PSYCHOLOGIA

Literatura:

• „Psychologia dla teologów”, red. Ks. Józef Makselon, ks. prof. Czysteczko, ks. dr Andrzej Jagiełło

• ks. Władysław Szewczyk, Rozumieć siebie i innych: zarys psychologii

• o. J. Bielecki, Wybrane zagadnienia psychologii

Psychologia jest nauką o zjawiskach psychicznych, świadomych. Problemami interesowali się ludzie od zarania dziejów - psychologia sięga korzeniami do filozofii greckiej, gdzie za najlepszych uznaje się Platona i Arystotelesa bo zajmują się zagadnieniami duszy. W XIX wieku nastąpił rozwój nauk szczegółowych i odrębny status zyskała psychologia.

1879 - Wilhelm Bunt w Lipsku otworzył laboratorium psychologii (eksperymentalne) - zaczął badać psychikę człowieka i to przyjmuje się za początek psychologii empirycznej / eksperymentalnej.

Psychologia współpracuje z innymi dziedzinami.

Najbliżej psychologia sięga do socjologii, ponieważ człowiek nie jest samotną wyspą a żyje w społeczeństwie. Psychologia społeczna to ta część psychologii: jak człowiek funkcjonuje w grupie ? Co się dzieje w osobie, która działa w grupie ?

Druga jest biologia, bo człowiek nie jest duszą uwięzioną w ciele lecz uduchowione ciało i ucieleśniona psychika. Ponieważ człowiek jest syntezą ciała i duszy to trzeba patrzeć na to, co od strony cielesnej wpływa na naszą psychikę: psychologia fizjologiczna, biologiczne mechanizmy zachowań.

Związek jest też z filozofią, bo psycholog musi mieć koncepcję człowieka: teorie osobowości

Etymologia: nazwa psychologia składa się z dwóch części: psyche (dusza, psychika), logos (słowo, wiedza, sens, znaczenie). Czyli nauka o psychice, o duszy. Termin psychologia pojawia się dość późno i Platon z Arystotelesem nie wiedzieli że uprawiają psychologię. Termin ten wprowadził współpracownik Marcina Lutra w XVI wieku ale w żadnym z jego dzieł nie ma tego terminu - jedynie użyto go w jednym przypisie. Pierwszy udokumentowany autor tego terminu to Rodolf Goclenius: Psychologia czyli o doskonałości człowieka. Był to pastor a jego dzieło było teologiczne. Nie przywiązywał wagi do terminu, który wynalazł. Przedtem psychologię nazywano pneumatologią: nauka o duszy.

Psychologia racjonalna - zagadnienia dotyczące natury duszy, początek duszy i jej przeznaczenie

Psychologia empiryczna - czynności duszy, procesy psychiczne, zachowania, przeżycia

Do Soboru Watykańskiego II wykładano psychologię racjonalną. Zajmowano się duszą z perspektywy filozofii. Obecnie obowiązuje psychologia empiryczna, gdyż jest bardziej współczesna i zawiera w sobie eksperymenty a opiera się o rzeczywiste badania.

Rzeczowe definicje psychologii:

• Douglas Berstein - nauka o zachowaniu człowieka i jego procesach umysłowych

• Kiergard: Nauka która zajmuje się opisem i wyjaśnianiem zachowań człowieka. (np. Krzyś spóźnia się do klasy. Jego zegarek źle chodzi. - z tym że, gdy fizyk wyjaśnia czemu jabłko spada to wie dlaczego a psycholog nie wie z całą pewnością czy ma rację). Pewne typowe zachowania można wyróżnić. Psychologia mówi o prawidłowościach zachowań - ktoś zwykle się JAKOŚ zachowuje.

Eksperyment z przechodzeniem przez ulicę w towarzystwie biznesmena i bezdomnego: ludzie chętniej przechodzą na czerwonym świetle, gdy widzą, że ktoś kto sprawia na nich dobre wrażenie też to robi.

Zjawiska psychiczne posiadają cztery cechy odróżniające je od zjawisk fizycznych:

• Podmiotowość - przeżywane są podmiotowo, ktoś przeżywa coś: gorąca woda w czajniku a komuś jest gorąco.

• Subiektywność - zjawiska psychiczne są przeżywane indywidualnie: jednemu jest zimno, drugiemu ciepło a trzeciemu w sam raz

• Czasowość - przebiegają w czasie a nie w przestrzeni, jakiś czas powstaje, jakiś czas trwa i potem ginie.

• Świadomość - przeżywane są w strumieniu świadomości, człowiek nieświadomy nie przeżywa zjawisk psychicznych - np. mdlejąc, śniąc

Zjawiska psychiczne nie zachodzą w próżni.

Cel psychologii:

• Poznanie i zrozumienie, diagnoza jest celem psychologii naukowej.

• Terapia i pomoc drugiemu człowiekowi, poznać aby pomóc. Niektórzy psychologowie nie są terapeutami a znają się na eksperymentach i testach. Jest to cel psychologii praktycznej.

Po co psychologia teologom ? Rozumieć siebie i innych.

W wychowaniu powinno się czynić właściwy użytek nie tylko z zasad teologicznych, ale także z dorobku świeckich nauk, zwłaszcza psychologii i socjologii. Dzięki temu wierzący może przeżywać swoją wiarę w sposób bardziej świadomy i dojrzały. KDK 62 Sobór Watykański II.

• należy korzystać z niej w duszpasterstwie KDK 62

• w seminariach wyższych DFK 11,20

• w seminariach niższych DFK 3

• w formacji katechetów i katechizacji DB14

• w wychowaniu młodzieży DWCH 1

• jak i budzeniu powołań DFK 2

• zaleca się ośrodki studiów dla świeckich DA 32

• psychologowie specjaliści winni pomagać w rozwiązywaniu problemów małżeńskich KDK 52

Metody badań (metodos gr. to droga) - systematycznie stosowany sposób, służący do poszerzenia wiedzy. Istnieją metody naukowe i eksperymentalne. Największe restrykcje stosowane są, co do testów na inteligencję bo np. człowiek inaczej myśli gdy psycholog bada jego inteligencję a inaczej gdy odpowiada na komputerze na pytania. Prawdziwy psycholog musi za każdym razem klocki rozłożyć w tych samych miejscach i wypowiedzieć te same słowa aby wyniki były weryfikowalne.

Nienaukowe metody psychologii:

• astrologia - gwiazdy a los człowieka

• frenologia - pomiar czaszki pod względem guzów, wybrzuszeń itd

• grafologia - charakter pisma określa osobowość

• konstytucjonalizm - budowa ciała

• chiromancja - budowa ręki, linie ręki i szerokość palcy

Metody te nie umożliwiają rozwoju psychologii, nie są weryfikowalne.

Metody naukowe psychologii:

• obserwacja

• pomiar

• samoobserwacja (introspekcja) kierowanie uwagi na swoje przeżycia, próbuje je przeanalizować i wyjaśnić, może być omylny - subiektywizm, inni znają nas lepiej - mogą przewidzieć nasze zachowania. Metoda ta dotyczy przeszłości, śladów pamięciowych a nie aktualnego przeżycia, analiza przeżyć zmienia przebieg tych przeżyć. Ktoś kto często. Zawiera się w każdej metodzie psychologicznej

• obserwacja innych ludzi - obserwacja przedmiotowa - badacz obserwuje inną osobę. Podmiot nie równa się przedmiotowi obserwacji, jest to pośrednia metoda poznania człowieka. Pierwszy etap, to rejestracja danego zjawiska a drugi to interpretacja. W pierwszym etapie możemy być bardzo obiektywni i pozwolić na obserwację przez wiele osób badanej osoby - np. za lustrem Weneckim stoi wiele specjalistów a w środku pokoju jeden z dzieckiem, lub włączyć kamery z kilku perspektyw i odtworzyć je później. Wyjaśnienie nie jest takie obiektywne, każdy psycholog ma inne doświadczenie i wiedzę, interpretuje inaczej pewne zachowania. Dlatego drugi etap musi być, tak prowadzony by był obiektywniejszy. Obserwator musi być obiektywny i nie kierować się swoimi sympatiami, dlatego badań na inteligencję nie może prowadzić ktoś z rodziny. Obserwacja nie może być przypadkowa, lecz planowa. Tj. jeśli spotkamy kogoś kilka razy i zauważymy coś w nim to nie znaczy, że on taki jest - mógł to być zbieg okoliczności. Nie może się, to ograniczać do jednego faktu i należy te informacje zbierać systematycznie przez jakiś czas.

