INSTRUKTAŻ STANOWISKOWY
ELEKTRYK

przy urządzeniach i instalacjach elektroenergetycznych do l kV z wyłączeniem prac wykonywanych na liniach napowietrznych

WPROWADZENIE

Jednym z podstawowych obowiązków ciążących na pracodawcy jest przeszkolenie pracownika przed dopuszczeniem do pracy w zakresie bezpieczeństwa i higieny pracy oraz prowadzenie szkoleń (art. 237, §2k.p.).

Szkolenie w zakresie bezpieczeń­stwa i higieny pracy jest prowadzone jako:

• szkolenie wstępne,

• szkolenie okresowe.

Szkolenie wstępne obejmuje:

- instruktaż ogólny,

- instruktaż stanowiskowy,

INSTRUKTAŻ OGÓLNY powinien zapoznać pracownika z:

• podstawowymi przepisami bezpieczeństwa i higieny pracy zawartymi w kodeksie pracy, w układach zbiorowych pracy oraz regulaminach pracy,

• przepisami i zasadami bezpieczeństwa i higieny pracy obowią­zującymi w danym zakładzie pracy,

• zasadami udzielania pierwszej pomocy.

Instruktaż ogólny przechodzą:

• wszyscy nowo zatrudnieni pracownicy,

• studenci odbywający praktyki studenckie,

• uczniowie szkól zawodowych odbywający praktyczną naukę zawodu w zakładach pracy.

INSTRUKTAŻ STANOWISKOWY powinien zapoznać pracownika z:
- zagrożeniami występującymi na określonym stanowisku pracy,

• sposobami ochrony przed zagrożeniem,

• metodami bezpiecznego wykonywania pracy na tym stanowisku.

Instruktaż stanowiskowy przeprowadza się dla:

• pracowników zatrudnionych na stanowiskach robotniczych i in­nych, których charakter pracy będzie się wiązał z bezpośred­nimi kontaktami z produkcją i jej kontrolą lub z narażeniem na zagrożenie zawodowe,

• pracowników zatrudnionych na tych stanowiskach w przypadku zmiany warunków techniczno-organizacyjnych (zmiany proce­su technologicznego, zmiany organizacji stanowisk pracy, wprowadzenia do stosowania substancji o działaniu szkod­liwym dla zdrowia lub niebezpiecznym oraz nowych narzędzi, maszyn i innych urządzeń),

• uczniów odbywających praktyczną naukę zawodu,

• studentów odbywających praktyki studenckie.

CEL SZKOLENIA

Celem instruktażu stanowiskowego jest uzyskanie przez pracownika:

• wiadomości i praktycznych umiejętności z zakresu bezpiecz­nego wykonywania powierzonej pracy,

• podstawowych wiadomości o zagrożeniach wypadkowych i za­grożeniach dla zdrowia występujących na danym stanowisku pracy i w jego bezpośrednim otoczeniu,

• sposobów ochrony przed zagrożeniami wypadkowymi i zagro­żeniami dla zdrowia w warunkach normalnej pracy i w warun­kach awaryjnych.

CZAS TRWANIA

Instruktaż stanowiskowy odbywa się w czasie pracy i jego czas trwania powinien być uzależniony od:

• przygotowania zawodowego pracownika,

• dotychczasowego stażu pracy,

• rodzaju pracy i zagrożeń występujących na stanowisku pracy, jednak nie powinien być krótszy niż 8 godzin.

KOSZT SZKOLENIA

Instruktaż stanowiskowy odbywa się na koszt pracodawcy.

EGZAMIN

Zakończenie szkolenia wstępnego na stanowisku pracy (instrukta­żu stanowiskowego) dla danego pracownika może być zakończo­ne egzaminem sprawdzającym przyswojenie przez niego:

• wiadomości objętych programem szkolenia,

• umiejętności wykonywania lub organizowania pracy zgodnie z przepisami i zasadami bezpieczeństwa i higieny pracy.

Egzamin może przeprowadzić pracodawca, zespół egzaminacyjny powołany przez pracodawcę a także kierownik komórki organiza­cyjnej zatrudniającej pracownika.

Przykładowo, pracodawca może powołać zespół egzaminacyjny w składzie:

• kierownik komórki, w której pracownik rozpoczyna pracę,

• pracownik prowadzący instruktaż stanowiskowy,

• pracownik służby bhp.

ZAŚWIADCZENIE

Ukończenie przez pracowników odpowiedniego szkolenia powinno być potwierdzone zaświadczeniem wydanym przez organizatora szkolenia lub innym dokumentem potwierdzającym przeprowadze­nie instruktażu stanowiskowego. Odpis tego zaświadczenia lub do­kumentu powinien być przechowywany w aktach osobowych pracownika.

Lp.	Tematyka szkolenia	Liczba godzin
1.	Przygotowanie pracownika do wykonywania określonej pracy, w tym w szczególności: a) Warunki pracy z uwzględnieniem: - pomieszczenia pracy, stanowiska roboczego, - wyposażenia stanowiska roboczego pod kątem wykonywania określonych zadań, - przebiegu procesu pracy na stanowisku pracy w nawiązaniu do procesu produkcyjnego w komórce organizacyjnej i w całym zakładzie pracy, b) Zagrożenia na stanowisku pracy i sposoby ochrony przed zagrożeniami. Sprzęt ochrony osobistej	2
2.	Metodyka instruktażu stanowiskowego: pokaz przez instruktora sposobu wykonywania pracy na stanowisku pracy zgodnie z przepisami i zasadami bhp, z uwzględnieniem poszczególnych czynności i ze szczególnym zwróceniem uwagi na czynności trudne i niebezpieczne, próbne wykonanie zadania przez pracownika pod kontrolą instruktora, samodzielna praca pracownika pod nadzorem instruktora, omówienie i ocena przebiegu wykonywania pracy l przez pracownika	0,5 0,5 4 1
Razem minimum 8

SZCZEGÓŁOWY PROGRAM SZKOLENIA

1. Przygotowanie pracownika do wykonywania pracy na stanowisku

Warunkiem skuteczności instruktażu stanowiskowego jest właściwy dobór i stosowanie metod nauczania. Forma instruktażu polega, poza ogólnym zaznajomieniem pracownika z działalnością i proble­mami zakładu pracy, na procesie dostosowania pracownika do wykonywania ściśle określonych zadań zawodowych w sposób prawidłowy, sprawny a przede wszystkim bezpieczny.

Instruktaż stanowiskowy powinien być prowadzony na stanowisku pracy i po­winien zawierać:

• część ogólną,

• właściwy instruktaż stanowiskowy, zgodny z metodyką in­struktażu stanowiskowego.

W części ogólnej prowadzący instruktaż powinien uwzględnić:

1. Warunki pracy na stanowisku pracy:

• pomieszczenie pracy (oświetlenie, ogrzewanie, wentylację, wysokość pomieszczenia, drogi transportowe itp.),

• stanowisko pracy (pozycję przy pracy, oświetlenie stanowis­kowe, wentylację, odległości od sąsiednich stanowisk itp.),

• maszyny i urządzenia (rodzaje urządzeń w pomieszczeniu i tym podobne zagrożenia),

• surowce, półprodukty i produkty danego stanowiska pracy (właściwości fizyczne i chemiczne oraz ich wpływ na zdrowie pracownika),

• urządzenia sygnalizacyjne i ostrzegawcze.

2. Przebieg procesu produkcyjnego w danym okresie z uwzględnie­niem:

• procesu produkcyjnego na stanowiskach roboczych technolo­gicznie wcześniejszych,

• procesu produkcyjnego obsługiwanego stanowiska,

• procesu produkcyjnego na stanowiskach roboczych technolo­gicznie późniejszych,

• powiązanie omówionych wyżej części procesu produkcyjnego w jedną całość.

3. Zagrożenia na stanowisku pracy:

Prace przy urządzeniach i instalacjach energetycznych mogą być:

1. zlecane tylko pracownikom,

2. wykonywane przez pracowników,

którzy mają dodatkowe wymagania kwalifikacyjne typu:

„E" - eksploatacji - do których zalicza się pracowników wykonujących w ramach czynności służbowych prace w zakresie obsługi, konserwacji i napraw urządzeń i instalacji energetycznych oraz kontrolno-pomiarowych i montażowych;

„D" — dozoru - do których zalicza się pracowników te­chnicznych, kierujących czynnościami osób zajmują­cych się bezpośrednio obsługą, konserwacją, bądź naprawami urządzeń i instalacji energetycznych oraz wykonywaniem prac kontrolno-pomiarowych i mon­tażowych

„K" - kierownictwa - do których zalicza się kierowników komórek organizacyjnych oraz pracowników spra­wujących nadzór nad eksploatacją urządzeń i insta­lacji energetycznych.

