Dzieci z Rozwojowym Zaburzeniem Koordynacji (DCD)

(określanym w Zjednoczonym Królestwie oraz Irlandii jako dyspraksja)

Profesor Amanda Kirby

[e-mail]

Materiały udostępnione dzięki Fundacji Szkoła Niezwykła

www.szkolaniezwykla.org.pl

Czym jest dyspraksja?

Rozwojowe Zaburzenie Koordynacji (DCD - ang. Developmental Co-ordination Disorder), określane również jako dyspraksja, nie jest zjawiskiem nowym. Od ponad stulecia używa się rozmaitych terminów, aby określić dzieci z wyraźnymi zaburzeniami motorycznymi. W latach siedemdziesiątych i osiemdziesiątych używano takich określeń, jak „niezdarne dziecko”.

Zaburzenia te mogą mieć wpływ na wykonywanie drobnych ruchów, np. pisanie/kolorowanie, układanie puzzli, czy budowanie z klocków, bądź też większych ruchów, związanych z takimi czynnościami jak stanie na jednej nodze, wspinanie się, chwytanie, kopanie czy rzucanie piłki.

Istnieje wiele dowodów na to, że trudności tego rodzaju mogą mieć znaczny wpływ na życie dziecka, zwłaszcza, gdy próbuje ono posiąść umiejętność planowania i organizacji samego siebie. Zwykle dotykają one dziecka zarówno w szkole, jak i w domu, i uwidaczniają się w porównaniu do innych dzieci w podobnym wieku, które przyswajają nowe umiejętności bez większych problemów. Wiele osób doświadcza takich trudności również po wejściu w dorosłość, o ile nie sprosta się ich potrzebom. Inteligencja większości dzieci mieści się w normie.

Obecnie termin „dyspraksja” jest powszechnie używanym określeniem w Zjednoczonym Królestwie. Kryją się za nim różne definicje, jednakże najnowszy oficjalny i używany powszechnie również w innych krajach termin to Rozwojowe Zaburzenie Koordynacji (DCD). W wielu krajach używa się jednak nadal określenia „dyspraksja”.

Charakterystyczne objawy, które można zaobserwować w szkole i w domu

u dziecka

W wieku 5 lat

• Nie potrafi skoczyć z wysokości ok. 60 cm

• Nie jest w stanie złapać piłeczki tenisowej

• Nie potrafi iść wzdłuż linii

• Nie potrafi narysować ludzika prostymi kreskami

• W trakcie jedzenia brudzi siebie i otoczenie

• Potrzebuje pomocy przy ubieraniu się i innych czynnościach wokół siebie

• Ma problemy z używaniem sztućców

W wieku 8 lat

• Słabo pisze - pismo jest trudne do odczytania

• Słabo radzi sobie w grach z piłką

• Późno uczy się jazdy na rowerze

• Nie lubi sportów i aktywnego spędzania czasu

• Nie nadąża z pracami pisemnymi

• Różnica między pracą pisemną a ustną jest bardzo widoczna

• Mało zaangażowane społecznie

• Niższe poczucie własnej wartości

• Nadal może mieć problem z brudzeniem podczas jedzenia

• Trudności z zawiązaniem sznurowadeł i zapinaniem guzików

W wieku 12 lat

• Pismo nadal niewyraźne - trudno je odczytać

• Z trudnością przepisuje dane z tablicy

• Ma trudności z dotrzymaniem tempa pracy w stosunku do rówieśników

• Z opóźnieniem kończy pisanie klasówek

• Ma problemy z organizacją pracy i utrzymaniem porządku wokół siebie

• Z trudnością nawiązuje i utrzymuje przyjaźnie - ma niewielu przyjaciół

• Wzmożone ryzyko bycia ofiarą

• Wolniej niż rówieśnicy wykonuje zadania

• Zmienia swoje zachowanie w klasie, kiedy ma wykonać pracę pisemną

Praktyczne strategie do wykorzystania w szkole i w domu

Kiedy dziecko siedzi w przy biurku/stole, należy zwrócić uwagę na to, aby siedziało w stabilnej pozycji, ze stopami przylegającymi płasko do podłogi (można podłożyć mu pod stopy podnóżek, pudełko lub książkę). Plecy muszą być podtrzymywane oparciem krzesła (pomocna może być poduszka). Biurko/stół powinnno być około 5 cm poniżej wysokości łokcia w momencie kiedy dziecko siedzi prosto, a jego łokieć jest zgięty pod kątem 90°.

