14. Ustrój sądownictwa
14.1 Uwagi wstępne
Nowelizacja 1989
Nowelizacja konstytucji z 7. kwietnia 1989, zmieniła m.in. rozdział 7: „Sąd i prokuratura”:
Art. 60.1. Sędziowie są powoływani przez prezydenta na wniosek Krajowej Rady Sądownictwa.
Art. 60.2. Sędziowie są nieusuwalni, z wyjątkiem przypadków określonych w ustawie.
Art. 60.3. Uprawnienia, skład i sposób działania Krajowej Rady Sądownictwa określa ustawa.
Art. 61.3. Usunięto z niego zapis o powoływaniu sędziów Sądu Najwyższego na 5 lat.
Art. 64.4. Pierwszy Prezes Sądu Najwyższego jest powoływany spośród sędziów Sądu Najwyższego oraz odwoływany przez Sejm na wniosek Prezydenta, a prezesi Sądu Najwyższego - przez Prezydenta.
Ustawa z 29. grudnia 1989:
Znaczenie porządkujące
Wprowadzenie nazwy „Sądy powszechne” w art. 56.1 Konst.
Ustawa z 19. kwietnia 1991 o zmianie Konst. RP skreśliła art. 58, określający anachronicznie cele wymiaru sprawiedliwości.
Reforma prokuratury
Celem reform z 1989 włączenie prokuratury do systemu organów rządowych. Zmiany regulacji konstytucyjnej:
Art. 64.1. Prokuratura strzeże praworządności i czuwa nad ściganiem przestępstwa.
Art. 64.2. Prokuratura podlega Ministrowi Sprawiedliwości, który sprawuje funkcję Prokuratora Generalnego
Art. 64.3. Tryb powoływania i odwoływania prokuratorów oraz zasady organizacji i postępowania organów prokuratury określa ustawa.
Skreślenie artykułów 65 i 66.
Mała konstytucja
Nowelizacja z 17. października 1992 pozostawiła w mocy rozdziału 7. Konst. z 1952 z wyjątkiem art. 60.1. Charakter czysto techniczny, bo uprawnienie to zostało przeniesione do rozdz. 3. dotyczącego prezydenta (art. 42)
Konstytucja z 1997
Nadanie rangi konstytucyjnej:
Krajowej Radzie Sądownictwa - art. 186
Naczelnemu Sadowi Administracyjnemu - art. 284
Instancyjność - art. 176
Dekonstytucjonalizacja prokuratury
Dualizm sądowy: sądy i trybunały, art. 10.2
Sądy: stosowanie prawa do konkretnych zdarzeń i władcze rozstrzyganie sporów ze stosunków prawnych. Zadania te sprawują:
Sąd Najwyższy
Sądy powszechne
Sądy administracyjne
Sądy wojskowe
Trybunały:
Konstytucyjny - badanie konstytucyjności prawa
Stanu - orzekanie o odpowiedzialności konstytucyjnej
Zarówno sądy i trybunały wydają wyroki w imieniu Rzeczpospolitej Polskiej (art. 174. Konst, zasada jednolitości orzekania).
Atrybuty władzy sądowniczej:
Odrębność
osobny rodzaj władzy
Niezależność
limitowana zasadą legalizmu
działa na podstawie i w granicach prawa stanowionego przez ustawodawcę
niezależności nie niweczy nominowanie sędziów przez Prezydenta:
- nie powołuje ich z własnej inicjatywy, tylko na wniosek KRS
- actus contrarius niemożliwy
14.2 Ustawa o Krajowej Radzie Sądownictwa
Postulat o utworzenie KRS już w latach 1980-1981. Ustawa o KRS uchwalona 20. grudnia 1989. Składa się z ogólnej klauzuli kompetencyjnej: „ KRS strzeże niezawisłości sędziowskiej i niezależności sądów (art. 1.2), a następnie wymienia przykładowe kompetencje. Późniejsza ustawa o KRS (27. lipca 2001) powiela ten schemat.
