Metodyczna koncepcja cyklu zajęć z książką J. Brzechwy Kaczka dziwaczka
Autor mgr Beata Rakowska SP nr 47 w Bydgoszczy
Pierwsze przeprowadzone przeze mnie zajęcie związane było z rozwiązywaniem problemu szczegółowego mojej pracy badawczej, który brzmiał: czy i w jakim stopniu różne wersje ilustratorskie książki J. Brzechwy wpłyną na rozwój zasobu słownika dzieci 6-letnich?
Zajęcie zaczęłam rozmową z dziećmi przy planszy przedstawiającej ptactwo domowe (kaczki). Zadaniem dzieci było wypowiedzenie się na temat wyglądu kaczki domowej. Miały nazwać części ciała ptaka, określić ich kształt, kolor upierzenia, dzioba i łap. Te z dzieci, które miały możliwość zetknięcia się z żywym zwierzęciem mogły podzielić się swoimi wrażeniami z kolegami.
Następnie zaprosiłam dzieci do wysłuchania wiersza o kaczce, ale trochę inne od tych, które znają. Recytując wiersz zapoznałam dzieci z treścią książki J. Brzechwy Kaczka dziwaczka. Dzieci odebrały go z zainteresowaniem i rozbawieniem. W czasie rozmowy na temat wiersza wskazywały, że cały utwór został zmyślony przez autora oraz, że w utworze tym tak jak w wyobraźni wszystko jest możliwe. Zapytane przeze mnie o to, co je najbardziej śmieszyło, smuciło, zaskoczyło lub według nich było nonsensem, potrafiły wskazać odpowiednie fragmenty utworu.
Kolejnym etapem zajęcia było przedstawienie dzieciom różnych wizji ilustratorskich przedstawiających postać bohaterki książki. Zaprezentowałam im jednocześnie na tablicy prace pięciu artystów-grafików: Jana Marcina Szancera, Olgi Siemaszko, Renaty Krześniak. Jakuba Kuźmy oraz Franciszki Themerson. Starałam się uzmysłowić dzieciom, że tę sama bohaterkę można ukazać za pomocą różnych środków plastycznych zachowując jej charakter.
W dalszej części spotkania zachęcałam dzieci do wypowiadania się na temat każdej ilustracji z osobna, mając na względzie realizację zasadniczego celu zajęcia, czyli wzbogacenie zasobu słownika 6-latków. Zadaniem ich było podjęcia próby wypowiedzenia się na temat plastycznej formy przedstawionego im dzieła, jakim niewątpliwie jest ilustracja, oraz podjęcie próby refleksji nad nim.
Aby uporządkować wypowiedzi, dzieci udzielały odpowiedzi na następujące pytania dotyczące ilustracji:
Kto jest na obrazku? (cechy, czynności jakie wykonuje, stan emocjonalny w jakim się znajduje),
Czas (Kiedy to się dzieje? Po czym poznajesz?),
Miejsce (Gdzie znajduje się bohaterka? Po czym poznajesz?),
Wyrażanie przeżyć w związku z obrazkiem,
Nadanie tytułu ilustracji po jej omówieniu.
Pytania te dotyczyły elementów, które należy brać pod uwagę w czasie omawiania obrazków przedstawiających fabułę. Czas, jaki dzieci poświęciły na obserwację poszczególnych ilustracji, zależał od liczby elementów i treści obrazka. Warto w tym miejscu wspomnieć, że młodsze dzieci potrzebują więcej czasu na obserwację obrazka, gdyż nie mają wprawy w obserwowaniu, mają małe pole uwagi i małą jej przerzutność.
W czasie zajęć dzieci nadawały imiona kaczkom różnych twórców plastyków. Podczas kolejnych spotkań związanych z opracowaniem i wykorzystaniem różnych wersji ilustratorskich dzieci konsekwentnie operowały imionami nadanymi kaczkom przez siebie.