Pisanie

• Przygotuj pudełko z różnorodnymi przyborami do pisania, łącznie z kilkoma rodzajami linijek, długopisów i ołówków, a także nasadkami na ołówki. Pozwól dziecku, aby wypróbowało je i zadecydowało, które woli. Nie kieruj bezpośrednio wyborem dziecka.

• Dziecko może mieć kłopoty z przepisywaniem danych z tablicy - połóż książkę obok niego lub daj mu ksero materiału, tak, aby zredukować ilość materiału do napisania. Zamiast pracy pisemnej , pozwól dziecku podyktować sobie opowiadanie, jeśli chcesz sprawdzić jego zdolność rozumienia i kreatywność.

• Przygotuj dużą temperówkę, którą można stabilnie umieścić na stole. Pamiętaj -małą temperówką trudno jest manipulować.

• Do przepisywania lub czytania daj dziecku pulpit pod książkę, tak, aby spoczywała ona w dogodnej dla niego pozycji.

• Wytnij z papieru ściernego ( o różnej grubości ) figury geometryczne oraz litery i pozwól dziecku wyczuć ich kształt palcami.

• Czy dziecko jest w stanie narysować kółko lub krzyżyk? Poćwicz z nim te umiejętności.

• Stwórz szablony z wzorami liter i pozwól dziecku wodzić po ich kształtach, a następnie pozwól je przerysować - np. zygzaki, węże, itp. Szablony mogą być zalaminowane i używane z pisakiem, który można następnie zmyć i ponownie użyć szablonu.

• Ważna zasada przy odrysowywaniu przy pomocy szablonu - ręka słabsza powinna przytrzymywać szablon, tak aby stabilnie i płasko spoczywał na papierze, podczas gdy ręka dominująca mocno przesuwa ołówek wzdłuż krawędzi szablonu. Szablon musi być mocno przytrzymywany.

• Jeśli dziecko bardzo ma zbyt mocny nacisk ołówka, można przełożyć go przez plastikową piłeczkę do golfa i zachęcić je do trzymania „za piłeczkę”. Dzięki temu można w ten sposób ustawić rękę dziecka w lepszej pozycji i zredukować tym samym, nadmierną siłę nacisku przyboru do pisania na papier

• Uchwyt długopisu można wykonać samemu niewielkim kosztem; wystarczy owinąć długopis kilka razy bandażem, czy też bawełnianym plastrem lub założyć na ołówek mały kawałek piankowej rurki.

• Grube ołówki mogą być łatwiejsze do utrzymania niż te bardzo cienkie.

Używanie nożyczek

• Umieść górne ostrze nożyczek wzdłuż lini cięcia. Można to poćwiczyć tnąc kawałeczki papieru lub słomki, gdyż skupia się wtedy uwagę na linii cięcia, a nie na samym posuwaniu nożyczek do przodu.

• Tnij powoli, wykonując małe cięcia.

• Nie zamykaj całkowicie ostrza nożyczek (możesz udawać, że ostrza są paszczą krokodyla, która w pełni się nie zamyka).

• Obracaj papier i nożyczki, kiedy chcesz wyciąć linię falistą.

• Zachęcaj do cięcia z „kciukami do góry”, tzn. przytrzymaj papier kciukiem i trzymaj nożyczki z kciukiem powyżej pozostałych palców.

• Czasami dzieci nie są pewne w jaki sposób umieścić kciuki w uchwycie nożyczek i kierują je w dół. Narysuj na kciukach oczy i buzię i powiedz dziecku, aby cięło tak, żeby „buzia” skierowana była do niego.

• Poniższa strona

www.dltk-kids.com/crafts/miscellaneous/scissor_skills.htmzawiera wiele arkuszy z zadaniami, które można wydrukować dla dziecka, aby ćwiczyło wycinanie różnych kształtów.

Złam długi ołówek na pół - łatwiej jest używać krótszego ołówka.

Gry i zabawy oraz wychowanie fizyczne

Przebieranie się z odzieży szkolnej w strój do wf. może stanowić wyzwanie dla wielu młodszych dzieci z DCD, które nie przyswoiły jeszcze podstawowych umiejętności pozwalających na samodzielne funkcjonowanie.

Jak im pomóc:

• Używanie butów na rzepy, a nie na sznurówki - takie buty łatwiej jest zdjąć i ponownie założyć.