• obserwacja uczestnicząca odbywa się np poprzez wstąpienie do sekty

• Zadawanie pytań

• rozmowa psychologiczna prowadzona z osobą badaną, badany opisuje swoje przeżycia a psycholog zadaje mu pytania, poznając jego świadomość. Z dziećmi prosi się by opowiedziały ''o koledze'' który ma takie same warunki jak on i on mimowolnie opowiada o sobie lub prosi się by opowiadał o sytuacji misiach - to jest PROJEKCJA.

• Wywiad:

- standaryzowany - rozmowa ukierunkowana, gotowy zestaw pytań, tylko te pytania można zadać - tak brzmiące, w tej samej kolejności.

- swobodny - można zadać dodatkowe pytania poza tymi ustalonymi

- bezpośredni, gdy pytamy o tę osobę

- pośredni gdy interesuje nas osoba trzecia, wywiad środowi

- diagnostyczny

- terapeutyczny, tj. ma odkrywać lub zmniejszać problem

• Kwestionariusz - zbiór pytań zapisany jest na kartce

- Ankieta - pytania otwarte, trzeba odpowiedzieć w kilku zdaniach

- Kwestionariusz - pytania zamknięte, są do wyboru odpowiedzi, chciałbyś zostać pilotem czy myśliwym ? Kwestionariusz wymaga chwilowej refleksji, może mieć 200 pytań. Ankieta zabiera więcej czasu i wymagane jest by było maksymalnie 15 pytań.

• Socjometria - zadawanie pytań, których celem jest poznanie relacji w grupie - ale osoby pytane są osobno, na kartkach. np. Kto jest według Ciebie w naszej klasie najbardziej oczytany ? Z kim najmniej chciałbyś siedzieć w autokarze ?

• Eksperyment polega na wywołaniu lub zmienieniu procesów psychicznych przez wprowadzenie jakiegoś czynnika i obserwowaniu zmian.

Wyróżnia się eksperyment klasyczny, który sprawdza hipotezę, np. stawiamy hipotezę że agresja pokazana w filmie dzieciom wpływa na wzrost zachowań agresywnych w przedszkolu i bierzemy film, pokazujemy dzieciom, obserwując ich zabawę i sytuacje agresywne przed i po filmie. Etapy eksperymentu 1) Pomiar sytuacji początkowej

1. zadziałanie czynnika eksperymentalnego

2. pomiar końcowy.

Czasem robi się grupę eksperymentalną i porównawczą i w grupie porównawczej nie ma scen agresji. Eksperyment naturalny przebiega w środowisku naturalnym, w normalnej sytuacji, czynnik eksperymentalny jest wprowadzany w codzienne życie. np. mówimy ludziom na przystanku że tramwaj nie przyjedzie. Jest jednak wiele zmiennych, które zmieniają wynik. Eksperyment laboratoryjny, to stworzenie sztucznej sytuacji, zaprasza się do udziału w eksperymencie a sytuacja jest bardziej kontrolowana ale mniej na luzie i prawdziwa - ludzie przejmują się że są w ważnym miejscu. Ważny jest opis eksperymentu aby można go było powtórzyć i uzyskać dzięki temu podobny wynik.

Zbieżność psychologii i teologii:

OKNO JOHARI

Ja ślepe dotyczy tego, co inni o mnie wiedzą i uprzedzają moje działania lub odradzając coś - np. rodzice wyśmiewają propozycję podjęcia studiów medycznych.

Okno dotyczące Ja niepoznane pozostaje zawsze puste.

Są tacy ludzie, którzy wiedzą o nas więcej i tacy, którzy wiedzą mniej. Granice okien można przesuwać dla różnych osób; tj. kto wie więcej z publicznego ja.

Podobny schemat znajdujemy w katechizmie (KKK 2563). Przedstawiony został przez JP2.

Serce jest:

• Mieszkaniem (miejscem), w którym jestem, gdzie przebywam (mieszkam).

Jest naszym ukrytym centrum nieuchwytnym dla naszego rozumu ani dla innych, jedynie Duch Boży może je zgłębić i poznać.

• Jest ono miejscem decyzji, w którym zapadają decyzje, w głębi naszych wewnętrznych zdolności. Jest miejscem prawdy, w którym wybieramy życie lub śmierć. Jest miejscem spotkania, albowiem nasze życie ukształtowane na obraz Boży ma charakter relacyjny. Serce jest miejscem przymierza i wyboru

• Jest ukrytym centrum, nie uchwytnym dla nas i dla innych

Serce znajduje się na styku czterech warstw:

• psychofizjologicznej - zdolności funkcji psychicznych

• poznawczej - jest miejscem poznania prawdy

• wolitywno-decyzyjnej - miejsce w którym zapadają decyzje

• duchowej - miejsce spotkania Przymierza z Bogiem

• Test to próba badająca jak człowiek się zachowa. Pierwsze testy wymyślili psychiatrzy, próbując określić stan człowieka. Test to krótki eksperyment a każde zadanie jest testem.

Alfred Dinet skonstruował pierwszy test psychologiczny. W 1905 roku skonstruował skalę do badania inteligencji. Wymyślił kilkadziesiąt zadań i uporządkował od najprostszego do najtrudniejszego. Swoje zadania przeznaczył dla różnych grup wiekowych - mógł wtedy powiedzieć że dziecko ma inteligencję na poziomie np. 6 lat i 3 miesiące. Ta idea pozostała do dnia dzisiejszego.

Terman i Merrill udoskonalili metodę Dineta, wprowadzając pojęcie ilorazu inteligencji.

IQ = (WIEK UMYSŁOWY) / (WIEK ŻYCIA) * 100

Czyli porównuje się że dziecko wypełniło testy tak jakby miało 7 lat choć ma 6. Dlatego jeśli ma 6 lat i wypełnia na 6 to znaczy że ma IQ = 100, co jest przeciętnym wynikiem.

W liczeniu inteligencji wykorzystano krzywą rozkładu normalnego (krzywą Gauss'a)

Przyjmuje się że dla ludzi rozkład inteligencji jest zbliżony do krzywej Gausa

Mało jest niskich, wysokich - najwięcej jest ludzi przeciętnych. Tak samo jest z inteligencją. Mało jest geniuszy i osób upośledzonych; najwięcej jest normalnych ludzi. Odchylenie standardowe mówi o przedziale, w którym mieszczą się ludzie. 68% ludzi ma IQ między 85 a 115 i jest to uznawane za normalne.

Dinet określał upośledzonych wedle stopnia ich upośledzenia debilami, imbecylami i idiotami. Teraz nazywa się ich niepełnosprawnymi intelektualnie oraz wyróżnia się 4 stopnie:

• lekkie (IQ 55-69) - może skończyć szkołę, założyć rodzinę

• umiarkowane (IQ 40-54)

• znaczne (IQ 25- 39)

• głębokie (IQ poniżej 25)

• Metody projekcyjne założenie, że człowiek rzutuje na zewnątrz pewne treści swojej psychiki. Działają one poza kontrolą świadomości, są tutaj też ukryte klucze kłamstw, czyli wyjdzie, to że ktoś kłamie np. rozwiązywał testy psychologiczne, i albo zawyżył albo zaniżył. Roischuch, jako pierwszy wymyślił metody projekcyjne. Wymyślił też test plam atramentowych. Istnieją też testy uzupełnienia zdań, lub testy zdań niedokończonych, a także testy oparte na rysunku.

Podział psychologii:

• Psychologia ogólna - życie człowieka jednostkowego, bada ogólne prawa, które rządzą psychiką ludzką. Cechy wspólne dla wszystkich ludzi

• Teorie osobowości - badają osobowość, strukturę

• Psychologia eksperymentalna - metody eksperymentalne by poznać elementarne części psychiki.

• Zoopsychologia psychologia zwierząt.

