjną

• terapeutyczną

• estetyczną.

1. Funkcja poznawcza i kształcąca - tę funkcję realizujemy poprzez percepcję i analizę utworów muzycznych, podczas których rozwija się u dzieci zdolność spostrzegania, pamięć, wyobraźnia i uwaga dowolna, a także rozwijają się procesy myślowe: umiejętność analizy i syntezy, indukcji i dedukcji. Realizuje się to również poprzez dostarczanie wiedzy o muzyce.

2. Funkcja wychowawcza - funkcja ta jest wielozakresowa. Duże znaczenie mają przeżycia muzyczne w kształtowaniu postaw moralnych, a także odpowiedni dobór repertuaru utworów. Pieśni zawierają między innymi wiele treści związanych z wychowaniem obywatelskim, społecznym, z rozwijaniem idei pokoju, z kształtowaniem szacunku dla pracy. Muzyczna działalność zespołowa dostarcza jej uczestnikom wielu niezapomnianych przeżyć. Do tej funkcji zalicza się też kultywowanie narodowych tradycji.

3. Funkcja kompensacyjna - polega na stwarzaniu możliwości wyżycia się artystycznego. Uczestnictwo w zajęciach muzycznych wpływa na podniesienie poczucia własnej wartości.

4. Funkcja terapeutyczna - funkcja ta wykorzystywana jest w leczeniu nerwic dziecięcych i defektów w rozwoju umysłowym. A zatem czynne uprawianie muzyki wpływa dodatnio na rozwój zdrowotny.

5. Funkcja estetyczna - funkcja ta dostarcza radości płynących z kontaktów z muzyką i rozwijaniem indywidualnych upodobań artystycznych oraz zainteresowań i zamiłowań. Kształci gusty muzyczne, wyrabia smak estetyczny, uczy przeżywania piękna w muzyce.

Józef Karol Lasocki wyróżnia następujące funkcje muzyki:

1. Funkcja kompensacyjna - daje możliwość „wyżycia się”, rozwoju zainteresowań i zdolności oraz uzyskania uznania i poczucia własnej wartości na tle udziału jednostki w tworzeniu nowych wartości kulturowych. Funkcja ta ma zastosowanie jako środek wprowadzający równowagę i harmonię do życia psychicznego młodzieży w okresie dojrzewania. Jan Karol Lasocki powołuje się na S. Szumana, który jest zdania, iż „w muzyce młodzież odkrywa wyraz i oddźwięk nurtujących w własnej psychice uczuć, na które nauka jest głucha”. Należy pielęgnować uczucia i marzenia typowe dla okresu młodzieńczego. Częste kontakty z muzyką mogą wpływać na ich uświadomienie, mogą uaktywniać je, przeobrażać i kształtować charakter tych marzeń, aby nie stały się ucieczką od rzeczywistości, lecz aby kształtowały twórczą postawę poszukiwania i tworzenia nowych wartości przekształcenia, ulepszenia otaczającej rzeczywistości.

2. Funkcja estetyczna - przejawia się ona w zdolności wyzwalania uczuć wyższego rzędu, które mogą zachęcać do działań wzniosłych, wyrażać idee osobiste człowieka, intensyfikuje również i wzbogaca sposób przeżywania własnych stanów uczuciowych. Wpływa też na nastrój człowieka skłaniając go do przeżywania określonych uczuć, wywoływania i podtrzymywania określonego nastroju.

3. Funkcje poznawcze i kształcące - przyczyniają się do rozwoju władz psychicznych uczą spostrzegania, wzbogacają wyobraźnię, rozwijają pamięć, myślenie, uczą koncentrować uwagę, wpływają na kształtowanie postaw i wolę człowieka. Owe funkcje uczą umiejętnego słuchania i słyszenia utworów muzycznych w całości i ich elementów (przeżywanie nie tylko treści emocjonalnej utworu, lecz także elementy formy i kompozycji oraz ich treść ideową, intencje i ukryty głęboki sens).

4. Kolejna funkcja wymieniona przez J.K. Lasockiego ma dobroczynny wpływ na rozwój fizyczny, szczególnie na system nerwowy, dlatego też muzykę stosuje się jako środek terapeutyczny. Racjonalne uprawianie śpiewu jako ćwiczenie fizyczne wpływa na prawidłową postawę, rozwój klatki piersiowej, organy klatki piersiowej, wymowę, organy głosowe, krążenie krwi.

Reasumując to, co zostało przedstawione na temat celów i funkcji wychowania muzycznego można stwierdzić, że jest ono jednocześnie wychowaniem przez sztukę. Wychowanie muzyczne kształci nie tylko kulturę estetyczną jednostki, lecz również, poprzez wielorakie możliwości, jakie posiada, może wychowywać wszechstronnie, kształtując uczucia i wyobraźnię.

2.3. Metody i formy muzyczne

Specyfika kształcenia i wychowania poprzez muzykę pozwala na sformułowanie metod charakterystycznych dla wychowania muzycznego. Formy wychowania muzycznego są doskonałym elementem dydaktyki muzyki. Poniżej przedstawię metody oraz formy wychowania muzycznego.

2.3.1. Metody wychowania muzycznego

Podczas konstruowania zajęć muzycznych zwykle brane są pod uwagę formy wychowania muzycznego, gdyż są one swoistą kwintesencją tychże zajęć. Aczkolwiek należy stwierdzić, iż świadomość odrębności metod kształcenia poprzez muzykę pozwala nam kreować i śledzić cały proces zdobywania umiejętności muzycznych przez dzieci poprzez stawianie im konkretnych zadań i problemów. Jest to zbieżne z tendencją do uoperacyjniania celów formułowanych w zależności od specyfiki zajęć. Zatem cele wyznaczane przez nauczyciela mają znaczenie dla wyboru metody.

Do metod wychowania muzycznego możemy zaliczyć:

• Analityczno - percepcyjną

• Problemowo - odtwórczą

• Problemowo - twórczą

• Problemowo - analityczną

• Ekspozycji

• Organizowania i rozwijania działalności muzycznej

1. Metoda analityczno - percepcyjna

„Stosuje się ją podczas prezentacji utworów muzycznych np. wykonanie piosenki czy utworu instrumentalnego. Zadaniem dzieci jest przeprowadzenie analizy słuchowej utworu muzycznego, a celem świadome zapamiętanie go.”

2. Metoda problemowo - odtwórcza

„Jest to metoda, którą wykorzystujemy podczas samodzielnego przyswajania treści muzycznych przez dzieci. Czymś takim jest odczytanie z nut piosenki, utworu muzycznego lub innych ćwiczeń muzycznych.”

3. Metoda problemowo - twórcza

„Tę metodę stosujemy w czasie tworzenia muzyki za pomocą wszystkich form wychowania muzycznego. Przy jej pomocy wyzwalamy inwencję twórczą dziecka i angażujemy jego myślenie. Celem zaś jest rozwiązanie określonego zadania muzycznego o charakterze twórczym.”

4. Metoda problemowo - analityczna

„Stosowana jest w czasie słuchania muzyki (dzieł z literatury muzycznej). Celem tej metody jest kształcenie i rozwijanie umiejętności percepcji muzyki (słuchania muzyki). Ważne jest w przypadku tej metody, aby umiejętność słuchania muzyki została sprzężona z umiejętnością rozumienia jej i analizowania w trakcie odbioru.”

5. Metoda ekspozycji

„Polega na umożliwieniu dzieciom zetknięcia się z dziełem muzycznym wykonywanym na możliwie najwyższym poziomie wykonawczym. Mogą być to koncerty „na żywo”, spektakle muzyczne, itp.”

6. Metoda organizowania i rozwijania działalności muzycznej dziecka

„Jest to metoda mająca na celu zintegrowanie różnorodnych metod i form pracy nauczyciela i dzieci. Stosuje się ją podczas przygotowywania z dziećmi akademii, uroczystości szkolnych, spektakli muzycznych czy koncertów.”

2.3.2. Formy wychowania muzycznego

Do form wychowania muzycznego zaliczamy:

• Śpiew

• Gra na instrumentach

• Ruch przy muzyce

• Słuchanie muzyki

• Tworzenie muzyki

Śpiew

Śpiew jest podstawową formą aktywności muzycznej dziecka. Głos ludzki jest najstarszym instrumentem, jakim posługuje się człowiek od dawnych czasów. Głos, a zwłaszcza śpiew, służył ludziom do porozumiewania się, odzwierciedlania swoich uczuć. Śpiew uspokajał, pobudzał, obrazował radość, strach, wzruszenie.

Piosenka jest źródłem emocji i estetycznych przeżyć z jednej strony, z drugiej zaś doskonałym materiałem, na podstawie którego wyjaśniane są najprostsze zjawiska muzyczne, takie jak: rytm, melodia, dynamika, agogika bądź budowa formalna. Jest ona jednocześnie doskonałym materiałem służącym do kształcenia głosu dziecka.

Zasygnalizowaną cechą piosenki jest jej warstwa tekstowa. Tekst wpływa na poszerzenie słownictwa, wzbogaca wiedzę o otaczającym świecie, kształtuje uczucia. Ważnym atutem piosenki jest zborowy śpiew. Odgrywa on również duże znaczenie w rozwoju fizycznym dziecka.

Skala głosu dziecka

W związku z rozwojem aparatu głosowego zmienia się skala głosu dziecka w zależności od wieku:

Wiek dziecka	Skala głosu
3 - 4 lata 4 - 5 lat 5 - 6 lat 6 - 7 lat 8 lat 9 lat 10 lat	d^1 - a^1 d^1 - c^2 d^1 - c^2, d^2 oktawa (c^1 - c^2) nona (d^1 - d^2) decyma (c^1 - e^2) undecyma (h, b - e^2)

Tabela nr 1: Skala głosu dziecka

Kryteria doboru piosenki

„Poprawnie dobrana piosenka musi spełniać określone warunki. Oto najistotniejsze:

1. dostosowanie do określonego wieku i poziomu umysłowego

2. rozpiętość skali piosenki zgodna ze skalą głosu dziecka

3. dostosowanie treści słownej do wieku dziecka

4. odpowiedni stopień trudności linii melodycznej. W piosenkach dla najmłodszych nie mogą występować duże skoki w melodii, skomplikowane rytmy

5. wartości artystyczne piosenki w warstwie słownej i muzycznej.”

Wprowadzenie i nauka piosenki

W pracy nad piosenką służącą do śpiewania można wyodrębnić dwa etapy:

1. wprowadzenie piosenki

2. właściwa nauka piosenki

Wprowadzenie piosenki polega na wykonaniu jej w całości, z dobrze dobranym i poprawnie wykonanym akompaniamentem. Należy zadbać o to, aby wykonanie piosenki spodobało się dzieciom. Piosenkę prezentowaną po raz pierwszy śpiewamy dwukrotnie. Po jej zaprezentowaniu następuje omówienie treści.

Podczas wprowadzania piosenki można zastosować różnego rodzaju pacynki, lalki, zabawki bądź obrazki, dzięki którym dzieci zrozumieją treść piosenki.

Naukę piosenki poprzedza praca nad opanowaniem pamięciowym tekstu słownego. Słowa należy wyrecytować dzieciom wyraźnie, starając się oddać charakter piosenki. Następnie wyjaśniamy dzieciom niezrozumiałe słowa i prosimy, aby własnymi słowami opowiedziały o czym mówi piosenka. Tekstu uczymy odcinkami.

Po nauczeniu tekstu uczymy dzieci melodii piosenki łącznie z tekstem. Melodii uczymy frazami, od razu we właściwym tempie. Kolejnej zwrotki uczymy tylko wtedy, gdy poprzednia jest już dobrze opanowana.

W nauce piosenki możemy stosować różne ćwiczenia pomocnicze. Oto niektóre z nich:

• zabawy oparte na tekście piosenki

• nauczyciel śpiewa zwrotki a dzieci refren

• śpiewanie w myśli

• kończenie fragmentu piosenki śpiewanej przez nauczyciela

• recytowanie fragmentów ze zmianą dynamiki.

Naukę piosenki prowadzimy grupowo, ale wykonanie jej już możemy sprawdzić indywidualnie. Gdy dziecko nie chce śpiewać, nie należy go zmuszać.

Gra na instrumentach

Dziecko jest zafascynowane dźwiękiem prawie od urodzenia. Szczególną radość sprawia mu umiejętność wydobywania dźwięku. Dlatego też otoczenie dziecka wzbogacamy różnymi grzechotkami, śmiejącymi się lalkami itp. Wielką radość sprawia dzieciom gra na „kuchennych” instrumentach. W procesie kształcenia muzycznego dzieci należy wykorzystać ten etap fascynacji dźwiękiem. Dziecko staje się bardziej muzykalne.

Stosując te formę, dzieci lepiej wyrabiają w sobie umiejętność operowania tempem, dynamiką. Dzięki tej formie wyrabiamy słuch wysokościowy, polifoniczny oraz barwowy (umiejętność rozróżnienia brzmienia różnych instrumentów).

