TRANSCENDENTALIZM

KANTA

"Rzecz sama w sobie", noumen (gr. rzecz wyobrażona; pomyślana od nous - rozum, duch) ? termin wprowadzony do filozofii przez Immanuela Kanta na oznaczenie rzeczywistości, która istnieje niezależnie od świadomości i jest absolutnie niepoznawalna, nie może się stać "rzeczą dla nas", tzn. nie może być poznana.

Immanuel Kant - przed nim wszyscy uważali że człowiek się kręci wokół świata, on uważał że to świat kręci się wokół człowieka. Twierdzenie to wzięło się stąd, że ludzki rozum ma możliwości poznania świata - znamy świat o tyle o ile go widzimy.

Noumeny - rzeczy których nie znamy, człowiek żyje w świecie fenomenów, które są obrazami noumenów. Widzimy wszystko przez czas i przestrzeń, przez pryzmat siły przyczyny, skutku, czyli przez pryzmat kategorii.

Idee regulatywne - duszy, wszechświata, boga, idee regulatywne nie mogą być przedmiotem badań.

Imperatyw (z łacińskiego imperativus - rozkazujący), norma moralna, nakaz, reguła. Pojęcie wywodzi się z koncepcji etycznej I. Kanta. Odróżniał on imperatyw hipotetyczny od imperatywu kategorycznego. O ile imperatyw hipotetyczny nakazuje podjąć określone działania, aby osiągnąć pożądany cel, o tyle imperatyw kategoryczny mówi, jak należy postępować, aby czyn był moralnie słuszny.

Transcendentalizm- [łac. transcendentalis < transcendens `przekraczający'],1.nazwa określająca najczęściej filozofię I. Kanta i różne odmiany kantyzmu, w których aprioryczne formy poznania wyprzedzają i warunkują doświadczenie; 2. nurt filozofii amerykańskiej zapoczątkowany między innymi przez R.W. Emersona i H.D. Thoreau. Głosi ideę równości, niezależności oraz samodzielności. Podkreśla autonomiczność każdego człowieka w dochodzeniu do prawd moralnych, duchowych oraz społecznych. Transcendentalizm skupia się na doświadczeniu jednostki, głosząc, że człowiek jest pewien tego, czego sam w życiu doświadczył, bądź do czego sam doszedł. Narzucone z góry wartości mogą być i często są nieodpowiednie dla każdej jednostki. Transcendentalizm zatem sprzeciwia się niejako uniwersalizmowi pojęć i wartości. Transcendentalizm kładzie nacisk na świadomość własnych czynów, jak i na wyciąganie z nich wniosków i nauk. Ruch ten mówił także, iż natura ma wielki, jeśli nie ostateczny wpływ na to, jak wygląda życie na Ziemi. Traktował siły natury, jako nadrzędne, nieskażone, ale i nieosiągalne. Łączy racjonalizm (dusza, rozum, wola, uczucie; to co transcendentalne) i empiryzm (ciało, zmysły; to co immanentne) . Transcendentalizm to kierunek filozofii amerykańskiej, związany z poglądami filozoficznymi R.W. Emersona i H.D. Thoreau oraz myślicieli publikujących w piśmie The Dial (1840-1844). Opierał się na romantycznych, mistyczno-religijnych ideach, z których wyprowadzono wnioski o wolności i niezależności człowieka oraz równości społecznej.
Imperatyw - (łac. imperativus - rozkazujący) - nakaz, reguła, zasada, która nie podlega dyskusji i którą można bezpośrednio wywieść z założeń teoretycznych. Imperatyw może mieć charakter zasady moralnej, artystycznej lub ideowej.
Termin ten szczególnie często występuje w etyce wywodzącej się z filozofii Immanuela Kanta.