• Indywidualna - bada wybrane jednostki

• Psychologia rozwojowa - badanie zmian, procesów psychicznych w zależności od wieku. Również badania prenatalne (czynności psychiczne przed urodzeniem).

• Psychologia społeczna - człowiek w kontekście społecznym.

• Wychowawcza - jak pomóc człowiekowi w rozwoju.

• Kliniczna - lecznicza, zaburzenia psychiczne np nerwica, metody psychologiczne, nie środki farmakologiczne

• Sądowa - patologia i przestępczość

• Psychoprofilaktyka - zapobieganie patologii

• Rehabilitacyjna - ludzie chorzy i niepełnosprawni fizycznie

• Pastoralna - służy duszpasterstwu, wiedza empiryczna

• Psychologia religii - procesy psychiczne w religii

• Przemysłowa - w kontekście pracy

Historia psychologii

Pierwsi filozofowie - dusza (psyche), potem też ciało - kierunki biologizujące (psychoanaliza). Obecnie zwraca się uwagę na zachowania typowo ludzkie (poznawcze).

1. Psychologia przednaukowa jako nauka o duszy

2. Szkoła teorii instynktów - biologiczność

3. Behawioryzm - człowiek jako biała tablica - teoria uczenia i zachowania

4. Psychoanaliza

5. Psychologia humanistyczna - ruch wielu psychologów, wiele koncepcji

6. Psychologia poznawcza - lata 60 - wspólna w literaturze

Psychologia jako nauka o duszy

Pierwszym ujęciem wiedzy o człowieku był szamanizm. Badanie ducha. Szaman osiągał stan ekstazy by nawiązać kontakt z duchem. Buddyzm i joga sięgają do szamanizmu - wykorzystują energię psychiczną - jak się nią posługiwać by dojść do harmonii. Występuje tutaj wiedza, ale nie ma wyraźnego oddzielenia dobra i zła.

W starożytnej Grecji - Anaksagoras duch jest tym, co ożywia ciało, przyjmuje to:

Platon - ciało mieszkaniem strąconej duszy i idei. Dusza ma wiedzę wrodzoną i sobie ją przypomina, oczyszcza się by powrócić do świata idei

Arystoteles - oddala się od tej koncepcji i mówi, że dusza to forma ciała. Nie posiada wiedzy wrodzonej, musi poznawać przez zmysły, jest podłożem przeżyć psychicznych. Mówi, że dopiero ukształtowane ciało może przyjąć duszę - jest to animacja sukcesywna - obdarzenie duszą w którymś momencie życia. Arystoteles mówi, że człowiek to zwierzę rozumne - kto nie potrafi żyć we wspólnocie jest albo zwierzęciem, albo bogiem. Głosi myśl o samowystarczalności człowieka - sam o własnych siłach, nie potrzebuje łaski niebios. Nie potrzebuje wybawienia - jest wolny. Rozum jako istota człowieka.

Stoicyzm abnegacja uczuć. Każda namiętność sprzeciwia się naturze człowieka. Emocje się rodzą, ale trzeba je zachować w sobie, nie dawać tego poznać.

Fakt wcielenia diametralnie zmienia w sposobie patrzenia na człowieka. Po Chrystusie człowiek ma już inną wiedzę o sobie samym i Bogu. Niepojęte było, że Bóg kocha człowieka, że Bóg jest miłością. Człowiek nie może poznać siebie samego. Ciało już nie jest więzieniem duszy, ale jest czymś dobrym. Chrześcijaństwo odkrywa niezbywalną godność i równość każdej osoby ludzkiej. Pojęcie "osoby" jest nowe i zostaje przypisane zarówno Bogu jak i człowiekowi. W związku z tym człowiek jest powołany do relacji twarzą w twarz z innymi i z Bogiem. Współczesna psychologia nie mówi już o osobie, ale o osobowości. Osoba odwołuje się do miłości, dialogu. Boecjusz w swojej definicji jest w błędzie, bo osoba nigdy nie jest dla siebie. Jest to współzaistnienie duszy i ciała - koogizstene.

Św. Augustyn posługuje się introspekcją zaprzecza stoikom i mówi, że uczucia należą do duchowości człowieka, dowartościowuje je, wyróżnia wyższe i niższe. Zajmował się zachowaniami niemowląt, tłumów, na zawodach itd. Opisał kryzys psychiczny. Nawiązuje do Platona - człowiek to dusza, która posługuje się ciałem, ale ciało nie jest więzieniem. Wprowadził analizę uczuć

Bez Chrystusa obraz człowieka zostaje wykrzywiony. Kartezjusz dusza i ciało to dwie zupełnie różne i odrębne substancje. Ciało to maszyna a dusza to osobowość. Łączą się ze sobą w mózgu. Zachodzi między nimi zależność, mogą na siebie wpływać - dochodzi do przeżyć.

Spinoza - mówi o równoległości przeżyć psychicznych i fizycznych. Zwraca uwagę na nieświadome motywy.

Szkoła teorii instynktów (temperamentach)

Hipokrates jako lekarz mówi, że zachowanie zależy od ciała. Jeśli jakiś płyn ustrojowy przeważa to taki jest temperament.

Krew -sangwinik

Flegma - flegmatyk

Iwan Pawłow temperamenty zależą od układu nerwowego, w którym można wyróżnić silę i szybkość relacji

Za przyczyną Darwina - ludzkie zachowania tłumaczono tym, że ma taki a nie inny instynkt.

3 elementy instynktu zwierzęcego

• część poznawcza - wrodzona wiedza

• część emocjonalna - reakcja np lęk, strach

• część zachowania - działanie np. obronne

Człowiek nie ma instynktów bo ma bardziej rozbudowany układ nerwowy - 3 elementy układu nerwowego człowieka:

• rdzeń kręgowy - odruchy

• pień mózgu - praca serca, oddychanie

• kora mózgu - przejęcie kontroli nad niższymi piętrami (emocje, popędy)

Instynkt - zwierze, człowiek ma popęd

Człowiek nie ma również instynktu macierzyńskiego. Kora mózgowa steruje wszystkimi popędami. Wszystkiego trzeba się uczyć. Nie ma zachowania w formie wiedzy wrodzonej.

PSYCHOANALIZA

Równolegle do teorii instynktu na poziomie biologicznym zachowania człowieka powstała koncepcja nazwana psychoanalizą, której autorem jest Zygmunt Freud. Zmarł w 1939 roku, orzeknięty ojcem psychologii i lekarzem duszy. Przyglądał się eksperymentom Mesmera dotyczącym hipnozy, jednak nigdy jej nie stosował. Jako psychiatra przyjmował pacjentów z różnymi problemami natury psychicznej. Żal mu było ludzi cierpiących, był humanistą i ateistą. Rozumie człowieka materialistycznie, religię określa jako złudzenie. Widząc różne stany nerwicowe u pacjentów, szukał ich wytłumaczenia. Pisano o takich zachowaniach w XIX wieku (np. Dostojewski przelał zachowania nieracjonalne na papier, Freud był nim zafascynowany; tak jak Szekspirem). Próbował naukowo szukać, co wywołuje miłość, sadyzm, masochizm, zemstę itd. - różne uczucia i potrzeby. Zamiast świadomości zaczął szukać tego, czego człowiek sam sobie nie uświadamia. W nieświadomości znajdował pewne popędy, z których nie zdajemy sobie sprawy. W tej koncepcji znajdujemy darwinizm czy instynktywizm. Sfera popędowa jest tym, co pcha człowieka do jakichś reakcji. Psychika według niego dzieli się na dwie sfery. :

• 1/5 naszej psychiki to to co o sobie wiemy

• reszta jest nam nieznana (ad okno Johari lub góra lodowa)

W nieświadomości znajdują się także rzeczy zapomniane. Uczyłam się czegoś, lecz zapomniałam - jak to wydobyć ? Np. słowem - kluczem, które wywołuje całą definicję. Można wnikać w nieświadomość analizując sny; Freud analizował senne marzenia swych pacjentów. („Analiza marzeń sennych”) Freud sprowadził te treści głównie do popędu seksualnego. Seksualność jest powodem wszystkich zaburzeń psychicznych i nerwic seksualnych. Błędem Freuda było to, że badając pacjentów, cierpiących na formy patologii, stworzył koncepcję funkcjonowania NORMALNEGO człowieka (nie analizując zdrowych ludzi). Stąd freudyzm nie budzi zaufania współczesnej psychologii.

