TEMAT LEKCJI: Z dziejów książki

TYP LEKCJI: ćwiczeniowa, eksponująca, problemowa

CELE LEKCJI:

1. Ogólny: zapoznanie z dziejami książki od starożytności po współczesność ze szczególnym uwzględnieniem zmian formy książki.

2. Operacyjny: uczeń po lekcji:

1. rozumie:

• znaczenie pojęć: zwój, kodeks, inkunabuł,

• zasady sporządzania książek w starożytności, w średniowieczu
  i nowożytnych,

• uznaje, że los książek uzależniony jest od biegu historii,

• trud ludzi kształtujących dzieje książki i ich wyczucie piękna,

• pamięta:

• terminy: zwój, kodeks, inkunabuł, e-book,

• potrafi:

• opisać dzieje książki,

• sprawniej posługuje się Słownikiem języka polskiego,

• na podstawie wykonanych ćwiczeń sporządzić mind-mapy,

• sprawniej posługiwać się techniką dramy.

METODY PRACY

1. Podające (informowanie):

• pogadanka

• wyjaśnienie

• rozmowa kierowana.

• Eksponująca (przeżywanie):

• samodzielność w budowaniu scenek (drama)

• zobaczenie fragmentu filmu Imię róży Umberto Eco

• oglądanie albumów.

• Praktyczna (działanie):

• słoneczko

• wyszukiwanie informacji w wydawnictwach informacji bezpośredniej.

• Problemowe (odkrywanie):

• sporządzanie mind-mapów

• burza mózgów.

POMOCE DYDAKTYCZNE

• czyste karteczki; magnesy

• karteczki z poleceniami dla uczniów

• Słownik języka polskiego PWN. Red. M. Szymczak. Warszawa 1993.

• program komputerowy Historia świata

• mapy ścienne: Starożytny Wschód i Średniowieczna Europa

• tablica poglądowa.

PLAN LEKCJI

CZĘŚĆ LEKCJI	PRZEBIEG LEKCJI - CZYNNOŚCI
I. WSTĘPNA	Podanie tematu lekcji i zapis w zeszycie. Zaznajomienie uczniów z zakresem pracy.
II. PODSTAWOWA	Burza mózgów na polecenie nauczyciela. Analiza tablicy poglądowej - dzieje książki (omówienie nauczyciela). Ćwiczenia uczniów - wyjaśnianie pojęć według Słownika języka polskiego i EWOK-u. Przegląd informacji i ilustracji zawartych w programie komputerowym Historia świata. Prezentacja wiedzy. Dyskusja na kartkach - słoneczko. Fragmenty filmu - Imię róży U. Eco. "Białe kruki". Wykorzystanie elementów dramy - piękno iluminacji w książkach rękopiśmiennych.
III. KOŃCOWA	Podsumowanie przez nauczyciela. Sporządzanie map pamięci przez uczniów, podsumowanie nabytej na zajęciach wiedzy i doświadczeń.

 

TOK LEKCJI

I. CZĘŚĆ WSTĘPNA

  Podanie tematu lekcji oraz zaznajomienie uczniów z zakresem pracy na lekcji.

II. PODSTAWOWA

1. Burza mózgów - uczniowie na karteczkach odpowiadają na polecenia nauczyciela "Kiedy myślę o dziejach książki przychodzi mi na myśl...". Przytwierdzanie karteczek do tablicy.

2. (ewentualne odpowiedzi: tabliczki gliniane, papirus, papier, pismo, Starożytny Egipt i Grecja, skryba, Biblia Gutenberga).

Dzieje książki: (analiza tablicy poglądowej) - pogadanka nauczyciela

Szukanie na mapach państw i miast istotnych dla dziejów książki: Egipt, Nil, Pergamon; Europa średniowieczna: Moguncja, Kraków, Warszawa.

3. Podział na grupy. Uczniowie losują karteczki z poleceniami na temat formy książek. Wyjaśnianie pojęć według Słownika języka polskiego, EWOK-u oraz albumów:

• tabliczka gliniana i woskowa

• zwój papirusu

• kodeks (papirusowy, pergaminowy)

• inkunabuły

• starodruki

• zbiory audiowizualne.

• Przegląd informacji i ilustracji na komputerze (Historia ŚwiataR KulturaR Pismo):

1. początki pisma (piktogramy wyryte na glinianej tabliczce ok. 2900 lat p.n.e.),

2. papirus (egipski papirus z ok. 1100r p.n.e.R pismo egipskie i chińskie, księga zmarłych),

3. pergamin (hebrajska Biblia),

4. papier (produkcja papieru),

5. iluminowane manuskrypty (poj. iluminacja,

6. druk,

7. maszyna do pisania,

8. edytor tekstu.

1. Prezentacja wiedzy:

2. Każda grupa przedstawia zebrane informacje. Mówi o obszarze występowania danej formy książki, okresie historycznym, cywilizacji, rozwoju pisma. Zastosowano tutaj elementy dramy, gdyż uczniowie wchodzą w rolę.