Uprawnienia KRS
Wg artykułu 2. powyższej ustawy są to w szczególności:
podejmuje uchwały w sprawach wystąpienia do Trybunału Konstytucyjnego o zbadanie zgodności z Konstytucją RP aktów normatywnych w zakresie dotyczącym niezawisłości sędziów i niezależności sądów
rozpatruje i ocenia kandydatury do pełnienia urzędu sędziowskiego na stanowiskach sędziów Sądu Najwyższego i NSA oraz na stanowiska sędziowskie w sądach powszechnych i sądach wojskowych.
przedstawia Prezydentowi RP wnioski o powołanie sędziów w Sądzie Najwyższym, NSA, sądach powszechnych i sądach wojskowych
rozpatruje wnioski o przeniesienie sędziów w stan spoczynku, wyraża zgodę na dalsze zajmowanie stanowiska przez sędziego, który ukończył 65 lat
rozpatruje wystąpienia sędziów w stanie spoczynku o powrót na stanowisko sędziowskie
wybiera rzecznika dyscyplinarnego sędziów i sądów powszechnych
wyraża opinie w sprawie powołania i odwołania prezesa albo wice-prezesa sądu powszechnego albo sądu wojskowego
uchwala zbiór zasad etyki zawodowej sędziów i czuwa nad ich przestrzeganiem
Rada może zarządzić przeprowadzenie:
wizytacji sądu albo jednostki organizacyjnej
lustracji pracy sędziego, którego indywidualna sprawa podlega rozpatrzeniu przez Radę
Status prawny KRS
Wg uchwały SN z 23. lipca 1992 KRS to: „część struktury centralnych organów administracji wymiaru sprawiedliwości z pewnymi uprawnieniami właściwymi dla samorządu zawodowego” - za powyższą charakterystyką bardziej przemawia skład KRS niż kompetencje.
Skład KRS
Pierwszy Prezes SN, Minister Sprawiedliwości, Prezes NSA i osoba powołana przez Prezydenta RP
15 członków wybranych spośród sędziów SN, sądów powszechnych, sądów administracyjnych i wojskowych
4 członków wybranych przez Sejm spośród posłów oraz 2 wyb. przez senat spośród senatorów (art. 187 Konst).
Upływ kadencji
Kadencja członka trwa 6 lat, może być skrócona, gdy:
Śmierć
Zrzeczenie się mandatu
Odwołanie przez organ, który dokonał wyboru
Powołanie sędziego na inne stanowisko sędziowskie
Wygaśnięcie mandatu posła lub senatora
Wygaśnięcie albo rozwiązanie stosunku służbowego sędziego
Przejście lub przeniesienie w stan spoczynku
Prezydium Rady
Z pośród członków Rady powoływani (i odwoływani): Przewodniczący, 2 wice-przewodniczących, 3 członków.
Prezydium kieruje pracami rady.
Finansowania
Koszty działania Rady pokrywane z budżetu państwa, członkowie Rady otrzymują:
Diety
Zwrot kosztów wg zasad obowiązujących przy podróżach służbowych
14.3 Prawo o Ustroju Sądów Powszechnych
Ustawa Prawo o Ustroju Sądów Powszechnych uchwalona została 27. lipca 2001.
Sądowy wymiar sprawiedliwości
Art. 1 § 2 powtarza za art. 175 Konst. zasadę sądowego monopolu wymiaru sprawiedliwości.
Wymiar spraw. pojmowany w znaczeniu podmiotowym - działalność sądów polegająca na konkretyzowaniu i realizowaniu norm prawnych w celu ochrony praworządności. Odpowiada temu art. 177 Konst. Zwolennicy ujęcia przedmiotowego uznają za wym. spraw. działalność (nie koniecznie sądów) polegającą na rozstrzyganiu konfliktów ze stosunków prawnych - ujęcie niekonstytucyjne.
Ochrona prawna
Wg ustawy sądy wykonują także zadania z zakresu ochrony prawnej. Zadania te mają charakter subsydiarny, wykonywane są przez referendarzy sądowych (art. 2).
Sądy grodzkie
Przepisy końcowe i przejściowe Konst. zezwalały na orzekanie przez Kolegia do spraw wykroczeń przy sądach rejonowych przez 4 lata od wejścia w życie Konst. Art. 13 ustawy tworzy jako wydziały lub wydziały zamiejscowe sądów rejonowych sądy grodzkie. Ustawa powierza im rozpoznawanie spraw:
O wykroczenia w I instancji
O wykroczenia skarbowe i przestępstwa skarbowe zagrożone karą grzywny, karą ograniczenia wolności albo karą pozbawienia wolności do lat 2
O przestępstwa ścigane z oskarżenia prywatnego z wyjątkiem spraw podlegających rozpoznaniu z udziałem ławników
O pozostałe przestępstwa podlegające rozpoznaniu w postępowaniu przyspieszonym
Cywilnych podlegających rozpoznaniu w postępowaniu uproszczonym
Sądy powszechne
To sądy:
Apelacyjne
Okręgowe
Rejonowe
Sprawy należące do sądów powszechnych rozpoznają s. rejonowe, z wyjątkiem spraw przekazanych ustawami do właściwych sądów okręgowych. Te rozpatrują ponadto odwołania od s. rejonowych. Odwołania od orzeczeń s. okręgowych w I instancji rozpatrują sądy apelacyjne.