W psychice istnieją trzy struktury: id, ego, superego.

• id to sfera popędowa, źródło energii, która wypływa z procesów metabolicznych. Popędy pchają człowieka do zaspokojenia swoich potrzeb. Potrzeba mu np. snu. Każdy zaspokojony popęd przestaje działać bo został zaspokojony - na tym polega gratyfikacja. Popęd niezaspokojony odczuwany jest zaś jako przykrość i niedosyt. Ta sfera wpływa na całą psychikę. Libido to popęd, z którego wszystkie inne się wywodzą. Libido jest też nazwane popędem do śmierci, choć głównie jest to popęd seksualny. Sfera popędowa jest biologiczna, ukształtowana w momencie przyjścia na świat.

• superego kształtuje się we wczesnym dzieciństwie (do 3-5 roku życia) w procesie socjalizacji. Zawiera różne zakazy i nakazy. Kształtuje się w człowieku sumienie i ma za zadanie przeciwdziałanie popędom. Popęd chce dokazywać a superego mówi że mama będzie zła i panuje nad nieokrzesanymi potrzebami. Wyróżnia się sumienie i ego idealne (zakazy i nakazy idealne [ bądź taki jak tata, on jest bardzo zdolny ! ] ). Jeżeli chcemy komuś pomóc to musimy wrócić do jego wczesnego dzieciństwa i odkryć kary od rodziców, które zrobiły z niego obecnego człowieka: to nie on jest winny lecz mama.

• ego próbuje pogodzić obie tendencje. Jest to dyspozytor działań. Przystosowuje nas do świata. Ego nie może zlikwidować popędu, lecz kieruje popęd na inny cel, który akceptuje superego. Np. zamiast iść gwałcić idzie się rąbać drzewo. Takie przekierowanie nazywa się sublimacją. Człowiek się uczy sublimacji popędu. Mechanizmy tej nauki stosujemy później przez całe życie. Dziecko jest rodzicem człowieka dorosłego - to czego się nauczyło dziecko robić z energią będzie człowiek dorosły powtarzał.

Są też inne sposoby radzenia sobie z presją popędu (30 mechanizmów obronnych do godzenia id i superego.)

• Mechanizmy adaptacyjne - są to świadome celowe sposoby radzenia sobie z trudną sytuacją - tego się uczymy np. w czasie stresu człowiek próbuje rozwiązać ten stres a jeśli nie może to przystosować się by stres nie przeszkadzał (stąd poradniki: Jak radzić sobie ze stresem / małżonkiem / chorobą alkoholową)

• mechanizmy obronne - ego stosuje je bez naszej świadomości. Ego broni się przed zbyt wielkim naciskiem id i superego samoobroną bez naszej woli i świadomości. (np. tłumię złe zdarzenie i spycham je do nieświadomości by nie myśleć o tym, że źle postąpiłam lub źle się czuję - jest to nazwane mechanizmem wyparcia i dalej można uważać się za człowieka kryształowego). Mija czas i cały czas jest ten fakt w nieświadomości a na zewnątrz człowiek jest uśmiechnięty. Po latach wydobywają się na poziom świadomy emocje: nie wiem skąd ale czuję się winna / zastraszona. Nie wiem skąd bo treść nadal pozostaje w nieświadomości a ja przeżywam „bez powodu” negatywne emocje. Należy więc połączyć treść z emocjami i to ma moc uzdrowienia.

• Tłumienie - nie jest świadomym mechanizmem zapominania lecz odwracaniem uwagi od impulsów, które płyną ze strony id. (np. libido w kierunku osoby zamężnej jest kierowane świadomie w kierunku innych osób żeby nie myśleć niewłaściwie)

• Projekcja - mechanizm obronny polegający na rzutowaniu własnych uczuć i pragnień na inne osoby (eksternalizacja, to co jest wewnątrz rzutuje na moje postrzeganie innych; przypisuję im swoje odczucia). (np. mówi się: TY MNIE NIENAWIDZISZ - a to ja mam tak negatywne emocje - ON SIĘ NA MNIE UWZIĄŁ).

• Kompensacja - "wyrównanie", uzupełnienie, polega na wyrównywaniu braków, defektów, które dostrzega się u siebie przez jakąś specjalną aktywność

• bezpośrednia polega na tym, że aktywność dotyczy bezpośrednio tego braku

• pośrednia aktywność w innej dziedzinie by zatrzeć brak w innej

• Regresja - oznacza "cofnięcie" rozwoju, następuje w różnych etapach życia, przechodzenie z etapów jest często stresujące. Ego może cofnąć się do wcześniejszego stanu, ale przynosi to ulgę. Chwilowe zatrzymanie się daje dobre samopoczucie. Jeśli ego nauczyło się używać dany mechanizm obronny to potem będzie to powielane - jeśli będzie to stałe nie rozwinie się osobowość.

• Identyfikacja - automatyczne, nieświadome przyjmowanie różnych schematów reagowania, upodabnianie się do kogoś innego w celu poprawy sytuacji psychicznej np. w czasie załamania psychicznego.

• Internalizacja - dojrzały sposób identyfikacji, przejmuje wartości i ideały, ale nie dopasowuje ich do swoich, a jedynie ubogacam - np identyfikuje się z jakimś świętym. Swoją osobowość budujemy wówczas na podstawie innych osobowości.

• Imprejekcja przyswajanie z zewnątrz czegoś co było skierowane do innych - do siebie (przyjmowanie winy na siebie). Jest to np. próba ocalenia autorytetu nawet za cenę poniżenia siebie. Może prowadzić do depresji lub samobójstwa.

• Racjonalizacja - tłumaczenie i usprawiedliwanie własnych czynów, które są niezgodne z wyznawanym systemem moralnym. Nie jet to złe, ale zamiast naprawić błąd, angażujemy całego człowieka, co w efekcie prowadzi do zablokowania rozwoju własnej osoby. Są dwa sposoby:

• słodka cytryna (zamienianie w coś dobrego nieprzyjemnej rzeczy, którą się wybrało)

• kwaśne winogrona (mechanizm ten polega na tym, że kwasi się winogrona gdy się ich nie mogło osiągnąć: szuka się argumentów, że to wcale nie było takie wspaniałe)

• Sublimacja - mechanizm, który jest zdrowy dla osobowości. Przekierowanie energii psychicznej z celu nieakceptowanego (którego nie można zrealizować ku celom, które są aprobowane społecznie. Id popycha człowieka ku popędom i tę energię przekierowuje się na akceptowane rzeczy. Np. zamiast rozbijać rodzinę osoby żonatej pisze się poemat czy maluje obraz. W ten sposób rozwija się kultura; wszystko co nie jest związane z seksem jest związane z mechanizmem sublimacji (Freud) Sublimacja rozładowuje napięcie oraz wnosi wartości kulturowe.

Zastrzeżenia do psychoanalitycznej interpretacji człowieka

1. Biologizm i determinizm wg Freuda nie ma w człowieku duchowej siły, jest tylko popęd, który należy zaspokoić.

2. Interpretacja zamknięta cała energia jest w człowieku, realizacja osobowości dla siebie. Celem życia jest osiągnięcie równowagi - homeostazy - jest to egoizm.

3. Wtórność wartości duchowych są wtórne i symboliczne. Rzeczywista energia to biologiczna, religijna jest złożona.

4. Koncentracja na przeszłości odwrócenie aktywności człowieka - zasadniczo człowiek myśli o przyszłości ,planuje. Freud każe patrzeć w przeszłość i ją analizować jako formę terapii.

5. Spojrzenie kliniczne Freud będąc lekarzem stworzył teorię osobowości, badając osoby chore psychicznie. Wymiar duchowy zastąpiony przez psychologizm, zagadnienia religijno - moralne sprowadzone do kwestii moralnych.