Muzykowanie na instrumentach rozwija również zdolności ogólne dziecka: pamięć, uwagę, skupienie, podzielność uwagi.

W polskim systemie wychowania muzycznego najczęściej stosujemy tzw. instrumentarium Orfa. Są to instrumenty perkusyjne o określonej i nieokreślonej barwie dźwięku.

Do grupy instrumentów perkusyjnych o określonej barwie dźwięku należą:

• bębenek

• tamburyn

• grzechotka

• kołatka

• drewienka

• trójkąt rytmiczny

• talerze

Do grupy instrumentów perkusyjnych o nieokreślonej barwie dźwięku należą:

• dzwonki diatoniczne lub chromatyczne

• ksylofon

• metalofon

Nauka gry na instrumentach powinna odbywać się w 4 etapach:

1. poszukiwanie dźwięków w otaczającym dziecko środowisku - ćwiczenia twórcze z elementami dramy ( odnajdywanie dźwięków przy pomocy „instrumentów” znajdujących się w otoczeniu dziecka: stół, krzesło, ściana, własne ciało. Następnie używanie ich do ćwiczeń twórczych)

2. granie na własnym ciele: tupanie, klaskanie, cmokanie, kląskanie, uderzanie rękami o uda itp.

3. oswajanie z barwą i budową instrumentów z instrumentarium Orffa

4. systematyczna nauka gry na instrumentach.

Ruch przy muzyce

Ruch:

• wpływa na rozwój sfery muzycznej

• związany jest z rytmem

• związany jest z poczuciem tempa

• wpływa na rozwój wszystkich zdolności

• jest sferą doznań muzycznych

• wpływa na rozwój społeczny

• wpływa na rozwój muzyczny: układ mięśniowy, kostny, oddechowy

Ruch przy muzyce predysponuje do korelowania z innymi formami wychowania muzycznego. Możemy zatem łączyć zabawy ruchowe ze śpiewem w formie:

• zabaw inscenizowanych i ilustracyjnych

• zabaw rytmicznych

• zabaw tanecznych.

Zabawy inscenizowane i ilustracyjne to przedstawienie treści piosenki prostymi, dowolnymi ruchami ciała o charakterze naśladowczym. Są one najczęściej wysnute z treści piosenek. W przypadku zabaw inscenizowanych tekst nosi znamiona akcji. Wynika stąd podział na role. Aby wytworzyć odpowiedni nastrój, zabawę można poprzedzić opowiedzeniem jej treści. Zabawy te cieszą się ogromnym zainteresowaniem dzieci ze względu na możliwość wykorzystania kostiumów, nauczycielowi zaś dają możliwość uaktywnienia dzieci nieśmiałych.

W zabawach ilustracyjnych nie ma podziału na role. Wynikają one z treści piosenki, jednak jej tekst nie musi być tekstem fabularnym.

Zabawy rytmiczne polegają na odtworzeniu charakterystycznego rytmu piosenki przy pomocy ruchu, tj. podskoków, tupania. Aby móc wykorzystać ten rodzaj zabaw ze śpiewem należy wybrać piosenkę o wyraźnym prostym rytmie i łatwiej budowie.

Zabawy taneczne to zabawy wykorzystujące układy ruchowe oparte na znanych dzieciom krokach tanecznych. Poprzedzają one naukę tańców w grupie dzieci sześcioletnich. W przypadku zabaw ruchowych z piosenką należy pamiętać, aby podczas szybkiego poruszania się jednocześnie nie śpiewać piosenki. Jeżeli chcemy, aby ruchowi towarzyszył śpiew, dzielimy dzieci na dwie grupy i gdy jedna tańczy to druga śpiewa.

Na zajęciach muzyki w przedszkolu znany jest także podział zabaw ruchowych przy akompaniamencie instrumentalnym ze względu na sferę ich oddziaływań. Dzielimy je na:

1. Zabawy z zakresu techniki ruchu: zabawy porządkowe, orientujące w przestrzeni, naprężające i rozluźniające, wzmacniające różne grupy mięśni, korektywne.

Zabawy porządkowe są na rozpoczęcie zajęć. Dziecko musi się skoncentrować. Stosowane są przy pracy z dziećmi:

- dzieci młodsze

• ustawienie w rzędzie

• tworzenie koła wiązanego

• tworzenie par

- dzieci starsze

• odnalezienie swojego miejsca w rzędzie

• rozdawanie lub zbieranie rekwizytów

• zbiórka

Zabawy orientujące w przestrzeni mają na celu nauczanie rozplanowanego ruchu w przestrzeni:

• utrzymanie odpowiedniego odstępu w rzędzie

• zmiana kierunku ruchu

• tworzenie większej liczby kół

• odnajdywanie swojej pary w ruchu w rozsypce

Ćwiczenia naprężająco - rozluźniające łączą wykonywanie ruchu z wyobrażoną czynnością wymagającą dużego wysiłku fizycznego. Po pracy następuje odpoczynek polegający na rozluźnieniu mięśni.

Ćwiczenia wzmacniające różne grupy mięśni to ćwiczenia mięśni rąk, szyi, twarzy, tułowia, brzucha, kręgosłupa. Są to także ćwiczenia korektywne zapobiegające powstawaniu i utrwalaniu wad postawy i wad zgryzu.

Ćwiczenia inhibicyjno - incytacyjne: kształtują szybką reakcję na bodźce muzyczne, np. na zmianę tempa, dynamiki, wysokości dźwięku itd. Są również ćwiczeniami oddziałującymi bezpośrednio na receptor słuchowy, kształtując cechy motoryczne.

2. Zabawy uwrażliwiające na różne elementy muzyki

Są one reakcją ruchową dziecka na zmianę charakteru akompaniamentu realizowanego przez nauczyciela w zakresie:

• zmian tempa

• czasu wybrzmiewania dźwięków i trwania pauz

• rytmu

• dynamiki i jej zmian

• metrum

• wysokości i barwy dźwięku

• artykulacji

• budowy formalnej

• Opowieści ruchowe

Są to zabawy wysnute z treści piosenki, bajki lub wierszy. Nauczyciel poprzedza realizację zabawy krótkim opisem wydarzeń czy sytuacji określając jednocześnie role indywidualne i zbiorowe. Później dzieci wcielają się w nie, ilustrując je ruchem przy odpowiednim akompaniamencie nauczyciela.

4. Tańce

„Jest to forma ruchu atrakcyjna, lubiana przez dzieci, ale wymagająca już pewnego wyrobienia takich dyspozycji, jak pamięć, orientacja, wrażliwość słuchowa, uwaga, a także wyczucia zwrotów zakończeniowych i opanowania podstawowych kroków tanecznych.”

Słuchanie muzyki

„Zasadniczą funkcją muzyki jest dostarczenie odbiorcy estetycznych doznań muzycznych, zarówno będących rezultatem własnej działalności wykonawczej, jak też działalności słuchowej. Tak w jednym jak i w drugim przypadku człowiek musi wykazać charakterystyczny dla muzyki rodzaj aktywności: aktywność słuchową. Takie poznawanie muzyki jest niezbędnym warunkiem kształcenia zdolności takich, jak: pamięć muzyczna czy wyobraźnia muzyczna.”

W polskim systemie wychowania muzycznego forma: słuchanie muzyki przybiera kształt stanowiący wypadkową spojrzenia na tę formę dwóch systemów wychowania muzycznego: systemów Orffa i Kodaly'a.

W systemie Orffa wspólne muzykowanie, improwizowanie z użyciem różnych instrumentów, zmusza dzieci do wnikliwego przesłuchiwania się dźwiękom.

Nauka słuchania muzyki jako forma w szczególności uwzględniana jest w systemie Kodaly'a. Doskonale dobrane przykłady muzyki klasycznej wraz z komentarzem powodują zapoznanie się z „żelaznym repertuarem” muzyki klasycznej.

Program wychowania przedszkolnego zaleca słuchanie muzyki we wszystkich grupach wiekowych. Celem nauki słuchania muzyki jest wyrobienie umiejętności zwracania uwagi i słyszenia zjawisk akustycznych z otoczenia dziecka.

Utwory muzyczne przeznaczone wyłącznie do słuchania docierają do dzieci poprzez:

1. muzykę żywą

• słuchanie utworów granych przez nauczyciela

• uczestniczenie w koncertach zorganizowanych dla dzieci

2. muzykę techniczną

• nagrania magnetofonowe lub pochodzące z płyt

• słuchanie radiowych audycji muzycznych.

Należy pamiętać, iż obie formy noszą znamiona słuchania zorganizowanego i są prowadzone pod pełną kontrolą nauczyciela.

Tworzenie muzyki

Tworzenie muzyki powinno być stosowane na zdecydowanej większości zajęć. Jest to forma, która pozwala dziecku na głębsze wniknięcie w strukturę utworu muzycznego. Wymaga ona od nauczyciela organizowania bodźców prowokujących do samodzielnej ekspresji. Najważniejszym bodźcem jest postawa twórcza nauczyciela. Skłania ona bowiem uczniów do naśladowania go, przedstawiania własnych pomysłów i rozwiązań.

W dydaktyce muzyki znamy dwie drogi prowadzące do tworzenia muzyki:

• ekspresja własna

• improwizacja kierowana

Ekspresja własna jest tworzeniem muzyki nie podlegającej narzuconej przez nauczyciela dyscyplinie. Polega bardziej na spontanicznej aktywności twórczej. Dziecko samo dobiera środki ekspresji, samo również decyduje od początku do końca, jaką drogą osiągnie cel i jaki będzie efekt końcowy.

Improwizacja kierowana jest natomiast podporządkowana dyscyplinie wybranego elementu muzycznego. Może być to rytm, melodia, harmonia lub schemat budowy formalnej utworu. Zazwyczaj przebiega ona w trzech etapach:

• wybranie lub wymyślenie wzoru do obróbki twórczej

• manipulacja wzorem

• utrwalenie improwizowanej całości.

2.4. Predyspozycje zawodowe

„Do podstawowych zadań nauczyciela w szkole należy nie tylko przekazywanie wiedzy, lecz także wychowywanie. Nauczyciel nie stanowi bowiem oddzielnej funkcji, jest integralną częścią wychowania, a więc procesu, którego celem jest wszechstronny rozwój i kształtowanie osobowości dziecka. Zasadniczą rolę w tym procesie odgrywa bezpośredni wpływ nauczyciela.”

Efektywność procesu nauczania uzależniona jest od odpowiednich relacji między nauczycielem a uczniem. Działanie nauczyciela powinno wywodzić się ze świadomości, że najistotniejszy jest rozwój osobowości ucznia, jego predyspozycji muzycznych. Aby rozwój ten był harmonijny istotne jest dążenie do rozbudzenia zainteresowań muzycznych, niezależnie od uzdolnień ucznia.

Nauczyciel powinien być przekonany o tym, że najważniejsza jest nie perfekcja w wykonaniu piosenek bądź utworów instrumentalnych, a to co temu wykonaniu towarzyszy, a więc indywidualne przeżycie ucznia, dążenie do poprawności, samokontrola. Ważne jest stałe pobudzanie przez nauczyciela tych czynników, które mobilizują poszczególnych uczniów do pokonywania trudności w celu uzyskania jak najlepszego wyniku dla własnej satysfakcji.

Rolą nauczyciela jest nieustanne inspirowanie i pobudzanie do działania. Przy śpiewie nauczyciel uwrażliwia uczniów na samokontrolę wysokości intonowanych dźwięków oraz zwraca uwagę na stosowanie różnych środków wyrazu muzycznego. Podczas nauki gry na instrumentach rola nauczyciela, to pomoc w rozwijaniu techniki, ułatwianiu szybkiego i trwałego zapamiętywania motywów muzycznych oraz doprowadzenie do samokontroli wysokości, czasu rwania i jakości brzmienia dźwięków.

Twórcza rola nauczyciela to dostarczanie wzorów, pobudzanie wyobraźni, zachęcanie do tworzenia oraz porządkowanie pomysłów uczniów, przy jednoczesnym stwarzaniu im możliwości indywidualnej wypowiedzi.

Podczas słuchania utworów muzycznych, nauczyciel powinien kierować spostrzeżeniami uczniów w sposób umożliwiający obserwację najistotniejszych cech utworu, koniecznych do jego percepcji.

3. Wychowanie muzyczne w przedszkolu i szkole a rozwój dziecka

Wychowanie muzyczne jako powszechna i ogólnomuzyczna edukacja dzieci realizuje się w dwu zasadniczych kierunkach: ekspresyjny - polega na aktywnym uprawianiu muzyki i percepcyjny, a więc słuchanie i przeżywanie utworów.

„Ekspresja twórcza może być wokalna, instrumentalna, a także ruchowa. Twórczość jest pojęciem, w którym jest miejsce na swobodną improwizację, jak i na przemyślane świadome zadania oparte na intuicji, wiedzy.