• Każde dziecko może mieć osobny pojemnik na ubranie, w ten sposób przynajmniej skarpetki i inne elementy ubioru nie zostaną pomylone.

• Dla niektórych dzieci rozpoznawanie ich własnych ubrań może być trudne; zdarza się, że nie umieją zdecydować w którą stronę założyć koszulę, spódnicę, czy spodnie i mogą wymagać dodatkowej pomocy w tym zakresie. Zachęcaj dziecko do rozpoznawania np. metek z tyłu koszulek, logo szkoły z przodu koszulki, aby zorientować się, jak należy się ubrać.

• Dziecko może potrzebować dodatkowego czasu na ubranie się. Jednak w takim przypadku, jeśli zawsze jako ostatnie pojawia się na lekcjach wf., może także przegapić pierwsze wydawane polecenia. Postaraj się, aby dziecko wchodziło na zajęcia w tym samych czasie co inni, jeśli to możliwe lub powtarzaj polecenia których nie usłyszało.

• Dziecku łatwiej będzie zmienić buty lub ubranie w stabilnej pozycji. Zapewnienie krzesła do siedzenia, uczyni przebieranie się łatwiejszym zadaniem; ułatwi zwłaszcza zakładanie i zdejmowanie skarpetek oraz obuwia, o ile krzesło nie jest za duże a nogi dziecka nie wiszą nad podłogą. Ewentualnie można pozwolić dziecku usiąść na podłodze i oprzeć się o ścianę.

• Powiadom rodziców kiedy odbywają się lekcje wf., tak aby dziecko w tych dniach miało na sobie ubranie oraz obuwie łatwiejsze do zdjęcia i powtórnego założenia.

Gry poprawiające równowagę

Gry poprawiające równowagę są istotne, ponieważ mają wpływ na uprawianie innych sportów, takich jak piłka nożna, koszykówka, czy nawet skakanie na skakance. Dziecko musi umieć stać na jednej nodze z zachowaniem równowagi, zanim będzie w stanie biegać i kopać piłkę.

• Zacznij od zachęcenia dziecka do chodzenia do przodu i do tyłu wzdłuż linii, bez „odpadania” od niej. Następnie przejdź do chodzenia wzdłuż niskiej belki, z trzymaniem ręki partnera lub dorosłego, dla dodatkowego wsparcia. Jako alternatywę można polecić spacer z dwoma kijami trzymanymi przez dziecko po bokach i pomagającymi utrzymać równowagę.

• Zachęć dzieci do utworzenia pola za pomocą płaskich kamieni lub mat, tak aby musiały skakać z jednej maty na drugą bez „wpadnięcia do wody”. Na początku ustaw maty blisko siebie, a następnie stopniowo je rozsuwaj.

• Użyj specjalnych mini szczudeł, które wyglądają jak odwrócone do góry pojemniki i wyposażone są w linki do przytrzymywania. Dziecko musi się nimi posługiwać i trzymać się lin dla równowagi.

• Skakanie na trampolinie również pomoże w zachowaniu równowagi i ćwiczeniu koordynacji, a także pomoże usprawnić podstawową stabilność.

• Świetnie mogą się sprawdzić takie produkty jak ruchome deski („maze balance boards”). Dziecko musi stać na chyboczącej się desce, na której wydrążony jest labirynt i balansując, przesuwać kuleczkę wzdłuż krawędzi labiryntu. Ćwiczenie to wzmacnia również skupianie uwagi i koncentrację.

• Dbaj o to, by kwestia równowagi i koordynacji nie była związana jedynie z pracą nóg, ale i z pozostałymi częściami ciała. Użyj deski na kółkach - posadź na niej z przodu dziecko, tak aby jego nogi i ręce nie dotykały podłogi. Zachęć dziecko do utrzymania takiej pozycji i użyj jego rąk, by przesuwać deskę. Można w ten sposób przeprowadzić wyścigi w parach, od jednego do drugiego końca sali.

Przydatne strony

W celu uzyskania dodatkowych informacji i przydatnych adresów, prosimy o kontakt z Dyscovery Centre pod numerem 01633 432330 lub odwiedzenie strony http://dyscovery.newport.ac.uk.

www.isr-dcd.org.uk - strona ta zawiera wiele materiałów przydatnych w dalszych badaniach.

www.dcdpack.ca - ta kanadyjska strona zawiera przydatne informacje dla osób zajmujących się zawodowo opieką zdrowotną (login: dcdpack.ca, hasło: dcdchild).