Uwaga! Wykaz stanowisk pracy w zakładzie, na których wymagane są dodatkowe wymagania kwalifikacyjne dla osób zajmu­jących się eksploatacją urządzeń i instalacji energe­tycznych ustalają pracodawcy (kierownicy zakładów pracy).

WYMAGANIA DLA ELEKTRYKA

Osoby zatrudnione na stanowiskach pracy przy urządzeniach i insta­lacjach elektroenergetycznych do l kV (zwane dalej elektrykami), zajmujące się eksploatacją tych urządzeń i instalacji oprócz wyma­gań wynikających z taryfikatorów kwalifikacyjnych (umiejętności zawodowe) muszą:

• posiadać dodatkowe wymagania kwalifikacyjne w zakresie gos­podarki elektroenergetycznej,

• być przeszkolone w zakresie przepisów i zasad bezpieczeństwa i higieny pracy (szkolenie: wstępne - ogólne, podstawowe, sta­nowiskowe, okresowe - rodzaj szkolenia zależy od stażu pracy na danym stanowisku pracy),

• posiadać aktualne orzeczenie lekarskie (wydane przez lekarza uprawnionego do badań profilaktycznych) stwierdzające brak przeciwwskazań do pracy na określonym stanowisku związa­nym z eksploatacją urządzeń i instalacji elektroenergetycznych.

Elektrycy wykonują prace:

a) w zakresie:

- obsługi

- konserwacji i napraw

urządzeń i instalacji elektroenergetycznych,

b) kontrolno-pomiarowe i montażowe.

NIEBEZPIECZEŃSTWO I NAJCZĘSTRZE PRZYCZYNY PORAŻEŃ PRZY OBSŁUDZE I EKSPLOATACJI URZĄDZEŃ I INSTALACJI ELEKTROENERGETYCZNYCH

Możliwość porażenia prądem elektrycznym występuje przy wszystkich obsługiwanych i eksploatowanych urządzeniach elektroen­ergetycznych.

Analizy statystyczne wykazują, że jakkolwiek liczba wypadków spowodowanych prądem elektrycznym jest mała w stosunku do ogólnej ich liczby, to jednak duży odsetek tzw. wypadków elektrycznych stanowiły wypadki śmiertelne. Wydawałoby się, że ze wzrostem wielkości napięcia, pod wpływem którego może znaleźć się człowiek, zwiększa się prawdopodobieństwo porażenia. Nic bardziej błędnego; statystyki wskazują, że ponad 80% wypad­ków porażeń elektrycznych (w tym ponad 10% śmiertelnych) pow­staje przy urządzeniach niskiego napięcia (głównie 220 i 380 V).

Próby wytłumaczenia takiego stanu sprowadzają się w konkluzji do między innymi następujących stwierdzeń:

• przy urządzeniach i instalacjach elektroenergetycznych niskiego napięcia pracuje i styka się z nimi duża liczba osób (pracowni­ków), znacznie większa niż przy na przykład urządzeniach wy­sokiego napięcia,

• istnieje fałszywa opinia, że rygorystyczne przestrzeganie przepisów bezpieczeństwa przy urządzeniach i instalacjach nis­kiego napięcia jest przesadą,

• kwalifikacje zawodowe osób obsługujących i eksploatujących urządzenia i instalacje niskiego napięcia są zwykle niższe niż obsługujących urządzenia wysokiego napięcia.

Staje się zasadnym pytanie: jak zmusić lub zachęcić elektryka do przestrzegania reguł bezpieczeństwa pracy przy urządzeniach i instalacjach elektroenergetycznych.

Jednym z lepszych sposobów wyrabiania u pracowników nawy­ków bezpiecznej pracy jest właściwe rozpowszechnianie metod bezpiecznej pracy. Innym bardzo skutecznym sposobem jest wdrożenie tzw. metody instrumentalnych uwarunkowań. Metoda ta, opraco­wana przez psychologów, polega głównie na nagradzaniu i karaniu pracowników odpowiednio za bezpieczne i niebezpieczne wykona­nie każdej powierzonej im pracy, stwierdzone podczas wyrywko­wych kontroli. Metoda uczenia zasad wykonywania bezpiecznie pracy na bazie instrumentalnych uwarunkowań daje tylko wtedy właściwe rezultaty, kiedy stosuje się ją konsekwentnie i przez dłuższy czas.

Propaganda opierająca się na dramatycznych apelach lub szokują­cym sposobie przedstawiania skutków wypadków elektrycznych bę­dzie w najlepszym przypadku mało skuteczna. Jej wynikiem może być niekiedy bojaźliwe i niezdecydowane postępowanie w razie pojawienia się symptomów zagrożenia, które są równie wypadkogenne jak nieprzestrzeganie reguł bezpiecznej pracy. Strach i poczucie nie­pewności własnego losu są najgorszymi nauczycielami reguł bez­pieczeństwa pracy.

Statystyki wypadków przy pracy wykazują, że spośród urządzeń i instalacji eksploatowanych w przemyśle najwięcej wypadków przypada w kolejności na:

• elektryczne urządzenia transportowe, na przykład suwnice, dźwigi, mosty przeładunkowe, przenośniki taśmowe itp, zasi­lane napięciem do l kV,

• maszyny, urządzenia i narzędzia ruchome (przenośne, przewoź­ne i ręczne) do l kV,

• rozdzielnice okapturzone, prowizoryczne instalacje i urządzenia zasilane napięciami do l kV,

• urządzenia wysokiego napięcia powyżej l kV.

Przyczyny wypadków występujących przy eksploatacji urządzeń elektroenergetycznych są różnorodne i bardzo często złożone. Najczęstsze przyczyny to:

• nieostrożność, lekceważenie lub nieznajomość przepisów i in­strukcji, w tym bezpiecznego wykonywania pracy,

• zbytnia brawura i rutyna, zła organizacja pracy,

• niedostateczny nadzór nad wykonywaniem określonych prac, brak lub niestosowanie właściwych środków ochronnych przed możliwością porażenia,

• brak kontroli (lub opieszała kontrola) stanu technicznego urządzeń elektroenergetycznych,

• niewłaściwa konserwacja instalacji i urządzeń elektroenerge­tycznych,

• nieterminowe, niestaranne i niesolidne wykonywanie (lub niewykonywanie w ogóle) pomiarów i badań wskazanych w szczegółowych przepisach i instrukcjach eksploatacji urządzeń i instalacji elektroenergetycznych.

WARUNKI PRACY

Pomieszczenia pracy

Jednym z rodzajów urządzeń energetycznych są urządzenia elektroenergetyczne. Prace związane z eksploatacją urządzeń i instalacji elektroenergetycznych mogą być wykonywane w pomieszczeniach przemysłowych, w których znajdują się urządzenia produkcyjne i pomocnicze oraz różnego typu instalacje elektroenergetyczne. Po­mieszczenia przemysłowe można podzielić w zależności od:

a) rodzaju zainstalowanych urządzeń i instalacji.

b) warunków otoczenia,

c) możliwości dostępu dla pracowników zakładu.

Warunki środowiska w zależności od rodzaju przemysłu można ogólnie podzielić na: normalne, uciążliwe, bardzo uciążliwe lub szkodliwe.

Przykładowo podano najczęściej spotykane warunki środowiska przy pracy elektryka:

• AB 5 temperatura +5°C do +40°C; wilgotność względna 5% do 85%; przestrzenie wewnętrzne osłonięte od wpływów zew­nętrznych z regulacją temperatury,

• AB 4 temperatura -5°C do +40°C; wilgotność względna 5% do 95%; przestrzenie wewnętrzne osłonięte od wpływów zew­nętrznych bez regulacji temperatury; może być zastosowane ogrzewanie w celu podwyższenia temperatury otoczenia,

• AB 7 temperatura -25°C do +55"C; wilgotność względna 10% do 100%; przestrzenie wewnętrzne osłonięte od wpływów zew­nętrznych bez regulacji temperatury i wilgotności mogą mieć otwory na zewnątrz.

Do wyżej wymienionych warunków środowiska dobiera się maszyny i urządzenia oraz sposób wykonania instalacji elektroenergetycznych uwzględniając przy tym dodatkowe wymagania, a mia­nowicie stopień ochrony zapewniany przez obudowy, zgodnie z poz. 14 „Przepisów prawnych i literatury".

