Początki państwa ruskiego

Chrzest Rusi i jego konsekwencji kulturowo- polityczne:

1. Przyjęcie chrztu Rusi w 988 roku- najważniejsze i przełomowe wydarzenie w okresie rządów Włodzimierza Wielkiego

2. Religia chrześcijańska dawała szanse, aby umocnić autorytet władcy i podstawy systemu, dając mu bezcenną wtedy sankcję.

3. Ułatwione były dzięki niemu możliwości zawierania ścisłych związków z innymi krajami.

4.Ruś weszła jako równorzędny partner do grona państw chrześcijańskich w Europie.

5. Przyjęcie chrztu oznaczało bliższe powiązania z Bizancjum- religijne, polityczne i kulturalne.

6. Na Ruś zaczęli przybywać greccy duchowni

7. Przywożono księgi liturgiczne greckie, przepisywano na miejscu słowiańskie

8. Zaczęto budować cerkwie i klasztory- zwykle hojnie wyposażone

9. Cerkiew musiała mieć swoją organizację- jej głównym ośrodkiem- stała się metropolia kijowska, a w większych miastach biskupstwa

10. Rozwijało się malarstwo, rzemiosło artystyczne, architektura i rzeźba, oparte na bizantyjskich wzorach.

11. Kijów- centrum kulturalnym.

Przyczyny rozpadu państwa ruskiego za czasów Jarosława Mądrego:

1. Okres panowania Jarosława Mądrego: 1019- 10954

2. Potężny, zwycięski w bitwach, inspirator wielu dokonań, ale nie zdawał sobie sprawy, że cała stabilizacja i wszystkie osiągnięcia nie mają służyć tylko teraźniejszości.

3. Księża rosyjscy widzieli przyszłość, ale wąska: pod kątem interesów własnych i rodziny: im starali się wszystko podporządkować, uważając państwo za swoją własność.

4. Dzielili więc państwa między swoich synów jeszcze za życia, niezdolni do wyciągania wniosków z katastrof, jakie wynikały z tego w przeszłości.

5. Jarosław miał ograniczone pole dostrzegania przyszłych perspektyw, a jego synowie zresztą- jeszcze węższe.

6. Wprowadził w życie system podziałów i był przekonany, że to ureguluje stosunki na przyszłość

7. Wprowadził więc zasadę senioratu.

8. Podzielił państwo między pięciu synów.

Skutki najazdu tatarskiego na Rusi

1. Liczne zniszczenia i straty w ludziach:

a) zniszczono Moskwę, Suzdal, Włodzimierz

b) we Włodzimierzu spalono żywcem wszystkich, którzy zrozpaczeni w soborze próbowali znaleźć schronienie

c) poniesiona klęska zdecydowała o losie wielu innych miast, które uległy ogromnym zniszczeniom lub całkowicie legły w gruzach

d) doszło do dwutygodniowego oblężenia Torżka, gdzie nie pozostawiono przy życiu ani jednego mieszkańca

e) Kozielsk zaciekle bronił się przez siedem tygodni, jednak gdy Mongołom udało się złamać upór, zabito wszystkich jego mieszkańców, a sam gród dosłownie starto z powierzchni ziemi

f) zabito księcia Michała czernihowskiego, który udał się do Batu- chana, aby wyprosić u niego zwrot księstwa

g) w grudniu 1240 roku nastąpił tragiczny koniec Kijowa

2. Ruś znalazła się pod zwierzchnictwem mongolskim, terytorialnie wchodząc w skład Złotej Ordy- ostatecznie ukształtowanej jako oddzielne państwo, ze stolicą w Saraju

3. W Złotej Ordzie zapanował islam i język turecki

4. Niektóre księstwa po rozgromieniu przestały istnieć, jednak te które się utrzymały nie likwidowano, pozostawiając im własnych książąt i stan posiadania Cerkwi.

5. Potężny władca Złotej Ordy- Batu- chan pierwszy określił zasady reżimu wprowadzonego na Rusi, które potem kontynuowali jego następcy.

6. Dla chanów najważniejsze było utrzymanie Rusi w całkowitym posłuszeństwie i ściąganie od nich, jak największej ilości danin.

7. Ruscy książęta zaś ponosili odpowiedzialność za spokój i posłuszeństwo, a chan wysyłał ekspedycje karne, np. po próbach buntu, które tak pacyfikowały daną dzielnicę, że pamiętano je przez długie lata.

