W. Bolecki: Historyk literatury i cytaty
cytat - niezauważany w rozprawach historycznoliterackich;
cytat służy na przykład do ujawniania związków literatury z kontekstami zewnętrznymi, związków komparatystycznych, ewolucji literatury;
s. 7 historyk literatury zależności między tekstami dokumentuje przede wszystkim za pomocą cytatów;
cytat - przezroczysty, pozbawiony tożsamości i swoistości;
brak prac o cytatach, bo: 1) nie istniała taka kategoria w starożytnej retoryce czy poetyce (było cytowanie, ale nie chodziło tam o cytat jako o składnik poetyki utworu), 2) romantyczna teoria ekspresji i natchnienia jako źródeł twórczości artystycznej,
3) rozumienie utworu literackiego, gdzie są jednolitości rządzące tekstem (styl autora, epoki itd.), 4) skostnienie badań immanentnych - poza ich obszarem są zjawiska spoza tekstu;
pojawienie się cytatu w badaniach - 1) zainteresowanie dialogicznością dzieła,
2) badania nad montażem literackim, 3) dostrzeżenie semantycznych funkcji cytatów, 4) plagiaty i komentarze edytorskie;
cytat nie jest wyraźną kategorią poetyki tekstu, obejmuje różne obiekty.
Koncepcje cytatu:
najszersze ujęcie - cytat to każdy utwór literacki. Bo pisarz mówi słowami użytymi kiedyś przez kogoś innego, posługuje się medium, którego sam nie wymyślił - językiem;
utwór - połączenie słów własnych pisarza i elementów cytowanych. Tu - cytaty empiryczne (powtarzają dokładnie fragment tekstu źródłowego) i nawiązania do tradycji i kultury. Tu badania nad cytatem to część badań nad cudzą mową w literaturze;
pomysł Danuty Danek - są cytaty struktur Z (cytaty poetyk, stylów) - ale naprawdę są to stylizacje, pastisze itd. - nie są cytatami (nie przytaczają), naśladują;
cytat jako aluzja, reminiscencja, persyflaż, zapożyczenie, parafraza;
najczęściej - cytat określa takie związki międzytekstowe, którym można przyporządkować jakieś pierwowzory.
Role cytatów w wypowiedzi własnej:
jako ozdobnik;
podwojenie kodów wypowiedzi (cudzysłowowe zwrócenie uwagi czytelnika na inną konwencję wypowiedzi);
cudze słowo, odsyłacz do wypowiedzi poprzedzających utwór.
nieważne są konteksty cytatu (z tego czasu, kiedy jeszcze cytatem nie był);
dla Stefana Morawskiego funkcje cytatu - 1) funkcja przywoływania autorytetów,
2) funkcja erudycyjna, 3) funkcja ornamentacyjna;
cytaty potwierdzają związek z tradycją;
mało interesuje historyka literatury, bo nie należy (cytat) do sfery wyglądów dzieła, nie pozwala się zaliczać do wielkich figur semantycznych;
jest przenośnikiem (cytat) innych zjawisk tekstowych i międzytekstowych;
pre-teksty - formy zapożyczeń międzytekstowych, którym można przyporządkować utrwalone w konkretnych zapisach wypowiedzi - źródła - te zjawiska łączą się z cytatem, są tu cytaty empiryczne i ich pochodne (parafrazy, kryptocytaty);
akt cytowania - sygnalizowany za pomocą znaków graficznych - cudzysłowów, kursywy, spacji, komentarzy odautorskich.
Zjawiska z poetyki, w których centrum jest cytat empiryczny:
cytowanie jako figura semantyczna tekstu - tu: a) cytowanie sensu stricto - sygnalizowane tylko graficznie, bez komentarza wprowadzającego cudzą wypowiedź, b) cytowanie sensu largo - polega na ujawnianiu aktu cytowania (tu może też być cytat fikcyjny);
kryptocytat - cytat empiryczny, którego wprowadzenie do tekstu nie było zasygnalizowane;
źródła (macierzyste konteksty cytatów), których znajomość ujawnia dodatkowe sensy wypowiedzi;
źródła, kiedy znajomość ich nie decyduje o rozumieniu utworu, ale pozwalające opisać zasady powstawania tekstu;
reminiscencja - dotyczy wpływu pisarza na pisarza. Reminiscencje nie są cytatami ze względu na 1) dyskretność - reminiscencje to pojedyncze słowa, między którymi porozrywano związki (cytaty - to przytoczenia liniowych odcinków tekstu), 2) cytat jest cząstką znaczącą. Reminiscencja jest pozbawiona własnego znaczenia, nie ma charakteru komunikacyjnego.
aluzja - to nie składnik tekstu literackiego, a funkcja użycia jego elementów. Nie należy do poetyki tekstu a do zjawisk komunikacji literackiej;
cytaty, kryptocytaty, parafrazy, cytaty fikcyjne nie są słowami cudzymi.
1