STAROŻYTNOŚĆ
Horacy
„Stawiłem sobie pomnik trwalszy niż ze spiży, / nie
wszystek umrę, wiele ze mnie tu zostanie”
Homer Iliada; Odyseja Wergiliusz Eneida Tyrajos (Tyrteusz) „Rzecz to piękna zapraw-
dę, gdy krocząc w pierwszym szeregu, / ginie człowiek odważny,
walcząc w obronie ojczyzny”,”ziemię żyzną porzuca, wnet żebra-
kiem się staje - los to najgorszy ze wszystkich” (Recz to
piękna...)
Anakreont
radość życia Safona miłość i życie „Gdy
spoczniesz kiedyś w grobie żadnego serca nie wzruszysz, bo nie
zrywałeś róż Pierii (Pieria to siedziba muz)”
Horacy „non omnis moriar” Sofokles (Antygona)”
JA: Współkochać przyszłam, nie współ-
nienawidzić”,”K: Nie ja mężem, lecz ona by była, gdyby postępek
ten jej uszedł płazem”,”Jeśli upaść to z ręki paść męskiej, bo
hańba doznać od niewiasty klęski”,”Lud mi dyktować będzie co mam
czynić?”,”Przeklęta żądzy mej niech będzie duma”,”Hajmon: Niczym
to państwo co jednemu służy”,”Inaczej myśli cały lud tebański”,
„Chór: Nie ujdzie ten, kto grzeszył duszą, na starość ucząc się
rozumu”
Terencjusz „jestem człowiekiem i nic co ludzkie nie jest
mi obce”
Biblia
ŚREDNIOWIECZE
Św. Augustyn człowiek może znaleść prawdę i szczęście jedynie w
Bogu
Św Tomasz z Akwinu konieczność doskonalenia wewnętrznego
Św Franciszek; Piśmiennictwo: Kazania gnieźnieńskie, Psałterz floriański, Psałterz puławski (Biblia Kr. Zofii), Bogurodzica, Le-
genda o św. Aleksym (franc. lub wł.), Rozmowa mistrza Polikarpa
ze śmiercią , Pieśń o Rolandzie (franc.), Satyra na leniwych
chłopów, Pieśń o zabiciu Jędrzeja Tęczyńskiego Gall Anonim Kro-
nika polska; o Chrobrym „tak pilnie rozważał sprawę biedaka, jak
jakiegoś wielkiego dostojnika”, o Krzywoustym „Bolesławie, Bo-
lesławie ty przesławny książe panie, ziemi swojej umiesz bronić
wprost niezmordowania”
Słota (Złota) „O zachowaniu się przy stole”
ODRODZENIE
Julian Krzyżanowski pisał o Renesansie: „Zmiótł on z powierzchni świata dawną kulturę, którą żyło średniowiecze, lub przynajmniej dokonał radykalnego jej przekształcenia na zasadach humanizmu.” Dante Alighieri Boska Komedia Franciszek Petrarka Sonety do Lau-ry Jan Bocaccio „Dekameron” Andrzej Frycz Modrzewski „Aby wszys-cy obywatele spokojnie i szczęśliwie żyć mogli”; Łaski, albo o karze za mężobójstwo; De Republica emendanda 1)o obyczajach 2)o prawach 3)o wojnie „Jeśli jednak krzywdom nie można ani zapo-biec, ani bez broni ich zabliźnić, wtedy niechybnie trzeba pro-wadzić wojnę” 4)o kościele 5)o szkole Piotr Skarga „Ten najmi-lejszy okręt ojczyzny naszej wszyskich nas niesie, wszystko w nim mamy, co mamy. Gdy się z okrętem żle dzieje, gdy dziur jego nie zatykamy, gdy wody z niego nie wylewamy, gdy się o zatrzyma-nie jego nie staramy, gdy dla bezpieczności jego wszystkim co w domu jest nie pogardzamy: zatonie i z nim my sami poginiemy” (Kazania Sejmowe) Kazania Sejmowe 1)o mądrości potrzebnej do ra-dy 2)o miłośći ku ojczyżnie 3)o niezgodzie domowej „Mastąpi postronny nieprzyjaciel jąwszy się za waszę niezgodę i mówić będzie: - rozdzieliło się