Immanuel Kant (ur. 22 kwietnia 1724 w Królewcu, zm. 12 lutego 1804 tamże) - filozof niemiecki, profesor logiki i metafizyki na Uniwersytecie Królewieckim. Uważany jest za najwybitniejszego myśliciela epoki oświecenia, choć jego poglądy nie były ani typowo oświeceniowe, ani romantyczne. Twórca transcendentalnego idealizmu, zw. też krytycyzmem teoriopoznawczym zakładającego, że podmiot jest poznawczym warunkiem przedmiotu. Podstawowymi cechami jego koncepcji filozoficznej są: agnostycyzm poznawczy względem tak zwanych noumenów ("rzeczy samych w sobie" Np. Boga, materii) oraz aprioryzm w stosunku do zjawisk

Kant twierdził, że "rzecz sama w sobie" jest przedmiotem transcendentnym, oznacza coś, o czym nic nie wiemy ani (przy obecnym ustroju naszego intelektu) nic wiedzieć nie możemy. Według Kanta nie możemy poznać "rzeczy samej w sobie", którą nazywa także noumenem, gdyż ludzkie poznanie dotyczy tylko zjawisk, tj. fenomenów. Badania jakie zapoczątkował w sprawie sądów o rzeczach nazywane są transcendentalnymi. Przeprowadził dwojaki podział sądów - sądy uzyskane na podstawie doświadczenia i sądy od niego niezależne. Pierwsze to sądy a posteriori, drugie - a priori. Sądy a priori jako niezależne od doświadczenia mają początek w umyśle. Cechami zaś, po której dają się poznać to powszechność i konieczność. Po wtóre Kant podzielił sądy na analityczne i syntetyczne. Sądy analityczne są to takie, które w orzeczeniu wypowiadają tylko to, co jest zawarte w podmiocie zdania, czyli to co należy do definicji podmiotu albo też daje się z jego definicji wyprowadzać. Sądy syntetyczne to takie, które w orzeczeniu wypowiadają coś, co w podmiocie nie jest zawarte, co się z definicji podmiotu wyprowadzić nie da. Pierwsze objaśniają tylko wiedzę już posiadaną, drugie zaś rozszerzają wiedzą. Podział ten Kant połączył z podziałem na a posteriori i a priori. I otrzymał sądy analityczne, które zawsze są a priori oraz syntetyczne które są a priori i a posteriori. Natura sądów analitycznych łatwa jest do zrozumienia tak samo jak natura sądów syntetycznych a posteriori, jedne bowiem analizują tylko pojęcie, a drugie opierają się po prostu na doświadczeniu. Sądy syntetyczne a priori stanowią jądro wiedzy, ponieważ sądy analityczne są wprawdzie pewne ale nie powiększają wiedzy, sądy zaś empiryczne powiększają wiedze ale nie są ani pewne ani powszechne. Dla Kanta zaś wiedza ma być pewna i powszechna. Transcendentalna metoda badała przedstawienia i sądy nie przez analizę umysłu, lecz przez analizę jego wytworów; analizowała naukę. Myślenie obejmuje dwie różne funkcje : zdolność tworzenia pojęć na podstawie danego materiału oraz zdolność wyciągania wniosków wybiegających poza materiał doświadczalny. Pierwszą zdolność Kant nazwał rozsądkiem drugą zaś rozumem. Stąd dwa działy transcendentalnej logiki - teoria rozsądku ( transcendentalna analityka ) i teoria rozumu (transcendentalna dialektyka ). Wynikiem pobudzania zmysłów przez rzecz jest wrażenie. Po wyłączeniu wrażeń zostają jeszcze dwa czynniki : czas i przestrzeń. Wszelkich wrażeń doznajemy w przestrzeni i w czasie, ale przestrzeń i czas nie są przedmiotem wrażeń. Kant mówi, że rzeczywistość można podzielić na dwie sfery :
- rzeczywistość samą w sobie czyli noumen
- zjawisko czyli fenomen
Podział taki dostarcza Kantowi wyjaśnienia czym jest poznanie. Fenomeny to wszystko to, co jest dostępne naszemu poznaniu. W poznaniu zasadniczą rolę spełniają czynniki aprioryczne, czyli umysłowe. Na pierwszym szczeblu jest to czas i przestrzeń, na drugim kategorie. Kategorie narzucone na nasze poznanie czynią je możliwym. Czynniki te nie pochodzą z rzeczy, tylko do umysłu. Są czynnikami rozumowymi. Zarówno czas, przestrzeń jak i kategorie nie dotyczą rzeczy pustych. Dotyczą rzeczy konkretnych. Musi istnieć więc treść poznania. Wrażenia zmysłowe tworzą treść poznania, zaś czas i przestrzeń tworzą materię poznania. Poznanie jest porządkowaniem czegoś. Kant mówi, że wrażenia pochodzą od rzeczy samych w sobie, tym samym noumeny wykazują pewne podobieństwo do platońskich idei. Noumeny są to istniejące poza nami niezależne byty. Kant jest pewien, że noumeny istnieją, ponieważ są źródłem zjawisk materialnych, które do nas docierają. Kantowski świat rozpada się na dwie dziedziny :
- świat fenomenów ( zjawisk dostępnych naszemu poznaniu )
- świat noumenów ( świat bytów niepoznawalnych - nic o nich nie wiemy i nic wiedzieć nie będziemy ).
Kant uważał, że poznanie filozoficzne musi się rozpocząć od analizy samego podmiotu poznającego. Trzeba krytycznie przebadać sam rozum, aby ocenić, jaka jest wartość poznania rozumowego. Dzieła Kanta, zwłaszcza jego „Krytykę czystego rozumu” można więc uznać za klasyczne dzieło z teorii poznania. Główna idea Kanta głosiła, że w aktach poznania, także w aktach doświadczenia ludzki podmiot nie jest wyłącznie pasywny. Podmiot wpływa na ukształtowanie się przedmiotu doświadczenia. Każde doświadczenie jest opracowane przez władze podmiotowe. W ten sposób Kant łączył w swej filozofii krytycznej dwie nowożytne tradycje filozoficzne: empiryzm i racjonalizm. Kant bardzo cenił fizykę Newtona i matematyczne przyrodoznawstwo. Uważał jednak, że trzeba sprawdzić podstawy prawomocności twierdzeń matematycznych i przyrodniczych. Takim podejściem do problematyki poznania Kant zapoczątkował uprawianie tzw. filozofii transcendentalnej.
Kant jest znany także jako jeden z krytyków metafizyki. Nie chciał on niweczyć metafizyki, lecz nadać jej charakter naukowy. Kant był też teoretykiem moralności. Był twórcą etyki formalnej, to znaczy takiej, która formułowała ogólne postulaty moralne. Pragnął ustalić, jakie są podstawy ogólnej ważności sądów moralnych. Jego słynne powiedzenie głosiło, że dwie rzeczy zawsze go zadziwiały: "niebo gwiaździste nade mną, prawo moralne we mnie".