Charakter pomieszczeń i warunki otoczenia, w jakich urządzenia i instalacje elektroenergetyczne pracują, określają w praktyce najczęściej spotykane warunki pracy elektryka. Podział pomieszczeń ze względu na dostęp pracowników zakładu, a więc sposób i warunki pracy elektryka, jest następujący:

a) pomieszczenia ogólnie dostępne

• pomieszczenia przeznaczone na stały pobyt ludzi, w któ­rych przebywanie tych samych osób w ciągu doby trwa dłużej niż 4 godziny,

• pomieszczenia przeznaczone na czasowy pobyt ludzi, w których przebywanie tych samych osób w ciągu doby trwa od 2 do 4 godzin.

Taka specyfika pomieszczeń wymusza sposób wykonania urzą­dzeń. W pomieszczeniach ogólnie dostępnych wszystkie urządzenia elektroenergetyczne powinny mieć osłony, zabez­pieczające przed dotknięciem części znajdujących się pod napię­ciem i części ruchomych oraz w miarę potrzeby dodatkowe za­bezpieczenia przed przedostaniem się pyłów, wody lub oparów (według kodu IP).

Ponadto wszystkie urządzenia powinny spełniać ochronę przed dotykiem pośrednim. W warunkach stwarzających szczególne zagrożenie - na przykład w pomieszczeniach, gdzie występują:

pył, woda, różne opary itp. wprowadza się odpowiednie obos­trzenia i stosuje się specjalne rozwiązania urządzeń i instalacji elektrycznych. Do pomieszczeń o szczególnym zagrożeniu wymagających obostrzeń oraz specjalnych rozwiązań urządzeń i instalacji elektroenergetycznych można zaliczyć między in­nymi:

• pomieszczenia wyposażone w wannę lub/i basen natrys­kowy,

• baseny pływackie,

• place budów i robót rozbiórkowych,

• gospodarstwa rolnicze i ogrodnicze

• kotłownie,

• pralnie i suszarnie itp.

Obostrzenia i specjalne rozwiązania urządzeń i instalacji elektrycznych, które określają arkusze normy PN-91/E-05009 grupy 700, polegają przede wszystkim na:

• zakazie umieszczania urządzeń i instalacji elektrycznych w odpowiednich miejscach lub strefach,

• zakazie stosowania niektórych środków ochrony takich jak, np. barier, nieuziemionych połączeń wyrów­nawczych, izolowania stanowiska,

• zakazie umieszczania części czynnych poza zasięgiem ręki,

• stosowaniu urządzeń o odpowiednich stopniach ochrony,

• konieczności stosowania dodatkowych połączeń wyrównawczych, które łączą części przewodzące między sobą oraz z częściami przewodzącymi obcymi i przewodem ochronnym instalacji elektrycznej,

• konieczności obniżenia napięcia dotykowego bezpiecz­nego do wartości 25V i 12V prądu przemiennego oraz 60V i 30V prądu stałego,

• konieczności stosowania urządzeń ochronnych różnicowo-prądowych o prądzie wyzwalającym nie większym od 30 mA jak środka zabezpieczającego dla urządzeń, rozdzielczych i sterowniczych,

• kontroli stanu doziemienia w układach sieciowych IT

2. pomieszczenia ruchu elektrycznego Są to wydzielone pomieszczenia (tereny) lub części pomieszczeń (terenów), przestrzenie w budynkach lub poza budynkami, w których zainstalowane są urządzenia elektroenergetyczne. Pumieszczenia ruchu elektrycznego powinny być zamknięte i dostępne tylko dla upoważnionych pracowników. Pracodawca (kierownik zakładu pracy) obowiązany jest do ustalenia liczby, miejsca i spo­sobu przechowywania kluczy do tych pomieszczeń, wyznaczenia osób uprawnionych do ich pobierania oraz określenia sposobu ewidencjonowania i procedur związanych z wydawaniem kluczy. W pomieszczeniach ruchu elektrycznego wolno instalować takie urządzenia, które spełniają co najmniej ochronę przeciw­porażeniowa przed dotykiem bezpośrednim dla ochrony przed zbliżaniem się do urządzeń pod napięciem, zrealizowaną w pos­taci ogrodzeń, barier, ekranów, obudów, powłok izolacyjnych, umieszczenie części czynnych obwodów elektrycznych poza zasięgiem ręki oraz urządzeń róźnicowo-prądowych, na przykład przekaźników o prądzie wyzwalającym 30 mA i więcej (rów­nież jako uzupełnienie innych środków ochrony przed dotykiem bezpośrednim). Urządzenia elektroenergetyczne w tych pomieszczeniach najczęściej nie wymagają dodatkowych osłon specjalistycznych, np. przeciwwybuchowych, bryzgoszczelnych itp. W pomieszczeniach ruchu elektrycznego bez stałej obsługi, w których znajdują się urządzenia rozdzielcze różnych napięć, temperatura w okresie zimowym nie powinna być niższa niż +5°C. ze względu np. na prawidłowe działanie urządzeń, szcze­gólnie wyłączników, przekaźników i aparatury kontrolno-pomiarowej.

STANOWISKO ROBOCZE

Prace przy urządzeniach elektroenergetycznych należy wykonywać po wyłączeniu urządzeń i instalacji spod napięcia. Bez wyłączenia napięcia mogą być wykonywane prace:

a) polegające na wymianie w obwodach o napięciu do l kV wkładek bezpiecznikowych i żarówek (świetlówek) o nie uszkodzonej obudowie i oprawie;

b) pomiarowe i przeprowadzanie prób w sposób określony w szczegółowych zakładowych instrukcjach eksploatacji;

c) inne prace, nie określone w powyższych podpunktach wyłącznie po zastosowaniu środków specjalnie przewidzianych w szczegółowych instrukcjach eksploatacji, zapewniających bezpieczne wykonywanie pracy.

Prace przy urządzeniach i instalacjach elektroenergetycznych oraz innych urządzeniach związanych z eksploatacją urządzeń elektroenergetycznych mogą być wykonane:

bez polecenia. Są to prace:

1. związane z ratowaniem zdrowia i życia ludzkiego oraz z ratowaniem mienia, np. urządzeń przed zniszczeniem,

2. określone jako nie wymagające polecenia w instrukcjach

(eksploatacji, stanowiskowych), wykonywane przez wyznaczonych pracowników;

na polecenie pisemne. Są to prace wykonywane:

1. w warunkach szczególnego zagrożenia dla zdrowia i życia ludzkiego, z wyjątkiem prac dopuszczonych w instrukcjach (eksploatacji, stanowiskowych) do wykonywania:

• bez polecenia,

• na polecenie ustne i dyspozytorskie,

2. przez pracowników z innych zakładów na urządzeniach elektroenergetycznych zakładu, który stale obsługuje i eksploatuje te urządzenia, z wyjątkiem prac, dla których wszelkie czynności związane z dopuszczeniem do pracy ustalono odrębnie na piśmie,

3. dla których poleceniodawca uzna za niezbędne wydać polecenie pisemne.

Polecenie pisemne powinno określać:

• zakres, rodzaj, miejsce i termin oraz metodę wykonania pracy,

• środki, za pomocą których praca powinna być wykonana i/lub

inne istotne elementy dotyczące technologii według uznania

wydającego polecenie,

• podstawowe warunki i środki bezpiecznego wykonywania pracy i/lub inne istotne elementy dotyczące bezpieczeństwa według uznania wydającego polecenie,

• liczbę pracowników wyznaczonych do wykonania pracy,

• pracowników odpowiedzialnych za organizację bezpiecznej

pracy i jej wykonanie, spełniających funkcję:

1) koordynującego,

2) dopuszczającego,

3) nadzorującego,

4) kierującego zespołem, np. brygadzistę.

Polecenie pisemne mogą wydawać osoby kierownictwa (uprawnie­nia typu „K") lub dozoru (uprawnienia typu „D") upoważnione przez pracodawcę (kierownika zakładu). Wzór polecenia pisemnego stanowi załącznik Nr l.

na polecenie Ustne. Są to wszystkie prace z wyjątkiem nie wy­magających polecenia pisemnego. Polecenie ustne powinno składać się z takich samych elementów jak polecenie pisemne -patrz wyżej. Polecenia ustne dotyczące wykonywanych prac powinny być ewidencjonowane.

na polecenie dyspozytorskie. Są to prace wykonywane przez personel tzw. ruchu, określone w instrukcjach eksploatacji i stanowiskowych. Polecenia na prace mogą być wydawane bezpośrednio, telefonicznie lub drogą radiową, przy czym te dwa ostatnie rodzaje poleceń powinny być nagrywane i przechowywane, przynajmniej do czasu całkowitego zakończenia prac związanych z wydanym poleceniem.

