Maria Janion jak możliwa jest historia literatury


Maria Janion - Jak możliwa jest historia literatury

Historia literatury już dawno straciła status jednoznaczności i oczywistości, jakim cieszyła się w pozytywizmie. Mamy tu do czynienia z procesem destrukcyjnym. Nasuwa się pytanie, czy w ogóle możliwa jest historia literatury?

Roland Barthes sądzi, że możliwa jest tylko w pewien sposób, tzn. „poza samymi dziełami” - jedynie, gdy będzie się zajmowała „instytucją literatury”, gdy stanie się „historią funkcji literatury”. Dla Barthes'a możliwa jest historia literatury tylko jako socjologia literatury - socjologiczna historia literatury, zajmująca się działalnością i instytucjami, nie jednostkami. Reszta jest krytyką literacką (opozycja historii literatury i krytyki literackiej).

AUTOR:

  1. „Autor funkcjonalny”

- strukturalistyczny pogląd socjologii literatury

- uwaga skupiona na roli pisarza, traktowanej jako „wąskie gardło” dla wszystkich jego ról społecznych.

  1. „Autor substancjalny”

- zakorzeniona w romantycznej idei osobowości oraz romantycznej idei Poety

- interesuje się nim krytyka tematyczna, która usiłuje obcować z doświadczeniem egzystencjalnym twórcy.

- poeta - jest tu szczególnie pojmowany

- „ja” głębokie jest tożsame z Poetą

Poeta to nie rola - to sposób istnienia.

- „Autorskiej” formule historii literatury przeciwstawiana bywa jej radykalna rewizja - „historia literatury z perspektywy czytelnika”.

- Heinrich - Historia literatury to historia dialogu między czytelnikami a dziełami. Góruje tu perspektywa słuchającego, a nie mówiącego. Estetyka recepcji i oddziaływania - łącznie z retoryką zajmuje centralne miejsce. Dzieło jest apelem współtworzonym przez czytelnika.

- Sartre - Pisarz apeluje do wolności czytelnika o współpracę w tworzeniu jego dzieła.

- Historia czytelników:

  1. Historyczna socjologia publiczności literackiej lub

  2. Historia czytelnika wpisanego w dzieło literackie, zawartego w nim immanentnie (czytelnik jest jedną z osób w utworze).

- Zamiast biografii pisarza - socjologia czytelników

- Zamiast historii powstawania dzieł - historia ich przyjmowania, ich recepcji, ich oddziaływania, ich „wewnętrznego czytelnika”.

Historia literatury jako historia arcydzieł:

- historia literatury przekształca się w tzw. sztukę interpretacji, a postawa hermeneutyczna wydaje się górować w jej obrębie.

Hermeneutyczna refleksja nad literaturą:

  1. Interesuje ją stosunek myślenia i pisania, świadomości i nieświadomości, logiki praw rozumu i swobody twórczej fantazji.

  2. Refleksja ta zmierza do uchwycenia, odkrycia, objawienia stosunków między szczegółem a całością w dziele sztuki.

  3. Dąży się tu do osiągnięcia łaski stanu interpretacji, gdyż komentowanie staje się „aktem miłości”.

- Poulet ustala zależności między pisaniem a czytaniem i między czytaniem a rozumieniem.

„Rozumieć to czytać, ale czytać to czytać ponownie”. Wg niego istnieje coś takiego jak „ponowiona lektura”, „przeżyte jeszcze raz doświadczenie”, „oczyszczone rozumienie”. Tylko w ten sposób objawią nam się tematy.

Wszystko o czym była mowa składa się na metodę immanentystyczną, którą cechuje nastawienie na pojedynczy utwór literacki jako samoistną i samowystarczalną konstrukcję językową albo literaturę traktowaną jako zbiór dokonań artystycznych, współistniejących pozaczasowo, obecnych w żywej tradycji danego narodu czy kręgu kulturalnego.
Czy można zatem mówić o historii literatury? Kiedy mamy do czynienia z odizolowanymi dziełami sztuki, procesem dziania się w przestrzeni tradycji (niezmienne trwanie wartości)? Tak, gdy historia literatury jest wspomnianą historią arcydzieł, trwających obok siebie, ale jednak historią.

Historii arcydzieł przeciwstawia się historia życia literackiego wg Crocego. W jej obrębie znajdują się wszystkie utwory, które nie znalazły się na szczytach literatury. Same arcydzieła mogą spadać do poziomu „życia literackiego”, a utwory „życia literackiego” mogą urastać do rangi „arcydzieł”.

