Literatura powszechna - wiadomości wstępne
Literatura, tak jak człowiek, nie może żyć w izolacji.
Literatury wzajemnie na siebie wpływają
Skrzydlate słowa - nie można ograniczyć ich żadnymi granicami
W dziejach kultury każda epoka miała okres swojej świetności, kiedy oddziaływała na inne literatury.
Literatury wzajemnie się kontaktują
XVII w. - okres świetności literatury polskiej
nawet gdy Polska traciła ziemie literatura odegrała znaczenie dla Niemców
Krzysztof Kaldemach Senior pisał, że literatura niemiecka nie ma takich wzorów jak literatura polska
Niemcy tłumaczą Kochanowskiego, nie mieli literatury narodowej
Śląsk - nasycenie wpływami literatury polskiej
Rosja - zagarnięcie Białorusi, Ukrainy - ziem spolonizowanych - efekt:
Powstaje frakcja polonoruska na dworze rosyjskim
Na uniwersytetach obok łaciny pojawia się język polski
Dzieci carskie uczyły się języka polskiego i polskich obyczajów
Książę Galicyn zakłada bibliotekę polską
Polska traktowana przez Rosję jako pomost do Europy
Klasycyzm kojarzy się z literaturą francuską
Barok kojarzy się z literaturą hiszpańską
Średniowiecze - to Włochy, Anglia, Francja
Przed rozbiorami w Polsce nastąpił rozwój kultury. Polacy czytali w oryginale dzieła pisarzy zagranicznych.
Johann Wolfgang Goethe
powiedział, że rozwijając się należy się odwoływać do innych literatur, literatur wcześniejszych
jego strategia to branie cennych rzeczy tam, gdzie one są
pisarze i odbiorcy muszą być przygotowani, aby rozpoznać odwołania do innych literatur
jest autorem pojęcia Weltliteratur - literatura światowa - nie można jednej literatury izolować, studiować bez innych literatur, przedmiotem zainteresowania powinna być literatura światowa (pojęcie to w różnych odmianach występuje cały czas)
Wergiliusz
odwołuje się do „Odysei” i „Iliady” Homera
ma znaczenie to, w jaki sposób się odwołuje
w „Eneidzie” odwołuje się do „Odysei”
Eneasz w przeciwieństwie do Odyseusza nie ulega pokusie
Eneasz podpływa do wyspy Cyklopa, pomaga wrogowi-człowiekowi, o którym zapomniał Odyseusz; nie zamierza prowokować losu
Odwołuje się do literatury Greków, ale mówi „my jesteśmy lepsi od Greków i od Odyseusza”
„Eneida” i „Odyseja” - wiele sytuacji podobnych
Ernst Robert Curtius (Niemiec)
w 1947r. napisał artykuł wprowadzający pojęcie literatury europejskiej
dwa lata po zakończeniu wojny szok dla kultury europejskiej:
kultura panów - niemiecka, aryjska
kultura niewolników - należy ją zniszczyć
Niemcy byli zdania, że literatura jest lepsza i gorsza - literaturę i kulturę niemiecka uważali za pierwszorzędne
Curtius uważa, że trzeba znieść ten podział, znieść kryzys, jaki spowodowała wojna i przywrócić Europie jedność.
Jest przeciwny odcinaniu od siebie epok, uważa, że powinna być zachowana ciągłość, której nie da się przerwać
Niektóre zjawiska pojawiają się na pograniczu, są nawiązania, nie ma ostrych granic, podział na epoki jest dobry dla celów edukacyjnych
Trzeba dążyć do ciągłości literatur
wymiar poziomu - geograficznie (we wszystkich krajach)
wymiar pionowy - czasowo, między epokami (kontakty między literaturami różnych epok)
Tematy, motywy wędrują między epokami
Co jest podobne, a co inne - należy wskazywać podobieństwa i różnice
W każdym kraju jest podłoże, na którym wyrastają intelektualne zdolności, dlatego trzeba dzielić ich rezultaty
Curtius mówi, że nasza kultura jest głęboka, rozległa w czasie i geografii. Nie można kultury europejskiej wyizolować z tych zjawisk - ujęcie tej rozciągłości: literatura ukazuje w całej rozciągłości łacińskie średniowiecze
Arnold Toydly - historyk
uważa, że historii narodowej nie można traktować w sposób izolowany, trzeba mówić o niej większej części społeczeństwa
kultury mają charakter ponadnarodowy
kultura europejska (literatura europejska) rozciąga się ponad narodami
„Epos o Gilgameszu”
ma 6 tysięcy lat (IV - III w. p.n.e.)
miejsce powstania - Mezopotamia (Irak)
zlały się dwa narody - Sumerowie i Semici; wyruszyły dalej; ich ścieżki mogły być wojenne, handlowe itp. wiodły do Grecji (w Grecji możemy spodziewać się ich wpływu)
U podstaw literatury europejskiej:
Mit o wężu rajskim
„Iliada” Homera
Opowieść o Edypie
„Boska komedia” Dantego
„Komedia ludzka” Balzaka
„Boska komedia” Dantego
świat teocentryczny - piekło, czyściec, niebo - im wyżej, tym doskonalszy poziom
„Komedia ludzka” Balzaka
nawiązanie do Dantego
pokazanie, jak urządzony jest świat ludzki, jak życiem człowieka kieruje pieniądz, materialność, jak człowiek wplątany jest w życie
czytanie utworu bez odniesienia go do Dantego jest ułomne - gra on na różnicy
Koncepcja Goethego znajduje inne ujęcie u Eryka Auerbacha.
Eryk Auerbach
w artykule „Filologia literatury światowej” domaga się stworzenia filologii literatury światowej (1952 r.)
za Goethe przyjmuje , że podstawą literatury jest jej różnorodność - „błogosławiona wina kultury”
nie dąży do unifikacji - unifikacja to zagrożenie
obserwuje niepokojące zjawiska:
unifikacja
zmniejszające się przygotowanie odbiorców do odbioru literatury
upadek kultury komunistycznej, późnomieszczańskiej
trzeba stworzyć warunki umożliwiające szerokie spojrzenie na literaturę
filologiczną ojczyzną jest ziemia
Nie jest to tylko ewenement literatury europejskiej. Kwestię Weltliteratur (w latach 70-tych) podejmuje badacz francuski - Rene Etiemble. Zastanawia się on nad możliwościami i niemożliwościami odbioru Weltliteratur.
Jak dalece można objąć to, co nazywamy literaturą światową? Potrzebna jest selekcja - tak jak ze spisem lektur
Dwa pojęcia:
literatura światowa (z selekcją)
literatura powszechna
Koncepcja historii arcydzieł - wybieranie najwartościowszych dzieł.
Nasza lista lektur - selekcja, tylko arcydzieła.
Zawsze będą istniały rozbieżności - jeśli listę tworzy Francuz to będą przeważały utwory literatury francuskiej.
Nie próbujmy tworzyć wąskich kanonów.
Do kanonu lektur należą dzieła literatury angielskiej, niemieckiej, hiszpańskiej, rosyjskiej, amerykańskiej, włoskiej, szwedzkiej, niderlandzkiej.
Arcydzieło - coś, co zostało w historii po jej zmianach. Podaje się kanony arcydzieł.