WAŻNE Wyłączenie urządzenia lub instalacji elektroenergetycznej powinno być dokonane w taki sposób, aby uzyskana widoczna przerwa w obwodach zasilających urządzenie lub instalację. Widoczność przerwy z miejsca wykonywnia prac nie jest warunkiem koniecznym. Za widoczną przerwę należy uważać:

a) widoczne otwarcie zestyków łącznika na odległość bezpieczną,

b) wyjęcie wkładek bezpiecznikowych,

c) zdemontowanie części obwodu elektrycznego.

Przed rozpoczęciem prac przy urządzeniach i instalacjach wyłączonych spod napięcia należy:

• sprawdzić brak napięcia w wyłączonym obwodzie,

• zastosować odpowiednie zabezpieczenie przed przypadkowym włączeniem napięcia,

• uziemić wyłączone urządzenie,

• wywiesić odpowiednie tablice ostrzegawcze, nakazu, zakazu i informacyjne,

• miejsca, gdzie wykonywane prace mogą stwarzać zagrożenie dla zdrowia lub życia osób postronnych (na przykład innych pracowników nie wykonujących prac przy urządzeniach elektroenergetycznych), należy odpowiednio zabezpieczyć, np. przez zastosowanie ogrodzeń i oznaczenie miejsca pracy odpowiednimi tablicami ostrzegawczymi, nakazu, zakazu i informacyjnymi.

BARDZO WAŻNE
Przed przystąpieniem do wykonywania jakichkolwiek czynności przy urządzeniach i instalacjach elektroenergetycznych - sprawdź brak napięcia w obwodzie.

Odpowiednim zabezpieczeniem przed przypadkowym włącze­niem napięcia jest wstawienie wkładek izolujących między otwarte styki łączników; w razie dokonania wyłączenia przez wyjęcie wkła­dek bezpiecznikowych, zastosowanie wkładek izolujących nie jest konieczne.

Uziemienia wyłączonych urządzeń i instalacji elektrycznych należy wykonać po obu stronach miejsca pracy, przy czym co najmniej jedno uziemienie powinno być widoczne z miejsca pracy.

Do uziemienia urządzenia lub instalacji można przystąpić tylko po jego wyłączeniu z pracy i sprawdzeniu braku napięcia z użyciem odpowiedniego sprzętu ochronnego.

Wykonywanie prac przy wyłączonych i nieuziemionych urządze­niach elektroenergetycznych jest dopuszczalne, jeżeli rodzaj czyn­ności lub rozwiązania konstrukcyjne nie pozwalają na założenie uziemiaczy, a dla wykonania pracy zostaną zastosowane inne środki ochrony przeciwporażeniowej zapewniające pełne bezpieczeństwo; w poleceniu pisemnym na wykonanie pracy powinien być dokonany odpowiedni zapis.

Częściowe lub całkowite zdjęcie uziemiaczy w miejscu pracy jest dopuszczalne, jeżeli jest to konieczne dla wykonania prób; w po­leceniu pisemnym na wykonanie pracy powinien być dokonany od­powiedni zapis.

Zamknięcie uziemników i założenie uziemiaczy przenośnych po­winno być każdorazowo odnotowane w dzienniku operacyjnym i odwzorowane na schemacie operacyjnym urządzeń, jeżeli taki schemat istnieje.

STANOWISKO ROBOCZE

Prace przy urządzeniach elektroenergetycznych należy wykonywać po wyłączeniu urządzeń i instalacji spod napięcia. Bez wyłączenia napięcia mogą być wykonywane prace:

1. polegające na wymianie w obwodach o napięciu do l kV wkładek bezpiecznikowych i żarówek (świet­lówek) o nie uszkodzonej obudowie i oprawie;

2. pomiarowe i przeprowadzanie prób w sposób okreś­lony w szczegółowych zakładowych instrukcjach eksploatacji;

3. inne prace, nie określone w powyższych podpunktach, wyłącznie po zastosowaniu środków specjalnych, przewidzianych w szczegółowych instrukcjach eksploatacji, zapewniających bezpieczne wyko­nywanie pracy.

Prace przy urządzeniach i instalacjach elektroenergetycznych oraz innych urządzeniach związanych z eksploatacją urządzeń elektroenergetycznych mogą być wykonane:

bez polecenia. Są to prace:

1. związane z ratowaniem zdrowia i życia ludzkiego oraz z ratowa­niem mienia, np. urządzeń przed zniszczeniem,

2. określone jako nie wymagające polecenia w instrukcjach (eksploatacji, stanowiskowych), wykonywane przez wyznaczo­nych pracowników;

na polecenie pisemne. Są to prace wykonywane:

1. w warunkach szczególnego zagrożenia dla zdrowia i życia ludz­kiego, z wyjątkiem prac dopuszczonych w instrukcjach (eksplo­atacji, stanowiskowych) do wykonywania:

4. bez polecenia,

5. na polecenie ustne i dyspozytorskie,

2. przez pracowników z innych zakładów na urządzeniach elek­troenergetycznych zakładu, który stale obsługuje i eksploatuje te urządzenia, z wyjątkiem prac, dla których wszelkie czynności

TYLKO URZADZENIE W WIDOCZNY SPOSÓB ZWARTE I UZIEMIONE JEST BEZ NAPIĘCIA

Tablice ostrzegawcze powinny być umieszczane tak, aby podane na nich ostrzegania były dobrze widoczne z bezpiecznej odległości, z każdej dostępnej strony zagrożonego obszaru. Tablica powinna być umieszczona w bezpośrednim pobliżu źródła zagrożenia, jeżeli źródło jest widoczne.

Tablice nakazu i zakazu powinny być umieszczane wszędzie tam, gdzie zakaz lub nakaz wykonywania czynności może stanowić ochronę przed powstaniem wypadku przy pracy (nieszczęśliwego wypadku) lub zagrożenia. Jeżeli przepisy wykonywania prac do­tyczą nakazu lub zakazu wykonywania czynności w pewnym ogra­niczonym obszarze, to tablicę należy umieszczać przy wejściu do tego obszaru.

Tablice informacyjne powinny być umieszczane w taki sposób i w takim miejscu, aby były widoczne z dróg komunikacyjnych i miejsc pracy.

Prace w warunkach nie zaliczonych do szczególnie zagrażających zdrowiu lub życiu ludzkiemu mogą być wykonywane jednoosobo­wo. Prace wykonywane poza stałymi pomostami roboczymi na wysokości powyżej 2 m od poziomu podłoża (np. posadzki) mogą być prowadzone tylko przy zastosowaniu odpowiednich środków tech­nicznych chroniących przed upadkiem z wysokości, np. podnośni­ków, pomostów, rusztowań, szelek bezpieczeństwa ilp. oraz właściwych dla danego rodzaju prac narzędzi i środków ochrony in­dywidualnej.

WAŻNE Urządzenia, których ruch stwarza zagrożenie dla zdrowia lub życia ludzkiego, mogą być uruchomione tylko po uprzednim ostrzeżeniu pracowników (osób) znajdujących się w ich bezpośrednim sąsiedztwie.

Prace w warunkach szczególnego zagrożenia dla zdrowia lub życia ludzkiego powinny być wykonywane przez co najmniej dwóch pracowników, zgodnie z rozporządzeniem (poz. 6 „Przepi­sów prawnych i literatury").

Do prac wykonywanych w warunkach szczególnego zagrożenia dla zdrowia lub życia ludzkiego i określonych w wyżej wymienionym rozporządzeniu zalicza się między innymi prace:

1. konserwacyjne, modernizacyjne i remontowe przy urządzeniach elektroenergetycznych znajdujących się całkowicie lub częścio­wo pod napięciem,

2. wykonywane w pobliżu nie osłoniętych urządzeń elektroenerge­tycznych lub ich części, znajdujących się pod napięciem,

3. przy wykonywaniu prób i pomiarów w zakładach energe­tycznych oraz innych zakładach przy urządzeniach elektroenergetycznych, z wyłączeniem prac stale wykonywanych przez wyznaczonych pracowników w ustalonych miejscach pracy (la­boratoria, stacje prób),

4. przy urządzeniach i instalacjach elektroenergetycznych wykonywane:

• na wysokości powyżej 2 m w przypadkach, w których wymagane jest zastosowanie środków ochrony indywi­dualnej przed upadkiem z wysokości,

• w pomieszczeniach, w których występują gazy lub pary trujące, żrące albo duszące, przy których wykonywaniu wymagane jest stosowanie środków ochrony indywidual­nej,

• w studniach kablowych, w pomieszczeniach z nimi połączonych i dołkach monterskich,

• wewnątrz zbiorników, kotłów, silosów i urządzeń technologicznych, w tym prace w zbiornikach otwartych, które nie pozwalają na bezpośredni kontakt wizualny co najmniej z jednym pracownikiem.