8. Chanowie złotej ordy zgodzili się na utrzymanie tytułu wielkoksiążęcego przez książąt, każdy z nich jednak musiał przybyć do Saraju po jarłyk, który był przyznawany zależnie od sytuacji politycznej, otrzymanych darów , intryg, a nawet kaprysu. Często po prostu zabijano tego, któremu nie hciano przyznać jarłyku

9. Zaciekle walczono o uzyskanie godności wielkoksiążęcej- całkowicie łamano normy etyczne, nie miano żadnej litości dla współzawodników i względów dla ludności.

10. Nieodłączne stały się nieustanne donosicielstwo i fałszywe oskarżenia

11. Panowała jednak tolerancja religijna.

12. Cerkwie i klasztory nie płaciły daniny, Mongołowie w ogóle nie mieszali się do spraw wiary.

13. Za bluźnierstwo przeciw wierze prawosławnej karano okrutną śmiercią.

Słabnięcie ordy tatarskiej i jednoczenie Rusi:

1. Kilkanaście lat po śmierci Uzbeka przejawy rozkładu ordy zaczęły się uzewnętrzniać.

2. Za czasów panowania jego następcy- Dżanibeka nie było jeszcze tak źle, lecz potem rozpoczął się okres niesamowitego zamętu.

3. Wyżynano się wzajemnie niemal z każdego powodu.

4. Zmniejszały się więc możliwości utrzymania władzy na rozległych terytoriach.

5. Do całkowitego rozpadu było jednak jeszcze dość daleko, gdyż znalazł się silny i energiczny Mamaj- jeden z najwyższych dowódców wojskowych.

6. Zaplanował on wielką wyprawę na Moskwę.

7. Przed tym zamiarem znalazł sobie sojuszników- księcia riazańskiego- Olega i wielkiego księcia litewskiego- Jegiełłę, na obu się jednak zawiódł.

8. 8.09.1380 roku Kulikowe Pole stało się areną jednego z największych, najzacieklejszych i najbardziej dramatycznych starć w całej Europie.

9. Nastąpił całkowity pogrom Tatarów i tylko część wojsk tatarskich, wraz z Mamajem uciekła w popłochu.

10. Bitwa ta wywarła destruktywny wpływ na bieg wydarzeń w Złotej Ordzie.

11. Dla Rusi zaś było to jednym z najważniejszych czynników w powstawaniu świadomości narodowej i w zrozumieniu idei jedności ziem ruskich.

12. Odniesiony triumf nie spowodował jednak zniesienia zwierzchnictwa tatarskiego.

13. Rządzący w Białej Ordzie Tochtamysz wystąpił przeciwko Mamajowi, który pozbierał siły po porażce na Kulikowym Polu i zaczął gromadzić wojska- rozbił go całkowicie w bitwie nad Kałką.

14. Mamajowi ledwie udało zbiec z pola bitwy , znalazł schronienie w Kaffie na Krymie, lecz wkrótce został tam zamordowany.

15. Po zwyciężonej bitwie, Tochtamysz objął władzę nad Złotą Ordą, lecz chciał jeszcze przywrócić całkowitą władzę Złotej Ordy nad ziemiami ruskimi. Skierowane do Moskwy żądanie spotkało się z odmową i Tochtamyz szybko zorganizował wojska, aby najechać na miasto.

16. Mieszkańcy mężnie stawiali opór, skapitulowali, kiedy otrzymali obietnicę że wszystko sprowadzi się tylko do okupu. Oczywiście skończyło się jak zwykle na grabieżach i mordach.

17. Dymitr Doński musiał uznać na nowo władzę Złotej Ordy, ale do końca swojego panowania pozostał z nią w przyjaznych stosunkach.

18. Tochtamysz jednak nie był jeszcze całkowicie uszczęśliwiony. Był on w pewnym stopniu zależny od Tamerlana i chciał się od tej zależności uwolnić.

19. Zabrał się za silniejszego od siebie i Tamerlan rozgromił w 1395 roku Tochtamysza, uderzył na ziemie ruskie, a następnie zburzył Jelec na południu ziemi riazańskiej.

20. Los przestał być dla Tochtamysza łaskawy, w 1938 roku doznał straszliwej porażki, uciekł do przebywającego w Kijowie Witolda.