Zajęcia związane z rozwiązywanym problemem szczegółowym dotyczącym wpływu różnych wersji ilustratorskich Kaczki dziwaczki na inwencję plastyczną w zakresie tworzenia własnej kaczki dziwaczki przez dzieci 6-letnie przeprowadziłam w grupie szesnastoosobowej. Interesowały mnie odpowiedzi na pytania:
Czy dzieci wybrały jedną wersję ilustratorską, która je najbardziej zainspirowała?
Ile dzieci dokonało kompilacji znanych ilustracji tworząc własną pracę plastyczną?
Zajęcia rozpoczęłam od zaprezentowania dzieciom ilustracji w celu zaobserwowania przez nie różnic dotyczących kształtu, barw i charakteru kaczki dziwaczki.
Z kolei udostępniłam im przygotowaną wcześniej bogatą ofertę materiałów (kartonowe sylwety kaczek, pióra, korale, cekiny, broszki, spinki, tasiemki, sztuczne kwiaty, ubiory lalek, farby, kolorowy papier, kłosy zbóż, kolorowe nici, flamastry itp.) oraz niezbędne do pracy narzędzia, które miały umożliwić tworzenie w nieskrępowany sposób własnych wizji lub przekształcanie i kompilowanie znanych już koncepcji ilustratorskich.
Dzieci tworzyły swoje dzieła z ogromnym zapałem. Wykazywały się inwencją i godną podziwu konsekwencją w dążeniu do zrealizowania zamierzonego celu.
Po wykonaniu zadania z dumą prezentowały wspaniałe efekty swojej pracy. Podczas prezentacji plastycznych wizerunków kaczek nadały im imiona.
Po zajęciu dzieci chętnie uczestniczyły w organizowaniu stałej ekspozycji powstałych prac. Spontanicznie wypowiadały się na temat prac kolegów. Wskazywały na te, które podobały się im najbardziej i trochę mniej. Wszystkie dzieci były radosne i zadowolone z wykonanego zadania.
W związku z rozwiązywaniem kolejnego szczegółowego problemu:
czy i w jaki sposób tekst książki J. Brzechwy stanie się inspiracją do zabawy słowem przez dzieci 6-letnie? - zaaranżowałam i przeprowadziłam zajęcie. W czasie pracy z dziećmi stosowałam metodę czynnościową przygotowującą dziecko do odbioru dzieła literackiego. Dzięki pracy zorganizowanej przy zastosowaniu metod czynnościowych, mogłam wprowadzić w świadomość dzieci trudne problemy literackie nie nużąc ich.
Zajęcia zaczęłam od propozycji zabawy w formie „dopowiedzeń chóralnych”. Do zabawy wykorzystałam różne wersje ilustratorskie Kaczki dziwaczki. Przytaczałam tekst utworu, w niektórych momentach przerywałam i wskazywałam na ilustrację brakującego (przemilczanego) fragmentu tekstu.
W drugiej wersji wyżej wymienionej zabawy prezentowałam dzieciom dowolnie wybraną ilustrację, a one w chwilę po obejrzeniu jej dopowiadały do niej tekst.
Kolejna zabawa to „Zmyślenia poetyckie - niby prawda”. Jej celem było budzenie aktywności intelektualnej dzieci przez zaproponowanie im tekstu z lukami. Zabawa ta miała również umocnić odczucie fikcyjności świata przedstawionego przez autora. Może ona stać się naturalnym przejściem lub nawiązaniem do zajęć z tekstami. Daje ona możliwość wykazania się umiejętnością twórczego, poetyckiego kierowania wyobraźnią.
Na potrzeby zabawy sformułowałam poniższy tekst:
Nad rzeczką opodal krzaczka
Mieszkała kaczka-dziwaczka,
Lecz zamiast trzymać się rzeczki
Robiła piesze wycieczki.
Poszła do (jakiego?) fryzjera.
Kupowała ............. mleko.
Znosiła ............. jajka.
Czesała się ............. grzebieniem.
Jadała ............. makaron.
Pisała ............. listy.
Po upieczeniu zaszła w niej ............. zmiana.
Była to bardzo ............. kaczka. (dziwna)
Zadanie dzieci polegało na wyszukaniu i uzupełnieniu tekstu celnym określeniem.
