”DOCHODY JEDNOSTEK SAMORZĄDU TERYTORIALNEGO”.
Dochody jednostek samorządu terytorialnego uregulowane są ustawą o dochodach jst z dnia 13 listopada 2003 r. Dz.U.2003.203.1966 (U)- dalej zwana ustawą dochodową. Była ona istotnie nowelizowana i przedłużana.
Ustawa dochodowa reguluje źródła dochodów jst. Niektóre z nich tylko wymienia, np. opłata eksploatacyjna, podatek rolny, podatek leśny, gdyż pełnego ich uregulowania należy doszukiwać się w innych aktach prawnych. Inne zaś określa bardzo szczegółowo (prawie ¾ treści ustawy to zagadnienia dotyczące subwencji).
Określa też ramowo zasady udzielania dotacji odsyłając do ustaw szczegółowych z zakresu prawa materialnego (ustawa o dodatkach mieszkaniowych, o pomocy społecznej, o przewozach kolejowych itd.).
Ustawa z dnia 07.10.1992 r. O regionalnych izbach obrachunkowych
Dotyczy ona wykonywania przez izby:
nadzoru i kontroli nad gospodarką finansową jednostek samorządu terytorialnego
funkcji opiniodawczej i informacyjno-szkoleniowej izb
a także organizacji i zasad działania tych organów
Ustawa budżetowa
Inne źródła prawa
Do pozostałych źródeł prawa finansowego jst należą:
akty wykonawcze do wcześniej omówionych ustaw
akty prawa miejscowego regulujące samorządową gospodarkę finansową (budżetową) np. uchwały budżetu rad gminy, powiatów, sejmików województwa
rozporządzenia
Budżet jednostki samorządu terytorialnego (b.j.sam.) - jest rocznym planem finansowym uchwalanym w formie uchwały budżetowej, obejmującym: dochody i wydatki oraz przychody i rozchody jednostek samorządu terytorialnego (j.s.t.), przychody i wydatki zakładów budżetowych, gospodarstw pomocniczych, jednostek budżetowych i środków specjalnych oraz funduszy celowych; na podstawie budżetu prowadzą one swoją gospodarkę finansową w sposób jawny i samodzielny. Konstrukcja treści budżetu jest wyznaczona przez zespół zasad budżetowych, wśród których najważniejsze znaczenie należy przypisać zasadom: jedności, uprzedności, równowagi, szczegółowości.
zasada jedności - j.s.t. samodzielnie prowadzi gospodarkę finansową na podstawie budżetu, który jest podstawą realizacji zadań przez tę jednostkę w ciągu roku,
zasada jawności - gospodarka finansowa j.s.t. jest jawna; na zarząd nałożony jest obowiązek informowania mieszkańców o założeniach projektu budżetu, kierunkach polityki społecznej i gospodarczej oraz źródłach gromadzenia zasobów pieniężnych i sposobie ich wykorzystania,
zasada uprzedności - b.j.sam. powinien zostać uchwalony do końca roku budżetowego poprzedzającego rok budżetowy; zasada ta nie ma charakteru bezwzględnie obowiązującego, gdyż zgodnie z art. 122 ustawy o finansach publicznych (u.f.p.), uchwałę budżetową organ stanowiący uchwala przed rozpoczęciem roku budżetowego, a w szczególnie uzasadnionych przypadkach - nie później niż do 31 marca roku budżetowego,
zasada równowagi budżetowej - na organach j.s.t. spoczywa obowiązek podjęcia wszystkich czynności, które doprowadziłyby do zachowania równowagi budżetowej w każdym stadium prowadzenia gospodarki budżetowej; w budżecie j.s.t. wydatki nie mogą przekroczyć dochodów wraz z wpływami zwrotnymi,
zasada szczegółowości - budżet musi być ustalony i wykonywany ze szczegółowym podziałem dochodów i wydatków budżetowych.
DOCHODY GMINY
Dochody gminy to głównie dochody z podatków i opłat lokalnych, z których wpływy w całości zasilają budżet gminy, tj. podatek:
od nieruchomości,
rolny, leśny,
od środków transportowych,
od działalności gospodarczej os. fizycznych opłacany w formie karty podatkowej,
od spadków i darowizn,
od posiadania psów,
od czynności cywilnoprawnych.