21. Ten przygotowywał się do wyprawy na stepy czarnomorskie i Tochtamysz był mu w tym potrzebny- w razie zwycięstwa miał oczywiście objąć władzę nad Złotą Ordą.

22. Zamiast sukcesu przyszła jednak klęska , Tochtamysz stracił wszystko, pozostała mu tylko tułaczka po stepach, ścigany bez wytchnienia został zamordowany w 1406 roku.

Panowanie Ivana Groźnego- Charakterystyka i konsekwencje

1. największy dziejach w Rosji okrutnik, ale bardzo (jak na swój wiek) wykształcony, oczytany i obdarzony rozumem politycznym.

2. Przed 14. Rokiem życia już zdobył się na pierwsze samodzielne wystąpienie, co więcej - zdobył posłuch: na jego rozkaz został zabity w grudniu 1543 książę Andrzej. Od tej pory egzekucje i zesłania ciągną się długim szeregiem.

3. Jego panowanie datuje się na okres 1547-1584. Był pierwszym księciem wielko moskiewskim, który otrzymał tytuł cara.

4. Przez pierwsze 10 lat sprawował władzę przy pomocy kilku szczęśliwie dobranych doradców, pracowitych i ożywionych duchem reform- Rada Wybrana.

5. W praktyce car nie mógł nic bez nich zdziałać, co później posłużyło jako powód do oskarżeń pod adresem swoich współpracowników.

Szereg reform:

1. 1549- został zwołany Sobór Ziemski, w skład którego wchodzili bojarzy, przedstawiciele wyższego duchowieństwa i szlachta ze stolicy. Od tej pory spotykali się przez sto lat- dla omawiania ustaw, poboru podatków, wypowiadania wojny, zawierania pokoju, załatwiania spraw terytorialnych, a nawet wyboru monarchy.

2. Główne dzieło pierwszego Soboru- kodeks praw:

a) sytuacja chłopstwa pozostała bez zmian

b) w spore zmiany w zakresie sądownictwa- odtąd w rozprawach sądowych musieli brać udział „najlepsi” mężowie, spośród miejscowej ludności, obowiązkiem ich było również podpisywanie protokołów, w wypadku aresztowania kogoś namiestnik lub jego urzędnicy musieli podawać do wiadomości przyczyny wraz z odpowiednimi wyjaśnieniami- ograniczyło to samowolę namiestników.

c) zmiany w systemie administracji i sądownictwa terytorialnego oznaczały likwidację kormlenij, bo według nowych ustaw i przepisów, mieszkańcy [poszczególnych miejscowości nie musieli już składać daniny swoim namiestnikom. Państwo wyznaczyło jednak opłaty, które należało wnosić do skarbu- był to o wiele sprawiedliwszy system. Wpłynęło to oczywiście na osłabienie bojarstwa.

3. Sobór cerkiewny- 1551 rok: zunifikowano obrzędy cerkiewne, wysunięto określone postulaty pod adresem duchowieństwa, np. obowiązek otwierania szkół, wprowadzana ograniczenia w zakresie cerkiewnej własności ziemskiej

4. Reformy w dziedzinie wojskowości:

a)służba wojskowa- obowiązek każdego przedstawiciela klasy feudalnej

b) w zależności od rozmiarów posiadanej ziemi określano służebne obowiązki wojskowe (liczbę koni i sług, z którymi trzeba się było stawić na wyprawę i jakość uzbrojenia, o które trzeba się było starać na własną rękę)

c) utworzono nowe formacje „strzelców”- piechotę jednakowo umundurowaną i uzbrojoną w piszczele i berdysze

d) w czasie pokoju wojskowi mieszkali razem w oddzielnych osiedlach, zajmowali się rzemiosłem, handlem, pełnili funkcje policyjne

e) zwrócono szczególną uwagę na artylerie, która w ówczesnych wojnach zaczęła odgrywać niezwykle doniosłą rolę- pod tym względem Rosjanie doszli do niezwykłych rezultatów.

5. Dość istotne zmiany nastąpiły w systemie administracji centralnej, która opierała się na pirkazach.

6. Zmiany w systemie pobierania podatków państwowych- wprowadzono sochę jako podstawową jednostkę gruntową, od której wymierzano podatek. Wielkość sochy określano w zależności od pozycji społecznej właściciela ziemi, jakości gleby.