serce ich, teraz poginą” 4)5)o naru-szeniu religii katolickiej 6)o monarchii i królestwie 7)prawa niesprawiedliwe 8)o niekarności grzechów jawnych; „Kazania Sej-mowe”: „Ten najmilejszy okręt ojczyzny naszej wszystkich nas niesie, wszystko w nim mamy, co mamy. Gdy się z okętem źle dzie-je, gdy dziur jego nie zatykamy, gdy wody z niego nie wylewamy, gdy się o zatrzymanie jego nie staramy, gdy dla bezpieczności jego wszystkim, co w domu jest nie pogardzamy: zatonie i z nim my sami poginiemy.”, „Gdy okręt tonie, a wiatry go przewracają, głup tłomoczki i skrzynki swoje opatruje i na nich leży, a do obrony okrętu nie idzie; i mniema, że się sam miłuje, a on się sam gubi. Bo gdy okręt obrony nie ma, i on ze wszystkiem, co za-brał utonąć musi. A gdy swemi skrzynkami i majętnością, ktOrą ma na okręcie pogardzi, a z innymi się do obrony okrętu uda, swego wszystkiego zapomniawszy, dopiero swe wszystko pozyskał i sam zdrowie swoje zachował”, „Nastąpi postronny nieprzyjaciel, jąw-szy się za waszą niezgodę i mówić będzie: - Rozdzieliło się ser-ce ich teraz poginą (...). Będziecie nieprzyjaciołom waszym słu-żyli w głodzie, w pragnieniu, w obnażeniu i we wszystkim niedos-tatku, i włożą jarzmo żelazne na szyje wasze”, „Nie wiem, czem się dzieje, iż nie pomaga mi poselstwo Twoje i wołanie moje; do pokuty rzadki bardzo powstaje; twarda rola strudziła wołu stare-go, a pracy na niej w dobrem żniwie nie znać; chytre ryby, od sieci Twojej uciekając, poimać się nie dają” Mikołaj Rej „A nie-chaj to narodowie wżdy postonni znają, / Iż polacy nie gęsi, iż swój język mają”; Krótka rozprawa...:”Już to kilka niedziel ba-ją, a w ni w czym się nie zgadzają”,”Każdy na swe skrzydło goni, / Pewnie Pospolitej Rzeczy, / Żadny tam nie ma na pieczy”, „Ksiądz w kościele woła wrzeszczy, / na cmentarzu beczka trzesz-czy (...) / kury wrzeszczą, świnie kwiczą, na ołtarzu jajca li-czą / Wieręśmy odpust zyskali”,”Ksiądz pana wini pan księdza, / a nam prostym zewsząd nędza (..) / Bo każdy folgując sobie, / wszystko chce zwisić na tobie”; Żywot człowika poczciwego (z to-miska Zwierciadła, albo kształt w którym każdy stan snadnie się może swym sprawom jako we zwierciadle przypatrzyć” Jan Kochanow-ski „I wdarłem się na skałę pięknej Kalijopy, / gdzie dotych-miast nie było śladu polskiej stopy” (Psałterz Dawidów)” a ty mię zdrowiem opatrz i sumieniem czyste pożywieniem uczciwym, ludzką życzliwością, obyczajami znośnemi, nieprzykrą starością (Na dom w czarnolesie ) „zacność, uroda,moc, pieniądze, sława, / wszystko to minie jako polna trawa” (O żywocie ludzkim) „Kazaniu się nie dziwuj, bo mam pięćset za nie; / a nie wziął bym tysiąca mogę to rzec śmiele / Bych tak miał czynić jako nauczam w koś-ciele” (O kaznodziei), „O źywocie ludzkim”: „Fraszki to wszys-tko, cokolwiek myślemy,/ Fraszki to wszystko, cokolwiek czynie-my:/ Niemaź na świecie żadnej pewnej rzeczy,/ Próżno tu człowiek ma coś mieć na pieczy.”, „Na lipę”: „Tu zawżdy chłodne wiatry z pola zawiewają,/ Tu słowicy, tu szpacy wdzięcznie narzekają./ Z mego wonne- go kwiatu pracowite pszczoły/ Biorą miód, który po tym szlachci pańskie stoły.”, „Do gór i lasów”: „A ja z tym trzymam, kto co w czas uchwyci.”, „O doktorze Hiszpa- nie”:
„Trudny - powiada - mój rząd z tymi pany/ Szedłem spać trzeźwo, a wstanę pijany.” pieśni „Nic wiecznego na świecie: / radość się z troską plecie”,”Lecz na szczęście wszelakie / serce ma być jednakie” (Nie porzucaj nadzieje) „Wszysko się dziwnie plecie / na tym tu biednym świecie / a kto by chciał rozumem wszystkiego dochodzić / i zginie a nie będzie umiał w to ugodzić” (Chcemy sobie być radzi) „Córy szlacheckie (żal się mocny Boże!) / psom bisurmańskim brzydkie ścielą łoże”,”Skujmy talerze na talary skujmy / a żołnierzowi pieniądze gotujmy”,”Nową przypowieść po-lak sobie kupi, / że i przed szkodą i po szkodzie głupi” (O spustoszeniu...) „Służmy poczciwej sławie, a jako kto może / niech ku pożytku dobra wspólnego pomoże” (Pieśń o dobrej sławie), „Pieśń IX” z ks. I: „Kto tak mądry, że zgadnie,/ Co nań jutro przypadnie?”, „Chwalę szczęście stateczne;/ Nie chce-li też być wieczne,/ Spuszczę, com wziął, a w cnotę własną się ogarnę/ I uczciwej chudoby bez posagu pragnę.”, „Pieśń XX” z ks. I: „Niech się tu nikt z państwa nie odzywa/ Ani z nami powagi używa,/ Przywileje powieśmy na kołku,/ A ty wedla pana siądź pachołku!”, „Pieśń V” z ks. I: „Ten pan, zdaniem moim,/ Kto przestał na swoim.”, „Pieśń świętojańska o Sobótce”: „Wsi spokojna, wsi wesoła/ Który głos twej chwale zdoła?/ Kto twe wczasy, kto pożytki/ Może wspomnieć na raz wszytki?” treny „Nie wiem, co lżej: czy w smutku jawnie żałować / Czyli się z przyro-dzeniem gwałtem mocować” (t.I) „Teraz wszystko umilkło, szczere pustki w domu, / nie masz zabawki, nie masz rozśmiać się nikomu / z każdego kąta żałość człowieka ujmuje / a serce swej pociechy darmo upatruje” (t. VIII) „Fraszka cnota! - powidział Brutus po-rażony / fraszka kto się przypatrzy, fraszka z każdej stony” (t. XI) „Śmiertelna jak i ty twoja dziewka była / póki jej zamierzo-ny kres był, póty żyła” (t. XIX), „ŻPróżno płakać® - podobno drudzy rzeczecie,/ Cóż, prze Bóg żywy, nie jest prózno na świe-cie?/ Wszystko prózno - macamy, gdzie miękcej w rzeczy,/ A ono wszędy ciśnie - błąd - wiek człowieczy!”, „Tren X”:
„Gdześkolwiek jest, jeśliś jest, lituj mej żałości,/ A nie
możesz li w onej dawnej całości/ Pociesz mię, jako możesz, a
staw się przede mną/ Lubo snem, lubo cieniem, lub marą
nikczemną!”, „Nieszczęśliwy ja człowiek, którym lata swoje/ Na
tym strawił, żebych był ujźrzał progi twoje!/ Terazem nagle z
stopniów ostatnich zrzucony/ I między insze, jeden z wiela
policzony.” dramat „o nierządne królestwo i zginienia bliskie, /
gdzie ani prawa ważą, ani sprawiedliwość / Ma miejsce, ale
wszystko złotem kupić trzeba”, „Przełożonych występki miasta
zgubiły/ I szerokie do gruntu carstwa zniszczyły.” „Na każdy rok
nam każą radzić o obronie;/ Ba, radźmy też o wojnie, nie wszys-
tko się brońmy;/ Radźmy, jako kogo bić, lepiej niż go czekać!”