Jest to katalog zamknięty.
Niektórymi z tych podatków administruje urząd skarbowy, który później przekazuje je na rachunek budżetu gminy.
Opłaty lokalne stanowią otwarty katalog dochodów gminy. Jest ich 5. Cztery kategorie są wymienione z nazwy, tj. opłata skarbowa, administracyjna, targowa, miejscowa a piąta kategoria to inne opłaty pobierane na podstawie innych ustaw, a stanowiące dochód gminy (na podstawie prawa wodnego, prawa geologicznego i górniczego, prawa ochrony środowiska).
Gmina posiada również udział we wpływach z dwóch podatków dochodowych państwa:
5% udziału we wpływach w podatku dochodowym od osób prawnych,
27,6% udziału we wpływach w podatku dochodowym od osób fizycznych, gminy górnicze mają więcej o 5%, tj. 32,6%.
Udziały we wpływach oznaczają, że środki pobierane są przez urzędy skarbowe a potem przekazywane wg wartości nominalnej do poszczególnych gminy (tj. bez naliczania odsetek). Jest to taki pewny kredyt dla państwa. Nie naliczone odsetki są wynagrodzeniem dla urzędu skarbowego za ich administrowanie, tj. odsetki od środków na rachunku bankowym.
Jest to udział z tego co faktycznie zebrano, a zatem każda decyzja o umorzeniu, rozłożeniu na raty ma wpływ na kształt budżetu.
W przypadku dochodów podatkowych samorządów należy wskazać, iż podjęcie decyzji o umorzeniu i rozłożeniu na raty należy do przewodniczącego zarządu jst.
Do innych dochodów stałych gminy zalicza się:
subwencję ogólną złożoną z:
części podstawowej - w jej ramach jest kwota wyrównawcza,
części rekompensującej;
części oświatowej.
Każda z tych części jest naliczana wg innych źródeł.
dochody uzyskiwane przez gminne jednostki organizacyjne,
dotacje celowe z budżetu państwa na zadania zlecone z zakresu adm. rząd. i innych zadań zleconych ustawami,
dochody z majątku gminy,
odsetki od środków zgromadzonych na rachunkach bankowych.
Dochody stałe można więc podzielić wg kryterium:
dochodów o charakterze publicznoprawnym,
dochodów o charakterze cywilnoprawnym - dochody z mienia,
dochodów o charakterze kapitałowym - dochody z odsetek.
Dochodami nadzwyczajnymi gminy są następujące dochody:
dotacje celowe na dofinansowanie zadań własnych - tylko w pewnej części pokrywają wydatki - nie wskazano w jakiej,
dotacje celowe na zadania realizowane na podstawie porozumień zawieranych z organami adm. rząd. lub innymi jst,
dotacje celowe na usuwanie bezpośrednich zagrożeń dla bezpieczeństwa i porządku publicznego,
dotacje z funduszów celowych,
środki z bezzwrotnej pomocy zagranicznej,
spadki, zapisy i darowizny,
odsetki od pożyczek udzielanych przez gminę,
opłaty prolongacyjne i odsetki od nieterminowo regulowanych należności,
odsetki i dywidendy od kapitału wniesionego do spółek,
dochody z kar pieniężnych, grzywien, mandatów o ile nie są dochodami stałymi,
inne dochody należne gminie na podstawie odrębnych przepisów.
DOCHODY POWIATU
Dochody te także dzielą się na stałe i nadzwyczajne.
W dochodach stałych nie występują dochody z podatków i opłat lokalnych. Dominują tu dochody, które są transferami, czyli subwencje i dotacje.