7. Nowy system przyczynił się do scentralizowania finansów państwa, a ludność chłopską obciążał bardziej niż przedtem. Oprócz podatku od sochy, pojawiały się i nieustannie rosły nowe.

8. Rozrastający się aparat państwowy i nieustanne wojny wymagały coraz większych sum pieniężnych.

9. Równolegle z pierwszą fazą reform zaczęła się rozwijać ekspansja zewnętrzna, najpierw w kierunku Powłoża. Ivan prowadził bardzo agresywną politykę zewnętrzną

11. ok. 10 lat od objęcia osobistych rządów przez Ivana, Rosja sięgnęła swoimi granicami daleko poza Wołgę. Nowe terytoria, bardzo rozległe i urodzajne odznaczały się słabą gęstością zaludnienia, zaczęto tam kierować osadników z centralnych rejonów państwa. Zaczęto zakładać ośrodki miejskie nad Wołgą, tak powstały, już po śmierci Ivana- Samara i Carycyn.

12. Opanowano chanat kazański- co było dla Rosji ogromnym sukcesem, ponieważ rozwiązywało całkowicie sprawę bezpieczeństwa kraju od strony wschodniej

13. w 1559 roku Ivan zdecydował, że chce zdobyć stepy czarnomorskie wraz z dostępem do morza. W związku z tym toczyły się liczne bitwy. Zmagania trwały 25 lat, ale okazały się daremne, bo Moskwie pozostała tylko z linii wybrzeża mała strefa w rejonie ujścia Niwy.

14. Popierał rozwój sztuki

15. Oprycznina- 1565-1572- straszliwe siedmiolecie w historii państwa rosyjskiego- liczne rabunki, masakry ludności. Wymordowano setki rodzin bojarskich wśród najwymyślniejszych mąk, wraz z żonami, dziećmi i służbą, zagłada spotkała również tysiące rodzin chłopskich- ostatecznie, oprycznina miała być skierowana przeciwko bojarom, a chłopstwo ucierpiało na niej w większym stopniu

16. Konsekwencją szaleństw opryczników- zrujnowanie gospodarstw chłopskich i osłabienie siły bojowej była katastrofa- najazd chana krymskiego Dewlet- Gireja, który w roku 1571 dotarł aż do Moskwy, ograbił i spalił całe miasto z wyjątkiem Kremla. Nieco wcześniej Tatarzy krymscy próbowali zająć Astrachań, co im się akurat nie udało, ale w związku z tym w 1572 roku całkowicie zlikwidowano opryczninę, choć w zmienionych formach istniała jeszcze kilka lat. Funkcje jej uległy złagodzeniu i pod tym względem Ivan nie zmienił się przez kilka lat.

Konsekwencje, w skrócie:

1. ofiarami- bojarze- wysiedleni i prześladowani

2. Za jego czasów pojawił się w Rosji druk

3. Swoją represyjną polityką doprowadził do politycznego i gospodarczego kryzysu państwa.

4. Rezultat opryczniny- śmierć ok. 100 tys. osób

5. szaleństwa opryczników zrujnowały znaczne połacie kraju

6. W okresie opryczniny położono kres konfliktom między carem, a bojarstwem. Nastąpiło umocnienie zabiegów centralistycznych, a wielcy feudalowie doznali takich strat, że przez pewien czas nie mogli już niczym zagrozić władzy centralnej. Tak było do końca pan panowania Ivana, może jeszcze za czasów jego następcy. Bezpośrednio z tym okresem łączy zaś Rosję ruina kraju, zagłada wielu tysięcy ludzi, ogólna anarchia.

7. Znaczny wzrost ucisku pańszczyźnianego umocnienie poddaństwa.

8. Wszystkie ziemie i chłopów na tych ziemiach wpisano do ksiąg inwentarzowych

9. zaczęto wprowadzać tzw” lata niedozwolone”, w których nie działała ustawa o dniu św. Jerzego i chłopom nie wolno było się nigdzie przenosić.- w ten sposób możliwości poprawienia losu przez przejście do innego pana przestały istnieć.

