Ukochana Ziemia - o ekologizmie
Ks. Andrzej Zwoliński
Znany francuski politolog i filozof, Luc Ferry, analizując współczesny ruch ekologiczny wskazuje na ciekawą dwubiegunowość jego rozwoju. Mówi o dwóch odrębnych koncepcjach ekologizmu, różniących się przede wszystkim odmiennym stosunkiem do przyrody. Są to: tendencja fundamentalistyczna i tendencja realistyczna.
Ekologizm fundamentalistyczny wypływa z radykalnego zakwestionowania wizji świata, w którym człowiek zajmuje centralne miejsce. Przyroda - twierdzą jej zwolennicy - nie jest jedynie teatrem działalności ludzkiej, lecz ma swą obiektywną wartość, l dlatego powinna być przedmiotem ochrony, a nie ze względu na interes samych ludzi. Za kryzys ekologiczny odpowiedzialna jest, według zwolenników tej koncepcji ekologizmu, cała tradycja judeochrześcijańska. Pod pretekstem biblijnego wezwania: „Czyńcie sobie ziemię poddaną” (por. Rdz 1, 28), twierdzą „fundamentaliści”, bez pardonu eksploatowano zasoby kopalin, wycinano lasy, trzebiono zwierzynę. Przebudzenie nastąpiło dopiero wówczas, gdy zatrucie wód, powietrza i ziemi stało się widoczne nawet dla „słabo widzących”.
Wydaje się, że zasadniczy wpływ na ukształtowanie się tej koncepcji ekologizmu ma myśl Wschodu, rozpowszechniana przez coraz bardziej popularne sekty religijne propagujące różne odmiany hinduizmu oraz New Agę. Przywołuje się niekiedy symbolikę astrologiczną, w której jakoby Ryby oznaczają obfitość, nadmiar, lecz również śmierć. W erze Wodnika powinno nastąpić oczyszczenie świata przez wprowadzenie w życie prawdziwej ekologii.
Z pewnością wspólną wykładnią hinduizmu i ekologizmu fundamentalistycznego jest panteizm - „ubóstwienie” świata.
Oryginalna mądrość indyjska - myśl wedyjska - jest monistyczna, czyli wszystko, co istnieje, traktuje jako jedność, która jest Bogiem. Bóg jest pojmowany jako energia rozproszona w różnej proporcji. Różny jest gatunek tej energii. Hinduiści porównują tę energię do rozszczepionego światła. Promień biały, rozszczepiony w pryzmacie, daje różne długości fal. Jednolity ładunek energii skumulowany w kosmosie, wskutek ruchu, rozszczepia się na różne rodzaje energii, które po zmaterializowaniu przyjęty różne formy (kształty): świata ludzkiego, zwierzęcego, roślinnego, materii nieożywionej. Ta rozproszona energia dąży do scalenia i utworzenia na nowo jednej wielkiej mocy kosmicznej. Dlatego nie trzeba „atakować” zwierząt, traktując je jako pokarm dla siebie. Skrajny wegetarianizm zabrania również spożywania takich części roślin, które unicestwiłyby roślinę (np. korzeń marchewki), zezwala żywić się tylko tymi jej częściami, które pozwalają na jej dalsze trwanie (np. owoc jabłka). Swoiście pojmowany „ekumenizm”, głoszący praktycznie indyferentyzm, traktujący wszystkie religie jako równie prawdziwe i „dobre”, również wyraża ową dążność do pierwotnej jedności kosmosu.
Znany zwolennikom New Agę hindus, Satya Sai Baba, napisał: Jedno jest niebo nad naszymi głowami. Jedna jest Ziemia pod stopami. Jedno jest powietrze, którym oddychamy. I jeden jest Bóg, będący życiodajną Jasnością w każdym z nas. Jeden z twórców New Agę, Emerson, twierdzi, że dusza każdego człowieka jest cząstką duszy wszechświata. A według Thoreau: natura za miłość do niej adaptuje człowieka i odkrywa przed nim tajemnice.
Przyjęcie takich założeń filozoficzno-teologicznych łączy się propagowaniem powrotu do „naturalnych wartości” i prostoty obyczajowej prymitywnych ludów. Zwierzęta stają się, dla dzieci i młodzieży, nowymi idolami, często też jedynymi ich „przyjaciółmi”, a „prostota” Indian amerykańskich jest propagowana jako godny pochwały model obyczajowy. Radykalnemu odrzuceniu ulega cała nowoczesność. Obecny stan świata potępia się albo w imię nostalgii za utraconą przeszłością ('stan naturalny'), albo też w imię świetlanej przyszłości.