Zasady wymiaru sprawiedliwości
Przepisy ogólne dawniejszej ustawy niewiele miejsca im poświęcały. Obecna ustawa formułuje zasady ustroju sądów i postępowania przed nimi. Nie tyle powiela uregulowania Konst. co podkreśla najbardziej charakterystyczne cechy. Nadanie ustawie waloru zupełnej i całościowej regulacji.
Gwarancja praworządności
Sądy muszą funkcjonować w oparciu o określone decyzje ustawodawcy gwarantujące ochronę podstawowych dóbr prawnych:
Powoływanie sędziów przez Prezydenta na wniosek KRS (art. 54)
Udział czynnika społecznego w rozpoznawaniu sprawy (art.4)
Wydawanie wyroków w imieniu RP (art. 42 § 1)
Nadzór judykacyjny SN (art. 7)
Jawność postępowania (art. 42 § 2)
Instancyjność postępowania (art. 16)
Niezawisłość sędziowska
Nie tożsama z niezawisłością (niezależnością) sądów - brakiem możliwości zmiany orzeczenia przez władzę ustawodawczą, bądź wykonawczą.
Polega na podległości sędziów tylko Konstytucji i ustawom. Orzekają wyłącznie na podstawie ustawy i zgodnie z własnym sumieniem. „Ustawa” w rozumieniu tych przepisów oznacza każdy akt samoistny o mocy równej lub wyższej ustawowej, np. ratyf. Umowa międzynarodowa) Niezawisłość sędziego nie wyłącza obowiązku spełniania zleceń w zakresie administracji sądowej. Sędzia może żądać pisemności zlecenia (art. 78) .
Immunitet sędziowski, nieusuwalność
Immunitet jedną z podstawowych gwarancji niezawisłości sędziowskiej (art. 79):
Uzależnienie zatrzymania lub pociągnięcia do odpowiedzialności karnej sądowej lub administracyjnej od zezwolenia właściwego sądu dyscyplinarnego
Nietykalność nie dotyczy syt. in flagrante, tj. złapania na gorącym uczynku
Sędzia za wykroczenia odpowiada wyłącznie dyscyplinarnie
Sędziowie nieusuwalni ze swojego stanowiska. Złożenie sędziego z urzędu, zawieszenie w urzędowaniu, przeniesienie do innej siedziby lub na inne stanowisko wbrew jego woli może nastąpić jedynie na mocy orzeczenia sądu i tylko w przypadkach określonych w ustawie. Prawo mocne orzeczenie o złożeniu z urzędu, lub orzeczeniu środka karnego o pozbawieniu praw publicznych lub zakazu zajmowania stanowiska sędziego pociąga za sobą utratę urzędu i stanowiska sędziego.
Stan spoczynku
Sędzia przechodzi w stan spoczynku po ukończeniu 65 roku życia, chyba że KRS na wniosek sędziego i po zasięgnięciu opinii kolegium właściwego sądu wyrazi zgodę na dalsze zajmowanie stanowiska, max. do osiągnięcia 70 lat.
Przesłanki nominacji
Zgodnie z art. 60 § 1 sędzią może być ten, kto:
Posiada obywatelstwo polskie i korzysta z pełni praw cywilnych i obywatelskich
Jest nieskazitelnego charakteru
Ukończył wyższe studia prawnicze w Polsce i uzyskał tytuł magistra lub zagraniczne uznane w Polsce
Jest zdolny, ze względu na stan zdrowia, do pełnienia obowiązków sędziego
Złożył egzamin sędziowski lub prokuratorski
Pracował w charakterze asesora sądowego lub prokuratorskiego co najmniej 3 lata lub referendarza sądowego przez okres 5 lat
Ukończył 29 lat
Wymagania aplikacji, asesury i egzaminu nie dotyczą m.in. profesorów, doktorów habilitowanych nauk prawnych, prokuratorów, adwokatów i notariuszy.