Jung był gnostykiem, zafascynowany Freudem, ale poróżniło go rozumienie libido - cała energia psychiczna oraz miejsce Boga w życiu człowieka. Freud pisał, że wiara i religijność są objawem nerwicy. Jung natomiast opisywał pacjentów na podstawie zachowania poprzez psychoanalizę, ale podczas terapii odsyłał również do duchownego. Był uczniem Freuda i przejął za nim dynamikę osobowości - konflikt nieświadomości ze świadomością. Freud wyróżnia id, ego, superego. Jung natomiast: świadomość i nieświadomość na podstawie dłoni.

• Nieświadomość rzeczy indywidualne, stłumione i wyparte

• kolektywna rzeczy wspólne, doświadczenie naszych przodków, wpływają na funkcjonowanie nas - trzeba do nich dotrzeć.

• Części składowe - archetypy - występujące wspólnie w psychice. Nie jest to jakaś wrodzona treść, są to nasze wrodzone dyspozycje do ukochania rzeczy, wartości w określony sposób.

• Ważne dla rozwoju osobowości - np archetyp starego/ młodego człowieka a także dla obrazu Boga - czyli kontakt człowieka z Bogiem pozwoli nawiązać tutaj odpowiednie relacje.

Człowiek różnie zachowuje się w różnych sytuacjach, często nakładamy maski, jeśli zbyt często będziemy ja zakładać dojdzie do zatracenia własnej tożsamości. Zadaniem człowieka na drodze dojrzewania jest poznanie siebie samego a nie uciekanie od siebie. Skutkiem grzechu pierworodnego jest, to że dążę do tego, czego nie chcę (św. Paweł). Po poznaniu siebie samego następuje konfrontacja z animą - identyfikacja z drugą stroną mojej osobowości.

Jung dzieli życie na dwie części: I poranek - ekstrawertyczne - zenit - kryzys - 35-45 rok życia.
II poranek - introwertyczne człowiek ma iść w głąb siebie.

Jung buduje osobowość człowieka łącząc np. chrześcijaństwo i okultyzm. Jego koncepcja nie jest tak redukcyjna jak u Freuda.

Alfred Ader - twórca psychologii indywidualnej, pierwszy uczeń Freuda, który od niego odszedł. Odrzucił koncepcję dominaty. Syn kupca, wiedeńczyk. Zwrócił uwagę na popęd agresji w sferze. Najważniejsza jest świadomość, która stanowi większość w przeciwieństwie do nieświadomości, która ma z kolei znaczenie drugorzędne. Najważniejsza jest przyszłość (determinuje człowieka). Przeszłość nie jest tak istotna. Człowiek zawsze chce coś znaczyć, a to dążenie zostaje nabyte we wczesnym dzieciństwie. Dziecko słabsze od rodziców, chce być dorosłe, chce osiągnąć sukces, gdy to nie nastąpi powstanie poczucie niższości. Jeśli to nie nastąpi to dążenie przerodzi się w agresję oraz zamykanie się we własnym świecie.

NEOPSYCHOANALIZA

Zapoczątkowali amerykanie.

K. Horney - poddaje pod wątpliwość teorię Freuda. Libido to wyraz miłości, komunikacji międzyludzkiej i odpowiada za rozwój miłości. Nerwice rodzą się z braku miłości. Istotą miłości jest poświęcenie się dla innych. Libido służy do przezwyciężania egoizmu - przez miłość człowiek się otwiera. Świadomość dzieli na 3 selfy:

• self realny - nasze realne możliwości

• self idealny - zawyżone możliwości

• self aktualny - to jak ja aktualnie funkcjonuję

ANALIZA TRANSAKCYJNA

Berne był psychoanalitykiem, który zafascynował się wracającymi z frontu żołnierzami. Wracali oni z traumami i potrzebowali wsparcia. Berne wypracował system terapii grupowej (leczy się więcej osób i jest to mniej kosztowne dla nich bo zamiast jedna osoba wydaje 100 zł na wizytę to 10 złoży się po 10.). Drugie źródło inspiracji to odkrycia neuropsychologów, którzy zajmowali się pacjentami z ranami czaszki i robiono operacje na mózgu; odkryto pewne rzeczy, których neuropsychologia nie wiedziała wcześniej (można robić operację kiedy pacjent jest przytomny lecz znieczulony i w czasie takich operacji pacjenci mieli kontakt z personelem medycznym lecz gdy podrażniono pewien płat mózgu, przechodzili do przeszłości, którą przeżywali na nowo. Człowiek może być w dwóch różnych stanach świadomości. Pewne rzeczy są zapisane w mózgu mimo że ich nie pamiętamy. Pojęcie skryptu życia - mamy w niego wpisane różne wydarzenia i to jak się dziś zachowujemy jest uzależnione od zapisu naszej historii utrwalonej w mózgu. Berne widział w tym sposób na nową pomoc.

Wyróżnia trzy stany, w których możemy funkcjonować:

• → stan dorosłego - światło czerwone - zakazy. Trzecim stanem, który się rozwija jest stan dorosłego, który stara się rozumieć rzeczywistość - komputer mózgowy. Nie zależy on od naszych genów, biologii ani środowiska. Nie jest to wytwór wychowania. Dorosły kształtuje się na skutek naszej własnej inicjatywy. Człowiek pyta, próbuje zrozumieć świat i zaczyna rozwijać swojego Dorosłego jak komputer. Dorosły działa logicznie, próbuje szukać związków między działaniem a efektem a działa racjonalnie. Możemy w każdej chwili wchodzić w relacje z innymi ludźmi: ktoś podchodzi na ulicy i pyta o drogę. Można zastosować do niego zachowania dziecka lub rodzica a dorosły udzieli informacji (np. rodzic krytyczny ofuka turystę że nie wziął mapy).

→ stan dziecka - światło zielone - wolność. Przeżywany już w życiu płodowym. Komunikacja z matką poprzez dotyk, ruchy - niewerbalny kontakt. Po porodzie są one konieczne, inaczej można zachorować na chorobę sierocą. Berger mówi o głaskach czyli bliskości fizycznej i psychologicznej, które są konieczne dla zrównoważonego rozwoju. Nieważna jest ich jakość ale ilość. Nie jest ważne czy są negatywne czy pozytywne. Jest to prowadzone przez dziecko, jak pozyskiwać głaski, oczywiście nieświadomie. Strategia z dzieciństwa pozostaje na całe życie. Sztuka polega na odkryciu sposobu pozyskiwania głasek. Stan dziecka może być dwojaki:

→ dziecko podporządkowane - pozyskuje głaski przez posłuszeństwo i oczekuje pochwały

→ dziecko wolne - krnąbrne, spontaniczne, dąży do przyjemności niezależnie od tego, jaką cenę za to zapłaci.

→ stan rodzica - światło pomarańczowe - ostrożność to pozostałości wpływów rodziców, zakazów, nakazów. Nie ważne czy są słuszne, ważne od kogo pochodzą. Jest to stan socjalizacji. Pochodzą od osób znaczących, które się ceni, szanuje, kocha. Np. mimo że medycyna każe jeść antybiotyk to ja spróbuję czosnku. Tak jak dziecko może być podporządkowane lub wolne tak rodzic ma dwie odmiany:

→ krytyczny - ciągle napomina, ocenia, karze, zakazuje

→ opiekuńczy - przejawia troskę, podtrzymuje na duchu, przejmuje się przeżyciami drugiej osoby. Berne podkreśla, że jeśli ktoś jest wobec siebie rodzicem krytycznym to wobec innych będzie opiekuńczy i odwrotnie: kto dla innych jest opiekuńczy ten dla siebie jest krytyczny. Możemy się odnosić jako rodzice do samych siebie: to źle zrobiłam, dzisiaj już dość się napracowałam - wezmę batonika.

Zwykle używamy tylko jednego stanu.

Transakcja - są trzy rodzaje transakcji, które wyróżnia Berne:

• → transakcja prosta (zawsze równoległa) reakcja ze stanu do którego była skierowana

również gdy na karcenie rodzica dziecko odpowie odwołaniem do rodzica opiekuńczego to jest to transakcja prosta

• → transakcja skrzyżowana

• Gdzie są moje pantofle ? - do dorosłego

• Ja nie jestem od pilnowania Twoich pantofli ! - karcące od rodzica)

odpowiedział inny stan niż się kierowało

→ transakcja ukryta

• Okropną mamy dzisiejszą młodzież - karcący do karcącego

• Nie mam żadnych powodów aby zgodzić się z tą opinią - dorosły do dorosłego

i dialog się urwał bo odpowiedź jest na innej płaszczyźnie.