„Zabawa w rymy” była dla dzieci równie zajmująca co poprzednia. Wykorzystałam do niej ilustracje J. Kuźmy. Wspólnie z dziećmi wymieniałam nazwy elementów wyposażenia kaczki dziwaczki, którymi autor ją obdarzył. Następnie dzieci wyszukiwały do nich rymy. Miały one znaleźć jak najwięcej rymów do słów: rura, kran, znaczek, korki, balony, puszki, wykałaczka, wstążeczka, torebka.
Kolejną propozycją zabawy słowem było odkrywanie wieloznaczności wyrazu „mleczko” przez szukanie odpowiedz na pytanie: jakie mleczko mogłaby kupić kaczka dziwaczka w aptece? W celu naprowadzenia dzieci na poprawny tok myślenia przygotowałam kilka zagadek mających wspólne rozwiązanie - mleczko. Przykłady zagadek:
Kto dba bardzo o swe zdrowie
Często pija ............. krowie. (mleczko)
Na palmie rośnie wielki orzech
Daje on ............ kokosowe (mleczko)
„Zabawa w fantazjowanie” dokąd jeszcze mogłaby pójść kaczka dziwaczka i jakie dziwne rzeczy mogłaby zrobić bardzo podobała się dzieciom. Z wielką frajdą snuły fantastyczne opowieści na temat dalszych wędrówek kaczki dziwaczki. Po każdej kolejnej wypowiedzi dzieci wybuchały salwami śmiechu. Druga wersja „zabawy w fantazjowanie” to snucie opowieści na temat dalszych losów kaczki dziwaczki. Dzieci wykazały się w niej wspaniałą inwencją twórczą. Zabawy te sprawiły dzieciom wiele radości, a ich efekty dały im wiele satysfakcji.
Kolejna zabawa nosiła nazwę „Szukamy nowego tytułu dla wiersza J. Brzechwy”. Ćwiczenie to było trudne dla dzieci, gdyż musiały odzwierciedlić w nowym tytule charakter utworu, wykazać że rozumieją intencje poety i potrafią odnieść się do ukazanej przez niego rzeczywistości literackiej. Mimo tych warunków badani doskonale sobie poradzili. Rezultat stanowił dla dzieci powód do dumy i był nagrodą za włożony wysiłek.
Zabawa w „Przeciwności” polegała na wyszukiwaniu wyrazów przeciwstawnych do podanych, które były określeniami kaczki dziwaczki. Dzieci wyszukiwały wyrazy przeciwstawne do słów: duża, wesoła, ładna, dobra, gruba, niska, mokra, głodna, zdenerwowana, głośna, mądra, silna, zdrowa.
Zabawy słowem mocno uaktywizowały dzieci intelektualnie, chociaż wymagały ze strony dzieci wysiłku, to dały im wiele samozadowolenia. Dzieci wyraziły chęć kontynuowania ich.
Następna część opracowanej przeze mnie koncepcji metodycznej związana była z rozwiązaniem problemu szczegółowego: czy i w jaki sposób różnorodność ilustratorska książki J. Brzechwy Kaczka dziwaczka wpłynie na percepcję dzieła plastycznego?
Aby otrzymać odpowiedź na wyżej postawione pytanie zaproponowałam dzieciom do realizacji zabawy i ćwiczenia.
Układanie puzzli przebiegało w dwóch wariantach. W pierwszym dziecko układało obraz jednej wersji ilustratorskiej, w którą „wplątał się” fragment z wersji innego autora. Zadaniem dziecka było wskazanie tego elementu. W drugiej wersji zabawy dziecko otrzymało elementy z dwóch lub więcej ilustracji do Kaczki dziwaczki. Zadanie polegało na rozdzieleniu elementów według klucza - autor i poprawnym ułożeniu obrazka.
Kolejne ćwiczenie polegało na układaniu chronologicznego ciągu zdarzeń. Dziecko miało do dyspozycji wymieszane ilustracje wersji plastycznej jednego ilustratora. W trudniejszej odmianie tego ćwiczenia zadaniem dziecka było ułożenie ciągu zdarzeń z wykorzystaniem ilustracji dwóch twórców. Dobrane były one w ten sposób, że ilustracje jednego tworzyły ciąg zdarzeń, a drugiego je powielały.