Ekspresja odtwórcza - solowa, zespołowa, wokalna, instrumentalna, dostarcza dzieciom wielu doświadczeń i pozwala być artystą, daje wiele satysfakcji w opanowaniu i pokonaniu trudności wykonawczych.

Kierunek percepcyjny polega na słuchaniu i przeżywaniu utworów muzycznych, na poznaniu wielu wybranych wartości dzieł literatury i zdobyciu odpowiedniej wiedzy.”

Oba kierunki: ekspresyjny i percepcyjny powinny być stosowane równolegle, tworząc harmonijną całość. Muzyka jest najbardziej dostępną dziedziną sztuki i daje wiele możliwości żywego kontaktu i uprawiania jej za pomocą różnych form tak indywidualnych jak i zbiorowych. Kontakty z muzyką mogą się stać radosną wycieczką w krainę piękna.

Główną rolę w zakresie wprowadzania dzieci i młodzieży w kulturalne uczestnictwo przejęła nie tylko szkoła, ale także i placówki wychowania pozaszkolnego oferują szeroką skalę możliwości w tym zakresie.

Kształtowanie zainteresowań muzycznych młodzieży ma ogromne znaczenie dla rozwoju kulturalnego, społecznego i intelektualnego. Wzbogaca całą osobowość młodego człowieka, powoduje potrzebę dalszego pogłębiania jego wewnętrznych wartości.

3.1. Rozwijanie zainteresowań muzycznych w przedszkolu

i w szkole

Działalnością pozaszkolną określamy różnorakie formy zajęć organizowanych dla dzieci, młodzieży i z ich udziałem przez instytucje i placówki, organizacje, stowarzyszenia, środki masowego przekazu.

Sieć instytucji wychowania pozaszkolnego jest zróżnicowana, dostosowana do różnych kategorii wieku dzieci i młodzieży, zainteresowań oraz potrzeb różnych środowisk terytorialnych.

Typologia instytucji zajmujących się rozwijaniem zainteresowań muzycznych:

„A. Instytucje bezpośredniego upowszechniania muzyki:

• filharmonie

• orkiestry symfoniczne

• orkiestry kameralne

• teatry, opery i operetki

• teatry muzyczne

• profesjonalne zespoły pieśni i tańca

B. Instytucje profesjonalne upowszechniające muzykę obok innych założonych celów:

• domy kultury (osiedlowe, zakładowe, środowiskowe)

• pałace dzieci i młodzieży

• klubo - kawiarnie

C. Instytucje masowego oddziaływania:

• radio i telewizja

• przemysł fonograficzny

• wydawnictwa muzyczne

D. Twórczość wokalna dla dzieci i młodzieży

E. Ruch muzyki młodzieżowej

F. Nieprofesjonalny ruch muzyczny:

• stowarzyszenia chóralne i instrumentalne

• towarzystwa muzyczne

• społeczne ogniska muzyczne

• organizacja Jeunesses Musicales

• kluby młodych melomanów

• Ruch Pro Sinfonika

G. Środowisko rodzinne:

• atmosfera kulturalna rodziny

• tradycje muzyczne

• rodziny muzykujące”

Współczesne wychowanie to proces długotrwały i złożony. Wychowawcze oddziaływanie zajęć szkolnych (w tym pozalekcyjnych) jest uzupełniane pozytywnym wpływem różnych form pracy pozaszkolnej. Zajęcia pozaszkolne stanowią obecnie ważny składnik wychowania młodego pokolenia. „Zadaniem wychowania pozaszkolnego jest:

• rozwijanie zainteresowań i uzdolnień młodzieży

• zbliżenie młodzieży do spraw sztuki i techniki

• stwarzanie sprzyjających warunków dla społecznej aktywności

• organizowanie kulturalnego wypoczynku, rozrywki i wychowania fizycznego.”

Wyżej wymienione generalne zasady zostały uszczegółowione w statutach placówek wychowania pozaszkolnego.

Podstawowym celem tych placówek jest stwarzanie młodzieży warunków aktywnego uczestnictwa w życiu społeczeństwa, wszechstronnego rozwoju osobowości, rozwijanie zainteresowań i uzdolnień. Realizacja tych założeń wychowania równoległego odbywa się w różnorodnych placówkach wychowania pozaszkolnego. Zalicza się do nich domy i ośrodki kultury oraz ogniska muzyczne.

Pośród różnych typów domów kultury należy wymienić te, które zajmują się organizowaniem działalności wychowawczej wśród dzieci i młodzieży. Do nich należą pałace młodzieży, młodzieżowe domy kultury, domy kultury dzieci i młodzieży. Placówki te prowadzą działalność dydaktyczno - wychowawczą i artystyczną w zakresie umuzykalnienia, wychowania plastycznego oraz technicznego.

Podstawowym zadaniem domów kultury jest ożywianie oraz wzbogacanie wszelkiej pracy kulturalno - oświatowej, zatem również pozaszkolnego wychowania estetycznego w tym muzycznego.

Odpowiednikiem mniejszych domów kultury są kluby i świetlice osiedlowe. Koncentrują się one głównie na dzieciach i młodzieży w wieku szkolnym. Podobną rolę spełniają nieliczne gminne ośrodki kultury. Ich zadaniem jest upowszechnianie muzyki oraz rozwijanie amatorskiej twórczości artystycznej.

Pośród instytucji wychowania pozaszkolnego na szczególną uwagę zasługują ogniska artystyczne. Jest to jedyna placówka, która w swoich założeniach określa wyłącznie cele wychowania estetycznego. Program ogniska przewiduje realizację społecznych funkcji sztuki, tj. estetyczną, poznawczą i kompensacyjną. Będąc placówką wychowania równoległego ognisko stwarza dzieciom i młodzieży szansę rozwinięcia i pogłębienia zainteresowań poprzez zajęcia dydaktyczne i udział w innych formach pracy.

„Ogniska muzyczne stanowią najsilniejsze ogniwo w rozwoju kultury muzycznej młodego pokolenia. Ich celem jest umożliwianie dzieciom i młodzieży czynnych kontaktów z muzyką, rozwijanie zainteresowań muzyką, przygotowywanie do świadomego odbioru muzyki, wyrabianie dążności do systematycznych kontaktów z muzyką, oddziaływanie na otoczenie w zakresie upowszechniania muzyki.

Jednym z głównych zadań ogniska jest organizowanie nauki gry na instrumentach muzycznych. Przygotowywanie do odbioru muzyki odbywa się m.in. poprzez lekcje umuzykalnienia, wprowadzania w świat pojęć muzycznych, dążenie do zrozumienia muzyki. Praca ogniska skierowana jest także na wyrabianie nawyków czytelnictwa na tematy muzyczne, śledzenie prasy pod kątem wydarzeń muzycznych, zainteresowanie aktualnościami muzycznymi.”

3.2. Rola muzyki w pracy z dziećmi niepełnosprawnymi

Termin „muzykoterapia” pojawił się w literaturze światowej stosunkowo późno - dopiero około 1950 roku. Pochodzi od słowa ”muzyka” -miusica(łac.), mousike(gr.) - oznaczającego sztukę, zwłaszcza śpiewu i gry na instrumentach” oraz od słowa „terapia” therapeuein (gr.), które w szerszym kontekście oznacza leczenie. Muzykoterapia ściśle wiąże się z medycyną, psychiatrią i psychologią. W zależności od tego, czy w powstaniu i leczeniu różnych schorzeń, także somatycznych, uwzględnia się udział psychiki, czy raczej poprzestaje się na koncepcjach biologicznych, muzyce przypisuje się różne funkcje. W pierwszym przypadku muzykoterapia stanowi formę psychoterapii, to jest leczenia psychologicznego ukierunkowanego na rozwiązywanie problemów osobowościowych pacjenta, np. emocjonalnych, społecznych. W drugim przypadku muzyka wspomaga działania leków i zmienia procesy fizjologiczne. Współczesna medycyna skłania się ku holistycznemu ujmowaniu zdrowia i choroby, które uwzględnia także uwarunkowania psychospołeczne i kulturowe.

W muzykoterapii muzyka rozumiana jest jako nośnik informacji i znaczeń, służący do poznawania i przekształcania osobowości człowieka. Traktuje się ją jako symboliczny przekaz - symbol wewnętrznego procesu psychicznego i emocjonalnego.

W przeciwieństwie do malarstwa i rzeźby, muzyka prezentuje udźwiękowiony i zorganizowany rytmicznie przebieg czasu, jest dynamiczna a nie statyczna - jak malarstwo i rzeźba. Przy jej odbiorze oprócz receptorów słuchowych są włączone impulsy motoryczne, wyobraźnia, wzrok, węch, dotyk oraz smak, dlatego też zaliczana jest do silnie działających na psychikę człowieka środków niewerbalnych.

„Związek między muzyką a medycyną sięga początków historii ludzkości. Leczenie muzyką znane było już w starożytnym Egipcie, Grecji i Rzymie. W antycznej Grecji powstały teorie Pitagorasa, Platona i Arystotelesa o leczniczym wpływie muzyki na organizm człowieka.

Powyższe poglądy były formułowane bez świadomości faktu, że muzyka może leczyć, ale np. Arystoteles uważał, iż muzyką można oddziaływać na człowieka, gdyż wyzwala ona jego stany afektywne i właśnie takim synonimem oczyszczenia, czyli katharsis, były dla niego tańce kultowe.”

W Polsce przez wiele lat głównymi ośrodkami w zakresie rozwijania różnych metod i form muzykoterapii były: Akademia Muzyczna we Wrocławiu (Studium Muzykoterapii już jest zlikwidowane) oraz Klinika Nerwic Instytutu Psychoneurologicznego w Warszawie.

Obecnie muzykoterapię jako środek terapeutyczno - rekreacyjny stosuje się u nas coraz częściej nie tylko w szpitalach dla psychicznie chorych, ale również w leczeniu nerwic u dzieci i młodzieży, podczas rehabilitacji po przebytych urazach, w szkołach, sanatoriach dla dzieci i dorosłych oraz w profilaktyce.

Metody muzykoterapeutyczne

Nie istnieje jeszcze wyczerpująca klasyfikacja metod muzykoterapeutycznych. Ze względu na sposób organizacji działań leczniczych, muzykoterapię można podzielić na indywidualną i grupową.

a) Muzykoterapia indywidualna

Zakłada oddziaływanie muzyką osobno na każdą jednostkę. Całe postępowanie terapeutyczne, tj. metody, środki i czas trwania, jest zależne od wzajemnych relacji między terapeutą a pacjentem oraz o rodzaju dolegliwości.

„Zadaniem muzykoterapii indywidualnej może być intensyfikowanie efektów rozmowy psychoterapeutycznej. Jest ona wtedy metodą pomocniczą w całym postępowaniu leczniczym. Inną metodą wspomagającą rozmowę psychoterapeutyczną jest spowodowanie reakcji afektywnej za pośrednictwem muzyki, dzięki czemu powinno nastąpić starcie z nerwicową sytuacją konfliktową.”

b) Muzykoterapia grupowa

W Kinderszentrum przy Uniwersytecie w Monachium od ponad 20 lat prowadzona jest muzykoterapia grupowa dla dzieci neurotycznych w wieku szkolnym, której program opracowała i stosuje Gertrud Orff. Kładzie się w niej nacisk na grę na instrumentach, takich jak np. perkusja dziecięca czy instrumentarium Carla Orffa. Autorka omawianej koncepcji muzykoterapii zaleca wielozmysłowe traktowanie instrumentu, tzn. aby dziecko mogło go dotykać, obserwować i używać nie tylko w sposób akustyczny.

Celem zajęć jest przygotowanie uczestników od strony emocjonalnej do dalszych działań leczniczych. Grupy są heterogenne pod względem płci, osobowości, diagnozy oraz wieku. Każde zajęcie muzykoterapeutyczne składa się najczęściej z trzech części. Pierwsza część ma charakter receptywny, tj. uczestnicy słuchają muzyki. Następnie odbywa się krótka dyskusja, podczas której dzielą się oni swoimi wrażeniami dotyczącymi wysłuchanych utworów. Są to specjalnie dobrane utwory muzyki poważnej. Stosowane podczas sesji muzykoterapeutycznej utwory muzyki poważnej to np. Poranek E. Griega, Bolero M. Ravela, Walc cis - moll i Scherzo h - moll F. Chopina oraz Marsz wojskowy F. Schuberta.

W drugiej części spotkania stosowana jest muzykoterapia aktywna; wszyscy grają wówczas na różnych instrumentach. Najczęściej wykorzystywane są w tym celu instrumenty wchodzące w skład instrumentarium C. Orffa. Ze względu na to, że możliwości tych instrumentów są różnorodne, każdy uczestnik może sobie wybrać instrument, który w danej chwili najlepiej, według niego, nadaje się do wyrażenia jego stanu psychicznego. Bierze się także pod uwagę ich umiejętności muzyczne.