Apolityczność
Służy ona niezawisłości sędziego. W okresie zajmowania stanowiska nie może należeć do partii politycznej ani brać udziału w żadnej działalności politycznej. Sędzia mianowany, powołany lub wybrany do pełnienia funkcji w organie państwowym, samorządu terytorialnego, w służbie dyplomatycznej jest obowiązany zrzec się swojego stanowiska.
Ławnicy
Ławnikiem może być wybrany ten, kto:
Posiada obywatelstwo polskie i korzysta z pełni praw cywilnych i obywatelskich
Jest nieskazitelnego charakteru
Ukończył 30 lat
Jest zatrudniony lub zamieszkuje w miejscu kandydowania co najmniej od roku
Ławników do s. okręgowych i rejonowych wybierają rady gmin, których obszar jest objęty właściwością tych sądów - głosowanie tajne (art. 159 § 1). Ławnicy w orzekaniu niezawiśli, podlegają tylko ustawom. Nie mogą przewodniczyć rozprawie, czy naradzie, ani wykonywać czynności sędziego poza rozprawą, chyba że ustawy stanowią inaczej.
Kadencja trwa 4 lata. Mandat wygasa w wypadku pozbawienia praw publicznych prawomocnym wyrokiem sądowym. Rada gminy może odwołać ławnika z własnej inicjatywy lub na wniosek prezesa właściwego sądu, w razie nie wykonania ob. ławnika, lub zachowania godzącego w powagę sądu (art. 165).
Organizacja i struktura sądów
Sądy rejonowe tworzy się dla jednej lub większej liczby gmin. Sąd okręgowy tworzy się dla co najmniej 2 sądów rejonowych (okręg sądowy). Sąd apelacyjny tworzy się dla obszaru co najmniej 2 okręgów sądowych. Min. Spraw. po zasięgnięciu opinii KRS (w drodze rozporządzenia) tworzy i znosi sądy powszechne oraz ustala ich siedziby i obszary właściwości.
Organy sądów
Organami sądów są:
W sądach apelacyjnych i okręgowych:
prezes sądu
kolegium sądu
W sądach rejonowych:
prezes sądu
Nadzór Min. Sprawiedliwości
Sprawuje nadzór zwierzchni nad dział. Administracyjną sądów, jest organem kreacyjnym dla prezesa i wice-prezesów sądów pow.
Prezes sądu
kieruje sądem i reprezentuje go na zewnątrz
pełni czynności z zakresu administracji sądowej
jest zwierzchnikiem służbowym sędziów danego sadu
powierza sędziom pełnienie funkcji i zwalnia ich z pełnienia po zasięgnięciu odpowiednich opinii
Prezesa s. apelacyjnego powołuje Min. Spraw. spośród sędziów sądu apelacyjnego bądź SN, po zasięgnięciu opinii zgromadzenia ogólnego sędziów apelacji (organ samorządu sędziowskiego)
Prezesa s. okręgowego powołuje Min. Spraw. spośród sędziów sądu okręgowego bądź apelacyjnego, po zasięgnięciu opinii zgromadzenia ogólnego sędziów okręgu i opinii prezesa przełożonego s. apelacyjnego. Tak samo powołuje się prezesa s. rejonowego.
Kadencja prezesa s. rejonowego trwa 4 lata, pozostałych 6. Prezes i wiceprezes mogą być odwołani w toku kadencji przez Min. Spr. w przypadku nie wywiązywania się z obowiązków służbowych lub gdy dalsze pełnienie tej funkcji nie da się pogodzić z dobrem wymiaru sprawiedliwości.
Kolegium sądu
Kadencja trwa 2 lata. Kolegium s. apelacyjnego składa się z 3-5 członków wybieranych przez zgromadzenie ogólne sędziów apelacji spośród sędziów s. apelacyjnego.
Kolegium s. apelacyjnego składa się z 4-8 członków wybieranych przez zgromadzenie ogólne sędziów okręgu spośród jego członków, w tym połowa pochodzi z sądu okręgowego.