W trzeciej, najtrudniejszej wersji ćwiczenia, dziecko miało do dyspozycji ilustracje kilku twórców. Dobrane były w ten sposób, że każda przedstawiała inny fragment utworu. Zadaniem dziecka było ułożenie chronologicznego ciągu zdarzeń. Dzieci wykonywały też ćwiczenia polegające na tym, że mając ułożone poprawnie przed sobą ilustracje jednego autora i trzymając w ręku po jednej ilustracji różnych twórców miały wymienić te, które przedstawiały ten sam fragment utworu.
Badani dokładnie wykonywali opisane wyżej ćwiczenia. Podchodzili do nich w skupieniu, chcąc dobrze wywiązać się z zadania. Niektórzy z zainteresowaniem śledzili poczynania kolegów, spontanicznie reagowali na usterki w ich pracy i nie szczędzili pochwał, gdy zadanie było wykonane szybko i perfekcyjnie.
Zabawa w teatr była oczekiwana przez dzieci z wielką niecierpliwością. Kiedy nadszedł dzień jej realizacji, z ogromnym zapałem uczestniczyły w przygotowaniach do inscenizacji. Pomagały zawieszać planszę wykonaną z płótna, która przedstawiała choinkowy lasek i pogodne niebo nad nim. Plansza ta stanowiła główny element dekoracji. Oprócz niej nie mniej ważne były rekwizyty niezbędne do inscenizowania Kaczki dziwaczki. Dzieci gromadziły je systematycznie w okresie poprzedzającym zabawę w teatr.
Po przygotowaniu scenografii przystąpiły o komponowania strojów według swoich pomysłów. Każdy miał przedstawiać kaczkę w taki sposób, aby oddać jej charakter. Dzieci otrzymały do dyspozycji całą gamę kapeluszy, czapek, kokard, korali, bluzek, parasoli, lasek, okularów i wiele innych rzeczy, które miały służyć pomocą w pełnej realizacji ich zamierzeń. Niektóre, bardziej niecierpliwe, przygotowały stroje wcześniej angażując do pracy rodziców.
Efekty swoich poczynań dzieci zaprezentowały podczas pokazu „kaczej mody”. Przy muzyce skomponowanej przez A. Korzyńskiego do filmu Akademia pana Kleksa dzieci chętnie demonstrowały wykonane przez siebie stroje.
Najważniejszym momentem w spotkaniach z Kaczką dziwaczką była inscenizacja utworu. Po przypomnieniu tekstu dokonaliśmy wspólnie podziału na role. Następnie dzieci zajęły miejsca na scenie. Przy pomocy tekstu, rekwizytów, gestów, mimiki i strojów oddały w pełni nastrój i charakter utworu.
Wszystkie postaci występujące w wierszu i w inscenizacji były kaczkami. Kaczka dziwaczka była u fryzjera-kaczki, była u praczki-kaczki oraz odwiedziła aptekarza-kaczkę.
Dzieci poruszały się w strojach kaczek, tworzyły sytuacje-obrazy, które były ilustracjami do treści utworu J. Brzechwy. Był to nowy rodzaj ilustracji, gdzie każda postać była kaczką. Dziwaczka stała się to elementem kaczego świata.
Mali aktorzy byli bardzo usatysfakcjonowani swoimi występami. Zabawa w „kaczy świat” dała im wiele radości.
Badani rozwijali dalej pomysł tworzenia kaczego świata dla kaczki dziwaczki podczas wykonywania swojej wersji ilustratorskiej utworu J. Brzechwy. Artystyczna wizja małych ilustratorów miała nowatorski charakter, jednak w pełni korespondowała z treścią utworu.
Każdemu przeprowadzonemu przeze mnie zajęciu towarzyszyła troska o doskonalenie sprawności intelektualnych, smaku estetycznego oraz, przede wszystkim, rozbudzanie zaciekawienia książką u dzieci 6-letnich.
8