Do dochodów stałych powiatu zalicza się:
udział we wpływach z podatku dochodowego od osób fizycznych zamieszkałych na terenie powiatu - wynosi on 1%,
subwencję ogólną, złożoną z części wyrównawczej, oświatowej i drogowej - każdą z nich nalicza się wg odrębnych reguł;
dotacje celowe z budżetu państwa na zadania z zakresu adm. rządowej wykonywane przez powiat,
dotacje celowe z budżetu państwa na dofinansowanie zadań własnych powiatu - tylko nie ustalono czy wszystkich, czy też wyodrębnionej części zadań,
dotacje celowe z budżetu państwa na realizację zadań służb, inspekcji i straży, o których mowa w ustawie o samorządzie powiatowym,
dochody uzyskiwane przez jednostki budżetowe powiatu oraz wpłaty od zakładów budżetowych i gospodarstw pomocniczych jednostek budżetowych powiatu,
dochody z majątku powiatu - powiaty dysponują mniejszym majątkiem niż gminy, są to zwłaszcza wpływy ze sprzedaży, dzierżawy,
odsetki od środków finansowych powiatu gromadzonych na rachunkach bankowych.
Jest to katalog zamknięty, który również można podzielić wg kryterium:
dochodów o charakterze publicznoprawnym,
dochodów o charakterze cywilnoprawnym - dochody z mienia,
dochodów o charakterze kapitałowym - dochody z odsetek.
Do dochodów nadzwyczajnych powiatu, który to jest katalogiem otwartym zalicza się:
dotacje celowe na dofinansowanie zadań własnych powiatu - nie ustalono jakie zadania i w jakiej wysokości,
dotacje celowe z budżetu państwa na usuwanie bezpośrednich zagrożeń dla bezpieczeństwa i porządku publ., np. w związku ze zdarzeniami losowymi - i tu nie określono w jakiej wysokości,
dotacje celowe na zadania realizowane przez powiat na podstawie porozumień z organami adm. rząd. i innymi jst,
dotacje z funduszów celowych,
środki z bezzwrotnej pomocy zagranicznej,
spadki, zapisy i darowizny,
odsetki od pożyczek udzielanych przez powiat,
odsetki od nieterminowo przekazywanych należności stanowiących dochody powiatu,
odsetki i dywidendy od kapitału wniesionego do spółek,
dochody z kar pieniężnych, grzywien określonych odrębnymi przepisami,
inne dochody należne powiatowi na podstawie odrębnych przepisów.
W dochodach stałych powiat nie ma wpływów z podatku od osób prawnych w przeciwieństwie do gmin i województw.
Wg prof. Ofiarskiego - w ustawie o samorządzie powiatowym zawarto pusty zapis, że powiat prowadzi samodzielnie gospodarkę finansową. Jednakże można zauważyć, że nie ma tu zbyt wielkiej samodzielności powiatu, gdyż ich głównym źródłem dochodów są dotacje i subwencje, które mają określone z góry cele przeznaczenia.
Z przepisów ustawy o dotacjach celowych dla powiatu wynika, że dotacje te stanowią znaczną grupę źródeł dochodowych samorządu powiatowego i wykazują duże zróżnicowanie. Wśród dotacji wyraźnie obecne są dotacje dotyczące zadań z zakresu adm. rząd. i dotacje związane ze służbami, inspekcjami, porządkiem publ., bezpieczeństwem. Świadczy to o pozycji i roli samorządu powiatowego - wyraźnie są tu wprowadzone elementy administracji rządowej i uprawnienia administracji władczej.
III. DOCHODY WOJEWÓDZTWA
Również i w tym przypadku dochody dzieli się na stałe i nadzwyczajne.
Dochody stałe to:
udziały w podatku dochodowym od osób fizycznych zamieszkałych na terenie województwa - w wysokości 1,5%;
udziały we wpływach w podatku dochodowym od osób prawnych - w wysokości 0,5%;
subwencja ogólna złożona z części: wyrównawczej, oświatowej i drogowej;
dotacje celowe z budżetu państwa:
na zadania z zakresu adm. rząd. wykonywane przez województwo,
na finansowanie zadań własnych województwa,
dochody uzyskiwane przez jednostki budżetowe województwa oraz wpłaty zakładów budżetowych i gospodarstw pomocniczych jednostek budżetowych województwa,
odsetki od środków finansowych województwa gromadzonych na rachunkach bankowych,
dochody z majątku województwa.
Jest to katalog zamknięty.
Dochody nadzwyczajne stanowią natomiast katalog otwarty i opierają się głównie na dotacjach.