Podwójne transakcje odbywają się na dwóch płaszczyznach: akceptowanej i psychologicznej. Najważniejsza jest ta jawna transakcja a nie zasłona dymna.

• Czy zechce pani obejrzeć moje prywatne zbiory motyli ? - dorosły do dorosłego

(Podobasz mi się) dziecko do dziecka

• Zawsze chciałam obejrzeć zbiory motyli. - dorosły do dorosłego

(cieszę się że mnie wybrałeś) dziecko do dziecka

Mówi się jedno a ma na myśli drugie; gierka.

• Sprzedaż tego modelu kończy się jutro. - dorosły do dorosłego

(pospiesz się, kupuj już teraz) dorosły do dziecka - podtekst

• Wobec tego kupię od razu - dziecko do dorosłego

Na poziomie jawnym nie było presji ale przekazano komunikat do innego stanu.

Davidson radzi dla uzdrowienia konsultować swoje decyzje z dzieckiem i rodzicem.

Koncepcja Bernego tak jak Freuda służy powrotowi do normalności (pracował z żołnierzami na traumie a nie ze zwykłymi ludźmi). Również ogromny wpływ na człowieka ma dzieciństwo.

W XX wieku dominował behawioryzm i psychoanaliza. W obu tych koncepcjach człowiek był zdeterminowany (środowiskiem lub dzieciństwem, popędem) Determinizm redukuje człowieka do zwierzątka, które nie ma wpływu na siły działające na niego.

PSYCHOLOGIA HUMANISTYCZNA

Nowa teoria psychologii - psychologia humanistyczna podkreśliła rolę TRZECIEJ SIŁY. Nie tylko środowisko, nie tylko popędy lecz także aktywność człowieka wpływa na jego osobowość. Człowiek jest podmiotem rozwoju i funkcjonowania. Początki psychologii humanistycznej znajdujemy w latach 40 oraz podczas II Wojny Światowej. Człowiek jest aktywny i sam kieruje swoim zachowaniem, choć wpływa na niego biologia i środowisko chociaż to on kieruje.

• Człowiek jest unikalną całością; każda jednostka jest jedyna i niepowtarzalna. Można go zrozumieć jedynie przez obraz siebie czyli z subiektywnego punktu widzenia. Należy dać człowiekowi wypowiedzieć się i przedstawić siebie - jest to ważniejsze niż obiektywne przymioty. Np. ktoś kto uważa że jest gruby nie zostanie modelką. Trzeba znać jego obraz siebie.

• Podstawową właściwością natury ludzkiej jest rozum. Człowiek z natury dąży do rozwoju. Natura człowieka chce się rozwijać. Co przeszkadza w tym naturalnym rozwoju ? Znalezienie tej rzeczy jest pomocą. Psychologia powinna zająć się nie patologią lecz ludźmi, którzy się rozwinęli i egzystują w sposób optymalny.

• Główną motywacją człowieka jest dążenie do samorealizacji. To się dzieje w czasie normalnego rozwoju. Normalny człowiek chce się spełnić. Nie chce się wyzwolić spod wpływu rodziców jak u Freuda

• Człowiek jest z natury dobry. Jego działania są twórcze i pozytywne. Agresja jest zaburzeniem.

• Ludzkie zachowanie jest uwarunkowane aktualnym doświadczeniem. Tym co się dzieje tu i teraz

• Człowiek jest świadomy, większość doświadczeń jest zapisana w świadomości. Nie potrzeba analizować przeszłości bo większości jesteśmy świadomi.

• Człowiek jest wolny; może wybierać. Mogą go jej pozbawić zaburzenia rozwoju.

• Człowiek działa nie tylko świadomie ale i celowo nadając sens własnej egzystencji. Nadawania sensu należy do mnie. To ja ustalam moje wartości.

Abraham Maslow

Dwie grupy motywów u Maslowa:

• instynktowne impulsy związane z biologią (głód, pragnienie, bezpieczeństwo) - pragnienia deficytowe; brak czegoś zmusza do działania

• rozwojowe, motywy wzrostu - poszukiwanie czegoś nie z interesu lecz z ciekawości.

• Nieegoistyczna miłość. Rozwój własnego potencjału. Motywy rozwojowe gdy są zaspokajane to się jeszcze bardziej wzmacniają.

Teoria hierarchii potrzeb wg. Masowa. Piramida Maslowa jest niepodważalna.

5 poziomów potrzeb:

1. Potrzeby najniższe - fizjologiczne (jedzenie, picie, sen) to co potrzebne by organizm przeżył, żeby zachować homeostazę, organizm dąży do tego by przeżyć.

2. Potrzeby bezpieczeństwa - nic z zewnątrz nie zagrażało człowiekowi, zabezpieczenie się w środowisku

3. Potrzeby miłości i przynależności - każdy chce należeć do jakieś grupy, relacji, która zaspokaja potrzebę przynależności i miłości.

4. Potrzeby wartości i godności - chęć bycia docenionym

5. Potrzeby samorealizacji - wierzchołek piramidy, zaspokojenie niższych otwiera drogę do zaspokojenia wyższych potrzeb.

Czasem ma miejsce narażenie niższej kosztem wyższej np. bezpieczeństwa kosztem tego by zdobyć jedzenie. Nie czując się bezpiecznie zrezygnuje z przynależności do danej grupy i miłości. Rezygnacja z godności, by zaspokoić potrzebę miłości. Rezygnujemy z wyższych jeśli niższe nie są zaspokojone. Konsekwencja jest taka, że nie można mówić komuś by realizował się, jak nie ma co jeść. W pracy terapeutycznej wychowawczej trzeba zaspokoić niższe, by człowiek mógł realizować wyższe. Potrzeby niższe są na tyle silne, że jeśli się ich nie zaspokoi wyższe nie dochodzą do głosu.

Na tym opiera się pedagogika humanistyczna. Często zaspokajanie potrzeb wyższych odwraca uwagę od potrzeb niższych. Koncepcja ta nie do końca tłumaczy człowieka. Jeśli potrzeba samorealizacji jest najważniejsza prowadzi, to do wielu problemów. Prowadzi np, do rezygnacji z rodziny, odejście od męża, rezygnacji z kapłaństwa itd. Nie ma głębi w tym spojrzeniu na człowieka, ma uzasadnienie nie można robić z tego aksjomatu.

Wg. Maslowa rozwój nie jest celem do którego się dąży, to się dzieje spontanicznie. Wynika on z natury człowieka, ale są czynniki sprzyjające rozwojowi.

Czynnikami tymi mogą być:

• pochwała

• podziw

• przyzwolenie

• sytuacja bezpieczeństwa

• sytuacja w której ratyfikuje się potrzeby

• zapewnienie spokoju, to będzie się lepiej rozwijał

• podtrzymanie emocjonalne - wspierać emocjonalnie kogoś, brak negatywnych emocji potocznie wychowanie bezstresowe, wychowanie ma u niego swój fundament. Trzeba okazywać pozytywne emocje, bo one wspierają rozwój

• Nie może być sytuacji oceniających i porównujących - w klasach pierwszych brak ocen, tylko słoneczka, bo to źle wpływa na dziecko. W życiu te idee nie mają zastosowania. Wychowanie bezstresowe nie przystosowuje do życia codziennego. Jest to trochę jak życie w inkubatorze.

Rozwój następuje wtedy, kiedy następuje przeskok do kolejnego kroku. Jeśli jest niebezpieczeństwo, rozwój nie jest atrakcyjny wg. Maslowa. Dziecku powinno uatrakcyjniać się rozwój, żeby się nie nudziło. Marek Kotański: „Przyczyną narkomanii jest nuda”.

Dziecku powinno się gwarantować bezpieczeństwo, uatrakcyjniać rozwój.

Dziecko musi się rozwijać w poczuciu bezpieczeństwa, musi mieć poczucie samoakceptacji, bo wtedy buduje poczucie wartości, ufa sobie. Otoczenie dziecka nie powinno narzucać wyborów, może proponować ale nie narzucać. Dziecko musi samo wybierać. Tylko wtedy rozwija się.