Kant nazwał swoją filozofię krytycyzmem dla podkreślenia odmienności swego stanowiska, które miało być krytyczne wobec dotychczasowego sposobu filozofowania. Miało też zerwać ze sceptycyzmem i dogmatyzmem. Dogmatyzm wypowiadał opinie metafizyczne i uznawał je za niepodważalne. Sceptycyzm z kolei uważał, że nie można powiedzieć o niczym niczego pewnego. Krytycyzm sprzeciwił się i dogmatyzmowi, i sceptycyzmowi. Zasadnicza różnica w stosunku do dotychczasowej filozofii polegała na tym, że filozofia ma się zwrócić od przedmiotu do podmiotu. Kant zwrócił uwagę na to, że podmiot jest tym, który ustanawia naukę, normy moralne, kryteria ocen estetycznych. Te wytwory podmiotu mają jednak powszechną wartość. Badania dotyczące nie przedmiotów doświadczenia, ale samych sposobów, dzięki którym dochodzi do doświadczenia Kant nazwał badaniami transcendentalnymi. Stosując taki sposób badania Kant chciał odbudować metafizykę. Przed zbudowaniem metafizyki trzeba się spytać o podmiotowe warunki wiedzy metafizycznej. Aby dojść do tego, trzeba się przyjrzeć sądom. Kant przyjmował, że istnieją dwa rodzaje sądów: analityczne, czyli prawdziwe na mocy samych znaczeń, oraz syntetyczne, oparte o doświadczenie. Sądy analityczne nie powiększają naszej wiedzy, gdyż jedynie rozwijają one w orzeczniku pojęcie podmiotu. Są jednak sądami pewnymi. Sądy syntetyczne - rozwijają naszą wiedzę, ale nie są pewne. Drugi podział sądów - to podział na sądy a priori i a posteriori. Sądy a priori poprzedzają wszelkie doświadczenie, a sądy a posteriori są formułowane w oparciu o doświadczenie. Każdy sąd analityczny jest sądem a priori (np. wszystkie ciała są rozciągłe). Sądy syntetyczne są a posteriori. Istnieje jeszcze specyficzny typ sądów: sądy syntetyczne a priori. Byłyby to sądy, które poszerzają wiedzę (są syntetyczne), a zarazem są powszechnie przyjęte (są a priori).