Historia literatury jako historia idei literackich - kontaktuje się z projektem historii literatury jako historii problemów (Unger). Rozważa ona teorie światopoglądów i przywiązuje wagę do socjologii i psychoanalizy światopoglądów. Nie może być tu mowy np. o właściwej interpretacji mesjanizmu. Ta historia bywa kwestionowana za to, że jest skłonna traktować literaturę jak filozofię.

Historia literatury jako historia rodzajów i gatunków literackich (poetyka historyczna) - ginie w niej to, co stanowić ma o wiecznotrwałym zainteresowaniu literaturą, o którym decydują jej znaczenia.

Historia literatury jako historia tematów

Historia literatury jako historia marzeń, snów archetypów - topika ugruntowana na antycznej retoryce zostaje uzupełniona topiką przedstawień archetypicznych.

Historia wyobraźni poetyckiej (Bachelard - największy odkrywca życia mentalnego od czasów Freuda). Drogą, którą wybrał B. różni się natomiast od tej, którą wybrał F. Czy możliwa jest jednak historia wyobraźni poetyckiej, skoro dla B. poszczególne obrazy trwają wyodrębnione i osobne? Mogłaby być możliwa na tej samej zasadzie, co historia arcydzieł.

I możliwa, i konieczna jest historia literatury po prostu jako „historia specjalna”. Obecne w niej ujęcia są odrębne i swoiste, gdy literatura nie jest podporządkowana historii, lecz staje się jej równorzędną partnerką. W świadomości odbiorców historia literatury jednak nie istnieje osobno - stanowi część humanistyki.

Michał Głowiński - u nas literatura obdarzona była przez społeczeństwo szczególnym charyzmatem, który udzielał się również w sposób naturalny nauce o literaturze. Stąd też wymagania pod adresem wiedzy o literaturze, aby krzepiła serca, pełniła funkcje moralizatorskie i terapeutyczne oraz by zaspokajała potoczne zainteresowania i zapotrzebowania zwykłych, szarych odbiorców.

Tereny poznania nie powinny być ortodoksyjnie ograniczane, ani z punktu awangardowego, ani tradycjonalistycznego.

- dysonans między twórcą a odbiorcą - „to, co wzbudza zainteresowanie czytelników, łączy się na ogół z tym, co formaliści traktują jako elementy obce literaturze”. W ten sposób mogą eliminować biografię autora i traktować ją jako nieprzydatną ciekawostkę. Pojęcie literatury zyskałoby na pojemności, na czym skorzystałaby humanistyka. Powstałoby skończone i nieskończone zarazem uniwersum literatury - jedynej i niepowtarzalnej. Sposób istnienia w czasie i poza czasem zarazem. W skutek nieprzemijającej wieczności, arcydzieła nie podlegają relatywizującemu działaniu przemijającej historii, w odróżnieniu od innych dzieł.

- Grecka sztuka i epos są związane z pewnymi społecznymi formami rozwoju. Wciąż jeszcze dostarczają nam one rozkoszy artystycznej i służą za normę i niedościgniony wzór. Na tym polega trudność.

Historia literatury możliwa jest jako ujawnienie związku „z pewnymi społecznymi formami rozwoju” i jako wiedza o „normie i niedoścignionym wzorze”, więc o sposobie organizacji estetycznej, i jako przeżycie „rozkoszy artystycznej”. Jako historia i literatura - równocześnie i równolegle.

1



Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
16 luty Czy i jak możliwe jest poznanie Boga(cw 3)id 16775 ppt
Czy i jak możliwe jest poznanie Boga(cw 3)
Czy i jak możliwe jest poznanie Boga
Janion Historia literatury a historia idei
Janion Historia literatury a historia idei
Janion Historia literatury a historia idei
Dzięki tolerancji możliwa jest odmienność, scenariusze
Egzamin magisterski Historia literatury rosyjskiej notatki z Drawicza
Jak wane jest to by miowa swoich wrogw
Mapa w interdyscyplinarnym dialogu geografii, historii i literatury
Kiedy możliwy jest wolny wybór
Teoria procesu historyczno literackiego
nagel jak to jest być nietoperzem (ang)
Czy w świecie sowieckich łagrów możliwe jest zachowanie człowieczeństwa (2)
historia literatury polskiej - staropolska 2 k, KARTA KURSU
Jak to jest być ssakiem

więcej podobnych podstron