Kosmos staje się wzorem dla człowieka, tak jak to było u starożytnych Greków. Zdaniem Ptolemeusza: studiowanie wszechświata jest najlepszą szkolą dla tych, którzy dążą do szlachetnego i moralnego sposobu życia.
Ekologizm fundamentalistyczny zwany też jest rewolucyjnym ze względu na formę propagowania swych idei. Wartość człowieka sprowadza do wartości elementu przyrody. Dlatego walcząc na przykład w obronie zwierząt, można uciekać się do metod wiążących się z narażeniem życia ludzkiego i organizować zamachy bombowe na działy domów handlowych oferujących naturalne futra lub oblewać benzyną i podpalać na ulicy kobiety, które chodzą w futrach. Znane są szeroko w świecie, bo propagowane przez mass media, akcje organizacji „Green Peace”. Jej członkowie na przykład rzucali się na ciągi technologiczne obróbki złowionych wielorybów, narażając własne życie, by ratować zagrożone istnienie wielkich „braci z mórz”.
W czasie protestu młodych „miłośników przyrody” przeciw tamie na Dunajcu nie przyjmowano argumentu, że w Polsce za kilkanaście lat, w wyniku tzw. efektu cieplarnianego, zasoby wód będą się kształtowały na poziomie obecnych wód Egiptu i trzeba już teraz zabezpieczyć życie przyszłym pokoleniom nie tylko ludzi, ale i roślin i zwierząt na tym terenie. Ważniejszy dla niektórych byt zeszpecony dzisiaj, przez prace przy tamie, krajobraz niż perspektywa zniszczeń za lat kilkanaście. Ekologizm fundamentalistyczny, próbujący znieść prymat człowieka w przyrodzie, staje zdecydowanie w opozycji do całej tradycji chrześcijańskiej.
Ekologizm realistyczny, zwany przez wielu chrześcijańskim, wychodzi z założenia, że należy chronić przyrodę przede wszystkim ze względu na samego człowieka. W chrześcijańskiej wizji widzialnego świata człowiek ma niekwestionowane pierwsze miejsce. Jan Paweł II powiedział: Ekonomia - jak i praca - jest dla człowieka, a nie człowiek dla pracy, nie człowiek dla ekonomii. Człowiek jest zawsze pierwszy. Ten kierunek myślenia o miejscu człowieka w świecie przyrody był także obecny w filozofii starożytnej. Sofokles stwierdza w „Antygenie": Człowiek jest zdolny pokonać morze i ziemię oraz żyjące w wodzie, powietrzu i na ziemi zwierzęta silą swego rozumu. Rozum jest potęgą i mądrością człowieka, ujarzmia morze i dominuje nad wszystkim. Według Horacego człowiek panuje nad przyrodą, a składa się z dwóch elementów: ducha - takiego jak bogowie, i ciała - takiego jak zwierzęta.
Humanistyczna etyka ochrony środowiska za podstawową zasadę przyjmuje twierdzenie, że wszelkie oddziaływanie na środowisko przyrodnicze jest pośrednim oddziaływaniem na ludzi. Dlatego człowiek winien w swym postępowaniu, a zwłaszcza w pracy zawodowej, wstrzymać się od działań szkodliwych dla środowiska.
Po raz pierwszy w dokumentach Stolicy Apostolskiej problem ekologii pojawił się w encyklice Pawła VI „Populorum progressio" i odtąd obecny jest on stale w nauczaniu Kościoła. W nauczaniu tym kryzys środowiskowy traktowany jest jako jeden z przejawów kryzysu obejmującego całość cywilizacji, zaś ochrona środowiska pojmowana jest jako problem nie tyle technologiczny, co moralny. Nie samo panowanie człowieka nad przyrodą jest źródłem kryzysu ekologicznego, lecz złe używanie władzy, jaką człowiek posiada. Człowiek jest szczytem stworzenia, wśród stworzeń widzialnych jest tym, który nieskończenie przerasta cały świat stworzony. Prawdziwa, w koncepcji chrześcijańskiej, ochrona środowiska nie polega na działaniu zmierzającym do zupełnego zaprzestania ingerencji człowieka w przyrodę i dążeniu do zachowania jej w absolutnie nienaruszonym stanie, lecz na harmonijnym współistnieniu i wspólnym rozwoju człowieka wraz z otaczającym go światem. Konsekwentne wychowanie ku solidarności między ludźmi i wynikający z niej nowy stosunek do przyrody są najbardziej istotne w ekologizmie.
1