Pierwszą część swojej krytyki rozumu Kant nazwał estetyką transcendentalną. "Estetyka" z greckiego oznacza naukę o wrażliwości zmysłowej. Estetyka transcendentalna ma ustalić, jakie są podmiotowe warunki zmysłowego doświadczenia. Dla doświadczenia niezbędne są dane zmysłowe, pochodzące spoza podmiotu, z zewnętrznych bodźców. Formami zmysłowości dla Kanta były: przestrzeń i czas. Przestrzeń i czas mają charakter aprioryczny, tzn. nie pochodzą z doświadczenia, lecz są jego warunkami. Należą do struktury podmiotu poznającego. Czas i przestrzeń są składnikami podmiotowymi w doświadczeniu. Dzięki formom czasu i przestrzeni nauka o relacjach czasowych i przestrzennych jest powszechnie ważna. Na pierwszym etapie swych badań Kant uzasadnił możliwość występowania sądów syntetycznych a priori w matematyce. Zarazem odkrył podmiotowe warunki doświadczenia zmysłowego, jakimi dla niego były przestrzeń i czas.
Druga część krytyki Kanta nosiła nazwę analityki transcendentalnej. Dane zmysłowe zostają poddane opracowaniu intelektualnemu. Dane te nie są tylko opracowane czasowo i przestrzennie, ale są uporządkowane według pewnych schematów, które są właściwe intelektowi lub rozsądkowi . Schematy te Kant nazwał kategoriami. Kategorie a priori u Kanta - to zasady, wedle których intelekt łączy dane zmysłowe i ustala prawa przyrody. Wyróżnił on cztery rodzaje kategorii: (1) kategorie ilości (jedność, wielość, powszechność), (2) kategorie jakości (realność, negacja, ograniczenie), (3) kategorie stosunku (substancja i przypadłości, przyczyna i skutek, działanie i doznawanie), (4) kategorie modalności (możliwość lub niemożliwość, istnienie lub nieistnienie, konieczność lub przypadkowość). Dzięki kategoriom intelektu możliwe są sądy syntetyczne a priori w przyrodoznawstwie. Aktywność intelektu Kant określa mianem syntezy. W jej wyniku powstają przedmioty naszego doświadczenia i relacje pomiędzy nimi, czyli prawidłowości (prawa) przyrody. Jawi nam się przyroda jako zbiór powiązanych i odniesionych do siebie przedmiotów. Przyrodoznawstwo nie dociera do samych przedmiotów, ale operuje fenomenami. Fenomen jest to twór, na który składają się dane pochodzące z rzeczy samej w sobie i od naszego intelektu.