Zalicza się tu następujące dochody:
dotacje celowe:
na dofinansowanie zadań własnych województwa,
na zadania realizowane na podstawie porozumień z organami adm. rząd. lub innymi jst,
dla państwowych uczelni zawodowych utworzonych na wniosek sejmiku województwa,
dotacje z funduszów celowych,
środki z bezzwrotnej pomocy zagranicznej,
odsetki od pożyczek udzielanych przez województwo i od nieterminowo przekazywanych należności stanowiących dochód województwa,
spadki, zapisy, darowizny,
odsetki i dywidendy od kapitału wniesionego do spółek,
dochody z kar pieniężnych i grzywien, określonych odrębnymi przepisami,
inne dochody należne województwu na podstawie odrębnych przepisów.
Najbogatszym województwem jest w. mazowieckie, a różnica między nim a najbiedniejszym mieści się w skali 4:1.
Budżet województwa konstruowany jest głównie na podstawie dochodów transferowych, tj. subwencji i dotacji.
IV. SUBWENCJE DLA GMIN
Każda gmina otrzymuje z budżetu państwa subwencję ogólną, składającą się z części:
podstawowej,
oświatowej,
rekompensującej,
O przeznaczeniu środków formie subwencji ogólnej decyduje rada gminy.
CZĘŚĆ PODSTAWOWA SUBWENCJI OGÓLNEJ
Kwotę przeznaczoną na część podstawową subwencji ogólnej dla wszystkich gmin ustala się jako kwotę stanowiącą co najmniej 1% planowanych w ustawie dochodów budżetowych państwa oraz kwoty wpłat gmin dysponujących wysokim potencjałem podatkowym. Oznacza to, że nawet, gdy jeśli budżet państwa będzie miał mniej dochodów, to i tak gminy dostaną ten 1% planowanych a nie uzyskanych dochodów.
W ramach części podstawowej subwencji ogólnej ustala się dla poszczególnych gmin:
kwotę wyrównawczą;
pozostałą kwotę, rozdzielaną proporcjonalnie do przeliczeniowej liczby mieszkańców dla wszystkich gmin.
Kwotę wyrównawczą otrzymują gminy słabsze ekonomicznie, znajdujące się w gorszej sytuacji z punktu widzenia własnych dochodów podatkowych na jednego mieszkańca gminy w stosunku do średniej obliczanej dla ogółu gmin w kraju.
W pierwszym rzędzie między gminy rozdziela się kwotę wyrównawczą.
Środki te przeznaczone są dla gmin najuboższych - PRAWO JANOSIKA.
Gminy dokonują wpłat na rachunek dochodów budżetu państwa w 12 - stu równych ratach, w terminie do 15 dnia m-ca. Od kwot nie wpłaconych w terminie nalicza się odsetki w wysokości ustalonej dla zaległości podatkowych - wg ordynacji podatkowej.
Po zaspokojeniu potrzeb związanych z kwotą wyrównawczą, pozostała kwota części podstawowej subwencji ogólnej podlega podziałowi między wszystkie gminy (zarówno silne, jak i słabe ekonomicznie), proporcjonalnie do przeliczeniowej liczby mieszkańców w poszczególnych gminach.
Faktyczna liczba mieszkańców gminy jest przekształcana w przeliczeniową liczbę mieszkańców wg reguł przewidzianych w art. 22 ustawy dochodowej:
dla gmin o liczbie mieszkańców nie większej niż 5.000 - przeliczeniowa liczba jest równa 5.000 mieszkańców.
dla gmin o liczbie mieszkańców od 5.001 do 10.000 - przeliczeniowa liczba mieszkańców jest równa faktycznej liczbie mieszkańców,
dla gmin powyżej 10.000 mieszkańców wynosi ona:
pomiędzy 10.000 - 50.000 - to wynosi ona 10.000 + 110% mieszkańców powyżej 10.000,
pomiędzy 50.000 - 300.000 - to wynosi ona 54.000 + 120% powyżej 50.000
powyżej 300.000 - to wynosi ona 354.000 + 125%nadwyżki mieszkańców powyżej 300.000.
Z dniem 1 stycznia 2002 r. zniesiono rezerwę części podstawowej subwencji ogólnej (4%).