Inna strona, www.canchild.ca, zawiera wiele informacji pochodzących z Kanady.

www.dyspraxiafoundation.org - strona organizacji macierzystej w Zjednoczonym Królestwie.

www.dyspraxiaireland.com strona organizacji macierzystej w Irlandii.

http://giftedhomeschoolers.org/articles/organizational.html - strona zawierająca przydatne wskazówki organizacyjne, zwłaszcza w odniesieniu do dzieci, które najlepiej uczą się poprzez zmysł wzroku

http://www.bluesuitmom.com/family/education/organization.html - strona zawierająca przydatne wskazówki jak nauczyć dzieci umiejętności organizacyjnych

http://www.mycorkboard.com - darmowe oprogramowanie do ściągnięcia. To osobisty wygaszacz ekranu w postaci tablicy, na której można umieszczać karteczki z notatkami i przypomnieniami. Dodatkowo tablica zawiera listę spraw do załatwienia oraz zegar cyfrowy i analogowy.

http://www.readplease.com - darmowy program pozwalający na przetworzenie tekstu pisanego na wersję audio.

http://www.bbc.co.uk/schools/typing/ -darmowy program online służący do nauki pisania na klawiaturze.

HELPFUL PRODUCTS (available in English only)

	*NEW* 100 Ideas for Supporting Pupils with Dyspraxia and DCD Description: This useful, resourceful and practical guide provides those working with Dyspraxic and DCD children with one hundred ideas of how to support and develop their learning. Lists cover the entire school age range, and cover issues ranging from developing fine and gross motor skills to preparing children for transition either to the next stage of schooling or for their future careers. Price:£9.99
	*NEW* Organisation Skills Pack - Home Description: Gaining organisational and time management skills is essential for all children and adults in order for them to plan, complete and finish tasks in the home, school and eventually the workplace. This skills pack offers a range of practical idea and strategies that can be worked through to start off this process. These include visual timetables, bedroom organisation, understanding time concepts, homework routines and many more. Price: £13.99 (or purchase 3 Skills packs for £38.00)
	*NEW* Organisation Skills Pack - School Description: Students may require a variety of approaches when studying. This organisation pack contains a range of practical strategies for students of all ages, including organisation of work, organising self and possessions, frameworks for essays, how to stay on task, movement breaks and many more. Price: £13.99 (or purchase 3 Skills packs for £38.00)
	*NEW* Independent Living Skills Description: Independent living skills covers a wide range of skills necessary to cope with everyday life. These include skills such as self-care including dressing, toileting, eating and drinking. This pack offers a range of practical ideas and strategies including dressing, self-care, meal times, using cutlery, bedtime routines and many more. Price: £13.99 (or purchase 3 Skills packs for £38.00)
	Mapping SEN Description: This book and CD provide SENCOs, teachers and teaching assistants with a means of identifying and meeting pupils' special educational needs. It shows how to observe children and cluster symptoms to create tailored approaches for those who have more than one area of difficulty. Price: £19.00
	The Hidden Handicap Description: Dr Amanda Kirby, whose second son has Dyspraxia, writes from long experience of the questions parents ask and of strategies that help the child to overcome their problems. What most parents want above all is information, about causes, symptoms, diagnostic procedures and other possible conditions. This book explains all these in simple terms and also includes a glossary of technical words that may be used by professionals. Price: £12.99
	Guide to Dyspraxia and Developmental Co-ordination Disorders Description: Built upon the good practice that The Dyscovery Centre has become so well known for, this book takes a broader view of the difficulties that those with additional needs face. It considers whether this is a health, educational or social difficulty, what the wider implications are for the individual and how they manage at home and in the community. The book looks at what happens, what can be done to help and what changes occur as the child becomes an adolescent and, eventually, an adult. Price: £17.00
	The Adolescent with Developmental Co-ordination Disorder (DCD) Description Adolescence is a difficult time in which children experience great changes in their social environment and self-perception together with physical developments which alter the experience of those with co-ordination difficulties. The vast majority of previous attention has been paid to the age group 5-12 years of age. This book provides practical ideas on how individuals can tackle their difficulties, making this book an essential resource for adolescents with DCD, as well as parents, teachers and health professionals. Price: £13.95

9

The Dyscovery Centre, University of Wales, Allt-yr-yn Campus, Newport, 2007.

---