Kant podjął pytanie, które uważał za najważniejsze: czy możliwa jest metafizyka jako nauka powszechnie ważna? Chodzi więc o pytanie, czy możliwe są sądy syntetyczne a priori w metafizyce. Ta trzecia część krytyki Kanta nosiła nazwę dialektyki transcendentalnej. Metafizyka jest domeną rozumu .Metafizyka posługiwała się trzeba ideami rozumu: duszy, wszechświata i Boga, stosownie do trzech działów metafizyki: psychologii racjonalnej, kosmologii racjonalnej i teologii racjonalnej. Idee te mają, zdaniem Kanta, charakter "regulatywny". Są ogólnymi wzorcami, jakie rozum stawia przed sobą i stara się wypełnić je obiektywnymi treściami. Kant przeprowadził krytykę poszczególnych części metafizyki. Psychologia racjonalna stara się dowieść, że dusza jest substancją myślącą, że jest ona ponadto prosta, niezniszczalna, nieśmiertelna. Kant odrzucił pojęcie substancji duchowej. Substancja jest jedną z kategorii i służy ona do wiązania danych zmysłowych, a pojęcie duszy wykracza poza te dane. Odrzucił też przekonanie o tym, że dusza jest prosta. Funkcją duszy jest myślenie, a myślenie polega na jest czynnością łączenia wielu różnych danych. Skoro dusza nie jest prosta, to upada argumentacja za jej nieśmiertelnością. Teza o nieśmiertelności duszy jest nienaukowa. Cała zaś racjonalna psychologia jest pozbawiona podstaw.
Kosmologia racjonalna popada w tzw. Antynomie. Kant wymienił cztery takie antynomie. Pierwsza dotyczy nieskończoności wszechświata. Można sformułować dwie tezy: świat miał początek w czasie i granice przestrzenne; świat nie ma początku w czasie ani granic przestrzennych. Rozstrzygnięcie, która z tych tez jest prawdziwa, jest niemożliwe. Druga antynomia dotyczy podzielności wszechświata. Można powiedzieć, że świat jako całość składa się z prostych elementów, ale można również powiedzieć, że jest on nierozkładalną całością. Trzecia antynomia polega na przeciwstawieniu pojęć wolności i konieczności. Można powiedzieć, że w świecie obok uwarunkowań przyczynowych jest miejsce na wolność. Można jednak uznać, że w świecie nie ma wolności, a wszystko jest wyznaczone koniecznością. Wreszcie czwarta antynomia mówi o zależności świata od istoty koniecznej. I tu możliwe są przeciwstawne tezy. Można powiedzieć, że świat zależy od istoty koniecznej jako swej przyczyny, ale można także uznać, że żadna istota konieczna nie jest potrzebna. Kant próbował rozwiązać zasygnalizowane antynomie, odróżniając sferę fenomenów i noumenów. Nauka dociera jedynie do sfery fenomenów. Nie ma tam miejsca na wolność ani zależność od istoty koniecznej. Wolność lub zależność od istoty koniecznej mogą występować w sferze noumentów, ale jej poznanie przekracza możliwości metafizyki.
Kant wreszcie poddał krytyce teologię racjonalną. Poddał on krytyce wszystkie dowody na istnienie Boga. Uznał on, że istnieją trzy typy takich dowodów: (1) dowód fizyko-teleologiczny; (2) kosmologiczny; (3) ontologiczny. Dowód fizyko-teleologiczny powołuje się na celowość, piękno i uporządkowanie świata. Możemy wyprowadzić jedynie pojęcie Boga, który jest ukoronowaniem celowości i piękna, ale nie mamy racji, żeby przyjąć jego istnienie. Dowód kosmologiczny opiera się na rozumowaniu przyczynowym, nie ma charakteru naukowego. Wreszcie Kant poddał krytyce także dowód ontologiczny. Stwierdził, że w dowodzie tym istnienie jest traktowane jako