CZĘŚĆ REKOMPENSUJĄCA SUBWENCJI OGÓLNEJ DLA GMINY
Związana jest z dwoma elementami:
z utratą dochodów gmin spowodowaną reformą podatku od środków transportowych - kwotę tę ustala się w wysokości nie mniejszej niż 10,5% planowanych w ustawie budżetowej wpływów z akcyzy od paliw silnikowych,
z utratą dochodów gmin z tytułu ustawowych ulg i zwolnień w zakresie podatku rolnego - kwotę tę przekazuje gminom z uwzględnieniem wniosków gmin, zawierających dane o skutkach tych ulg i zwolnień. Wnioski te wraz ze sprawozdaniami składa się do regionalnych izb obrachunkowych i tam dokonuje się przeliczeń, ile byłoby dochodów, gdyby nie było ulg i ustala ubytki dochodów.
Część rekompensującą przekazuje się w ratach.
CZĘŚĆ OŚWIATOWA SUBWENCJI OGÓLNEJ DOT. WSZYSTKICH JST
Kwotę przeznaczoną na część oświatową subwencji ogólnej dla wszystkich jst (gmin, powiatów, województw) ustala się w łącznej kwocie nie mniejszej niż 12,8% planowanych dochodów budżetu państwa.
Łączną kwotę subwencji oświatowej rozdziela się pomiędzy poszczególne jst wg zasad ustalonych w drodze rozporządzenia przez ministra właściwego ds. oświaty i wychowania, po zasięgnięciu opinii reprezentacji jst, z uwzględnieniem typów i rodzajów szkół prowadzonych przez samorządy, stopni awansu zawodowego nauczycieli oraz liczby uczniów w tych szkołach.
Ponadto od tej kwoty odlicza się 1% na utworzenie rezerwy, którą dysponuje Minister Finansów po zasięgnięciu opinii Ministra Edukacji Narodowej i ogólnopolskiej reprezentacji samorządu terytorialnego.
Część oświatowa przeznaczona jest na realizację zadań szkolnych, tj. prowadzenie szkół różnych typów i tzw. zadań pozaszkolnych (prowadzenie kolonii, obozów, burs, internatów, schronisk młodzieżowych, udzielanie pomocy materialnej dla uczniów).
W szczególności subwencja oświatowa powinna być kierowana na finansowanie wydatków bieżących (w tym wynagrodzeń wraz z pochodnymi) szkół i placówek prowadzonych przez jst a także dotowanie szkół i placówek publicznych oraz niepublicznych prowadzonych przez podmioty nie będące jst.
Część oświatową subwencji ogólnej przekazuje się w ratach miesięcznych w terminie do 25 dnia m-ca poprzedzającego m-c wypłaty wynagrodzeń. Rata za marzec wynosi 2/13 kwoty subwencji oświatowej, co związane jest z wypłatą w tym miesiącu dodatkowego wynagrodzenia rocznego.
V. SUBWENCJE DLA POWIATÓW
Subwencja ogólna dla powiatu składa się z części: oświatowej, drogowej i wyrównawczej.
CZĘŚĆ WYRÓWNAWCZA DLA POWIATU - otrzymuje ją powiat, w którym wskaźnik podstawowych dochodów podatkowych na jednego mieszkańca (wsk. S) odnoszący się do danego powiatu jest mniejszy od wskaźnika Sw - który wyraża potencjał podatkowy powiatu ekonomicznie najsilniejszego (S<Sw)
Jednak należy zauważyć, że najbogatsze powiaty nie ponoszą dodatkowych obciążeń, tzn. nie odprowadzają do budżetu państwa nadwyżki.
Wysokość należnej powiatowi części wyrównawczej subwencji ogólnej oblicza się wg poniższego wzoru:
So =0,85(Sw - S) x L,
gdzie:
L - liczba mieszkańców powiatu
Subwencja wyrównawcza dla powiatu pochodzi z kwoty, która jest rezerwowana w ustawie budżetowej, tzn. w jednym roku może być wyższa, a w drugim niższa. Nie podano kwoty minimum.