Inną formą muzykowania jest prezentowanie własnego portretu muzycznego lub portretu innego członka grupy czy improwizacja na dany temat.

Zastosowanie muzykoterapii w połączeniu z innymi formami oddziaływania

Łączenie muzykoterapii z innymi formami oddziaływania psychoterapeutycznego wynika z faktu, że sfery gnostyczne mózgu, np. wzrok, słuch, somestezja i kinestezja są powiązane przez pole emocyjne. Podczas słuchania muzyki, która działa przede wszystkim na emocje, następuje wpływ sfery słuchu na wzrok, somestezję i kinestezję.

1. Leczenie muzyką w połączeniu ze śpiewem

Założeniem terapeutycznym śpiewu jest umożliwienie uczestnikom grup muzykoterapeutycznych swobodnego wypowiadania się z pominięciem aspiracji artystycznych. Leczenie śpiewem jest najważniejszą grupową metodą muzykoterapii, gdyż umożliwia proces społecznego porozumiewania się w sposób emocjonalny oraz warunkuje przeżywanie uczucia napięcia i rozluźnienia.

Stosunkowo częstą formą terapii śpiewem stosowaną w Polsce jest śpiewanie w chórze. W czasie śpiewu w grupie następuje powiązanie muzyki z tekstem słownym, co wpływa na zwężenie pola wyobraźni, a także umożliwia terapeutyczne ukierunkowanie toku skojarzeń. Śpiewanie grupowe zmusza jednostkę do podporządkowania się dyrygentowi i uznania wspólnego celu. Uczestnik chóru ulega różnym doznaniom, jak np. zadowoleniu, uczuciu wspólnego pokonywania trudności wynikających z uczenia się utworu, własnej aktywności itp.

W grupowej terapii śpiewem wykorzystywane są pieśni ludowe, ponieważ zawierają elementy historyczno - narodowe oddziałujące silnie na emocje uczestników. Nieprzydatne terapeutycznie są pieśni sentymentalne i przeboje.

b) Leczenie muzyką w połączeniu z ruchem

Zajęcia ruchowe z muzyką prowadzone są przede wszystkim z dziećmi. Ćwiczenia rytmiczno - ruchowe wykonuje się w różnych formach, np. zabaw umuzykalniających, inscenizacji ruchowych piosenek i baśni muzycznych oraz gimnastyki łączonej z muzyką. Spotyka się także interpretacje ruchowe utworów muzycznych i choreoterapię.

Zadaniem muzykoterapii ruchowej jest ukierunkowanie ruchu i nabycie przez dzieci samoregulacji psychoruchowej. Na koordynację psychoruchową korzystny wpływ ma rytm miarowy i jednostajny o umiarkowanym tempie.

Do zajęć psychoruchowych włączana jest również psychodrama i pantomima. Np. bajka z podkładem muzycznym odgrywana jest przez całą grupę za pomocą gestów i mimiki. Dzieci przedstawiają swoje wrażenia, które je emocjonalnie najbardziej angażowały.

Inną formą terapii ruchem jest taniec, który jest ruchem kształtowanym. W tej formie stosuje się od lat tańce folklorystyczne, zwracając uwagę przede wszystkim na kanon śpiewany i jednocześnie tańczony, który warunkuje improwizacyjno - zabawowe ruchy w połączeniu ze śpiewem, oraz na taneczną improwizację ruchową do muzyki klasycznej.

Wykorzystanie muzyki w leczeniu chorób psychicznych oraz różnego rodzaju nerwic nasuwa nieustannie wiele pytań i wymaga osobnych badań, gdyż stosowane formy i metody muzykoterapii są niedoskonałe, aczkolwiek wciąż modyfikowane.

Wg Z. Zaborowskiego metodologia to „system założeń i sposobów uprawiania działalności i badań naukowych. Metodologia zajmuje się sposobami uzasadnienia twierdzeń, zagadnieniami praw naukowych, pojęć, hipotez, budową teorii, modeli”.

„Badania pedagogiczne mają ogromne znaczenie dla wzbogacenia dorobku naukowego pedagogiki. Ich potrzebę uzasadnia w niemałej mierze aktualność problemu, jaki pragnie się rozwiązać z ich pomocą. Rozwiązanie może dopomóc w usprawnieniu lub unowocześnieniu pracy dydaktycznej i wychowawczej z dziećmi, młodzieżą i dorosłymi. Staje się ono pożyteczne dla mniej lub bardziej szeroko podjętej praktyki pedagogicznej”.

W rozdziale tym sformułowano metodologiczne podstawy przeprowadzonych badań nad rolą wychowania muzycznego w rozwoju dzieci w wieku przedszkolnym i wczesnoszkolnym. Określono przedmiot i cel badań, problemy i założenia badawcze.

W celu zbadania wskazanego zjawiska i dokonania jego oceny zastosowano ankietę i wywiad. Informacje od badanych zebrano na podstawie kwestionariusza ankiety i kwestionariusza wywiadu.

1. Przedmiot i cel badań

Przystępując do badań należy określić ich przedmiot i cel. Przedmiotem badań pedagogicznych jest przede wszystkim świadoma działalność pedagogiczna, a więc procesy wychowania i nauczania, samowychowania i uczenia się. Przedmiot badań wynika z tematu i treści zadań, jakie mamy wybrać. W swojej pracy zajęłam się ważnym z mojego punktu widzenia zagadnieniem dotyczącym roli wychowania muzycznego w rozwoju dziecka w wieku przedszkolnym i wczesnoszkolnym, jest to jednocześnie przedmiot moich badań.

Celem badań wg M. Łobockiego jest „stworzenie nowej teorii, będącej skutkiem konfrontacji znanej lub znanych dotychczas teorii z teorią wyłaniającą się w trakcie procesu badawczego”.

T. Pilch twierdzi, iż „zasadniczym celem poznania naukowego jest zdobycie wiedzy maksymalnie ścisłej, maksymalnie pewnej, maksymalnie ogólnej, maksymalnie prostej, o maksymalnej zawartości informacji”.

Cel badań wg W. Zaczyńskiego to „bliższe określenie tego, do czego zmierza badacz, co pragnie osiągnąć w swoim działaniu. Podany w koncepcji cel musi legitymować się konkretnością, jasnością i realnością”.

Badania przeze mnie prowadzone miały na celu określić, jaką rolę odgrywa wychowanie muzyczne w rozwoju dziecka w wieku przedszkolnym i wczesnoszkolnym. Badania te pozwoliły mi także pogłębić moją wiedzę na ten temat.

2. Problemy i hipotezy badawcze

Procedura badań oprócz określenia przedmiotu i celu badań wymaga również sformułowania problemów badawczych.

Wg J. Pietera „[...] problemy badawcze są to pytania, na które szukamy odpowiedzi na drodze badań naukowych. Wysuwając je zadajemy pytanie >>przyrodzie<< i >>otoczeniu<<, a nie osobie drugiej. Staramy się znaleźć odpowiedzi na postawione przez nas pytania poprzez własny wysiłek, nie zaś przez oczekiwanie gotowej odpowiedzi od innego człowieka”.

M. Łobocki pisze, iż „problemy badawcze są to pytania, na które szukamy odpowiedzi na drodze badań naukowych”.

Natomiast J. Sztumski wyjaśnia, że „problemem badawczym nazywamy to, co jest przedmiotem wysiłków badawczych, czyli po prostu to, co orientuje nasze przedsięwzięcia poznawcze”.

Formułowane w pracy problemy badawcze są przyporządkowane obranemu tematowi badań i oznaczonym celom. Powinny się one charakteryzować następującymi cechami: być jasne, wyraźne i realne.

Główny problem swoich badań zawarłam w pytaniu: Jaką rolę odgrywa wychowanie muzyczne w rozwoju dziecka w wieku przedszkolnym i wczesnoszkolnym?

Na podstawie problemu głównego sformułowałam następujące problemy szczegółowe:

1. Jakie treści wychowania muzycznego realizowane są w kształceniu zintegrowanym w klasie 1 - 3?

2. Czy wychowanie muzyczne ma wpływ na realizowanie treści edukacji motoryczno - zdrowotnej?

3. Czy wychowanie muzyczne rozwija sferę emocjonalną dziecka?

4. Czy muzyka inspiruje dziecko do zachowań twórczych?

5. Czy wychowanie muzyczne ułatwia dzieciom kontaktowanie się z rówieśnikami?

Do postawionych pytań w pracy badawczej należy sformułować hipotezy.

Zdaniem T. Kotarbińskiego „hipotezą nazywa się wszelkie twierdzenia częściowo tylko uzasadnione, przeto także wszelki domysł, za pomocą którego tłumaczymy dane faktyczne, a więc też i domysł w postaci uogólnienia, osiągniętego (...) na podstawie danych wyjściowych”.

Na podstawie powyższych problemów postawiłam następujące hipotezy:

1. W kształceniu zintegrowanym w klasie 1 - 3 realizowane są następujące treści wychowania muzycznego: odtwarzanie muzyki (śpiew, gra na instrumentach, ruch przy muzyce), tworzenie muzyki ( tworzenie rytmu, melodii, improwizowanie ruchu), percepcja muzyki ( percepcja elementów muzyki, percepcja utworów muzycznych).

2. Wychowanie muzyczne ma duży wpływ na realizowanie treści edukacji motoryczno - zdrowotnej.

3. Wychowanie muzyczne ma duży wpływ na rozwój emocjonalny dziecka. Muzyka uwrażliwia dziecko, wywołuje uczucia pozytywne, ma walory terapeutyczne.

4. Muzyka inspiruje dziecko do tworzenia różnych form ruchowych, tworzenia tekstów i prac plastycznych.

5. Zajęcia muzyczne pozwalają na wyrażanie siebie i komunikowanie swych emocji, przeżyć oraz ułatwiają kontakt z rówieśnikami.

3. Metody, techniki i narzędzia badawcze

Po sformułowaniu problemów badawczych należy dokonać wyboru spośród właściwych dla tematu metod badań.

T. Pilch o metodzie pisze w ten sposób: „W zgodzie zatem z tradycją oraz zasadami logiki przez metodę badań rozumieć będziemy >>zespół teoretycznie uzasadnionych zabiegów koncepcyjnych i instrumentalnych obejmujących najogólniej całość postępowania badacza, zmierzającego do rozwiązania określonego problemu naukowego<<. Techniką badań zaś nazywać będziemy >>czynności praktyczne, regulowane starannie wypracowanymi dyrektywami, pozwalającymi na uzyskanie optymalnie sprawdzalnych informacji, opinii, faktów (...) natomiast narzędzie badawcze jest przedmiotem służącym do realizacji wybranej techniki badań<<”.

T. Pilch w pedagogice wyróżnia następujące metody, techniki i narzędzia badawcze:

1. Metody badań

1. Eksperyment pedagogiczny

2. Monografia pedagogiczna

3. Metoda indywidualnych przypadków

4. Metoda sondażu diagnostycznego

2. Techniki badań pedagogicznych

1. Obserwacja

2. Wywiad

3. Ankieta

4. Badanie dokumentów. Analiza treści. Techniki projekcyjne

5. Techniki socjometryczne

3. Narzędzia badawcze

1. Kwestionariusz wywiadu

2. Kwestionariusz ankiety

3. Kwestionariusz ankiety rozsyłanej

4. Test socjometryczny

5. Dyspozycje i arkusz obserwacji

6. Arkusz obserwacji

7. Skala do badania przystosowania dziecka.

Pełne wyliczenie i szczegółowy opis metod badawczych w pedagogice wymaga wszechstronnych studiów i bardzo wiele miejsca. Ograniczę się do wyliczenia najważniejszych, które znajdą zastosowanie w mojej pracy oraz do zwięzłego ich opisu.

Biorąc pod uwagę przedmiot i cel moich badań za najbardziej odpowiednią metodę w swojej pracy uznałam metodę sondażu diagnostycznego. Jest ona „sposobem gromadzenia wiedzy o atrybutach strukturalnych i funkcjonalnych oraz dynamice zjawisk społecznych, opiniach i poglądach wybranych zbiorowości, nasilaniu się i kierunkach rozwoju określonych zjawisk i wszelkich innych zjawisk instytucjonalnie nie zlokalizowanych - posiadających znaczenie wychowawcze - w oparciu o specjalnie dobraną grupę reprezentującą populację generalną, w które badane zjawisko występuje.”

W celu przeprowadzenia badań wykorzystałam ankietę.

Zdaniem W. Zaczyńskiego „ankieta jest metodą zdobywania informacji przez pytanie wybranych osób za pośrednictwem drukowanej listy pytań, zwanej kwestionariuszem”.

W badaniach posłużyłam się jednym narzędziem badawczymi, t.j. kwestionariuszem ankiety.

Ankieta jest „techniką gromadzenia informacji polegającą na wypełnianiu najczęściej samodzielnie przez badanego specjalnych kwestionariuszy na ogół o wysokim stopniu standaryzacji w obecności lub częściej bez obecności ankietera.”