Mikołaj Sęp-Szarzyński „Cóż będę czynił w tak straszliwym boju /
Wątły niebaczny rozdwojony w sobie” Szymon Szymonowic
„Słoneczko, śliczne oko, dnia oko pięknego! / nie jesteś ty zwy-czajów starosty naszego / ty wstajesz kiedy twój czas, jemu się zda mało / chciałby on żebyś ty o pólnocy wstawało”,”Słoneczko, śliczne oko, dnia oko pięknego! / naucz swych obyczajów starostę naszego / niech i on na nas zawsze patrzy jasnym okiem, / niech nas z pola wczas puszcza, nie z ostatnim mrokiem” (Żeńcy)
BAROK
Wacław Potocki „Veto albo nie pozwalam”: „Powiedałem ci nieraz,
miły bracie, że to/ Po polsku: nie pozwalam, po łacinie: veto./
Wiem. niechże wedle sensu swego kto przekłada,/ To będzie z ła-
cińskiego: vae, po polsku: biada./ Jakobyś rzekł: biada to, gdy
zły nie pozwala/ Na dobre i tym słówkim ojczyznę rozwala./ Źle
zażywasz, bękarcie, wolności sekretu,/ Powetujeć pokusa kiedyś
tego wetu.”; „Czuj! Stary pies Szczeka”: „darmo szczeka stary
pies, to bedzie miał zyskiem,/ Że mu się wręcz, abo też dostanie
pociskiem./ Śpią wszyscy na obiedwie uszy, jako w lesie,/ nikt
nie wynidzie, nie wyjźrzy - pies szczeka, wiatr niesie.” Zbig-
niew Morsztyn „Duma niewolnicza”: „Ojczyzna, matka utrapiona,/
Ona, ta kiedyś żyzna,/ Tak niezwyciężona./ Nagle upada.”
H.Sienkiewicz „Trylogia”: „Nie masz takowych terminów, z których
by się viribus unitis (wspólnymi siłami) przy boskich auxiliach
(boskiej pomocy) podnieść nie można.”
OŚWIECENIE
Ignacy Krasicki „Hymn do miłości ojczyzny”: „Święta miłości ko-
chanej ojczyzny,/ czują cię tylko umysły poczciwe./ Dla ciebie
zjadłe smakują trucizny,/ dla ciebie więzy, pęta niezelżywe./
Kształcisz kalectwo przez chwalebne blizny,/ Gnieździsz w umyśle
rozkosze prawdziwe./ Byle cię można wspomóc, byle wspierać,/ nie
żal żyć w nędzy, nie żal i umierać.”; „Monachomachia”: „W mieś-
cie, którego nazwiska nie powiem, nic to albowiem do rzeczy nie
przyda;/ W mieście ,ponieważ zbiór pustek tak zowiem,/ W godnym
siedlisku i chłopa, i Żyda,/ W mieście - gród, ziemstwo trzymało
albowiem/ stare zamczysko, pustoty ohyda - / było trzy karczmy,
bram cztery ułomki/ klasztorów dziewięć i gdzieniegdzie domki”
Stan. Konarski „Niech chłopcy wiedzą, co winni ojczyźnie, co się
należy im przez całe życie dla ojczyzny robić, aby mogli od-
wdzięczyć się ojczyźnie rzez wspomaganie jej, bronienie i doda-
wanie jej sławy”; „Tragedia Epaminondy”: „Nie masz zasług; te,
co my zowiemy zasługi,/ Są tylko ku ojczyźnie wypłacone długi”
J.U. Niemcewicz „Powrót posła”: „Ja, co nigdy nie czytam lub
przynajmniej mało,/ Wiem, że tak jest najlepiej, jak przedtem
bywało” (Gadulski), „Tak w wszystkim trzymając się obcego zwy-
czaju/ Widziemy cudzoziemki w własnym naszym kraju”
(Podkomorzy), „Publicznego szacunku ten tylko bezpieczny,/ kto cnotliwie pracuje, ludziom pożyteczny” (Walery), „Jeślim się nienagannie w urządzie sprawował, / Winienem to przestrogom, które mi dawałeś, / Prawidłom, co z dzieciństwa w serce mi wpa-jałeś” (Walery do Podkomorzego), „Niech ci podległość ze dniem dzisiejszym ustaje, / Ciebie i włość mą całą wolnością nadaję” (Podkomorzy do Jakuba), „Niech każdy ma szczęśliwość powszechną w pamięci / I miłość własną - kraju miłości poświęci!” Adam Na-ruszewicz „Chudy literat”: „Przy kuflu za ojczyznę łba nadstawia chutnie, / Gotów umrzeć. A czemu? Że mu nikt nie utnie.”, „Historia narodu polskiego”: „Żaden kraj cudzej potęgi nie zwa-bił, / Który sam siebie pierwej nie osłabił.” Fr. Karpiński „Żale Sarmaty...”: „Ojczyzno moja, na końcuś upadła!/ Zamożna kiedyś i w sławę, i w siłę! / Ta, co od morza aż do morza wła-dła, / Kawałka ziemi nie ma na mogiłę!”