5. przy urządzeniach i instalacjach elektroenergetycznych związa­ne z konserwacją, montażem i naprawą dźwigów, suwnic, żura­wi wieżowych i samojezdnych, składnic magazynowych i scho­dów ruchomych.

Zapisy tego rozporządzenia nie naruszają odrębnych przepisów określających rodzaje prac, które powinny być wykonywane przez co najmniej dwie osoby ze względu na możliwość wystąpienia szczególnego zagrożenia dla zdrowia lub życia ludzkiego.

Do prac zaliczonych przez wiele zakładowych instrukcji bez­piecznego wykonywania robót, a nie uwzględnionych w wyżej wy­mienionym rozporządzeniu, można zaliczyć takie prace jak na przykład:

1. przy wyłączonych spod napięcia lecz nie uziemionych urządze­niach elektroenergetycznych lub uziemionych w taki sposób, że żadne z uziemień (uziemiaczy) nie jest widoczne z miejsca pracy,

2. związane z identyfikacją i przecinaniem kabli elektroenerge­tycznych,

3. przy spawaniu, lutowaniu, wymianie stojaków oraz pojedynczych ogniw i całej baterii w akumulatomiach,

4. w pomieszczeniach i strefach zagrożonych wybuchem,

5. inne, nie wymienione powyżej, uznane przez osoby kierownictwa i dozoru za szczególnie niebezpieczne (zagrażające zdrowiu lub życiu ludzkiemu).

Prace w warunkach szczególnego zagrożenia dla zdrowia lub życia ludzkiego mogą być wykonywane przy zastosowaniu środków całkowicie zabezpieczających zdrowie lub życie ludzkie oraz na podstawie polecenia pisemnego.

W każdym miejscu pracy, w którym zatrudniony jest zespół złożony z co najmniej dwóch pracowników (elektryków), powinien być wyznaczony spośród nich pracownik kierujący zespołem.

ZABRANIA SIĘ:

1. eksploatowania urządzeń i Instalacji elektroenergetycznych bez osłon, ochron i innych przewidzianych dla tych urządzeń zabezpieczeń,

2. zdejmowania osłon z części ruchomych urządzeń i instalacji elektroenergetycznych w czasie ich ruchu,

3. wykonywania przez osoby nieupoważnione zmian osłon, ochron i innych istniejących zabezpieczeń urządzeń i instalacji elektroenergetycznych,

4. podczas oględzin urządzeń i instalacji elektroenergetycznych, zdejmowania osłon i barier ochronnych, otwierania celek, wchodzenia na konstrukcje oraz zbliżania się do nieosłoniętych części urządzeń i instalacji znajdujących się pod napięciem,

5. wykonywania robót w warunkach złej widoczności w miejscu pracy.

WYPOSAŻENIE STANOWISKA PRACY

Wykonywanie wszelkich robót przy urządzeniach i instalacjach elektroenergetycznych jest możliwe tylko po odpowiednim przygotowaniu stanowiska pracy i zabezpieczeniu pracowników przed porażeniem prądem elektrycznym i działaniem łuku elektrycznego przy pomocy sprzętu ochronnego. Sprzęt ochronny stanowią przyrządy, narzędzia, ogrodzenia, osłony i tablice bezpieczeństwa.

W zależności od przeznaczenia, elektroenergetyczny sprzęt ochron­ny dzielimy na następujące grupy:

1. izolujący,

• podstawowy (zasadniczy): drążki izolacyjne, kleszcze i chwytaki, uchwyty izolacyjne, wskaźniki napięcia, ręka­wice dielektryczne, narzędzia izolowane (szczypce płaskie, wkrętaki itp.)

• dodatkowy: kalosze i półbuty elektroizolacyjne, dywaniki i chodniki gumowe elektroizolacyjne, pomosty izola­cyjne, hełmy ochronne izolacyjne;

2. chroniący przed pojawieniem się napięcia: uziemiacze;

3. zabezpieczający: szelki bezpieczeństwa, okulary ochronne przeciwodpryskowe, osłony izolacyjne, słupołazy, maski przeciw­gazowe itd.;

4. pomocniczy: ogrodzenia, barierki i liny, płyty izolacyjne, siatki ochronne, tablice bezpieczeństwa (ostrzegawcze, nakazu, za­kazu i informacyjne).

Elektroenergetyczny sprzęt ochronny izolujący podlega okreso­wym badaniom, których częstotliwość określają Polskie Normy.

Przykład możliwego zastosowania sprzętu ochronnego przez elektryków (elektromonterów) podczas operacji przy urządzeniach i instalacjach elektroenergetycznych.

Sprzęt ochronny

Czynności łączeniowe

Sprawdzenie braku napięcia i uzgadniania faz

Zakładanie uziemiaczy przenośnych

Wymiana bezpieczników mocy

Przecinanie kabli pitką uziemioną

z uchwytami izolacyjnymi

zaciskami śrubowymi

1

2

3

4

5

6

7

Wskaźnik napięcia <=1kV

+

Drążek uniwersalny

+

+

Uchwyt izolacyjny do WB (BM)

+

Rękawice elektroizol.

+

Rękawice ochronne

+

+

+

+

+

Obuwie elektroizol.

+

Okulary ochronne

+

+

+

+

+

Kask ochronny

+

+

+

+

Przy posługiwaniu się sprzętem ochronnym należy co najmniej przestrzegać następujących zasad:

1. drążki izolacyjne i wskaźniki napięcia trzymać za uchwyty przed ogranicznikiem,

2. po sprawdzeniu braku napięcia należy zbadać, czy wskaźnik działa,

3. brak napięcia sprawdzać we wszystkich przewodach

4. podczas uzgadniania faz należy zachować minimalną odległość 0,5 m linki łączącej od ciała człowieka, a czas dotyku nie powi­nien przekraczać 15 sekund,

5. uziemiacze zakładać bezpośrednio po sprawdzeniu braku napię­cia, możliwie najbliżej miejsca pracy,

6. przed każdym użyciem uziemiaczy, przedłużaczy i zwieraczy należy dokonać oględzin zacisków, połączeń śrubowych i linki Cu,

7. nie wolno uziemiać miejsca pracy poprzez łączniki i bezpieczniki,

8. należy uziemiać wszystkie fazy urządzenia nawet wtedy, gdy praca odbywa się na jednym przewodzie,

9. nie wolno zakładać i przykręcać zacisków fazowych bezpośred­nio rękami,

10. uziemianie rozpoczynać od przykręcenia zacisku uziemiającego do uziomu (uziemiona konstrukcja lub wypust bednarki, sonda uziemiająca itd.), następnie zakładać kolejno zaciski fazowe, począwszy od najbliższego przewodu; przy zdejmowaniu za­chować kolejność odwrotną,

11. wkładki bezpiecznikowe wymieniać najlepiej w stanie bez napięcia, a w razie niemożności posłużenia się sprzętem elektro-izolacyjnym, należy napięcie wyłączyć i miejsce pracy obu­stronnie uziemić.

12. wyznaczony do naprawy i na przykład przecinany kabel należy traktować tak jakby był pod napięciem,

13. miejsce pracy zawsze dokładnie oznakować tablicami bezpieczeństwa

Przeglądy i stan urządzeń i instalacji elektroenergetycznych.