Wg. niego psychologia musi sięgnąć do filozofii. Pytanie do jakiej filozofii?

Sięga do egzystencjalizmu, później do wschodu (buddyzm, hinduizm).

W latach 60. ruchy kulturowe rozpropagowały idee hinduskie, buddyjskie. Wielu psychologów się zaangażowało w ten ruch. Maslow najbardziej był rozbieżny w swojej koncepcji.

Karl Rogers

Urodził 1902 - 1987

Jest większym praktykiem, stwarza nowe systemy terapii. Nowe metody wprowadza w psychologii.

Rogers pochodził z rodziny protestanckiej, gdzie bardzo wychowywano go w sposób surowy. Pogląd w protestantyzmie, że człowiek jest zepsuty na skutek grzechu pierworodnego. Studiował teologię, chciał zostać pastorem. Rzuca studia zajmuje się pedagogiką. Zakładał, że ludzki byt jest twórczy, podstawowymi determinantami są wartości i wolna wola. Człowiek sam decyduje o swoim zachowaniu. Sam nadaje kierunek swojemu życiu. Kiedy przeniósł się z teol. na psychologię kliniczną wypracowuję terapię niedyrektywną. Z tego wynika wychowanie niedyrektywne.

Terapia niedyrektywna jest wtedy, kiedy terapeuta nie kieruje pacjentem. Nie mówi, co ma robić i nie mówi czego nie ma robić. Nie ocenia.

Karl Rogers jest twórca terapii skoncentrowanej na kliencie.

Mówiąc klient podnosi się rangę pacjenta, czyni się z niego samodzielną jednostkę, bo pacjenta się prowadzi i jest chory. A psychologowie humanistyczni nie chcieli zajmować się ludźmi chorymi. Klient jest współodpowiedzialny za swoją terapię, więc nie można być dyrektywnym, czyli rządzić nim. Terapeuta powinien unikać doradzania, i kierowania osobą, którą wspiera.

Wypracowując koncepcje terapeutyczne chciał wypracować coś przeciwnego do terapii behawioralnej, która działa na zasadzie karania i nagradzania. Chce stworzyć system, który inaczej podchodzi niż psychoanaliza. Jego poglądy mają wpływ na pedagogikę humanistyczną, psychologię humanistyczną, rozwój szkół. Przeniknęło to do naszych szkół, przedszkoli. W klinikach psychiatrycznych powstały antypsychiatria.

Rogers był przekonany, że człowiek z natury jest dobry, jest to aksjomat przyjęty przez niego (założenie, z którym się nie dyskutuje). Jest to aksjomat przeciwny do aksjomatu protestanckiego. Odwraca aksjomat Lutra ale i Freuda (człowiek jest zły, bo popędy prowadzą do zła, dlatego trzeba je kontrolować).

Wszystkie negatywne cechy osobowości są wynikiem nabywanych doświadczeń, że to ja jestem dobry, to znaczy, że miałem złe doświadczenia, to wina środowiska, bo człowiek jest z natury dobry. Jeśli ma problemy to zawinili inni. Pytanie jeśli ludzie są dobrzy, to dlaczego źle wpływam na innych. Zakłada, że natura człowieka, że jeśli pozwolimy jej na naturalną ekspresję, będzie pozytywna, konstruktywna i godna zaufania. Człowiek z natury był wilkiem, antyspołeczny a tu natura jest czymś godnym zaufania i dobrym.

Co jeśli damy wolność a człowiek nadal jest egoistyczny?

Jeśli w czasie terapii ujawniają się negatywne uczucia (złość, agresja, egoizm), to one nie stanowią najgłębszej natury człowieka, jest to faza przejściowa. Jeśli uwolnimy jednostkę od postawy obronnej, stanie się ona wrażliwa a w szczytowej fazie terapii ujawnia się jej piękno, a nie bestia.

Ujawnia się tu szacunek do indywidualności - każdy ma prawo do stanowienia o sobie. Wg. niego każda osoba jest czymś niepowtarzalnym. Wg. Rogersa rodzi się z dążeniem do aktualizacji siebie - samo aktualizacji, samorealizacji. Wrodzona dążność do rozwoju wszystkich swoich możliwości. Tendencja ta jest wrodzona, więc wiąże się z naturą człowieka, zarazem jest powszechna, bo występuje u wszystkich. Główny motyw rozwoju jest wrodzony. Czyli każdy człowiek ma pragnienie w sobie stania się osobą dojrzałą, rozwiniętą. Wielkie znaczenie dla prawidłowego rozwoju człowieka ma obraz siebie, żeby się właściwie rozwijał musi mieć właściwy obraz siebie, własnego „ja”. Obraz siebie płynna całość sądów, pojęć, podstaw zorganizowanych wokół mnie.

Na obraz siebie składa się „ja realne” i „ja idealne”.

Ja realne - to jest to, co ja uważam, że taki jestem. Jaki jestem - inteligentny, zdolny, sympatyczny.

Ja idealne - to jaki, ja chciałbym na prawdę być. Jaki chciałbym być - cechy, które chciałbym uzyskać.

Obraz siebie, każda jednostka, zdobywa podczas rozwoju. Już jako małe dziecko przyjmuje oceny znaczących osób np. rodzic. Oni oceniają i dziecko to przyjmuje. Budowanie obrazu z tego, co się słyszy. Obraz siebie jest płynny, jest czymś plastycznym, czyli obraz siebie może się przeobrazić. Nowe doświadczenia są filtrowane przez obraz siebie, ludzie są skłonni odrzucać i modyfikować je.

Ludzie często reinterpretują doświadczenia z przeszłości, zgodnie z aktualnym obrazem siebie. Żeby zrozumieć człowieka, trzeba poznać jego wewnętrzny punkt widzenia. Trzeba poznać, co on o sobie myśli. Podejście fenomenologiczne do człowieka - polega na tym, że aby go poznać, trzeba poznać jego myślenie o samym sobie. Czyli subiektywna ocena siebie samego. Fakty nie mają znaczenia. Np. człowiek myśli, że nie jest inteligentny i jeśli testy mówią, że jest inaczej, czyli że jest inteligentny, to nie ma to znaczenia, bo jego przekonanie jest inne i to trzeba przyjąć, odrzucając fakty. Nie liczę się z obiektywnymi cechami, muszę spojrzeć na niego tak jak on odbiera świat i co on myśli o sobie. Potrzebna jest empatia.

Obraz siebie może reagować różnie na nowe doświadczenia:

1. Nowe doświadczenia mogą być niezauważone, bo nie pozostają w żadnym związku z obrazem siebie.

2. Jeśli są zgodne z obrazem siebie, są włączone do obrazu siebie. Mam dowód na coś, co ja o sobie myślę. Umacniają obraz siebie, osobowość się ubogaca.

3. Jeśli są niezgodne z obrazem siebie: a) mogą rozbić dotychczasową strukturę i powstaje nowy obraz siebie; b) mogą być zepchnięte do nieświadomości, mogą być zafałszowane - pojawia się mechanizm obronny, mający na celu obronę samego siebie. Pojawiają się w efekcie symptomy neurotyczne np. nerwice. Nerwica jest owocem sprzeczności między obrazem siebie a nowymi doświadczeniami.

Rogers kreśli dwa obrazy człowieka:

Osobowość zdrowa, dobrze przystosowana, w pełni funkcjonująca, jest to docelowy punkt rozwoju.

Osoba zaburzona, o zaniżonej samoocenie, która przyjmuje tylko opinie zewnętrzne, jest uzależniona od nich, w terapii trzeba pomóc tej osobie by je przezwyciężyć i otworzyć ją na rozwój.

Trzeba spełnić pięć warunków by klient mógł się rozwinąć w kontakcie z terapeutą. 3 dotyczą wychowawcy a dwa klienta:

1. Konkurencja - terapeuta musi być konkurentny, czyli autentyczny, musi autentycznie okazywać swoje uczucie, bo klient zauważa zafałszowanie. Bezpośrednio i spontanicznie wyrażanie siebie, bycie przeźroczystym dla wychowanka. Być autentycznym.

2. Empatia - zdolność współodczuwania tego, co czuje druga osoba. Trzeba być zdolnym, by współodczuwać. Odczuwać, to co odczuwa inni.