jedna z własności, która jest opisywana predykatem (orzecznikiem). Istnienie jednak nie jest predykatem. Z pojęcia Boga możemy jedynie wywnioskować możliwość Jego istnienia, ale nie realne istnienie. Pomimo swej krytyki Kant nie odrzucił idei duszy, wszechświata i Boga. Idee te nie pouczają nas pozytywnie o niczym, lecz jednocześnie ostrzegają nas przed materializmem, naturalizmem i fatalizmem. Posiadają one znaczenie dla ludzkiego życia, lecz nie dla nauki. Zagadnienia moralności i religii znajdują się w „Krytyce praktycznego rozumu” Kanta. Rozum praktyczny ustanawia, zdaniem Kanta, uniwersalną, intersubiektywną normę moralną, którą Kant nazwał imperatywem kategorycznym. Kant odróżnił imperatyw kategoryczny od imperatywu hipotetycznego. Imperatyw kategoryczny określa zasadę, z której wypływa sam czyn moralnie wartościowy. Imperatyw hipotetyczny nie nakazuje bezwzględnego czynu, lecz podaje stosowne przepisy, które mają zapewnić człowiekowi szczęście w różnych okolicznościach. W pismach Kanta znajduje się kilka określeń imperatywu kategorycznego. Oto najważniejsze z nich. "Postępuj według takiej maksymy, dzięki której możesz chcieć, żeby stała się prawem powszechnym". "Postępuj tak, byś człowieczeństwa swojego, jak i innej osoby używał zawsze jako celu, a nigdy jako środka". Godność człowieka, zdaniem Kanta, polega na zdolności nadawania powszechnych praw, pod warunkiem, że tym prawom samemu się będzie podlegać.
W swojej „Krytyce praktycznego rozumu” Kant powrócił do idei czystego rozumu i potraktował je jako tzw. postulaty praktycznego rozumu. Dość pesymistycznie oceniał on możliwość spełnienia przez jednostkę ludzką moralnej powinności. Człowiek mógłby się jednak nieustannie doskonalić, gdyby założył swe nieskończone trwanie, a więc nieśmiertelność duszy. Nieśmiertelność duszy jawi się więc jako pierwszy postulat praktycznego rozumu, którego przyjęcie gwarantuje człowiekowi sens dążenia do doskonalenia moralnego. Człowiek należy jednocześnie do świata zmysłów oraz do świata intelektu i woli. Wola nakłania do realizacji prawa moralnego, natomiast świat zmysłów skłania człowieka do poszukiwania szczęścia. Kant postawił pytanie, czy możliwe jest i jak możliwe jest zespolenie szczęścia człowieka i zachowywania przez niego prawa moralnego. Między szczęściem a doskonałością moralną zachodzi kolejna antynomia. Zharmonizowanie moralności i szczęśliwości byłoby możliwe, gdyby istniał Bóg. Bóg u Kanta pojawia się więc jako tzw. postulat praktycznego rozumu. Przyjęcie takiego postulatu daje człowiekowi nadzieję na możliwość zdobycia najwyższego dobra oraz uzgodnienia szczęśliwości i moralności. Trzecim postulatem praktycznego rozumu praktycznego jest idea autonomii moralnej, czyli zdolność do działania odpowiedzialnego. Oznacza ono zdolność człowieka do niezależności od świata zmysłów i do określania swojej woli do działania. Kant, pomimo krytyki teologii racjonalnej, nie odrzucał pojęcia Boga ani nie lekceważył roli religii. Znane jest jego powiedzenie: "Musiałem obalić wiedzę, by zrobić miejsce dla wiary". Wskazuje więc, że problematyka religijna nie jest kwestią rozumu teoretycznego, lecz praktycznego. Jego religia jednak pozostawała w obrębie samego rozumu. Kant postulował religię rozumną, która byłaby wolna od treści dogmatycznych, a wypełniona byłaby jedynie problematyką moralną.