Kwestionariusz ankiety opracowany dla potrzeb tej pracy zawiera pytania otwarte, zamknięte oraz półotwarte (patrz, aneks 1 i aneks 2).

Ankieta, której zadaniem było zbadanie wpływu wychowania muzycznego na rozwój dziecka została przeprowadzona wśród nauczycieli (10 osób) uczących w przedszkolu i wśród nauczycieli uczących w klasach 1 - 3 (20 osób). Pozwoliła ona bliżej i dokładniej poznać wyrażoną przez respondenta opinię na temat badanych zagadnień.

4. Charakterystyka terenu i przebieg badań

Przeprowadzenie badań nie byłoby możliwe bez wyboru odpowiedniego miejsca i osób, które chcemy zbadać. Właściwy wybór terenu i osób badanych zależy w dużej mierze od rodzaju problemów jakie chcemy zbadać i hipotez, jakie pragniemy zweryfikować. Moje badania polegały głównie na ustaleniu, jaką rolę odgrywa wychowanie muzyczne w rozwoju dziecka w wieku przedszkolnym i wczesnoszkolnym.

Opisaną przeze mnie w poprzednim rozdziale wybraną metodę, technikę i narzędzie badawcze wykorzystałam w badaniach, które prowadziłam w trzech placówkach:

• Przedszkole Nr 2 w Sierpcu;

• Szkoła Podstawowa Nr 2 w Sierpcu;

• Szkoła Podstawowa Nr 3 w Sierpcu.

Przedszkole Nr 2 mieści się przy ulicy Narutowicza 9 w Sierpcu. Dzieci mają możliwość korzystania z dodatkowych zajęć (język angielski, rytmika) prowadzonych przez specjalistów. Zabawy i zajęcia z dziećmi odbywają się w jasnych, przestronnych i kolorowych salach. Obecnie do przedszkola uczęszcza 137 dzieci podzielonych na 6 grup wiekowych oraz 10 nauczycieli. W budynku znajduje się gabinet dyrektora, gabinet pielęgniarski, sekretariat oraz poczekalnia. Na uwagę zasługują tablice, w których wystawiane są prace plastyczne i zdjęcia z różnych uroczystości przedszkolnych.

Szkoła Podstawowa Nr 2 mieści się przy ulicy Płockiej 38 a w Sierpcu. Obecnie do szkoły podstawowej nauczania zintegrowanego uczęszcza 275 dzieci podzielonych na 3 klasy oraz 11 nauczycieli. W budynku znajduje się gabinet dyrektora, sekretariat, gabinet pielęgniarski, stołówka, biblioteka, świetlica oraz gabinet pedagoga. Na uwagę zasługuje korytarz ozdobiony licznymi dyplomami wychowanków tej placówki.

Szkoła Podstawowa Nr 3 mieści się przy ulicy ul. Konstytucji 3 Maja 8 w Sierpcu. Obecnie do szkoły podstawowej nauczania zintegrowanego uczęszcza 375 dzieci podzielonych na 3 klasy oraz 15 nauczycieli. W budynku znajduje się gabinet dyrektora, sekretariat, gabinet pielęgniarski, stołówka, biblioteka, świetlica oraz gabinet pedagoga. Na uwagę zasługuje korytarz ozdobiony licznymi dyplomami wychowanków tej placówki.

W ramach prowadzonych przeze mnie badań pedagogicznych w wyżej wymienionym przedszkolu i w szkołach przeprowadziłam wśród nauczycieli przedszkola i nauczania zintegrowanego w szkole ankietę. Używając ankiety jako jednej z technik gromadzenia informacji zapytałam 10 nauczycieli przedszkola i 20 nauczycieli nauczania zintegrowanego w klasach 1 - 3 o rolę wychowania muzycznego w rozwoju dziecka.

Badania prowadzone przeze mnie oparłam na jednej metodzie badawczej - sondażu diagnostycznym. Zastosowałam w badaniach dwa kwestionariusze ankiety:

1. Kwestionariusz ankiety dla nauczycieli przedszkola (patrz aneks 1).

2. Kwestionariusz ankiety dla nauczycieli nauczania zintegrowanego w klasach 1 - 3 (patrz aneks 2).

Pozwoliły mi one zgłębić problem moich badań dotyczący roli wychowania muzycznego w rozwoju dziecka.

Wyniki ankiety dla nauczycieli przedszkola

Kwestionariusz ankiety dla nauczycieli przedszkola przeprowadziłam wśród 10 nauczycieli w jednym przedszkolu mieszczącym się na terenie miasta Sierpca. Przygotowane przeze mnie pytania w kwestionariuszu dotyczyły roli wychowania muzycznego w rozwoju dziecka w wieku przedszkolnym. Nauczyciele dostarczyli mi, jako osobie prowadzącej badania, wielu informacji i cennych wskazówek na ten temat.

Pierwsze pytanie zawarte w kwestionariuszu ankiety dla nauczycieli dotyczyło form wychowania muzycznego, jakie ankietowani stosują w pracy w przedszkolu. Podsumowania odpowiedzi nauczycieli dokonałam w tabelce poniżej (patrz, zestawienie 1).

Zestawienie 1

Jakie formy wychowania muzycznego stosuje Pani/Pan w pracy w przedszkolu?

Formy wychowania	Dane liczbowe	Dane w procentach (%)
rozpoznawanie dźwięków	10	100%
taniec	10	100%
wystukiwanie rytmu piosenek	10	100%
wyklaskiwanie rytmu piosenek	10	100%
nucenie piosenek	10	100%
śpiewanie piosenek	10	100%
słuchanie piosenek	5	50%
gra na instrumentach	10	100%

Otrzymane odpowiedzi pokazały, że 100 % ankietowanych nauczycieli zaznaczyło: rozpoznawanie dźwięków, taniec, wystukiwanie i wyklaskiwanie rytmu piosenki, nucenie piosenek, śpiewanie piosenek oraz grę na instrumentach, 50 % zaś zaznaczyło słuchanie piosenek.

Kolejne pytanie dotyczyło form wychowania muzycznego, które ich zdaniem wpływają na rozwój dziecka. Podsumowania odpowiedzi nauczycieli dokonałam w tabelce poniżej (patrz, zestawienie 2).

Zestawienie 2

Jakie formy wychowania muzycznego wpływają wg Pani/Pana na rozwój dziecka?

Formy wychowania	Dane liczbowe	Dane w procentach (%)
taniec	10	100%
śpiewanie	10	100%
słuchanie piosenek	10	100%
gra na instrumentach	10	100%
nucenie piosenek	3	30%

100 % ankietowanych nauczycieli uznało, że formami wychowania muzycznego, które wpływają na rozwój dziecka są: taniec, śpiewanie, słuchanie piosenek oraz gra na instrumentach. 70 % zaś uznało, iż nucenie piosenek nie wpływa na rozwój dziecka.

Trzecie pytanie zadane ankietowanym dotyczyło treści wychowania muzycznego, jakie stosują ankietowani w pracy w przedszkolu. Nauczyciele odpowiedzieli: „treści zawarte w obszarze edukacji muzycznej zawarte w Programie ABC XXI w”.

Czwarte pytanie zawarte w kwestionariuszu dotyczyło umiejętności, jakie zdaniem nauczycieli rozwija wychowanie muzyczne. Podsumowanie odpowiedzi nauczycieli dokonałam w tabelce poniżej (patrz, zestawienie 3).

Zestawienie 3

Jakie umiejętności Pani/Pana zdaniem rozwija wychowanie muzyczne?

Umiejętności	Dane liczbowe	Dane w procentach (%)
sprawność ruchową	10	100%
poczucie rytmu	10	100%
emisję głosu	10	100%

Kolejne pytanie zawarte w ankiecie pokazało, że 100 % ankietowanych nauczycieli zapytanych, czy dzieci chętnie śpiewają piosenki, odpowiedziało, że tak.

Szóste pytanie zawarte w ankiecie pokazało, iż 100 % ankietowanych nauczycieli zapytanych, czy dzieci potrafią rozróżnić rytm, odpowiedziało twierdząco.

Kolejne pytanie zawarte w ankiecie pokazało, iż 80 % badanych nauczycieli zapytanych, czy dzieci potrafią rozróżnić dźwięki niskie od wysokich, odpowiedziało, że tak. Poniżej na wykresie kołowym rozsuniętym przedstawiłam wyniki otrzymane w odpowiedzi udzielone przez nauczycieli na powyższe pytanie (patrz, wykres 1).

Wykres 1

Czy dzieci potrafią rozróżnić dźwięki niskie od dźwięków wysokich?




W ósmym pytaniu 100 % ankietowanych nauczycieli odpowiedziało, iż dzieci potrafią rozpoznać podstawowe tańce.

Kolejne pytanie zawarte w ankiecie pokazało, iż 100 % ankietowanych nauczycieli zapytanych, czy dzieci chętnie biorą udział w zajęciach muzycznych, opowiadało że tak.

Kolejne pytanie zawarte w ankiecie pokazało, że 100% ankietowanych nauczycieli, zapytanych o to, czy dużą rolę przywiązują do zabaw inspirowanych muzyką, zaznaczyło odpowiedź twierdzącą, gdyż wyzwalają jego spontaniczne reakcje rytmiczno, ruchowe, dziecko jest kreatywne, bardziej aktywne, poprzez takie zabawy rozwija wyobraźnię.

W jedenastym pytaniu 100 % ankietowanych nauczycieli odpowiedziało, iż zajęcia umuzykalniające rozszerzają słownictwo.

Dwunaste pytanie zawarte w ankiecie pokazało, iż 100 % ankietowanych nauczycieli zapytanych, czy zajęcia umuzykalniające rozwijają koncentrację uwagi odpowiedziało, że tak.

Kolejne pytanie zawarte w kwestionariuszu pokazało, iż 100 % ankietowanych nauczycieli zapytanych, czy zajęcia umuzykalniające rozwijają pamięć odpowiedziało twierdząco, gdyż właśnie poprzez zapamiętywanie i odtwarzanie rytmów i treści piosenek doskonalą pamięć.

Czternaste pytanie zadane ankietowanym dotyczyło rodzaju muzyki, jaką lubią dzieci w wieku przedszkolnym. Podsumowanie odpowiedzi nauczycieli dokonałam w tabelce poniżej (patrz, zestawienie 4).

Zestawienie 4

Jaką muzykę lubią dzieci w wieku przedszkolnym?

Rodzaj muzyki	Dane liczbowe	Dane w procentach (%)
szybka	10	100%
wolna	1	10%
wesoła	5	50%
smutna	0	0%
poważna	1	10%
ludowa	2	20%
rozrywkowa	5	50%

Z tabelki wynika, że wg nauczycieli dzieci najbardziej lubią szybką muzykę, gdyż aż 100 % nauczycieli zaznaczyło tę odpowiedź. Najmniej - bo tylko 10 % ( 1 osoba) zaznaczyła muzykę wolną i poważną.

Piętnaste pytanie zawarte w ankiecie pokazało, iż 100 % ankietowanych nauczycieli zapytanych, czy prowadzone przez nich zajęcia umuzykalniające mają duży wpływ na rozwój emocjonalności dziecka odpowiedziało twierdząco.

W szesnastym pytaniu zawartym w kwestionariuszu ankietowani nauczyciele mieli wypisać uczucia, jakie są wyzwalane poprzez muzykę. Podsumowanie odpowiedzi nauczycieli dokonałam w tabelce poniżej (patrz, zestawienie 5).

Zestawienie 5

Jakie uczucia u dzieci najczęściej według Pani/Pana wyzwalają utwory muzyczne?

Uczucia wyzwalane przez muzykę	Dane liczbowe	Dane w procentach (%)
radość	10	100%
smutek	10	100%
nostalgia	1	10%

Kolejne pytanie zawarte w ankiecie pokazało, iż 100 % ankietowanych nauczycieli zapytanych, które z uczuć wywołuje muzyka na ich zajęciach odpowiadało, że uczucia pozytywne. Kwestionariusz ankiety potwierdził hipotezę mówiącą o tym, że wychowanie muzyczne ma duży wpływ na rozwój emocjonalny dziecka. Muzyka uwrażliwia dziecko, wywołuje uczucia pozytywne.

Osiemnaste pytanie zadane ankietowanym dotyczyło elementów wychowania muzycznego, które wpływają według ankietowanych nauczycieli na motorykę dziecka. Przewaga odpowiedzi to: taniec, zabawy rytmiczne oraz ruch przy muzyce.

Kolejne pytanie zawarte w ankiecie pokazało, iż 100 % ankietowanych nauczycieli zapytanych, czy zajęcia umuzykalniające typu rytmika wpłynęły na zwinność i zgrabność ruchów u dzieci zaznaczyło odpowiedź twierdzącą. Podczas zabaw rytmicznych, ilustrowania ruchem muzyki, tańca - dzieci poruszają się zwinnie i zgrabniej. Ruch przy muzyce wpływa korzystnie na rozwijanie dyspozycji muzycznych, a także na rozwój ogólny.