Kompetencje:
ustalanie podziału czynności w sądzie
przedstawianie zgr. ogólnemu sędziów opinii na temat kandydatów na stanowiska sędziowskie
wyrażanie opinii o kandydacie na wiceprezesa (powoływanego przez Min. Spr. na wniosek prezesa)
wyrażanie opinii o kandydatach mających pełnić funkcje przewodniczących wydziałów, wizytatorów
rozpatrywanie odwołań od rozstrzygnięć prezesa sądu
wyrażanie opinii w innych sprawach osobowych dotyczących sędziów
Samorząd sędziowski
Tworzony przez sędziów. Tworzy go zgromadzenie ogólne sędziów apelacji (składa się z sędziów s. apelacyjnego) i zgr. og. s. okręgu (z sędziów. s. okręgowego i delegatów sędziów sądów rejonowych, w liczbie 2/3 liczby sędziów s. okręgowego). Zgromadzenie ogólne:
przedstawia KRS kandydatów na stanowiska sędziów
wyraża opinie o kandydatach na prezesa sądu
wybiera członków kolegium
wysłuchuje informacji prezesa sądu o działalności sądów i wydaje opinie w tym zakresie
rozpatruje sprawozdania z działalności kolegium sądu
omawia kierunki jego pracy
Wydziały sądu rejonowego
cywilny
karny - sprawy karne w tym o wykroczenia rozp. w II instancji
rodzinny i nieletnich (sąd rodzinny)
pracy (sąd prac)
ksiąg wieczystych
wydział gospodarczy - w sądzie rej. mającym siedzibę w mieście będącym siedzibą s. okręgowego, lub mieście na prawach powiatu
Wydziały sądu okręgowego
cywilny - w I inst. sprawy cywilne i rodzinne, w II inst. spraw cywilnych oraz spraw należących do dyspozycji sądów rodzinnych
karny - sprawy karne w I i II inst.
penitencjarny i nadzoru nad wykonywaniem orzeczeń karnych
pracy i ubezpieczeń społecznych
gospodarczy
W sądzie okręgowym w Warszawie ponadto:
sąd antymonopolowy - oddzielna jednostka organizacyjna do spraw z zakresu ochrony konkurencji
odrębna jednostka organizacyjna do spraw rejestrowych
Wydziały sądu apelacyjnego
cywilny - II inst. sprawy cywilne, gospodarcze, rodzinne i opiekuńcze
karny - sprawy karne w II inst.
pracy i ubezpieczeń społecznych - sprawy w II inst.
w Warszawie ponadto Wydział Lustracyjny
14.4. Ustawa o Sądzie Najwyższym
Zasada nadzoru judykacyjnego SN
Wynika z konstytucyjnych zasad organizacji i funkcjonowania wymiaru sprawiedliwości poświęconych naczelnemu organowi sądowemu. Rozwija je ustawa z 23. listopada 2002 o Sądzie Najwyższym. Eksponuje prawnokonstytucyjny wymiar unormowania, np. poprzez uwidocznienie funkcji orzeczniczej i sprawowania wymiaru sprawiedliwości.
Zadania sądu (art. 2)
nadzór nad innymi sądami w zakresie orzekania
rozpoznawanie spraw przekazanych szczególnymi przepisami
zapewnienie prawidłowości oraz jednolitości wykładni prawa
opiniowanie projektów nadesłanych ustaw
Sposób wykonywania nadzoru judykacyjnego
rozpoznawanie środków odwoławczych od orzeczeń sądowych, kasacji (s. powszechne), kasacji i apelacji (s. wojskowe)
podejmowanie uchwał rozstrzygających zagadnienia prawne budzące wątpliwości lub rozbieżności w orzecznictwie SN, sądów powszechnych, wojskowych (na wniosek s. apelacyjnego orzekającego w konkretnej sprawie, bądź w post. abstrakcyjnym na wniosek I Prezesa SN, RPO, Prok. Generalnego, Rzecznika Ubezpieczonych w zakresie właściwości).
Wykonuje inne czynności wyrażone w Konst. i ustawach (art. 183.2 Konst)
orzekanie o ważności referendum i wyborów
opiniowanie projektów ustawi i innych aktów normatywnych
Powoływanie sędziów SN
Uchylenie kadencyjności. Sędziów powołuje Prezydent na wniosek KRS na czas nieokreślony. I Prezes SN powoływany przez Prezydenta na 6 letnią kadencję spośród kandydatów przedstawionych przez Zgr. Ogólne SN (art. 183 Konst).
Na stanowisko sędziego SN (oprócz wymagań na zwykłego sędziego) kandydat musi wyróżniać się wysokim poziomem wiedzy prawniczej oraz doświadczeniem popartym pracą przez co najmniej 10 lat na stanowisku sędziego, prokuratora, radcy prawnego, wykonywania zawodu adwokata lub notariusza. Wygaśnięcie stos. służbowego następuje z chwilą uprawomocnienia się orzeczenia sądu dyscyp. o złożeniu z urzędy (art. 29 ustawy).