Część wyrównawcza jest podstawą dla budżetu powiatu, jednak w dużej mierze jej wysokość zależy od sytuacji finansowej w budżecie państwa.
CZĘŚĆ DROGOWA SUBWENCJI OGÓLNEJ DLA SAMORZĄDÓW POWIATOWYCH I WOJEWÓDZKICH.
Poszczególne jst ponoszą odpowiedzialność za przekazane im drogi publ. i są zobowiązane do ich finansowania.
Zasady te uregulowano w ustawie o dochodach jst ogólnikowo, określając jedynie cel, który jest jednak niewiążący. W ustawie dochodowej brak uregulowania zasad naliczania tej części subwencji, odsyłając do aktów wykonawczych w tej kwestii.
Przepisy ustawy jedynie zagwarantowały, ile środków należy przeznaczyć na ten cel.
Kwotę przeznaczoną dla wszystkich powiatów i województw na część drogową subwencji ogólnej związaną z budową, modernizacją, utrzymaniem, zarządzaniem i ochroną dróg, z wyjątkiem autostrad i dróg ekspresowych, ustala się w wysokości 60% kwoty ustalonej na podstawie art. 3 ustawy z 29.08.1997 r. o finansowaniu dróg publ. Jest to kwota nie mniejsza niż 30% planowanych na dany rok wpływów z podatku akcyzowego od paliw silnikowych.
Od kwoty tej odlicza się 10% na rezerwę części drogowej przeznaczoną na inwestycje. Tą rezerwą dysponuje minister infrastruktury. Środki z rezerwy (tylko tej cz. drogowej) mogą być przeznaczane na inwestycje drogowe rozpoczęte przed 01.01.1999 r.
Wydziela się też kwotę 3,5% na inwestycje drogowe dla m. Warszawy.
Po wydzieleniu tych dwóch rezerw pozostałą część dzieli się między powiaty, miasta na prawach powiatu i województwa.
Nie mieszczą się w niej koszty związane z oświetleniem dróg publicznych !
Podział kwoty części drogowej następuje z uwzględnieniem następujących kryteriów, które to mogą zmienić się w czasie:
długość i gęstość sieci dróg,
drogowej infrastruktury technicznej,
natężenia ruchu,
wypadkowości,
zrównoważenia rozwoju infrastruktury drogowej, w tym sieci przygranicznej dróg.
Rada Ministrów w dniu 15 grudnia 1998 r. wydała rozporządzenie w sprawie określenia szczegółowych zasad ustalania i trybu przekazywania części drogowej subwencji oświatowej. Zgodnie z tym aktem ustalono pewną gradację danych i wielkości uwzględnianych przy jej obliczaniu:
wartość odtworzeniowa dróg - 50% - są to koszty liczone w cenach bieżących (dot. kosztów, jakie należałoby ponieść w celu budowy dróg danej kategorii),
praca przewozowa na drogach danej kategorii - 45% - przeciętna przejezdność pojazdów w tzw. „pojazdokilometrach” na dobę,
natężenie ruchu na przejściach granicznych - 5%.
Rada Ministrów uczyniła to, czego jej nie wolno było robić. Ustawodawca bowiem nie upoważnił jej do zróżnicowania kryteriów, a jedynie do ustalenia zasad.
Wartości dotyczące dróg publ., potrzebne do obliczenia subwencji drogowej, ustala się na podstawie danych zebranych przez Generalną Dyrekcję Dróg Publicznych.
Część drogowa jest przekazywana w 12-stu ratach m- cznych w terminie do 25 dnia każdego m-ca.
Do dnia 15 października roku poprzedzającego rok budżetowy Minister Finansów jest zobowiązany przekazać informacje o zaplanowanych dla jst kwotach poszczególnych części subwencji ogólnej.
PRZEKAZYWANIE SUBWENCJI.