Dwudzieste pytanie zawarte w ankiecie pokazało, iż 100 % ankietowanych nauczycieli zapytanych, czy według nich zajęcia umuzykalniające wpływają na lepsze kontakty dziecka z rówieśnikami odpowiedziało, że tak. Kwestionariusz ankiety potwierdził hipotezę mówiącą o tym, że zajęcia muzyczne ułatwiają dzieciom kontaktowanie się z rówieśnikami.

Kolejne pytanie zawarte w kwestionariuszu ankiety dla nauczycieli dotyczyło zachowań twórczych, do których inspiruje dziecko muzyka. Podsumowanie odpowiedzi nauczycieli dokonałam w tabelce poniżej (patrz, zestawienie 6).

Zestawienie 6

Do jakich zachowań twórczych według Pani/Pana inspiruje dziecko muzyka?

Zachowania twórcze	Dane liczbowe	Dane w procentach (%)
malowanie	10	100%
lepienie	5	50%
rysowanie	8	80%
budowanie z klocków	2	20%
inscenizowanie	6	60%
improwizowanie	4	40%

Dwudzieste drugie pytanie zawarte w ankiecie pokazało, iż 100 % ankietowanych nauczycieli zapytanych, czy ich zdaniem muzyka ma wpływ na rozwój twórczości plastycznej, odpowiedziało twierdząco, gdyż dostarcza wielu przeżyć. Wyrażając formę plastyczną, treść utworów dziecko kojarzy sobie muzykę ze zjawiskami występującymi w rzeczywistości, albo przedstawia je abstrakcyjnie. Potrafi wyrazić wzruszenie, myśli, których nie umiałby wyrazić słowami.

Ostatnie pytanie zawarte w kwestionariuszu ankiety dla nauczycieli pokazało, że 100% ankietowanych nauczycieli, zapytanych o to, czy ich zdaniem muzyka ma wpływ na rozwój wyobraźni (inwencji twórczej) odpowiedziało, że tak. Kwestionariusz ankiety potwierdził hipotezę mówiącą o tym, że muzyka inspiruje dziecko do tworzenia różnych form ruchowych, tworzenia tekstów, prac plastycznych itp.

Wyniki uzyskane w ankiecie dla nauczycieli przedszkola pozwoliły mi ustalić, że:

1. Wychowanie muzyczne rozwija:

• zainteresowania muzyczne dzieci;

• umiejętności twórcze dzieci;

• umiejętności porozumiewania się z innymi dziećmi;

• rozszerza słownictwo dzieci;

• Wychowanie muzyczne rozwija:

• koncentrację uwagi;

• pamięć;

3. Zajęcia umuzykalniające wpływają na lepsze kontakty dziecka z rówieśnikami.

4. Wychowanie muzyczne ma duży wpływ na rozwój emocjonalny dziecka. Muzyka uwrażliwia dziecko, wywołuje uczucia pozytywne.

Wyniki ankiety dla nauczycieli nauczania zintegrowanego w klasach 1 - 3

Kwestionariusz ankiety dla nauczycieli nauczania zintegrowanego w klasach 1 - 3 przeprowadziłam wśród 20 nauczycieli w dwóch szkołach podstawowych mieszczących się na terenie miasta Sierpca. Przygotowane przeze mnie pytania w kwestionariuszu dotyczyły roli wychowania muzycznego w rozwoju dziecka w wieku wczesnoszkolnym. Nauczyciele dostarczyli mi, jako osobie prowadzącej badania, wielu informacji i cennych wskazówek na ten temat.

Pierwsze pytanie zawarte w kwestionariuszu ankiety dla nauczycieli dotyczyło form wychowania muzycznego, jakie ankietowani stosują w pracy w przedszkolu. Jeden nauczyciel stwierdził, że stosuje również układanie słów do melodii i odwrotnie oraz naśladowanie dźwięków, odgłosów. Podsumowania odpowiedzi nauczycieli dokonałam w tabelce poniżej (patrz schemat 1).

Zestawienie 1

Jakie formy wychowania muzycznego stosuje Pani/Pan w pracy w nauczaniu zintegrowanym w klasach 1 - 3?

Formy wychowania	Dane liczbowe	Dane w procentach (%)
rozpoznawanie dźwięków	20	100%
taniec	16	80%
wystukiwanie rytmu piosenek	20	100%
wyklaskiwanie rytmu piosenek	20	100%
nucenie piosenek	10	50%
śpiewanie piosenek	20	100%
słuchanie piosenek	20	100%
gra na instrumentach	10	50%
układanie słów do melodii i odwrotnie	1	5%
Naśladowanie dźwięków, odgłosów	1	5%

Otrzymane odpowiedzi pokazały, że 100 % ankietowanych nauczycieli zaznaczyło: rozpoznawanie dźwięków, wystukiwanie i wyklaskiwanie rytmu piosenek, śpiewanie oraz słuchanie piosenek.

Kolejne pytanie dotyczyło form wychowania muzycznego, które ich zdaniem wpływają na rozwój dziecka. Pięć nauczycielek stwierdziło, iż zabawa ruchowa przy muzyce wpływa na rozwój dziecka, a dwie nauczycielki napisały jeszcze odtwarzanie. Podsumowania odpowiedzi nauczycieli dokonałam w tabelce poniżej (patrz, zestawienie 2).

Zestawienie 2

Jakie formy wychowania muzycznego wpływają wg Pani/Pana na rozwój dziecka?

Formy wychowania	Dane liczbowe	Dane w procentach (%)
taniec	20	100%
śpiewanie	20	100%
słuchanie piosenek	20	100%
gra na instrumentach	15	75%
nucenie piosenek	10	50%
zabawa ruchowa przy muzyce	5	25%
odtwarzanie rytmu	2	10%

100 % ankietowanych nauczycieli uznało, że formami wychowania muzycznego, które wpływają na rozwój dziecka są: taniec, śpiewanie oraz słuchanie piosenek.

Trzecie pytanie zadane ankietowanym dotyczyło treści wychowania muzycznego, jakie stosują ankietowani w pracy w nauczaniu zintegrowanym w klasach 1 - 3. Nauczyciele odpowiedzieli: śpiew, gra na instrumentach, ruch przy muzyce, improwizowanie ruchu. Kwestionariusz ankiety potwierdził hipotezę mówiącą o tym, jakie treści wychowania muzycznego realizowane są w nauczaniu zintegrowanym.

Czwarte pytanie zawarte w kwestionariuszu dotyczyło umiejętności, jakie zdaniem nauczycieli rozwija wychowanie muzyczne. Jeden nauczyciel dopisał „obycie ze sceną i przed publicznością”. Podsumowanie odpowiedzi nauczycieli dokonałam w tabelce poniżej (patrz, zestawienie 3).

Zestawienie 3

Jakie umiejętności Pani/Pana zdaniem rozwija wychowanie muzyczne?

Umiejętności	Dane liczbowe	Dane w procentach (%)
sprawność ruchową	17	85%
poczucie rytmu	20	100%
emisję głosu	14	70%
obycie ze sceną i przed publicznością	1	5%

W piątym pytaniu 100 % ankietowanych nauczycieli odpowiedziało, że dzieci chętnie śpiewają piosenki.

Szóste pytanie zawarte w ankiecie pokazało, iż 100 % ankietowanych nauczycieli zapytanych, czy dzieci potrafią rozróżnić rytm, odpowiedziało, że tak.

Kolejne pytanie zawarte w ankiecie pokazało, iż 100 % badanych nauczycieli zapytanych, czy dzieci potrafią rozróżnić dźwięki niskie od wysokich, odpowiedziało twierdząco.

Ósme pytanie zawarte w ankiecie pokazało, iż 80 % badanych nauczycieli zapytanych, czy dzieci potrafią rozpoznać podstawowe tańce, odpowiedziało, że tak. Poniżej na wykresie kołowym rozsuniętym przedstawiłam wyniki otrzymane w odpowiedzi udzielone przez nauczycieli na powyższe pytanie (patrz, wykres 1).

Wykres 1

Czy dzieci potrafią rozróżnić dźwięki niskie od dźwięków wysokich?




W dziewiątym pytaniu 100 % ankietowanych nauczycieli odpowiedziało, że dzieci chętnie biorą udział w zajęciach muzycznych,.

Kolejne pytanie zawarte w ankiecie pokazało, że 100% ankietowanych nauczycieli, zapytanych o to, czy dużą rolę przywiązują do zabaw inspirowanych muzyką, odpowiedziało, że tak, gdyż rozwijają wyobraźnię, wrażliwość, estetykę, rozwijają inwencję twórczą dziecka, wzajemnie się uzupełniają w zabawie, integrują.

Jedenaste pytanie zawarte w ankiecie pokazało, iż 100 % ankietowanych nauczycieli zapytanych, czy zajęcia umuzykalniające rozszerzają słownictwo odpowiedziało twierdząco.

Dwunaste pytanie zawarte w ankiecie pokazało, iż 100 % ankietowanych nauczycieli zapytanych, czy zajęcia umuzykalniające rozwijają koncentrację uwagi zaznaczyło odpowiedź twierdzącą, gdyż pomagają się skupić, bardziej przeżyć sytuację.

Kolejne pytanie zawarte w kwestionariuszu pokazało, iż 100 % ankietowanych nauczycieli zapytanych, czy zajęcia umuzykalniające rozwijają pamięć odpowiedziało, że tak, gdyż uczą zapamiętywania.

Czternaste pytanie zadane ankietowanym dotyczyło rodzaju muzyki, jaką lubią dzieci w wieku przedszkolnym. Podsumowanie odpowiedzi nauczycieli dokonałam w tabelce poniżej (patrz, zestawienie 4).

Zestawienie 4

Jaką muzykę lubią dzieci w wieku przedszkolnym?

Rodzaj muzyki	Dane liczbowe	Dane w procentach (%)
szybka	20	100%
wolna	0	0%
wesoła	17	85%
smutna	0	0%
poważna	0	0%
ludowa	5	25%
rozrywkowa	15	75%

Z tabelki wynika, że wg nauczycieli dzieci najbardziej lubią szybką muzykę, gdyż aż 100 % nauczycieli zaznaczyło tę odpowiedź.

Piętnaste pytanie zawarte w ankiecie pokazało, iż 90 % ankietowanych nauczycieli zapytanych, czy prowadzone przez nich zajęcia umuzykalniające mają duży wpływ na rozwój emocjonalności dziecka odpowiedziało twierdząco. Poniżej na wykresie kołowym rozsuniętym przedstawiłam wyniki otrzymane w odpowiedzi udzielone przez nauczycieli na powyższe pytanie (patrz, wykres 2).

Wykres 2

Czy prowadzone przez Panią/Pana zajęcia umuzykalniające mają według Pani/Pana duży wpływ na rozwój emocjonalności

dziecka?




W szesnastym pytaniu zawartym w kwestionariuszu ankietowani nauczyciele mieli wypisać uczucia, jakie są wyzwalane poprzez muzykę. Podsumowanie odpowiedzi nauczycieli dokonałam w tabelce poniżej (patrz, zestawienie 5).

Zestawienie 5

Jakie uczucia u dzieci najczęściej według Pani/Pana wyzwalają utwory muzyczne?

Uczucia wyzwalane przez muzykę	Dane liczbowe	Dane w procentach (%)
radość	20	100%
smutek	10	50%
zaduma	10	50%
przyjaźń	5	25%
otwartość	6	30%
melancholia	3	15%
powaga	4	20%

Kolejne pytanie zawarte w ankiecie pokazało, iż 100 % ankietowanych nauczycieli zapytanych, które z uczuć wywołuje muzyka na ich zajęciach odpowiedziało, że uczucia pozytywne. Kwestionariusz ankiety potwierdził hipotezę mówiącą o tym, że wychowanie muzyczne ma duży wpływ na rozwój emocjonalny dziecka. Muzyka uwrażliwia dziecko, wywołuje uczucia pozytywne.

Osiemnaste pytanie zadane ankietowanym dotyczyło elementów wychowania muzycznego, które wpływają według ankietowanych nauczycieli na motorykę dziecka. Przewaga odpowiedzi to: taniec, wyklaskiwanie rytmu, granie na instrumentach perkusyjnych.

Kolejne pytanie zawarte w ankiecie pokazało, iż 100 % ankietowanych nauczycieli zapytanych, czy zajęcia umuzykalniające typu rytmika wpłynęły na zwinność i zgrabność ruchów u dzieci odpowiedziało, że tak. „Nadały właściwą intonację przy recytacji tekstów, melodyjność wykonywanych piosenek, płynność ruchu w tańcu.