Utrzymanie urządzeń i instalacji elektroenergetycznych w pełnej sprawności wymaga okresowych badań ich stanu technicznego. Oględziny i przeglądy oraz próby i pomiary urządzeń i instalacji elektroenergetycznych w zakładzie są podstawą do ustalenia zakresu prac konserwacyjnych oraz remontowych. Częstotliwość oględzin i przeglądów oraz prób i pomiarów jest uzależniona od rodzaju urządzeń i instalacji oraz warunków ich pracy. Oględziny i przeglą­dy urządzeń i instalacji elektroenergetycznych oraz próby i pomiary przeprowadza się w zakresie i terminach ustalonych w szczegóło­wych zasadach eksploatacji lub w instrukcjach eksploatacji. Dla wielu urządzeń i instalacji zostały wydane szczegółowe zasady eksploatacji w postaci zarządzeń Ministra Górnictwa i Energetyki lub Ministra Gospodarki Materiałowej i Paliwowej albo przez obu wspólnie, np. zarządzenie MGiE z dnia 17 lipca 1987 r. w sprawie szczegółowych zasad eksploatacji sieci elektroenergelycznych (M.P. Nr 25, póz. 200). Dla urządzeń, których nie objęto zarządzeniami w sprawie szczegółowych zasad eksploatacji, zasady te określa pra­codawca (kierownik zakładu) w instrukcji eksploatacji.

Pracodawca (kierownik zakładu) organizuje i zapewnia prowa­dzenie prawidłowej, bezpiecznej i ekonomicznej eksploatacji urządzeń i instalacji elektroenergetycznych, on też ustala w in­strukcji eksploatacji urządzenia i instalacji elektroenergetycznej, między innymi:

1. niezbędne warunki techniczne eksploatacji,

2. czynności związane z uruchomieniem, obsługą w czasie pracy i zatrzymaniem w warunkach normalnej eksploatacji.

3. wymagania w zakresie konserwacji i napraw,

4. zasady postępowania w razie awarii, pożaru lub innych zakłóceń w pracy,

5. zakresy i terminy wykonywania zapisów ruchowych (manipulacje ruchowe, wskazania aparatury kontrolno-pomiarowej i inne),

6. zakresy i terminy przeprowadzania oględzin i przeglądów oraz prób i pomiarów itd. Ogólne zasady postępowania w zakresie prowadzenia eksploatacji urządzeń i instalacji elektroenerge­tycznych oraz tworzenia dokumentacji technicznej, w tym do­kumentacji eksploatacyjnej (np. instrukcji eksploatacji), określa zarządzenie Ministrów Górnictwa i Energetyki oraz Gospodarki Materiałowej i Paliwowej z dnia 18 lipca 1986 r. w sprawie ogólnych zasad eksploatacji urządzeń i instalacji energe­tycznych (M.P. Nr 25, poz. 174).

W czasie prowadzenia eksploatacji urządzeń i instalacji elektroenergetycznych powinny być w niezbędnym zakresie zapisywane zdarzenia ruchowe, wskazania aparatury kontrolno-pomiarowej, oraz inne parametry decydujące o prawidłowej i bezpiecznej oraz ekonomicznej ich pracy. W wielu przypadkach zapisywanie powyższego należy do obowiązków elektryka, a więc od jego syste­matyczności, solidności i staranności w tym zakresie w pewnym sensie zależy prawidłowa eksploatacja. Zapisy w dokumentacji eksploatacyjnej powinny być, w ustalonych okresach, poddawane analizie, a wyniki analizy wykorzystywane do podejmowania us­prawnień gospodarki oraz oceny stanu technicznego o urządzenia lub instalacji.

Wszędzie tam, gdzie buduje się nowe, przebudowuje lub moderni­zuje istniejące urządzenia i instalacje elektroenergetyczne należy zwra­cać uwagę na to, czy w trakcie wykonywania wyżej wymienionych prac zastosowano rozwiązania gwarantujące większe bezpieczeństwo i spełniające wymagania aktualnie obowiązujących przepisów, na przykład normy PN-91/E-05009 - Instalacje elektryczne w obiek­tach budowlanych (kilkanaście arkuszy).

Często zaniedbywanym i lekceważonym przez elektryków jest problem opisywania i oznaczania we właściwy sposób urządzeń i instalacji elektroenergetycznych, co w konsekwencji może pro­wadzić do popełniania, często tragicznych w skutkach, szkolnych błędów przy usuwaniu awarii, wymianie bezpieczników, odłączaniu obwodów elektrycznych itp. W instalacjach elektroenergetycznych, w szczególności w takich, w których występują prądy różnego rodzaju i różnych napięć, należy stosować środki umożliwiające łatwe rozróżnianie elementów należących do urządzeń każdego rodzaju, na przykład znakowanie, stosowanie różnych barw izolacji przewo­dów itp.

Wszystkie urządzenia rozdzielcze i sterujące, na przykład wszel­kiego rodzaju rozdzielnice i tablice rozdzielcze powinny być zaopa­trzone w napisy i oznaczone zgodnie z dokumentacją oraz powinny być wyposażone w schematy elektryczne z podaniem wartości prądów znamionowych zabezpieczeń. Niezastosowanie się do obowiązujących przepisów to dodatkowa praca (często niepo­trzebna) dla elektryka przy inwentaryzacji istniejącej instalacji (najczęściej wykonywana pod napięciem) potencjalnie zagrażająca bezpieczeństwu jego pracy.

Ochrona przeciwpozarowa urządzeń i instalacji elektroenergetycznych

Zły stan, nieprawidłowa eksploatacja i konserwacja urządzeń i in­stalacji elektroenergetycznych są często przyczyną pożarów. Stopień zagrożenia pożarowego urządzeń i instalacji można uszeregować na podstawie statystyk w następującej kolejności:

• ciągi kablowe,

• transformatory olejowe,

• różnego typu rozdzielnie,

• maszyny i urządzenia elektryczne.

Coraz częstsze stosowanie różnego rodzaju zabezpieczeń zmniejsza zagrożenie pożarowe, aczkolwiek nie daje całkowitej pewności i gwarancji bezpieczeństwa. W związku z tym wszystkie pomiesz­czenia, w których są użytkowane urządzenia i instalacje elektro­energetyczne, powinny być wyposażone w niezbędne środki i sprzęt gaśniczy oraz instrukcję postępowania w razie pożaru. Podstawowy sprzęt gaśniczy stosowany przy gaszeniu pożarów urządzeń i insta­lacji elektroenergetycznych szczególnie znajdujących się pod napię­ciem to:

• gaśnice proszkowe (lub balonowe, ewentualnie śniegowe),

• koce ognioodporne,

• piasek.

Stosowanie wody i piany do gaszenia urządzeń i instalacji znajdujących się pod napięciem grozi porażeniem prądem elektrycznym.

W razie stwierdzenia pożaru należy podjąć kolejno następujące czynności:

• zaalarmować straż pożarną,

• wyłączyć napięcie w zagrożonym obiekcie,

• wyłączyć urządzenia sztucznej wentylacji w tunelach, kanałach kablowych i maszynowniach,

• jeżeli to możliwe zamknąć drzwi i za pomocą kocy ognioodpor­nych zakryć otwory przez które może się przedostać ogień,

• przystąpić do gaszenia ognia za pomocą gaśnic proszkowych (lub balonowych, ewentualnie śniegowych).

Wyłączeń w rozdzielniach, szczególnie wysokiego napięcia, mogą dokonywać tylko elektrycy o odpowiednich upraw­nieniach.

Stosowanie gaśnic balonowych w pomieszczeniach zam­kniętych jest możliwe tylko przy użyciu masek przeciwga­zowych.

Do czasu przybycia straży pożarnej akcją ratowniczą kieruje najstarszy stopniem służbowym lub uprawnieniami elektryk, któremu powinny podporządkować się wszystkie osoby biorące udział w akcji. Po przybyciu straży pożarnej należy wskazać jej drogę do miejsca pożaru, po czym dowódca straży obejmuje kierow­nictwo akcji.

Pierwsza pomoc przy porażeniu prądem elektrycznym

Energia elektryczna bez której działalność człowieka w obecnej dobie byłaby prawie niemożliwa, w pewnych warunkach może stanowić dla człowieka bardzo poważne zagrożenie ze śmiercią włącznie. Stąd pierwszoplanowa staje się znajomość i ścisłe przestrzeganie zasad ochro­ny przed porażeniem prądem elektrycznym. Bardzo ważna i istotna jest również umiejętność udzielenia pierwszej pomocy osobom, które zna­lazły się pod działaniem prądu elektrycznego. Znajomość zasad postępo­wania przy ratowaniu osób porażonych prądem elektrycznym pozwala bowiem niejednokrotnie uratować życie poszkodowanym, jak również uniknąć zagrożeń osobom udzielającym pomocy. Szansę ratunku porażonego maleją bardzo szybko w miarę upływu czasu. Właściwa pomoc w pierwszej minucie po porażeniu to 98% szans na uratowanie życia porażonego. Oto jak przedstawiają się, procentowo, szansę porażonego w zależności od upływu czasu:

• po 3 minutach - 72%,

• po 5 minutach - 25%,

• po 8 minutach - 5%.

