Lectio tertia (lekcja 3.) II deklinacja, koniugacje II, III i IV.
II deklinacja:
Temat zakończony na -o (w większości przypadków tego nie widać)
Genetivus singularis (druga forma podstawowa) zakończony na -i.
Wg tej deklinacji odmieniają się rzeczowniki, przymiotniki, liczebniki porządkowe, zaimki rodzaju męskiego i nijakiego. Wyjątek żeński: humus, -i - ziemia (oraz wszystkie nazwy drzew, miast, krajów, wysp na -us).
Formy męskie w N. sg kończą się na -us lub -er, wg tej deklinacji odmienia się też rzeczownik vir (mężczyzna); formy nijakie kończą się na -um.
Odmiana przez przypadki:
Rodzaj męski na -us:
Sg
N. hortus - ogród
G. horti
D. horto
Acc. hortum
Abl. horto
V. horte!
Pl.
N. horti
G. hortorum
D. hortis
Acc. hortos
Abl.=D. hortis
V.=N. horti!
Rodzaj męski na -er:
większość takich rzeczowników i przymiotników traci e w dalszych przypadkach!
Sg
N. ager - pole
G. agri
D. agro
Acc. agrum
Abl. agro
V.=N. ager!
Pl.
N. agri
G. agrorum
D. agris
Acc. agros
Abl.=D. agris
V.=N. agri!
Nie traci e np.: puer, pueri - chłopiec, vesper, vesperi - wieczór, gener, generi - zięć, socer, soceri - teść.
Sg
N. vesper - wieczór
G. vesperi
D. vespero
Acc. vesperum
Abl. vespero
V.=N. vesper!
Pl.
N. vesperi
G. vesperorum
D. vesperis
Acc. vesperos
Abl.=D. vesperis
V.=N. vesperi!
Odmiana rzeczownika vir
Sg
N. vir - mężczyzna
G. viri
D. viro
Acc. virum
Abl. viro
V.=N. vir!
Pl.
N. viri
G. virorum
D. viris
Acc. viros
Abl.=D. viris
V.=N. viri!
Rodzaj nijaki (na -um)
Sg
N. verbum - słowo
G. verbi
D. verbo
Acc.=N.=V. verbum
Abl. verbo
V.=N.=Acc. verbum!
Pl.
N. verba
G. verborum
D. verbis
Acc.=N.=V. verba
Abl.=D. verbis
V.=N.-Acc. verba!
W rodzaju nijakim zawsze:
1. Acc.=N.=V.
2. w liczbie mnogiej N., Acc., V. kończą się zawsze na -a.
PRZYMIOTNIK
Część przymiotników łacińskich odmienia się wg dekl. II (rodzaj m. i n.) i I (r. ż.), część wg dekl. III.
Przymiotniki łacińskie podaje się kolejno: w rodzaju męskim, żeńskim i nijakim, np.:
magnus, magna, magnum (w słownikach może być zapis: magnus, -a, -um lub magnus 3) - wielki, -a, -e
pulcher, pulchra, pulchrum (pulcher, -chra, -chrum) - piękny, -a, -e
liber, libera, liberum (liber, -era, -erum) - wolny, -a, -e
CZASOWNIK - 4 KONIUGACJE :
I kon. ma temat zakończony na a,
np. veto, vetare (zakazywać) - temat veta-,
II kon. ma temat zakończony na ē,
np. sedeo, sedēre (siedzieć) - temat sede-,
III kon. ma temat zakończony na spółgłoskę lub u,
np. lego, legĕre (zbierać, czytać) - temat leg-;
struo, struĕre (budować) - temat stru-,
IV kon. ma temat zakończony na i,
Np. venio, venire (przybyć) - temat veni-.
II kon.
Ind. praes. act. („temat + końcówka”)
Sg
1. sede - o
2. sede - s
3. sede - t
Pl.
1. sede - mus
2. sede - tis
3. sede - nt
Inf. praes. act.: sede - re
Imp. praes. act.:
2. sg: sede! (=temat)
2. pl.: sede - te!
III kon.
Ind. praes. act. (oprócz tematu i końcówki w większości osób także krótka samogłoska, tzw. spójka)
Sg
1. leg - o
2. leg - i - s
3. leg - i - t
Pl.
1. leg - i - mus
2. leg - i - tis
3. leg - u - nt
Inf. praes. act.: leg - e - re
Imp. praes. act.:
2. sg: leg - e!
2. pl.: leg - i - te!
IV kon.
Ind. praes. act.
Sg
1. veni - o
2. veni - s
3. veni - t
Pl.
1. veni - mus
2. veni - tis
3. veni - u - nt
Inf. praes. act.: veni - re
Imp. praes. act.:
2. sg: veni!
2. pl.: veni - te!
Ćwiczenia
1. Do podanego tematu dopisz odpowiednie zakończenie osobowe:
orna- - ozdabiasz
sci- - wiedzą
propera- - idźcie!
audi- - słucham
scrib- - pisze
veni- - przychodzicie
leg- - czytamy
erra- - błądzą
duc- - prowadź!
habe- - mamy
da- - dajesz
dic- - czytają
viv- - żyjecie
2. Przetłumacz zdania, czasownik podaj w formie osobowej:
a. Magistri discipulos (docēre).
b. Discipuli magistro epistulam (scribĕre).
c. Pueri verba recte legĕre et scribĕre (discĕre).
d. Quintus agrum (arare), enim agricola (esse).
e. Ita scribo, ut (sentire).
f. Nos fabulas poetarum libenter (legĕre).
3. Przetłumacz, używając przyimków de, ad, cum, in:
z przyjacielem (amicus, -i); z uczniami (discipulus, -i); na wyspy (insula, -ae); z wojskiem (copiae, -arum); w ojczyźnie (patria, -ae); do ojczyzny; o wojnie (bellum, -i); do gwiazd (astrum, -i lub stella, -ae); do przyjaciół; w życiu (vita, -ae); o życiu.
4. Przetłumacz:
Cogito, ergo sum.
Ora et labora.
Dum spiro, spero.
Divide et impera.
Quod nocet, docet.
Qui tacet, consentit.
Nota bene.
Audi, vide, tace.
Verba docent, exempla trahunt.
Fugit hora, fugiunt anni.
Littera docet, littera nocet.
5. Przetłumacz:
In Polonia agricolae seduli et nautae periti sunt.
Nautae terras alienas visitant, sed patriam suam semper videre cupiunt.
Nautae periti pericula vitare sciunt.