ROMANTYZM
A. Mickiewicz „Pan Tadeusz” - „Inwokacja”: „Tymczasem przenoś moją duszę utęsknioną / Do tych pagórków leśnych, do tych łąk zielonych, / szeroko nad błękitnym Niemnem rozciągnionych” (por.
C.K. Norw.), „Księgi narodu polskiego”: „I umęczono naród pol-
ski, i złożono w grobie (...) / naród polski nie umarł, ciało
jego leży w grobie, a dusza jego zstąpiła z ziemi,(...) A trze-
ciego dnia dusza wróci do ciała, i naród zmartwychwstanie, i
uwolni wszystkie ludy Europy z niewoli. (...) A jako ze zmar-
twychwstaniem Chrystusa ustały na ziemi całej ofiary krwawe, tak
ze zmartwychwstaniem narodu polskiego ustaną i w chrześcijań-
stwie wojny”; „Razem młodzi przyjaciele! / w szcząściu wszys-
tkiego są wszystich cele”,”Tam sięgaj gdzie wzrok nie sięga, /
łam czego rozum nie złamie, / Młodości! orla twych lotów potęga,
/ jako piorun twoje ramię”,”Niechaj kogo wiek zamroczy / chyląc
ku ziemi poradlone czoło/ takie widzi swiata koło, jakie tępymi
zakreśla oczy” (Oda do młodości ); „jeden sposób Aldono, jeden
pozostał Litwinom / skruszyć potęgę Zakonu; mnie ten sposób wia-
domy -lecz nie pytaj dla Boga! stokroć przeklęta godzina / w
ktorej od wrogów zmuszony chwycę się tego sposobu”,”płomień roz-
gryzie malowane dzieje / skarby mieczowi spustoszą złodzieje /
pieśń ujdzie cało...” (Konrad Wallenrod); „nasz naród scen
okropnych gwałtownych nie lubi / Spiewać na przykład wiejskich
chłopów zalecanki / trzody cienie - Słowanie my lubim
sielanki”; „dziś mój zenit moc moja dzisiaj się przesili / dziś
poznam czym najwyższy czyli tylko dumny „ (Dziady III) ballady
„i ja to słyszę, ija tak wierzę /płaczę i mówię pacierze
(romantyczność); „bo kto nie był ni razu człowiekiem temu czło-
wiek nic nie pomoże” sonety „w takiej ciszy- tak ucho natężam
ciekawie, / że słyszałbym głos z Litwy - Jedźmy nikt nie
woła”(stepy akermańskie) „jeden podróżnysiedział w milczeniu na
stronie / i pomyślił: szczęśliwy kto siły postrada, / albo mod-
lić się umie, lub ma się z kim żegnać (Burza) „nieśmiertelne
pieśni za sobą uroni, / z których wieki uplotą ozdobę twych
skroni” (Ajudach) „Litwo! piały mi wdzięcznej twe szuumiące lasy
/ niż słowiki Bajdaru, Salhiru dziewice / i weselszy deptałem
twoje trzęsawice / niż rubinowe morwy, złote ananasy”
(Pielgrzym) Zygmunt Krsiński „Psalmy przyszłości”: „Jeden tylko
jeden cud / z szlachtą polską, polski lud.” „Bóg mi odmówił tej
anielskiej miary / bez której ludziom nie zda się poeta / gdybym
ją posiadał świat ubrałbym w czary, / a żę jej nie mam, jestem
wierszokleta. / Ach, w sercu moim są niebiańskie dźwięki, / lecz
nim ust dojdą, łamią się na dwoje; / Ludzie słyszą tylko twarde
szczęki, / Ja dniem i nocą słyszę serce moje” (Bóg mi odmówił),
„on wam wśród głodu rozdawali zboże, wśród zarazy stawiali szpi-
tale (...) oni wam postawili świątynie i szkoły - podczas wojny
tylko zostawiali doma, bo wiedzieli, żeście nie do pola bitwy”
(Henryk) „za to, żeś nic nie kochał, nic nie czcił prócz siebie,
prócz siebie i myśli swych, potępion jesteś - potęion na wieki”
(H) „chleba, zarobku, drzewa na opał w zimie odpoczynku w lesie”