3. Bezwarunkowe pozytywne odniesienie - bezwarunkowa akceptacja niezależnie, co robi i jak to robi. Nie akceptuję ciebie, jeśli dobrze się zachowujesz, ale akceptuję cie zawsze. Nie mogę postawić warunków. Nie mogę wyrazić dezaprobaty, bo wtedy najlepiej się rozwija.

4. Klient musi chcieć się zmienić - musi to być wolna decyzja. Jeśli się chce zmienić, zacznie się zmieniać.

5. Musi dostrzec u terapeuty te trzy poprzednie cechy - bez dostrzeżenia ich nie ma rozwoju.

Terapeuta w takim podejściu głównie słucha, wyraża akceptację za pomocą gestu, mimiki. Nie udziela rad. Nie wzywa do odpowiedzialności, nie wyraża uznania. Można informować.

Rozumienie człowieka wg. Rogersa jest naiwna. Prawda jest między Freudem a Rogersem.

[Nie możemy do końca ufać naturze. Osłabienie natury sprawia, że grzech nie jest wynikiem środowiska. Św. Augustyn zauważa już u niemowlaków skażenie tej natury, już u nich zauważa egoistyczne zachowania.]

Wiktor Frank (1905 - 1997)

Pochodził z Żydowskiej rodziny, w czasie II WŚ był więźniem obozu koncentracyjnego, tam dokonał obserwacji psychologicznej więźniów. Logo-teoria albo teoria egzystencjalna - związana z doświadczeniem wojny. Podkreśla w swojej koncepcji problem sensu życia oraz nieświadomość duchową - duch w swojej istocie jest nieświadomy w człowieku.

„Nieświadomy Bóg” - zrehabilitował ducha Boga.

Sens (gr.) logos - dlatego logo-teoria i logoterapia - jego koncepcja - protestował przeciwko psychoanalizie i behawioryzmowi, zaliczany do psychologów humanistycznych.

Dla Frankla - człowiek to byt złożony a to, co w nim najbardziej ludzkie to duchowość i to uniemożliwia przeciwstawianie się naturze. Byt ludzki składa się z trzech warstw:

1. Naus - warstwa neotyczna - jest prawdopodobieństwo, do głosu dochodzi osoba, która ma wolną wolę i podejmuje decyzje, jak chce

2. Psyche - warstwa psychologiczna (nastrój) - procesy psychologiczne, tutaj rządzą prawidłowości

3. Soma - ciało, sfera fizjologiczna - rządzą prawa biologii, np. trzeba jeść, nie ma wolności

Te warstwy odnoszą się do siebie, wpływają i mieszają.

Choroby psychosomatyczne - boli ciało, ale wpływ na to ma psychika - problemy natury psychosomatycznej. No-psychosomatyczne choroby - grzech, smutek, i wady - nerwica nogenna, geneza noetyczna - z powodu defektów w duchu.

Aktywność podmiotowo - osobowa - do natury noetycznej

Organizm psychofizyczny jest warunkiem, żeby przejawiała się psychika. Duch nie pochodzi z ciała i psychiki. Rozwój w każdej sferze może przebiegać inaczej - np. można być dojrzałym psychicznie, ale nie fizycznie, one się nie warunkują. W sferze somatycznej człowiek jest zdeterminowany, w psychicznej - popychany, a w duchowej wolny. W sferze duchowej człowiek przyjmuje sens, albo go odrzuca. Do sfery duchowej: poznanie intelektualne, sumienie, odpowiedzialność i wola sensu.

Człowiek wg. Grankla jest wolny i odpowiedzialny.

Sens życia samemu się nie nadaje, go można odnaleźć, bo jest on poza człowiekiem, jeśli odda się wyższej sprawie (transcendowanie miłości ku innej osobie), można go odnaleźć.

Auto-transcendowanie wyższą sprawą są inne osoby.

Opisywał typ więźniów zwanych muzułmanami tzn. takich, którzy się poddawali, twierdząc, że to nie ma sensu. Jeśli ktoś przestał sens widzieć, umierał. On przeżył, dlatego, że kochał żonę - ta miłość trzymała go przy życiu. Człowiek, jeśli wie po, co żyje, przeżyje każdą sytuację.

Jako Żyd miał koncepcję personalistyczną Boga - transcendencja ma charakter osobowy.

Jeśli jednostka koncentruje się samo aktualizacji, nie uzyska pełni szczęścia. Szczęście znajduje się przy okazji tego poświęcenia. Jeśli ktoś nie dostrzega sensu w swoim życiu to pojawia się pustka egzystencjalna. Źródłem tej pustki jest fakt, że człowiek nie posiada instynktu, nie wie co ma czynić, drugim powodem jest zakwestionowanie (zanegowanie) tradycji przodków. W efekcie człowiek zachowuje się, jak inni wokół niego, albo robi to co mu karzą. To wywołuję próżnię egzystencjalną współczesnego człowieka, co prowadzi do nerwicy nooegennej.

Sens życia a poczucie sensu życia.

Sens, coś istnieje obiektywnie poza człowiekiem, zaś poczucie jest czymś subiektywnym, może to mieć lub nie. Frankl mówi, że możemy go odnaleźć. Podstawa logoterapii życie ma sens, ale trzeba go odnaleźć. Człowiek poszukujący sensu może się odnaleźć na nieskończoność.

Sens częściowy - pamiętanie czegoś konkretnego. Suma sensów częściowych, to sens całościowy - może życie, moje osiągnięcia.

Sens absolutny - sens w odniesieniu do wartości ostatecznych (Bóg, Zbawienie).

Osoba młodo umierająca może stracić sens całościowy, ale zostaje zachowany sens absolutny. Wiek, długość życia nie mają na to wpływu.

Frankl miał poczucie absolutnego sensu. Tylko człowiek, który realizuje sens dobrze się czuje, jest zdrowy. Frustracja egzystencjalna - stan zwątpienia w sens swojego życia - skutek to nerwica albo depresja.

Triada neurotyczna:

• depresja (może być objawem nerwicy tutaj) ale też choroba niezależna od nerwicy

• agresja

• uzależnienie

Wg. niego 20-30% nerwic to wynik frustracji egzystencjalnej. W zależności od środowiska w 80% kryzysy przejściowe. Dla leczenia nerwicy neogenicznej - logoterapia.

W sferze duchowej też jest zakorzeniona sfera religijna, jest głęboką specyficzną ludzką potrzebą, pragnienie Boga. Niekoniecznie z powodu lęku czy społeczeństwa potrzeba religijna - zakorzenienie w naturze człowieka. Gdyby ta potrzeba nie miała sensu byłaby ciężarem - bo ewolucja nie stworzyła przyrody bezsensu - dlatego musi, to czemuś służyć. Ale człowiek jest wolny i może zagłuszyć potrzebę religijną, spychając ją do podświadomości - w snach daje, to o sobie znać. Przejawy, że ktoś emocjonalnie reaguje na religię, wskazuje na mechanizm wyparcia.

Kazimierz Dąbrowski (1902-1980)

Jako dziecko, podczas I WŚ doświadczył zbrodni, oglądał martwe ciała żołnierzy - to wywarło na nim potrzebę widzenia i wiedzenia. Studiował różne kierunki - medycynę, polonistykę, filozofię, teologię. Prof. na Uniwersytecie w Genewie. Sensu szukał w teologii. Przed wojną założył Instytut Higieny Psychicznej. Na jakiś czas aresztowany przez gestapo. W 1950 r. oskarżony o idealizowanie, uwięziony przez władze komunistyczne.

Jego teoria: teoria dezintegracji pozytywnej (TDP)

Każdy człowiek odpowiada za swój rozum i życie - podejście do odpowiedzialności.

2 prądy: autotonicznee (egocentryczne) ku sobie; alterotoniczne (symptoniczne) ku innym, np. potrzeby społeczne, religijne.

Ale niektóre popędy są na pograniczu, np. seksualny. Oprócz popędów, człowiekiem kieruje wola.

Rozwój jest procesem progresywnego wzrostu integracji, i prowadzi do kolejnej integracji na coraz wyższe poziomy, celem jest pełnia człowieczeństwa.

---