Uwalnianie porażonego spod działania prądu elektrycznego

Uwolnienia należy dokonać poprzez:

1. wyłączenie napięcia właściwego obwodu prądu elektrycznego,

2. odciągnięcie porażonego od urządzeń będących pod napięciem. Odciągnięcia porażonego od urządzeń będących pod napięciem należy dokonać tylko w przypadku, gdy wyłączenie napięcia trwałoby zbyt długo i byłoby trudniejsze lub bardziej niebezpieczne,

3. odizolowanie porażonego, uniemożliwiające przepływ prądu elektrycznego przez jego ciało. Odizolowanie porażonego należy stosować wówczas, gdy wyłączenie napięcia lub odciągnięcie porażonego okazało się nieskuteczne. Odizolowanie powinno polegać na podsunięciu materiału pod nogi porażone­go (przepływ prądu na drodze od ręki do nóg) lub odginaniu palców jednej dłoni (gdy prąd płynie od jednej ręki do drugiej).

Uwalnianie porażonych spod działania prądu elektrycznego po­winno być dokonywane przy pomocy materiałów elektroizolacyjnych, głównie sprzętu ochronnego podstawowego (zasadniczego) i dodatkowego (rękawice dielektryczne, półbuty, dywaniki, drążki itp.). W razie konieczności (braku sprzętu podstawowego i dodatkowego) należy stosować zastępcze materiały elektroizolacyjne takie jak: suche drewno, tworzywa sztuczne, suche materiały tekstylne. Gdy porażenie nastąpiło na wysokości, a wyłączenie napięcia może spowodować groźny upadek porażonego, należy przed wyłączeniem napięcia zabez­pieczyć porażonego przed skutkami upadku z wysokości.

Wyłączenie napięcia

Wyłączenia napięcia należy dokonać poprzez:

1. otwarcie łączników od strony zasilania,

2. usunięcie (wyłączenie) bezpieczników z obwodu zasilania. Usu­nięcie bezpieczników mocy powinno się odbywać za pomocą uchwytów przeznaczonych do tego celu,

3. przecięcie przewodów od strony zasilania za pomocą narzędzi z izolowanymi rękojeściami. Zabrania się używania tego spo­sobu w strefach i pomieszczeniach zagrożonych wybuchem,

4. zwarcia przewodów od strony zasilania. Zwarcie należy wyko­nać w sposób trwały, za pomocą odpowiedniej zarzutki metalo­wej tylko w liniach napowietrznych.

Udzielanie pomocy przedlekarskiej osobom porażonym prądem elektrycznym

Bezpośrednio po uwolnieniu porażonego spod napięcia należy udzielić mu pomocy przedlekarskiej. Nie wolno odstępować od osoby porażonej prądem oraz przerywać akcji ratowniczej do chwili przybycia lekarza. Każdy porażony winien być zbadany przez lekarza, chociażby oględziny zewnętrzne nie wskazywały na taką potrzebę. Pomoc przedlekarska powinna polegać na wykonaniu następujących czynności:

• gdy porażony krwawi, zatrzymać krwawienie,

• sprawdzić, czy nie posiada w jamie ustnej ciał obcych,

• w zależności od stanu porażonego zdecydować o zakresie i sposobie udzielenia pomocy doraźnej.

Porażony przytomny

Rozluźnić ubranie w okolicy szyi, klatki piersiowej i brzuch Ułożyć porażonego w wygodnej pozycji. Do chwili przybycia lekarza niech porażony pozostaje w pozycji leżącej.

Porażony nieprzytomny, oddycha

Porażony nie może nawet na bardzo krótko pozostawać w pozycji na wznak. Porażonego ułożyć w tzw. pozycji bocznej ustalonej. Porażonego należy stale obserwować, gdyż oddech może się zatrzmać. Jeżeli przybycie lekarza przedłuża się, porażonego należy po upływie około dwóch godzin obrócić na drugi bok.

Układanie oddychającego, ale nieprzytomnego na boku jest przeciwwskazane u osób z obrażeniami kręgosłupa, a takie zawsze można podejrzewać po upadku z wysokości lub po wypadku. Wtedy można pozostawić osobę ratowaną w pozycji na wznak, bacznie kontrolując drożność dróg oddechowych.

Porażony nieprzytomny, nie oddycha, krążenie krwi jest wyczuwalne (serce pracuje)

Natychmiast przystąpić do udrażniania dróg oddechowych. Jeżeli porażony nie podejmie samoistnej akcji oddechowej, należy przystąpić do reanimacji stosując sztuczne oddychanie (rys. l).

Porażony nieprzytomny, nie oddycha, krążenie krwi zatrzymane

Natychmiast rozpocząć reanimację stosując sztuczne oddychanie i masaż serca. Ratujący powinien swoim oddechem doprowadzić tlen do płuc porażonego, a przez zewnętrzny masaż serca (uciskanie klatki piersiowej dokładnie w środku mostka) krew z tlenem do mózgu (rys.2).

Prawidłowe udzielenie pomocy przedlekarskiej osobom porażonym prądem elektrycznym bardzo często decyduje o przeżyciu ratowanego i ma wpływ na dalsze efekty leczenia klinicznego.

2. Metodyka instruktażu stanowiskowego

Instruktaż stanowiskowy, zapewniający nauczanie metod bezpiecz­nej pracy powinien składać się z 5 etapów:

ETAP I - wstępny

Każde szkolenie powinno zacząć się od wstępnej rozmowy, która umożliwia prowadzącemu instruktaż zorientowanie się, co do poziomu wiadomości i umiejętności uczestników szkolenia w zakresie pracy stanowiącej przedmiot nauczania. Częstym błędem popełnianym w tej fazie szkolenia jest przekazywanie zbyt wielu informacji będących dla nowego pracownika tylko słowami, nie mającymi powiązania z faktami, przedmiotami, wyobrażeniami.

Dlatego też:

MÓW I POKAZUJ
MÓW I DAWAJ PRZYKŁADY
ALE PRZEDE WSZYSTKIM PYTAJ:

• o przebieg dotychczasowej pracy, zdobyte w niej osiągnięcia i porażki oraz o stosunek do pracy w ogóle i do wykonywanego zawodu.

• o zainteresowania,

• o szkołę, jej profil i inne ważne dla pracy wiadomości.

W tej fazie szkolenia prowadzący instruktaż przekazuje informację o:

• zakładzie pracy, produkcji, wydziale produkcyjnym, gospodarce magazynowej, transportowej, remontowej, ogólnych warunkach pracy itp.

• stanowisku pracy (warunkach na stanowisku pracy, wyposażeniu, metodach zaopatrzenia i obsługi stanowiska pracy, kontroli echnicznej, wypożyczalni narzędzi, sprzęcie ochrony osobistej, ubraniu roboczym i metodach pracy).

Dalsze informacje dotyczą zespołu pracowniczego, czasu pracy, przerw w pracy, warunków bezpieczeństwa, występujących zagro­żeń, metodochrony.

ETAP II - Pokaz i objaśnienie całego procesu technologicznego

Prawidłowo prowadzony pokaz realizowany jest w pięciu kolejnych

stadiach:

• Prowadzący pokazuje cały układ czynności w normalnym tempie. W trakcie pokazu całości przedstawia także, wraz z objaśnieniami, cały proces pracy. Jeśli jest on bardzo skomplikowany, dzieli go na poszczególne fazy i dokładnie objaśnia.

• Prowadzący stosuje pokaz częściowy - elementowy, który wynika z analizy układu czynności. Punktem wyjścia powinna być tutaj instrukcja szkoleniowa, sporządzona na podstawie technicznej i psychologicznej analizy pracy.

Powtarzany pokaz fragmentu pracy staje się źródłem:

• nabycia określonej umiejętności,

• uzyskania wiadomości o charakterze wykonywanych czynności, sposobie ich wykonywania.

• dokonania spostrzeżeń o stopniu trudności i niebezpieczeństwie tkwiącym w pracy.

Pokaz powinien przebiegać według następującego porządku:

• pokazanie i określenie wszystkich elementów potrzebnych do wy­konania danej operacji,

• pokazanie sposobu prowadzenia danej operacji,

• pokazanie sposobu posługiwania się urządzeniami, narzędziami itp.