Status sędziego SN
Wyodrębnienie w ustawie rozdziału o jego prawach i obowiązkach (art. 34-51). Poprzednia ustawa odsyłała do ust. Prawo o ustr. sądów powszechnych.
Struktura SN
Podział w przepisach ogólnych ustawy, art. 5:
Pracy i Ubezpieczeń Społecznych
Izba Cywilna
Izba Karna
Izba Wojskowa
Izby sprawują nadzór nad orzecznictwem s. powszechnych i wojskowych (według właściwości rzeczowej). Pracami każdej z izb kieruje jeden z Prezesów SN, powołany przez Prezydenta (art. 9.2) Pracami SN kieruje I Prezes (art.8.1)
Organy kolegialne w SN:
Zgromadzenie Ogólne Sędziów SN
Zgromadzenia sędziów izb
Kolegium SN
14.5 Struktura Sądów Szczególnych
Należą do nich sądy administracyjne i wojskowe, wyliczone w art. 175 Konstytucji (termin sądy powszechne dotyczy języka prawniczego, nie prawnego!)
Sądy administracyjne
Właściwością jest sądowa kontrola nad wykonywaniem administracji publicznej pod względem zgodności z prawem (inne poza legalnością kryteria tylko na mocy ustawy).
Poza Konst. sprawę regulują:
Ustawa z 25. lipca 2002 - Prawo o ustroju sądów administracyjnych
Ustawa z 30. sierpnia 2002 - Prawo postępowania przed sądami administracyjnymi
W myśl pierwszej s. admin. są:
NSA
Wojewódzkie sądy administracyjne (wsa) tworzone dla 1 lub kilku województw (utworzono 14 wsa)
Sędziowie powoływani są przez Prezydenta na wniosek KRS, kandydatów przedstawiają zaś zgromadzenia ogólne właściwych wsa.
WSA orzekają w sprawach:
Skarg na decyzje administracyjne, inne postanowienia wydane w postępowaniu administracyjnym, egzekucyjnym i zabezpieczającym, inne akty i czynności z zakresu administracji publicznej, a także skargę na bezczynność w tych sprawach
Skargę można wnieść po wyczerpaniu drogi postępowania przed organami adm. I samorządowymi kolegiami odwoławczymi. Od wyroku przysługuje kasacja do NSA, lecz orzeczenie NSA może tylko uchylić zaskarżoną decyzję, zaś samo rozstrzygnięcie sprawy zależy od odpow. organu administracji publicznej
Skarg na akty prawa miejscowego
Sporów o właściwości między org. jednostek samorządu teryt. i między samorządnymi kolegiami odwoławczymi, spory kompetencyjne między org. jedn. samorządu terytorialnego a org. adm. rządowej (właściwość NSA)
Właściwość NSA
NSA sprawuje nadzór nad orzecznictwem WSA poprzez:
Rozpatrywanie skarg kasacyjnych
Uchwały wyjaśniające wątpliwości prawne
Na czele NSA Prezes powoływany przez Prezydenta na 6 letnią kadencję spośród 2 kandydatów przedstawionych przez Zgr. Ogólne NSA.
NSA dzieli się na 3 izby, a na czele każdej stoi wiceprezes, powoływany przez Prezydenta na wniosek Prezesa NSA, złożony za zgodą Zgr. Ogólnego:
Finansową
Gospodarczą
Ogólnoadministracyjną
Sądy wojskowe
Funkcjonują na mocy ustawy z 21. sierpnia 1997. Orzekają jedynie w sprawach karnych. Podmioty podległe:
Żołnierze w czynnej służbie wojskowej
Wyjątkowo pracownicy cywilni wojska
Postępowanie dwuinstancyjne:
I inst. - sądy garnizonowe
II inst. - sądy okręgowe, obejmujące właściwością okręgi wojskowe. Właściwe ponadto w I inst. w sprawach przestępstw o dużym ciężarze gatunkowym
Odwołania od s. okręgowych w I inst. podejmuje Izba Wojskowa Sądu Najwyższego, sprawujący nadzór nad sądami wojskowymi w zakresie orzekania.
Nadzór prowadzi:
Administracyjny - Minister Sprawiedliwości
Służbowy - Minister Obrony Narodowej
Sędzią s. wojskowego może być wyłącznie oficer w służbie czynnej.
Organem samorządowym jest Zgr. Sędziów Sądów Wojskowych, grupujące wszystkich sędziów z tych sądów.
11