3. Dyskusja na kartkach - słoneczko

  Nauczyciel rozdaje uczniom po cztery małe kartki, na których każdy wpisuje cztery charakterystyczne cechy danej formy książki. Nauczyciel kładzie na podłodze 6 żółtych kółek z papieru z napisami: "zwój", "tabliczka gliniana", "kodeks", "inkunabuł", "starodruk", "zbiory audiowizualne". Wokół nich układa po dwie kartki (razem 12), tworząc z nich "promienie" słoneczek. Zadaniem uczniów jest wydłużenie tych promieni - jeśli ich uwagi "pokrywają" się z propozycjami nauczyciela, lub stworzenie nowych "promieni" - jeśli są odmienne.

Powstaje w ten sposób sześć słoneczek, które wszyscy oglądają, czytają swoje uwagi zamieszczone na promieniach.

Przykładowe teksty:

• zwój

  - występuje w Egipcie, Chinach, Rzymie,

• wykonany był z papirusu lub jedwabiu,

• rodzaje pisma to przede wszystkim egipskie hieroglify, chińskie pismo,

• okres występowania ...

• tabliczka

  - występuje w Mezopotamii, Grecji, Rzymie,

• wykonana była z gliny lub wosku,

• rodzaje pisma to przede wszystkim pismo klinowe oraz alfabet grecki i łaciński,

• okres występowania...

• kodeks

• występuje w Rzymie, krajach średniowiecznej Europy,

• miał formę zszytych kart z pergaminu lub papieru,

• początkowo był pisany ręcznie, później drukowany,

• forma kodeksu, która przetrwała do dziś to książka drukowana,

• inkunabuł

• druk wydany przed rokiem 1501 (od czasu wynalezienia druku),

• wzorowanie książki drukowanej na rękopiśmiennej,

• bogate zdobnictwo ręczne (inicjał, iluminacje),

• dane dotyczące zawartości i powstania dzieła zamieszczone w kolofonie,

• starodruk (stare druki)

• wydawnictwa opublikowane do końca XVIII w.,

• obejmują także inkunabuły,

• ręczne wytwarzanie wszystkich składników,

• zbiory audiowizualne

• kasety magnetofonowe,

• kasety wideo, płyty kompaktowe, dyskietki komputerowe,

• e-booki (książki elektroniczne, cyfrowa wersja rozpowszechniana głównie przez internet).

• Fragmenty filmu Umberto Eco Imię róży.

• Białe kruki

• Nauczyciel nawiązuje do formy edytorskiej rękopiśmiennych kodeksów pergaminowych oraz inkunabułów (fragmenty filmu; Bibliotheca Corviniana: biblioteka króla Macieja Korwina. Wrocław 1981).
  Zadaniem uczniów jest określenie formy ozdób inicjałów i iluminacji oraz ich tematyki. Rodzaje ozdób: motywy kwiatowe, zwierzęce, religijne, wężyki. Na iluminacjach przedstawia się tematykę związaną z treścią książki.
  Uczniowie stają w kręgu. Ich zadaniem jest odtworzenie wybranego przez siebie ozdobnego inicjału za pomocą techniki rzeźby.
  Uczniowie odliczają do trzech. "Jedynki" wchodzą w rolę rzeźbiarzy, "dwójki" i "trójki" - materiału rzeźbiarskiego.
  Po wykonaniu ćwiczenia uczniowie omawiają je, wymieniając literę, którą odtwarzali, rodzaje wykorzystanych ozdób oraz przeżycia z tym związane.

 

III. CZĘŚĆ KOŃCOWA

1. Podsumowanie przez nauczyciela.

2. Sporządzanie map pamięci przez uczniów - podsumowanie nabytej na zajęciach wiedzy i doświadczeń.

BIBLIOGRAFIA

Buzan T.: Supermind. Warszawa 1990.

Dagiel G.: Operacjonalizacja celów lekcji bibliotecznej. "Biblioteka w Szkole" 1997 nr 2 s.2-4.

Dziedzic A., Pichalska J.: Drama na lekcjach języka polskiego w szkole średniej. Wyd.2 popr. Warszawa 1995.

Kopczewski J.: 500 zagadek dla miłośników książek. Wyd.2. Warszawa 1969.

Maciejek A.: Drama na lekcjach przysposobienia czytelniczego i informacyjnego (konspekty zajęć). "Biblioteka w Szkole" 1997 nr 4 s.5-11.

Matusiak A.: Drama na lekcjach języka polskiego w szkole średniej: scenariusze. Warszawa 1998.

Miller M.: Ludendo discimus. "Biblioteka w Szkole" 1996 nr 9 s.1-8.

Osięgłowski J.: Najdawniejsza postać książki. "Oświata i Wychowanie" 1985

nr 18 s.30-37.

Rybandt S.: Średniowieczna książka rękopiśmienna w Europie. "Oświata i Wychowanie" 1985 nr 18 s.38-44.

Zeler A.: Biblioteki w starożytności: konspekt lekcji bibliotecznej dla pierwszej klasy liceum. "Biblioteka w Szkole" 2000 nr 11 s.12-13.

---