• Prowadzący zwraca uwagę na węzłowe ogniwa, mające duże znaczenie dla prawidłowego wykonania czynności. Te węzłowe ogniwa prowadzący demonstruje w zwolnionym tempie, aby umożliwić uczestnikowi szkolenia zaobserwowanie, na czym polegają trudności.

• Po pokazie całościowym i fragmentarycznym w celu lepszego utrwalenia przez uczestników szkolenia, prowadzący ponownie pokazuje cały układ czynności. Pierwszy raz w tempie zwolnio­nym. Po raz drugi i ewentualnie trzeci, cały układ jest pokazy­wany w tempie rzeczywistym.

• Prowadzący sprawdza efekt pokazu poprzez polecenie uczestni­kom powtórzenia demonstrowanych czynności. Prawidłowe wykonanie ich przez szkolonego pracownika sianowi zakończe­nie pokazu. Jeśli uczestnik szkolenia popełnia błędy, anali­zujemy je z nim. Powtarzanie czynności przez szkolonego trwa do czasu osiągnięcia prawidłowego powtórzenia.

ETAP III - próbne wykonanie zadania przez szkolonego pod kontrolą instruktora

Najbardziej skuteczną metodą próbnego wykonania pracy pod nadzorem prowadzącego instruktaż jest zachowanie kolejności wykony­wania poniższych faz:

• wstępna, samodzielna próba wykonania pracy, wykonanie w zwolnionym tempie poszczególnych fragmentów pracy z jed­noczesnym głośnym objaśnieniem wykonywania poszczegól­nych czynności,

• wykonywanie poszczególnych fragmentów pracy z jednoczes­nym objaśnianiem sposobu wykonywania tych czynności,

• wykonywanie poszczególnych fragmentów pracy wraz z jej uzasadnieniem,

• ogólny, ponowny, całościowy pokaz wraz ze stopniowym przyspieszaniem tempa wykonywanych czynności (od powolnego do rzeczywistego

ETAP IV - Samodzielna praca pod nadzorem instruktora

Jeżeli szkolony pracownik poczynił wystarczające postępy i potrafi już pod nadzorem zadawalająco wykonywać nową czynność, to należy po­wierzyć mu samodzielną pracę do wykonania. Instruktor nie powinien w żadnym przypadku stać obok szkolonego i cały czas obserwować jego pracy. Powinien ograniczyć interwencje do najbardziej niezbęd­nych. Trzeba jednak pamiętać, że uczący się musi mieć możność zwrócenia się do instruktora z prośbą o wyjaśnienie nasuwających się wątpliwości.

ETAP V - Omówienie i ocena przebiegu nauki

Szkolenie pracowników przewiduje pełną aktywizację jego uczest­ników w poznaniu zasad bezpiecznej pracy i nabywaniu umiejęt­ności usprawnienia stanowiska pracy przez dokonywanie prób działań zmniejszających uciążliwość pracy. Celowi temu służą różnorodne metody organizowania zajęć, ale przede wszystkim metoda sprawdzania wiedzy i umiejętności.

UWAGA!

Powyżej podano zasady podejmującego pracę po raz pierwszy. Przy szko­leniu pracownika już doświadczonego, można zrezygnować z niektórych etapów instruktażu w zależności od stażu pra­cownika, nabytych uprzednio umiejętności i wiadomości.

PRZEPISY PRAWNE I LITERATURA

1. Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. Kodeks pracy (Dz.U. Nr 24, poz. 141 zpóźn. zm.).

2. Ustawa z dnia 24 sierpnia 1991 r. o ochronie przeciwpożarowej (Dz.U. Nr 81, poz. 351).

3. Ustawa z dnia 6 kwietnia 1984 r. o gospodarce energetycznej (Dz.U. Nr 21, poz. 96).

4. Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 28 maja 1996 r. w sprawie szczegółowych zasad szkolenia w dziedzinie bez­pieczeństwa i higieny pracy (Dz.U. Nr 62, poz. 285).

5. Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 3 listopada 1992 r. w sprawie ochrony przeciwpożarowej budynków, innych obiektów i terenów (Dz.U. Nr 92, poz. 460 z późn. zm.).

6. Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 28 maja 1996 r. w sprawie rodzajów prac, które powinny być wykonywane przez co najmniej dwie osoby( Dz.U. Nr 62, poz. 288).

7. Rozporządzenie Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z dnia 30 maja 1996 r. w sprawie przeprowadzania badań lekarskich pracowników, zakresu profilaktycznej opieki zdrowotnej nad pracownikami oraz orzeczeń lekarskich wydawanych do celów przewidzianych w kodek­sie pracy (Dz.U. Nr 69, poz. 332).

8. Rozporządzenie Ministra Gospodarki Przestrzennej i Budownictwa z dnia 14 grudnia 1994 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie (Dz.U. Nr 10, poz.46).

9. Rozporządzenie Ministrów Energetyki i Energii Atomowej oraz Ad­ministracji, Gospodarki Terenowej i Ochrony Środowiska z dnia 9 kwietnia 1977 r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać instalacje elektroenergetyczne i urządzenia oświetlenia elektrycznego (Dz.U. Nr 14, poz. 58).

10. Zarządzenie Ministrów Górnictwa i Energetyki oraz Gospodarki Ma­teriałowej i Paliwowej z dnia 18 lipca 1986 r. w sprawie ogólnych zasad eksploatacji urządzeń i instalacji energetycznych (M.P. Nr 25, póz. 174).

11. Zarządzenie Ministra Przemysłu z dnia 15 marca 1989 r. w sprawie dodatkowych wymagań kwalifikacyjnych dla osób zajmujących się eksploatacją urządzeń i instalacji energetycznych (M.P. Nr S, póz. 75).

12. PN-91/E-05009. Instalacje elektryczne w obiektach budowlanych.

13. PN-92/E-05031. Klasyfikacja urządzeń elektrycznych i elektronicz­nych z punktu widzenia ochrony przed porażeniem prądem elektrycznym.

14. PN-91/E-05010. Zakresy napięciowe instalacji elektrycznych w obiektach budowlanych.

15. PN-92/E-08106. Stopnie ochrony zapewniane przez obudowy (Kod IP).

16. PN-88/E-08501. Urządzenia elektryczne. Tablice i znaki bezpieczeń­stwa.

17. PN-80/E-08503. Elektroenergetyczny sprzęt ochronny. Kleszcze i chwytaki.

18. PN-79/C-94132. Chodnik gumowy elektroizolacyjny.

19. PN-77/C-94136. Obuwie ochronne gumowe. Kalosze i półbuty elektroizolacyjne.

20. PN-87/E-08506. Elektroenergetyczny sprzęt ochronny. Dwubiegu­nowe wskaźniki napięcia do 1000 V.

21. PN-88/E-08509. Elektroenergetyczny sprzęt ochronny. Jednobiegunowe wskaźniki napięcia prądu przemiennego do 250 V.

22. PN-79/E-08510. Elektroenergetyczny sprzęt ochronny. Neonowe uzgadniacze faz.

23. PN-58/E-08504. Elektroenergetyczny sprzęt ochronny. Pomost izola­cyjny.

24. PN-83/E-08508. Elektroenergetyczny sprzęt ochronny. Uziemiacze przenośne.

25. PN-90/Z-08057. Sprzęt chroniący przed upadkiem z wysokości.

26. Krzysztof Dutkiewicz „Bezpieczeństwo i higiena pracy dla elektry­ków". WSiP Warszawa 1993 r.

27. Bogdan Rączkowski „BHP w praktyce". ODDK Gdańsk 1995r.

28. Eugeniusz Matula, Marek Sych „Zapobieganie porażeniom elektrycz­nym w przemyśle". WNT Warszawa 1980 r.

29. Jerzy Nienartowicz, Tomasz Piskorski „Ochrona przed porażeniem prądem elektrycznym w pytaniach i odpowiedziach". ENERG Słupsk 1996 r.

30. Ryszard Buehl, Antoni Majka, Jerzy Safema, Stanisław Sakiel, Jerzy Strużyna „Porażenia i oparzenia prądem i łukiem elektrycznym etiolo­gia i pomoc lekarska". WNT Warszawa 1993 r.

31. Praca zbiorowa. „Instrukcja organizacji bezpiecznej pracy w energety­ce". Instytut Energetyki Warszawa 1990 r.

32. Zakład Energetyczny Gdańsk SA. Instrukcja organizacji bezpiecznej pracy w ZE Gdańsk SA. Gdańsk 1996 r.

33. ańsk". Instrukcja stanowiskowa elektromonter w elektro­ciepłowni Gdańsk II. Gdańsk 1994 r.

18

---