Kant podzielił imperatywy moralne na warunkowe lub inaczej hipotetyczne oraz imperatywy kategoryczne. Te pierwsze przyjmują jego zdaniem formę zdań warunkowych w rodzaju "gdy wystąpią okoliczności A należy postąpić tak, a tak". Te drugie mają charakter nakazów działających zawsze, wszędzie i w każdych okolicznościach. Poglądy Kanta były jednak silnie krytykowane już za jego życia, on sam aby je obronić podał jeszcze dwa inne sformułowania imperatywu kategorycznego, które jednak również zostały poddane krytyce. Współcześnie, stosunek do istnienia bądź nie imperatywu kategorycznego jest podstawą na podział teorii etycznych na obiektywistyczne (rygoryzm moralny) i subiektywistyczne (liberalizm moralny). Imperatyw kategoryczny - zasada etyczna, która powiada, że należy postępować zawsze wedle takich reguł, co, do których chcielibyśmy, aby były one stosowane przez każdego i zawsze. Termin filozoficzny utworzony przez Immanuela Kanta Imperatyw kategoryczny, będący bezwarunkowym nakazem moralnym, Kant ujął w następujący sposób: „Postępuj wedle takiej tylko zasady, co do której mógłbyś chcieć, aby stała się ona prawem powszechnym”. Imperatyw kategoryczny, naczelna zasada w etyce Kanta, która stanowi czysto formalne prawo działania, wyrażone w trzech nakazach:
1) " postępuj zawsze tak, abyś mógł chcieć, by zasada twego postępowania była prawem powszechnym".
2) "postępuj tak, aby ludzkość nigdy tobie ani innym jednostkom nie służyła za środek, lecz zawsze była celem".
3) "postępuj tak, abyś swoją wolę mógł uważać za źródło prawa powszechnego".
Takie postępowanie, wg Kanta, jest podstawą i równocześnie gwarancją wolności i autonomii.
Zjawiska które analizuje Kant nie są wcale niczym subiektywnym, dowolnym czy wyimaginowanym, lecz są tymi materialnymi procesami przyrody, które bada przyrodoznawstwo. Również rzecz sama w sobie nie jest żadną mistyczną głębią rzeczywistości, lecz tym, od czego w swym badaniu nauka abstrahuje, co nie mieści się w jej schematach.Uogólniony sens kantyzmu polega na tym, że nie tylko każda nauka, ale nawet każda teoria zakłada z góry pewien sposób rozumienia badanej przedmiotowości; traktuje ją jako taką, która daje się uchwycić w jej pojęciach i modelach teoretycznych, twierdzeniach itd. Zatem nigdy nie chwyta bytu samego w sobie, lecz przedmiotowość przez własne założenia i konstrukcje teoretyczne. W ten sposób pojawia się koncepcja zwana idealizmem transcendentalnym, którą Kant wolał określać terminem idealizm krytyczny. Tworzący ją zabieg polegał na myślowym wykroczeniu poza sferę przedstawień, aby odkryć to, co je konstytuuje. Filozofia transcendentalna Kanta była z jednej strony syntezą całej filozofii nowożytnej od Fr. Bacona poczynając, a na J.J. Rousseau kończąc, z drugiej zaś- jej zaprzeczeniem i początkiem nowego systemu, który miał zaważyć na dalszym rozwoju myśli filozoficznej. Filozofia transcendentalna już za życia jej twórcy budziła niepokój w rządzie pruskim, doprowadzając za Fryderyka II i Fryderyka Wilhelma II do zakazu dyskutowania etyki Kanta na wydziale filozofii w Królewcu. Mimo to przezwyciężała filozofię Leibniza i Wolffa, zyskując zwolenników w królewcu ( J. Schultz, J. Kraus), Berlinie (K. Kiesewetter, S. Maimon), Halle ( W. Krug, K. H. Heydenreich), Marburgu, Lipsku, Getyndze (J. G. Buhle) i Wiedniu.

LITERATURA:

1. Ajdukiewicz K., „ Zagadnienia i kierunki filozofii- teoria poznania i metafizyka”, Warszawa 1983
2. Blackburn S., „Oksfordzki słownik filozoficzny”, Warszawa 1997
3. Legowicz J., „ Zarys historii filozofii”, Warszawa 1976
4. Popkin R., Stroll A., „ Filozofia”, Poznań 1995
5. Tatarkiewicz W., „Historia filozofii”, Warszawa 1998

2

---