63 NIEWAŻNOŚĆ I BEZSKUTECZNOŚĆ TESTAMENTU
Testament jest nieważny, jeżeli jest sprzeczny z ustawą, zasadami współżycia społecznego lub ma na celu obejście ustawy(58par. 1 i 2 kc). Sprzeczność z ustawą może nastąpić zwłaszcza w przypadku, gdy naruszone zostaną przepisy IV Księgi kc, takie jak zakaz powoływania spadkobiercy pod warunkiem lub z zastrzeżeniem terminu, czy zakaz podstawienia powierniczego (art. 962 i 964kc). Nieważny jest także testament wspólny (art. 942kc). Sankcję nieważności przewiduje także artykuł 957 par.2 kc. Nieważność testamentu może także być skutkiem naruszenia przepisów o formie (958 kc.). Wreszcie nieważny jest testament sporządzony przez osobę nie posiadającą zdolności do testowania , przedstawiciela oraz obarczony wadą oświadczenia woli(art. 945kc)
Osobno należałoby rozważyć nieważność testamentu z punktu widzenia wspomnianego przed chwilą art. 945 kodeksu cywilnego. Z brzmienia paragrafu pierwszego tego przepisu zdaje się wynikać, że chodzi o nieważność bezwzględną. Charakteryzuje się ona tym, że można się na nią powołać w każdym czasie i ma do tego prawo każda osoba. Sąd z urzędu bierze pod uwagę istnienie takiej nieważności. Jednocześnie paragraf drugi ogranicza w czasie możliwość powołania się na nieważność testamentu sporządzonego pod wpływem wady oświadczenia woli, określając termin, po którego upłynięciu powołanie się na nieważność staje się niemożliwe. W artykule 945 par. 2,ze względu na kwestie praktyczne, wprowadzono konstrucję skuteczności nieważnego testamentu.
Pora przedstawić instytucję bezskuteczności testamentu. Przede wszystkim, testament bezskuteczny nie wywiera żadnych skutków prawnych.Zazwyczaj wiąże się to z nieważnością testamentu, aczkolwiek w niektórych wypadkach może być bezskuteczny i zarazem ważny. Za przykład może posłużyć art. 976 kc, w którym ustawodawca przewiduje bezskuteczność zapisu rzeczy oznaczonej co do tożsamości, jeżeli rzecz nie należy do spadku w chwili jego otwarcia, bądź jeśli spadkodawca był zobowiązany do zbycia tej rzeczy, chyba że co innego wynika za znanej woli spadkodawcy. Poza powyższym przykładem, bezskuteczność taka wystąpi, gdy powołany w testamencie spadkobierca umrze przed otwarciem spadku, bądź będzie traktowany tak, jakby tego momentu nie dożył(uznanie za niegodnego, odrzucenie spadku)
64 OTWARCIE I OGŁOSZENIE TESTAMENTU
Osoba, u której znajduję się testament, ma obowiązek złożyć go do sądu spadku niezwłocznie po tym, gdy dowie się o śmierci spadkodawcy. Wykonanie tego obowiązku ma duże znaczenie prawne. Jego niewykonanie zagrożone jest sankcją odpowiedzialności za powstałą szkodę oraz grzywną(646kpc). Sąd może przeprowadzić poszukiwania testamentu, opierjące się głównie na nakazaniu złożenia odpowiedniej treści oświadczenia (647kpc). Jeżeli sąd dowie się o istnieniu osoby, która ma w posiadaniu taki testament, wyda po jej wysłuchaniu postanowienie nakazujące złożenie testamentu w określonym terminie (648par.1kpc).
Sąd dokonuje otwarcia i ogłoszenia testamentu, kiedy ma dowód śmierci spadkodawcy. O terminie otwarcia i ogłoszenia nie zawiadamia się osób zainteresowanych(649kpc) . Jeżeli jest kilka testamentów, sąd otwiera i ogłasza wszystkie i w każdym umieszcza wzmiankę o pozostałych.(650kpc). Z otwarcia i ogłoszenia testamentu sporządza się protokół (651kpc). Analogiczny tryb odnosi się do pisma stwierdzającego treść testamentu ustnego (654kpc).
Testament może oworzyć i ogłosić także notariusz. W razie złożenia testamentu notariusz dokonuje jego otwarcia i ogłoszenia, chyba że jego otwarcie i ogłoszenie już nastąpiło. Z otwarcia i ogłoszenia testamentu notariusz sporządza protokół.
Otwarcie i ogłoszenie testamenu mają charakter czysto formalny. Proces ten nie ma na celu weryfikacji ważności testamentu. Sąd nie ma prawa odmówienia otwarcia i ogłoszenia testamentu "tylko" w związku z jego nieważnością. Mimo to otwarcie testamentu rodzi pewne skutki prawne (np. Roszczenie z tytułu zachowku przedawnia się z upływem trzech lat od ogłoszenia testamentu). O dokonanym otwarciu i ogłoszeniu testamentu, sąd spadku zawiadamia w miarę możliwości osoby, których rozrządzenia testamentowe dotyczą, oraz wykonawcę testamentu i kuratora spadku (652kpc).