Zamach majowy 1926 roku - przyczyny, przebieg, znaczenie (skutki)., podr.,s.51 - 54, oprac. RM

1. Geneza zamachu majowego: A. Przyczyny zamachu majowego

• kryzys demokracji parlamentarnej w Polsce (kryzys sejmowładztwa, kryzys sejmokracji)

• dążenie Józefa Piłsudskiego do przejęcia władzy

• poparcie dla Piłsudskiego części wojska (zwłaszcza oficerów wywodzących się z I Brygady Legionów) i wizyta w Sulejówku 15 XI 1925 kilkuset oficerów, w imieniu których do Piłsudskiego przemówił gen. Gustaw Orlicz - Dreszer „Chcemy byś wierzył, że gorące chęci nasze, byś nie zechciał być w tym kryzysie nieobecnym, osierocając nie tylko nas, wiernych twoich żołnierzy, lecz i Polski , nie są tylko zwykłymi uroczystościowymi komplementami, lecz że niesiemy ci prócz wdzięcznych serc i pewne, w zwycięstwach zaprawione szable”

• poparcie dla Piłsudskiego dwóch partii lewicy (reformistyczno - niepodległościowej) - PPS, PSL „Wyzwolenie”

• konflikt między partiami lewicy (PPS i PSL „Wyzwolenie”) a ugrupowaniami prawicy (narodowa demokracja, chrześcijańska demokracja) i centrum (PSL „Piast”)

• niekorzystna sytuacja gospodarcza Polski w przededniu zamachu majowego (rozpoczęcie wojny celnej z Niemcami, wzrost bezrobocia), która przyczyniła się do upadku dwóch kolejnych rządów (W. Grabskiego i A. Skrzyńskiego)

• wpływ na nastroje polityczne w kraju pogorszenia położenia Polski na arenie międzynarodowej w wyniku konferencji w Locarno (X 1925)

• upadek dwóch kolejnych rządów: premiera Władysława Grabskiego (14 XI 1925), premiera Aleksandra Skrzyńskiego (5 V 1926)

• powstanie drugiego rządu „Chjeno - Piasta” z premierem W. Witosem (10 V) oraz dążenie ugrupowań lewicowych do jego obalenia (reakcje PPS na powstanie tego rządu: „odrodził się krwawy rząd Chjeno - Piasta”, „Faszyzm stoi u bram”)

B. Wydarzenia poprzedzające zamach majowy:

- dymisja rządu W. Grabskiego (14 XI)

- manifestacja oficerów w Sulejówku (15 XI)

- dymisja rządu Aleksandra Skrzyńskiego (5 V 1926)

- utworzenie II rządu „Chjeno - Piasta” z premierem Wincentym Witosem (10 V 1926)

- wywiad Piłsudskiego dla prasy 10 V („Kuriera Porannego”) - zapowiedział, że staje „do walki ,

jak i poprzednio, z głównym złem państwa: panowaniem rozwydrzonych partii i stronnictw nad

Polską , zapominaniem o imponderabiliach, pamiętaniem tylko o groszu i korzyści”, ponadto

Piłsudski domagał się „sanacji moralnej” władzy

2. Przebieg zamachu majowego (12 V - 14 V 1926), zob. opis pod il. w podr., s.52

- rozmowa na Moście Poniatowskiego w Warszawie między Marszałkiem Piłsudskim a

prezydentem Wojciechowskim (12 maja, godz. 17), zob. opis pod il. w podr., s.52

- walki na ulicach Warszawy 12 V (od godz. 19) - 14 V (zginęło 379 osób, w tym 164 cywilów),

dowódcy wojsk wiernych rządowi, m. in.: gen. T. Rozwadowski („starać się dostać w swe ręce

przywódców ruchu, nie oszczędzając ich życia”), gen. W. Zagórski,

inni przeciwnicy Piłsudskiego w armii, np. gen. W. Sikorski, gen. J. Haller)

- ogłoszenie przez PPS (popierającą Piłsudskiego, określającą rząd Witosa „monarchistyczno -

faszystowsko - paskarskim”) strajku powszechnego 14 V (dlatego też stanęła m.in. kolej, dzięki

czemu wojska wierne rządowi i prezydentowi, znajdujące się w różnych częściach kraju, miały

utrudnioną możliwość szybkiego przemieszczenia się do Warszawy)

- dymisja rządu W. Witosa i prezydenta S. Wojciechowskiego (14 V)

3. Skutki zamachu majowego

• powstanie 15 V nowego rządu - premier Kazimierz Bartel (funkcję ministra spraw wojskowych objął J. Piłsudski)

• wybór przez Zgromadzenie Narodowe 31 V nowego prezydenta - Ignacego Mościckego (najpierw wybrano J. Piłsudskiego, nie przyjął jednak funkcji prezydenta - „musiałbym zanadto męczyć się i łajać. Inny charakter do tego jest potrzebny”, wysunął natomiast kandydaturę Ignacego Mościckiego)

• powstanie nowego obozu politycznego - sanacji, która będzie w Polsce sprawować władzę do wybuchu II wojny światowej (1939)

• stopniowe zastępowanie przez Józefa Piłsudskiego i sanację demokracji parlamentarnej

rządami autorytarnymi (dwa tygodnie po zamachu majowym Piłsudski postawił pytanie: „czy

można w Polsce rządzić bez bata?”)

- oceny J. Piłsudskiego, w tym zamachu majowego, podr. ,s.51, 64, - zamach majowy: argumenty za i przeciw (podr. s. 64)

ostatni premier przed zamachem majowym: Wincenty Witos

pierwszy premier po zamachu majowym: Kazimierz Bartel

prezydenci II RP przed zamachem majowym: Gabriel Narutowicz (1922),

Stanisław Wojciechowski (1922 - 1926)

prezydent II RP po zamachu majowym: Ignacy Mościcki (1926 - 1939)

2

---