Wielka Smuta- geneza i konsekwencje

Geneza:

1. Ivan Groźny umarł w 1584 roku. Po jego śmierci władzę przejął jego syn- Fiodor I, który był człowiekiem bardzo słabej woli, nieustannie chorującym, nie rozumiejącym spraw państwowych i nie miejącym chęci ich zrozumieć. Był on ostatnim Rurykowiczem

2. Fiodor nie zajmował się sprawami państwowymi, robili to za niego doradcy- początkowo pięcioosobowa rada przyboczna, w skład której wchodziły same bojarcze i arystokratyczne nazwiska. Po odejściu z rady wuja Fiodora- na pierwsze miejsce wysunął się zdecydowanie szwagier cara- Borys Godunow.

3. Okres panowania Fiodora przeszedł na ogół spokojnie. Nie obeszło się jednak bez wojny ze Szwecją, ale zakończyło się korzystnym dla Rosji w Tiawzinie. Całkowicie uzależniła się cerkiew prawosławna w Moskwie, umacniała się południowa granica, odnoszono sukcesy na Syberii, patriarchat.

4. Żaden sukces nie łagodził jednak zaostrzających się przeciwieństw społecznych- opierający się na szlachcie rząd Godunowa musiał brać pod uwagę interesy szlacheckie. Doszło do tego, że w praktyce nie pozwalano już chłopom zmieniać miejsca zamieszkania, a czynsze nieustannie wzrastały. W 1597 roku zdecydowano się całkowicie przytwierdzić chłopów do ziemi.

5. W 1591 roku zamordowano carewicza Dymitra- podejrzenie padło na Godunowa, który po jego śmierci został carem Rosji.

6. Ta tragedia pociągnęła za sobą bardzo wiele ofiar, rozgniewani ludzie doszli do obłędu. Po przeprowadzeniu śledztwa ogłoszono, że mały Dymitr sam wbił sobie nóż w gardło. Nikt wtedy nie spodziewał się, że po 13. latach, Dymitr zmartwychwstanie i to niejednokrotnie.

7. 7 lat po tym wydarzeniu, zmarł ostatni Rurykowicz i Rosja po raz pierwszy stanęła przed wyborem nowego władcy.

8. Chciano, aby tron objęła żona Fiodora- Irena, ta jednak nie zgodziła się. Po jej odmowie bojarzy wpadli na pomysł, aby dumie bojarskiej nadać kompetencje, jak gdyby rządu tymczasowego. Propozycja ta spotkała się ze zdecydowaną odmową. Poproszono o zajęcie tronu Borysa Godunowa, ten jednak nie zgodził się. Kiedy jednak zwołany Sobór Ziemski postanowił ofiarować mu koronę, przyjął ją.

9. Trwała wojna z Polską i Szwecją.

10. Ciągle aktualny był konflikt między carem i bojarami. Szpiegowanie i donosicielstwo, popierane przez cara kwitło,

11. Latem 1601 roku wiele prowincji dotkniętych zostało fatalnym nieurodzajem, który powtórzył się w 1603 roku. Zapanowała klęska głodowa, epidemie dziesiątkowały ludność, zdarzało się, że nawet bogaci właściciele ziemscy wypędzali chłopów ze swoich dóbr, ażeby nie musieć ich karmić. Ludzie uciekali przed siebie często nie wiedząc, czynią, po kraju włóczyły się całe gromady bezdomnych, oszalałych ze strachu i głodu. Szerzył się bandytyzm, grabiono, mordowano i podpalono, zdarzały się przypadki ludożerstwa.

12. Car Godunow pomagał jak tylko mógł, polecił wydawać ludziom zboże z państwowych spichrzów, działy się jednak przy tym nadużycia.

13. Następną przyczyną, która spowodowała pogłębienie zamętu, spowodowała wieść, że to wcale nie Dymitr został zamordowany w Ugliczu i ukrywał się, a teraz przybył z pwrotem i upomina się o tron. Tak zaczął się nasyp Samozwańców.

Konsekwencje:

1. ogromny chaos w państwie.

2. zrujnowany kraj

3. włóczące się bandy , uzbrojone i gotowe na wszystko

4. liczne grabieże, mordy i podpalenia

5. upadek rolnictwa, rzemiosła i handlu

6. człowiek był dla człowieka wilkiem

7. wśród ludzi panowała trwoga, rozpacz, bezprawie i zdziczenie

8. brak pieniędzy, które można byłoby przedsięwziąć, wyposażając np. należycie ekspedycje zbrojne przeciw rozbójnikom i wszystkim innym wierzycielom

9. stan nieustannego zagrożenia

---