Dwudzieste pytanie zawarte w ankiecie pokazało, iż 100 % ankietowanych nauczycieli zapytanych, czy według nich zajęcia umuzykalniające wpływają na lepsze kontakty dziecka z rówieśnikami odpowiedziało twierdząco. „Łatwiej nawiązują kontakt, są bardziej otwarci i asertywni. Zawiązują się przyjaźnie, wspólne zabawy, spotkania w domu. Kwestionariusz ankiety potwierdził hipotezę mówiącą o tym, że zajęcia muzyczne ułatwia dzieciom kontaktowanie się z rówieśnikami.

Kolejne pytanie zawarte w kwestionariuszu ankiety dla nauczycieli dotyczyło zachowań twórczych do których inspiruje dziecko muzyka. Podsumowanie odpowiedzi nauczycieli dokonałam w tabelce poniżej (patrz, zestawienie 6).

Zestawienie 6

Do jakich zachowań twórczych według Pani/Pana inspiruje dziecko muzyka?

Zachowania twórcze	Dane liczbowe	Dane w procentach (%)
Malowanie	18	90%
Lepienie	10	50%
Rysowanie	15	75%
budowanie z klocków	3	15%
inscenizowanie	14	70%
improwizowanie	17	85%
odtwarzanie ról dramowych	3	15%
pisanie tekstów	2	10%

Dwudzieste drugie pytanie zawarte w ankiecie pokazało, iż 100 % ankietowanych nauczycieli zapytanych, czy ich zdaniem muzyka ma wpływ na rozwój twórczości plastycznej, odpowiedziało twierdząco, gdyż rozwija wrażliwość, wyobraźnię, pobudza do stosowania pełnej gamy kolorów.

Ostatnie pytanie zawarte w kwestionariuszu ankiety dla nauczycieli pokazało, że 100% ankietowanych nauczycieli, zapytanych o to, czy ich zdaniem muzyka ma wpływ na rozwój wyobraźni (inwencji twórczej) odpowiedziało, że tak, ponieważ powstają interesujące prace plastyczne, ciekawe dialogi podczas scenek dramowych czy zajęć manualnych. Kwestionariusz ankiety potwierdził hipotezę mówiącą o tym, że muzyka inspiruje dziecko do tworzenia różnych form ruchowych, tworzenia tekstów, prac plastycznych itp.

Wyniki uzyskane w ankiecie dla nauczycieli nauczania zintegrowanego w klasach 1 - 3 pozwoliły mi ustalić, że:

1. Wychowanie muzyczne rozwija:

• zainteresowania muzyczne dzieci;

• umiejętności twórcze dzieci;

• umiejętności porozumiewania się z innymi dziećmi;

• rozszerza słownictwo dzieci;

2. Wychowanie muzyczne rozwija:

• koncentrację uwagi;

• pamięć;

3. Zajęcia umuzykalniające wpływają na lepsze kontakty dziecka z rówieśnikami.

4. Wychowanie muzyczne ma duży wpływ na rozwój emocjonalny dziecka. Muzyka uwrażliwia dziecko, wywołuje uczucia pozytywne.

Wnioski z badań

Na podstawie badań ankietowanych mogłam skonstruować obraz badanej rzeczywistości. Na tej drodze ustaliłam odpowiedzi na postawione problemy badawcze i sformułowane hipotezy.

Założyłam, że:

1. W kształceniu zintegrowanym w klasie 1 - 3 realizowane są następujące treści wychowania muzycznego: odtwarzanie muzyki (śpiew, gra na instrumentach, ruch przy muzyce), tworzenie muzyki ( tworzenie rytmu, melodii, improwizowanie ruchu), percepcja muzyki ( percepcja elementów muzyki, percepcja utworów muzycznych).

2. Wychowanie muzyczne ma duży wpływ na realizowanie treści edukacji motoryczno - zdrowotnej.

3. Wychowanie muzyczne ma duży wpływ na rozwój emocjonalny dziecka. Muzyka uwrażliwia dziecko, wywołuje uczucia pozytywne, ma walory terapeutyczne.

4. Muzyka inspiruje dziecko do tworzenia różnych form ruchowych, tworzenia tekstów i prac plastycznych.

5. Zajęcia muzyczne pozwalają na wyrażanie siebie i komunikowanie swych emocji, przeżyć oraz ułatwiają kontakt z rówieśnikami.

Na podstawie wyników uzyskanych w moich badaniach, wnioskuję, że postawiona przeze mnie pierwsza hipoteza okazała się prawdziwa: w kształceniu zintegrowanym realizowane są treści wychowania muzycznego takie jak: śpiew, gra na instrumentach, ruch przy muzyce.

Kolejna hipoteza założona przeze mnie, która mówiła o tym, że wychowanie muzyczne ma duży wpływ na realizowanie treści edukacji motoryczno - zdrowotnej okazała się hipotezą prawdziwą. Elementami, które wpływają na motorykę dziecka są: taniec, wyklaskiwanie rytmu, granie na instrumentach perkusyjnych, ruch przy muzyce. Zaś zajęcia umuzykalniające typu rytmika nadały właściwą intonację przy recytacji tekstów, melodyjność wykonywanych piosenek, płynność ruchu w tańcu. Podczas zabaw rytmicznych, ilustrowania ruchem muzyki, tańca - dzieci poruszają się zwinnie i zgrabniej. Ruch przy muzyce wpływa korzystnie na rozwijanie dyspozycji muzycznych, a także na rozwój ogólny.

Biorąc pod uwagę wyniki badań mogę stwierdzić, że hipoteza trzecia mówiąca o tym, że wychowanie muzyczne ma duży wpływ na rozwój emocjonalny dziecka, muzyka uwrażliwia dziecko, wywołuje uczucia pozytywne, ma walory terapeutyczne, potwierdziła się. Muzyka słuchana przez dzieci na zajęciach wywołuje uczucia pozytywne

Czwarta hipoteza, która mówiła o tym, że muzyka inspiruje dziecko do tworzenia różnych form ruchowych, tworzenia tekstów i prac plastycznych, okazała się hipotezą prawdziwą. Powstają interesujące prace plastyczne, ciekawe dialogi podczas scenek dramowych czy zajęć manualnych. Wyrażając formę plastyczną dziecko kojarzy sobie muzykę ze zjawiskami występującymi w rzeczywistości, albo przedstawia je abstrakcyjnie. Potrafi wyrazić wzruszenie, myśli, których nie umiałby wyrazić słowami.

W przeprowadzonych badaniach ankietowani nauczyciele zgodzili się, że zajęcia muzyczne pozwalają na wyrażanie siebie i komunikowanie swych emocji, przeżyć oraz ułatwiają kontakt z rówieśnikami. Łatwiej nawiązują kontakt, są bardziej otwarci i asertywni. Zawiązują się przyjaźnie, wspólne zabawy, spotkania w domu.

BIBLIOGRAFIA:

Pozycje zwarte:

1. Burowska Z. Współczesne systemy wychowania muzycznego

2. Encyklopedia Psychologii, pod red. Włodzimierza Szewczuka, Fundacja Innowacja 1998

3. Gilewicz Z., Teoria wychowania fizycznego. Warszawa 1964

4. Hurlock Elizabeth B., Rozwój dziecka, Warszawa 1985

5. Lasocki J. K., Powroźniak J., Wychowanie w szkole, Kraków 1970

6. Lipska E., Przychodzińska M., Drogi do muzyki .Metodyka i materiały repertuarowe, Warszawa 1999

7. Lipska E., Przychodzińska M., Muzyka w nauczaniu początkowym. Metodyka, Warszawa 1991

8. Łobocki M., Metody badań pedagogicznych. Warszawa 1978

9. Łobocki M., Wprowadzenie do metodologii badań pedagogicznych. Kraków 1999

10. Majewski R., Letnie nutki, Płock 2001

11. Majewski R., Wiosenne nutki, Płock 2000

12. Malko D., Metodyka wychowania muzycznego w przedszkolu, Warszawa 1990

13. Muzyka w nauczaniu zintegrowanym pod red. Ewy Zwolińskiej, Bydgoszcz 2002

14. Pieter J., Ogólna metodologia pracy naukowej. Wrocław - Warszawa 1976

15. Pilch T., Metody i techniki badań w pedagogice. [w:] Pedagogika, pod redakcją M. Godlewskiego, S. Krawcewicza, T. Wujka, Warszawa 1978

16. Pilch T., Zasady badań pedagogicznych. Wrocław - Warszawa - Kraków - Gdańsk 1977

17. Pilch T., Zasady badań pedagogicznych., Warszawa 1998

18. Pilch T., Zasady badań pedagogicznych., Warszawa 1995

19. Przetacznikowa M., Makiełło - Jarża G., Psychologia rozwojowa i wychowawcza wieku dziecięcego., Warszawa 1985

20. Przetacznikowa M., Makiełło - Jarża G., Psychologia rozwojowa, Warszawa 1977

21. Przychodzińska - Kaciczak M., Polskie koncepcje wychowania muzycznego, Warszawa 1979

22. Psychologia rozwojowa dzieci i młodzieży, pod red. Marii Żebrowskiej, Warszawa 1986

23. Rogalski E., Muzyka z pozaszkolnej edukacji estetycznej, Bydgoszcz 1993

24. Sztumski J., Wstęp do metod i technik badań społecznych. Warszawa 1984

25. Węglińska M. Jak pisać pracę magisterską, Kraków 2004

26. Wielka Encyklopedia Powszechna PWN, T. 10, Warszawa 1967

27. Wroczyński R. Wychowanie poza szkołą, Warszawa 1968

28. Wybrane zagadnienia z psychologii muzyki, pod red. Marii Manturzewskiej i Haliny Kotarskiej, Warszawa 1990

29. Zaborowski Z., Wstęp do metodologii badań pedagogicznych., Warszawa 1976

30. Zaczyński W., Praca badawcza nauczyciela., Warszawa 1995

31. Zaczyński W., Praca badawcza nauczyciela, Warszawa 1968

Artykuły:

1. Żychowska T., Terapeutyczno - wychowawcze walory muzyki, „Wychowanie muzyczne w szkole” 1999, nr 2

Aneks 1

Kwestionariusz ankiety dla nauczycieli przedszkola

Ankieta ta została skonstruowana w celu zebrania materiału na temat roli wychowania muzycznego w rozwoju dziecka w wieku przedszkolnym. Badania są anonimowe, ich wyniki pomogą mi znaleźć odpowiedzi na pytania, jakie sobie postawiłam w części metodologicznej mojej pracy licencjackiej. Ankieta przeznaczona jest dla nauczycieli z przedszkola. Bardzo proszę o pełna szczerość w udzielaniu odpowiedzi (właściwą odpowiedź należy otoczyć w kółeczko i tam gdzie jest to wymagane wpisać wyjaśnienie). Jeżeli udzielenie odpowiedzi na którekolwiek z pytań byłoby dla państwa zbyt krępujące i osobiste proszę pozostawić je bez odpowiedzi.

Studentka Państwowej Wyższej

Szkoły Zawodowej w Płocku

Marzena Jasińska

METRYCZKA

Płeć:

• Kobieta

• Mężczyzna

Staż pracy:

Środowisko

• Miasto

• Wieś

1. Jakie formy wychowania muzycznego stosuje Pani/Pan w pracy w przedszkolu?

1. rozpoznawanie dźwięków

2. taniec

3. wystukiwanie rytmu piosenek

4. wyklaskiwanie rytmu piosenek

5. nucenie piosenek

6. śpiewanie piosenek

7. słuchanie piosenek

8. gra na instrumentach

9. inne........................

2. Jakie formy wychowania muzycznego wpływają wg Pani/Pana na rozwój dziecka?

1. taniec

2. śpiewanie

3. słuchanie piosenek

4. gra na instrumentach

5. nucenie piosenek

6. inne...........................................

3. Jakie treści wychowania muzycznego stosuje Pani/Pan w pracy w przedszkolu?

4. Jakie umiejętności Pani/Pana zdaniem rozwija wychowanie muzyczne?

1. sprawność ruchową

2. poczucie rytmu

3. emisję głosu

4. inne....................

5. Czy dzieci chętnie śpiewają piosenki?

1. tak

2. nie

3. inne.................

6. Czy dzieci potrafią rozróżnić rytm?

1. tak

2. nie

7. Czy dzieci potrafią rozróżnić dźwięki niskie od dźwięków wysokich?

1. tak

2. nie

8. Czy dzieci potrafią rozpoznać podstawowe tańce?

1. tak

2. nie

9. Czy dzieci chętnie biorą udział w zajęciach muzycznych?

1. tak

2. nie

10. Czy dużą rolę przywiązuje Pani/Pan do samorzutnych zabaw dzieci inspirowanych muzyką?

1. tak

2. nie

dlaczego............

11. Czy zajęcia umuzykalniające rozszerzają słownictwo dzieci?

1. tak

2. nie

dlaczego.............

12. Czy zajęcia umuzykalniające rozwijają koncentrację uwagi?

1. tak

2. nie

dlaczego............