„...- widziałem wszystkie stare zbrodnie świata, ubrane w szaty
świeże, nowym kołujące tańcem - ale ich koniec ten sam co przed
tysiącami lat - rozpusta, złoto, krew” (H);J. Słowacki „Grób
Agamemnona”: „O! Polsko! póki ty duszę anielską / Będziesz wię-
ziła w czerepie rubasznym; / Póty kat będzie rąbał twoje ciel-
sko,/ Póty nie będzie twój miecz zemsty strasznym, / Póty mieć
będziesz hyjenę na sobie, / I grób - i oczy otworzone w
grobie”,”na Termopilach ja się nie odważę / osadzić konia w wą-
wozowym szlaku / bo tam być muszą tak patrzące twarze / że serce
skruszył wstyd - w każdym Polaku”,”Polsko! leccz ciebie błyskot-
kami łudzą / pawiem narodów byłaś i papugą / a teraz jesteś słu-
żebnicą cudzą „, „mówię - bom smutny - i sam pełen wi-
ny”,”Testament mój”: „A kiedy trzeba, na śmierć idą po kolei, /
jak kamienie przez Boga rzucane na szaniec!...” „Winkerlied
dzidy wrogów zebrał i wpirś sobie włożył, / Ludy! Winkerlied
ożył! Polska Wikerliedem narodów”;”O Matko Polko! ja bym twoje
dziecię / przyszłymi zabawkami bawił / Wcześnie mu ręce okręcaj
łańcuchem / Do taczkowego każ zaprzęgać woza / By przed katow-
skim nie zbladnął obuchem / Ani się spłonił na widok
powroza”(Do Matki Polki);”każdy wesoły, a każdy zbrojny / Je-
dzie na wojnę jak gdyby z wojny / Z szczękim pałaszy, śmiechem
i krzykiem (..) Panowie szlachta! do diabła karty / Dalej do
broni!a karty w kąty !(Kulik)C.K. Norwid „Bohater”: „Heroizm
będzie trwał dopóki praca”, „Moja piosnka II”: „Do kraju tego,
gdzie winą jest dużą / Popsować gniazdo na gruszy bocianie, /
Bo wszystkim służą... / Tęskno mi, Panie.” (identycznie, jak
A.M. w Inwokacji)”Bo piękno do tego jest, by zachwycało do pra-
cy” (Promethidion); „I powleczem korowód smęcąc ujęte snem grody
/ w bramy bijąc urnami, gwizdając w szczerby toporów / aż się
mury Jerycha porozwalają jak kłody / serca omdlałe ocucą - pleśń
z oczu zgarną narody...” (Bema...) „do tych, co mają tak za tak
nie za nie / bez światło - cienia, tęskno mi panie” (Moja piosnka II);”bo pieśń nim dojrzy, człowiek nieraz skona, / a niźli skona pieśń, naród pierw wstanie” (Do ob. J. Brown)”Tysiąc Pasyj rozdziera go w części; / a każda wyje nie ja!... / nie ja!... - zębami chrzęści”(Fortepian Szopena);”cyprysy mówią że to dla Julietty / że dla Romea - ta łza znad planety / spada i groby przecieka”(W Weronie)Jerzy Gordon Byron „walka o wolność gdy się raz zaczyna / z ojca krwią spada dziedzictwem na syna / sto razy wrogów zachwiana potęga / skończy zwycięstwem...” (Giaur)
Międzywojnie
Stefan Żeromski „Byłem zawsze jak dobosz, który biegnie bez tchu obok spracowanego szeregu”(Nokturn); „Baryka wyszedł z szeregów robotników i paru dzielnie wprost na ten mur żołnierzy - na cze-le zbiedzonego tłumu”(Przedwiośnie); Zofia Nałkowska „Jest się takim jak myślą ludzie, nie jak myślimy o sobie my, jest się ta-kim, jak miejsce, w którym się jest”; „Chodzi o to, że musi coś przecież istnieć! Jakaś granica , za którą nie wolno przejść, za którą przestaje się być sobą”; „Pan wie, że tu połowa piwnic za-mieniona jest na mieszkania i tam, pod nami, mieszka więcej lu-dzi niż na wszystkich piętrach poza