13. Czy zajęcia umuzykalniające rozwijają pamięć?

1. tak

2. nie

dlaczego............

14. Jaką muzykę lubią dzieci w wieku przedszkolnym?

1. szybką

2. wolną

3. wesołą

4. smutną

5. poważną

6. ludową

7. rozrywkową

8. inne.......

15. Czy prowadzone przez Panią/Pana zajęcia umuzykalniające mają według Pani/Pana duży wpływ na rozwój emocjonalności dziecka?

1. tak

2. nie

w jakim stopniu......

16. Jakie uczucia u dzieci najczęściej według Pani/Pana wyzwalają utwory muzyczne?

-

-

-

-

-

17. Czy muzyka słuchana przez dzieci na Pani/Pana zajęciach wywołuje częściej:

1. uczucia pozytywne

2. uczucia negatywne

18. Jakie elementy wychowania muzycznego wpływają według Pani/Pana na motorykę dziecka?

19. Czy zajęcia umuzykalniające typu rytmika według Pani/Pana wpłynęły na zwinność i zgrabność ruchów u dzieci w grupie?

1. tak

2. nie

uzasadnij........

20. Czy zdaniem Pani/Pana zajęcia umuzykalniające wpływają na lepsze kontakty dziecka z rówieśnikami?

1. tak

2. nie

dlaczego........................

21. Do jakich zachowań twórczych według Pani/Pana inspiruje dziecko muzyka?

1. malowanie

2. lepienie

3. rysowanie

4. budowanie z klocków

5. inscenizowanie

6. improwizowanie

7. inne........

22. Czy zdaniem Pani/Pana muzyka ma wpływ na rozwój twórczości plastycznej?

1. tak

2. nie

dlaczego...................

23. Czy zdaniem Pani/Pana muzyka ma wpływ na rozwój wyobraźni (inwencji twórczej)?

1. tak

2. nie

dlaczego....................

Aneks 2

Kwestionariusz ankiety dla nauczycieli nauczania zintegrowanego w klasach 1 - 3

Ankieta ta została skonstruowana w celu zebrania materiału na temat roli wychowania muzycznego w rozwoju dziecka w wieku wczesnoszkolnym. Badania są anonimowe, ich wyniki pomogą mi znaleźć odpowiedzi na pytania, jakie sobie postawiłam w części metodologicznej mojej pracy licencjackiej. Ankieta przeznaczona jest dla nauczycieli uczących w klasach 1 - 3. Bardzo proszę o pełna szczerość w udzielaniu odpowiedzi (właściwą odpowiedź należy otoczyć w kółeczko i tam gdzie jest to wymagane wpisać wyjaśnienie). Jeżeli udzielenie odpowiedzi na którekolwiek z pytań byłoby dla państwa zbyt krępujące i osobiste proszę pozostawić je bez odpowiedzi.

Studentka Państwowej Wyższej

Szkoły Zawodowej w Płocku

Marzena Jasińska

METRYCZKA

Płeć:

• Kobieta

• Mężczyzna

Staż pracy:

Środowisko

• Miasto

• Wieś

1. Jakie formy wychowania muzycznego stosuje Pani/Pan w pracy w nauczaniu zintegrowanym w klasach 1 - 3?

1. rozpoznawanie dźwięków

2. taniec

3. wystukiwanie rytmu piosenek

4. wyklaskiwanie rytmu piosenek

5. nucenie piosenek

6. śpiewanie piosenek

7. słuchanie piosenek

8. gra na instrumentach

9. inne........................

2. Jakie formy wychowania muzycznego wpływają wg Pani/Pana na rozwój dziecka?

1. taniec

2. śpiewanie

3. słuchanie piosenek

4. gra na instrumentach

5. nucenie piosenek

6. inne...........................................

3. Jakie treści wychowania muzycznego stosuje Pani/Pan w pracy w nauczaniu zintegrowanym w klasach 1 - 3?

4. Jakie umiejętności Pani/Pana zdaniem rozwija wychowanie muzyczne?

1. sprawność ruchową

2. poczucie rytmu

3. emisję głosu

4. inne.....................

5. Czy dzieci chętnie śpiewają piosenki?

1. tak

2. nie

3. inne..................

6. Czy dzieci potrafią rozróżnić rytm?

1. tak

2. nie

7. Czy dzieci potrafią rozróżnić dźwięki niskie od dźwięków wysokich?

1. tak

2. nie

8. Czy dzieci potrafią rozpoznać podstawowe tańce?

1. tak

2. nie

9. Czy dzieci chętnie biorą udział w zajęciach muzycznych?

1. tak

2. nie

10. Czy dużą rolę przywiązuje Pani/Pan do samorzutnych zabaw dzieci inspirowanych muzyką?

1. tak

2. nie

dlaczego............

11. Czy zajęcia umuzykalniające rozszerzają słownictwo dzieci?

1. tak

2. nie

dlaczego.............

12. Czy zajęcia umuzykalniające rozwijają koncentrację uwagi?

1. tak

2. nie

dlaczego............

13. Czy zajęcia umuzykalniające rozwijają pamięć?

1. tak

2. nie

dlaczego............

14. Jaką muzykę lubią dzieci w wieku wczesnoszkolnym?

1. szybką

2. wolną

3. wesołą

4. smutną

5. poważną

6. ludową

7. rozrywkową

8. inne.......

15. Czy prowadzone przez Panią/Pana zajęcia umuzykalniające mają według Pani/Pana duży wpływ na rozwój emocjonalności dziecka?

1. tak

2. nie

w jakim stopniu......

16. Jakie uczucia u dzieci najczęściej według Pani/Pana wyzwalają utwory muzyczne?

-

-

-

-

-

17. Czy muzyka słuchana przez dzieci na Pani/Pana zajęciach wywołuje częściej:

1. uczucia pozytywne

2. uczucia negatywne

18. Jakie elementy wychowania muzycznego wpływają według Pani/Pana na motorykę dziecka?

19. Czy zajęcia umuzykalniające typu rytmika według Pani/Pana wpłynęły na zwinność i zgrabność ruchów u dzieci w grupie?

1. tak

2. nie

uzasadnij.......

20. Czy zdaniem Pani/Pana zajęcia umuzykalniające wpływają na lepsze kontakty dziecka z rówieśnikami?

1. tak

2. nie

dlaczego........................

21. Do jakich zachowań twórczych według Pani/Pana inspiruje dziecko muzyka?

1. malowanie

2. lepienie

3. rysowanie

4. budowanie z klocków

5. inscenizowanie

6. improwizowanie

7. inne........

22. Czy zdaniem Pani/Pana muzyka ma wpływ na rozwój twórczości plastycznej?

1. tak

2. nie

dlaczego...................

23. Czy zdaniem Pani/Pana muzyka ma wpływ na rozwój wyobraźni (inwencji twórczej)?

1. tak

2. nie

dlaczego....................

Encyklopedia Psychologii, pod red. Włodzimierza Szewczuka, Fundacja Innowacja 1998, s. 739

Wielka Encyklopedia Powszechna PWN, T. 10, Warszawa 1967, PWN, s. 148

Tamże, s. 148

M. Przetacznikowa, G. Makiełło - Jarża, Psychologia rozwojowa, Warszawa 1977, WSiP, str. 7

Psychologia rozwojowa dzieci i młodzieży, pod red. Marii Żebrowskiej, Warszawa 1986, PWN, str. 416

Tamże, s. 417

Tamże, s. 417

Tamże, str. 418

Tamże, str. 418

Tamże, str. 422

M. Przetacznikowa, G. Makiełło - Jarża, Psychologia rozwojowa i wychowawcza wieku dziecięcego, Warszawa 1985, WSiP, str. 229

Psychologia rozwojowa dzieci i młodzieży, pod red. Marii Żebrowskiej, Warszawa 1986, PWN, str. 430

M. Przetacznikowa, G. Makiełło - Jarża, op. cit., str. 240

Wybrane zagadnienia z psychologii muzyki, pod red. Marii Manturzewskiej i Haliny Kotarskiej, Warszawa 1990, WSiP, str. 36

Tamże, str. 39

Psychologia rozwojowa dzieci i młodzieży, pod red. Marii Żebrowskiej, Warszawa 1986, PWN, str. 531

Tamże, str. 533

Z. Gilewicz, Teoria wychowania fizycznego. Warszawa 1964, s. 244. Cyt. Za: M. Geblewiczowa, 1970

Psychologia rozwojowa dzieci i młodzieży, pod red. Marii Żebrowskiej, Warszawa 1986, PWN, str.545

Elizabeth B. Hurlock, Rozwój dziecka, Warszawa 1985, PWN, str. 84

M. Przetacznikowa, G. Makiełło - Jarża, Psychologia rozwojowa i wychowawcza wieku dziecięcego, Warszawa 1985, WSiP, str. 54

Tamże, str. 61

E. Lipska, M. Przychodzińska, Drogi do muzyki .Metodyka i materiały repertuarowe, Warszawa 1999, WSiP S.A. str. 5.

E. Rogalski, Muzyka w pozaszkolnej edukacji estetycznej. Bydgoszcz, 1993, WSP, s. 22.

M. Przychodzińska - Kaciczak, Polskie koncepcje wychowania muzycznego. Warszawa 1979. s. 123

R. Majewski, Wiosenne nutki, Płock 2000, WiP Iwanowski, str. 9 - 10

Szerzej omówię te formy w następnym rozdziale

E. Lipska, M. Przychodzińska, Muzyka w nauczaniu początkowym. Metodyka, Warszawa 1991, WSiP, str. 6 - 7

Tamże, str. 7 - 10

Tamże, str. 12

E. Rogalski, op. cit., str. 23 - 24

Tamże, str. 25 - 26

R. Majewski, op. cit., str. 23

Tamże, str. 24

Tamże, str. 24

Tamże, str. 24

Tamże, str. 25

Tamże, str. 25

E. Lipska, M. Przychodzińska, Muzyka w nauczaniu początkowym. Metodyka, WSiP, Warszawa 1991, str. 17

R. Majewski, Wiosenne nutki, Płock 2000, WiP Iwanowski, str. 19

Tamże, str. 26

B. Podolska, Z muzyką w przedszkolu, Warszawa 1979, str. 26

Por. Anna Dasiewicz - Tobiasz, Umuzykalnienie w przedszkolu, Warszawa 1977 i Dorota Malko, Metodyka wychowania muzycznego w przedszkolu, Warszawa 1990 [w:] Robert Majewski, Wiosenne nutki, Płock 2000, WiP Iwanowski, str. 28

D. Malko, Metodyka wychowania muzycznego w przedszkolu, Warszawa 1990, WSiP, str. 52

R. Majewski, op. cit., str. 31

A. Pytlak, Podstawy wychowania muzycznego, Warszawa 1997 [w:] Robert Majewski, Wiosenne nutki, Płock 2000, WiP Iwanowski, str. 37

ibidem

J.K. Lasocki, Józef Powroźniak, Wychowanie w szkole, PWM, Kraków 1970, str. 92

E. Rogalski, Muzyka w pozaszkolnej edukacji estetycznej, Bydgoszcz 1993, WSP, str. 27

Tamże, str. 31-32

Tamże, str. 34

Tamże, str. 35

T. Żychowska, Terapeutyczno - wychowawcze walory muzyki, „Wychowanie muzyczne w szkole” 1999, nr 2, str. 58

Tamże, str. 61

Z. Zaborowski, Wstęp do metodologii badań pedagogicznych. Warszawa 1976, PWN, str. 9

M. Łobocki, Wprowadzenie do metodologii badań pedagogicznych. Kraków 1999, Oficyna wydawnicza „Impuls”, str. 12 - 13

Tamże, str. 94

T. Pilch, Zasady badań pedagogicznych. Warszawa 1998, Wydawnictwo Akademickie „Żak”, str. 8

W. Zaczyński, Praca badawcza nauczyciela. Warszawa 1995, WSiP, str. 52

J. Pieter, Ogólna metodologia pracy naukowej. Wrocław - Warszawa 1976, str. 67

M. Łobocki, Metody badań pedagogicznych, Warszawa 1978, str. 56

J. Sztumski, Wstęp do metod i technik badań społecznych. Warszawa 1984, PWN, str. 28

W. Zaczyński, Praca ... op. cit., str. 53

T. Pilch, Zasady... op. cit., str. 26 - 27

Tamże, str. 42 - 43

T. Pilch, Zasady badań pedagogicznych. Wrocław - Warszawa - Kraków - Gdańsk 1977, str. 117 - 180

T. Pilch, Zasady badań pedagogicznych. Warszawa 1995, Wydawnictwo Akademickie „Żak”, str. 51

W. Zaczyński, Praca badawcza nauczyciela. Warszawa 1968, str. 153

T. Pilch, Metody i techniki badań w pedagogice. [w:] Pedagogika, pod redakcją M. Godlewskiego, S. Krawcewicza, T. Wujka, Warszawa 1978, str. 74

106

---