tym”(Granica); Maria Dą-browska „Byle się było człowiekiem (...) dzwiga się razem ze wszystkimi losy świata”(Noce i dnie); Stanisław Ignacy Witkie-wicz „Różnorodność przeżyć nigdy nie zaszkodzi / jeśli człek się przy tym niebardzo zasmrodzi / a gdy i to nawet i tak nic nie szkodzi, / bo właściwie mówiąc, kogo to obchodzi”(Szewcy); Ju-lian Tuwim „I kedy kształt żywego ciała, / w nieład rozpadnie się plugawy, / ta strofa, zwarta, zwięzła, cała, / nieporuszona będzie stała, / w zimnym okrutnym blasku sławy”(Do losu); „Nie wiedziałem, że się będę tak męczył, / słów szukając dla żywego świata, / nie wiedziałem, że gdy się nad wodą tak klęczy, / to potem trzeba cierpieć długie lata”(Sitowie); „Straszne mieszka-nia. W strasznych mieszkaniach / strasznie mieszkają straszni mieszczanie / pleśnią i kopciem pełznie po ścianach / zgroza zi-mowa, ciemne konanie”(Mieszkańcy); Julian Przyboś „Wyszydzony i opluty wśród poczwar / rozdziawionych deszczem / wiem: co znaczę ja żywy o krok od filarów”(Notre - Dame); Władysław Broniewski „Ty masz werbel nam zagrać do marszu / powszedniego chleba słów daj nam / bądź jak sztandar rozwjany wśród walki / bądź jak w wichrze wzniesiona pochodnia”(Poezja); „Powiedz, ziemio surowa, / komu ty jesteś ojczyzną? / Groźnie milczy Dąbrowa / w noc gło-du, kryzysu faszyzmu”(Zagłębie Dąbrowskie);
Literatura współczesna
Władysław Broniewski „Jego pułk rozbili pod Rawą / a on bił się
krwawo / szedł z bagnetem na czołgi żelazne / ale przeszły,
zdeptały na miazgę”(Żołnierz polski); „Za koronę cierniową, za
te włosy rude, / za to żeście nadzy, za to, żeśmy winni, / obo-
jeście umżeć powinni”(Ballady i romanse); K.K. Baczyński
„Jeszcze wczoraj słyszałem trzask; / salwa jak poklask wielkiej
dłoni, / był las. Pochłonął znowu las / kaski wysokie, kości i
konie”; „A po tem kraju runęło niebo / tłumy obdarte z serca i z
ciała, / i dymił ogniem każdy kęs chleba, / i śmierć się
stała”(Mazowsze); „Haftowali ci syneczku smutne oczy rudą krwią,
/ malowali krajobrazy w żółte ściegi pożóg, / wyszywali wisiel-
cami drzew płynące morze” „Zanim padłeś, jeszcze ziemię przeżeg-
nałeś ręką. / Czy to była kula synku, czy to serce
pękło?”(Elegia...); Z. Nałkowska „Czy nikt wam nie powiedział,
że robienie mydła z tłuszczu ludzkiego jest przestępstwem? -Tego
mi nikt nie powiedział”(Prof. Spanner); „Więźniowie sami musieli
rano wynosić trupy z pakamery. Miały ręce i nogi związane, wy-
jedzone wnętrzności. Niektórym jeszcze biło serce”(Dno); Tadeusz
Borowski „Wróciłem z piłką i podałem na róg. Między jednym a
drugim kornerem za oimi plecami zagazowano 3000 Żydów”(Ludzie
którzy szli); T. Różewicz „Mam 24 lata / ocalałem prowadzony na
rzeź”; „Jednako waży cnota i występek / widziałem / człowieka,
który był jeden / występny i cnotliwy”; „Człowieka tak się zabi-
ja jak zwierzę”(Ocalony); Miłosz Czesław „Zbudowali w Warszawie
pomniki / a na żadnym twojego imienia”(Ballada); „Nie bądź bez-
pieczny. Poeta pamięta / możesz go zabić - narodzi się nowy. /
Spisdane będą czyny i rozmowy. / Lepszy dla ciebie byłby świt
zimowy. / J sznur i gałąź pod ciężarem zgjęta”(który skrzywdzi-
łeś)