Następuje ratalne przekazanie części subwencji i tak oto:
część oświatowa - przekazywana jest w 13 ratach miesięcznych, gdyż w miesiącu marcu jst otrzymują 2/13 części, co związane jest z wypłatą dodatkowego wynagrodzenia rocznego w tym miesiącu. Kwota ta musi być przekazana do 25 dnia miesiąca poprzedzającego miesiąc wypłaty;
część podstawowa (gminy) - przekazywana jest w 12 - stu miesięcznych ratach w terminie do 15 dnia każdego miesiąca;
część rekompensująca: przekazywana jest w 12 ratach do 25 dnia każdego miesiąca, druga część natomiast przekazywana jest tylko w dwóch ratach - do końca maja i do końca października.
część drogowa - w miesięcznych ratach do 25 dnia każdego miesiąca;
część wyrównawcza - do 15 dnia każdego miesiąca w równych miesięcznych ratach.
Jeśli rata przekazana zostanie z opóźnieniem to jst należą się odsetki za zwłokę w wysokości stosowanych do zaległości podatkowych. Jeśli natomiast jst uzyskała kwotę subwencji wyższą od należnej to również musi zwrócić nadwyżkę wraz z odsetkami za zwłokę.
VI. DOTACJE CELOWE - ZASADY OGÓLNE
Dotacje celowe dzielimy na takie, które mogą być udzielane i na takie, które są udzielane. Dotacje celowe mogą być przeznaczone na finansowanie oraz na dofinansowanie.
Finansowanie - pokrywany jest cały koszt,
dofinansowanie - pokrywa się wówczas część kosztów.
Jst mogą otrzymywać dotację z budżetu państwa na dofinansowanie zadań własnych objętych kontraktem wojewódzkim, na zadania związane ze wspieraniem rozwoju regionalnego, w tym na usuwanie skutków powodzi i osuwisk ziemnych.
Jst, która nie przeznaczy w danym roku na finansowanie dotowanej inwestycji środków z jej budżetu w pełnej kwocie, wymaganej na podstawie kontraktu wojewódzkiego musi zwrócić dotację przyznaną w danym roku, w części proporcjonalnej do poniesionych wydatków. Decyzję o jej zwrocie podejmuje wojewoda.
Jednostki samorządu terytorialnego mogą także otrzymywać dotacje celowe z budżetu państwa na dofinansowanie zadań własnych związanych z:
dofinansowaniem kosztów wdrożenia reformy oświaty,
inicjatywami wspierania edukacji na obszarach wiejskich, w tym pomoc materialna i stypendia,
programem działań osłonowych i restrukturyzacji w ochronie zdrowia.
Ponadto jst może realizować zadania na podstawie zawartych porozumień z organami administracji rządowej i innymi jst. Wówczas otrzymuje od nich dotacje celowe w kwocie wynikającej z porozumienia.
Z porozumienia wynikają zasady ustalania i przekazywania dotacji celowych - wysokość, zasady naliczania i tryb przekazywania. Dotacja powinna pokrywać pełny koszt zadania.
Jeśli chodzi o dotacje celowe na dofinansowanie inwestycji, to łączna wysokość dotacji przyznawanych w kolejnych latach, co do zasady nie może przekroczyć 50% wartości kosztorysowej inwestycji.
Są jednak wyjątki:
jeśli inwestycja realizowana jest w zakresie oświaty, to w pierwszym roku można dofinansować 80% kwoty środków planowanych w budżecie jst na tę inwestycję,
jeśli inwestycja jest rozpoczęta i zakończona w tym samym roku - to można dofinansować ją nawet w 100% kwoty środków planowanych w budżecie jst,
jeśli inwestycja jest realizowana przez gminę, w której wskaźnik G<60%P, lub zagrożoną szczególnie wysokim bezrobociem strukturalnym - do 75% wartości kosztorysowej inwestycji.
Gdy państwo w części dofinansowuje inwestycję, to może stawiać odpowiednie warunki pod adresem podejmowanego przez jst zadania inwestycyjnego.
VII. DOTACJE CELOWE Z BUDŻETU PAŃSTWA DLA JST
GMINA
Gminom przysługują dwa rodzaje dotacji obligatoryjnych i jedna fakultatywna.
OBLIGATORYJNE:
dotacje na zadania zlecone z zakresu administracji rządowej:
zgodnie z art. 8 ustawy o samorządzie gminnym ustawy mogą nakładać na gminę obowiązek wykonania takich zadań. Zadania te wynikają, więc z ustaw szczególnych regulujących określone dziedziny działalności społecznej lub gospodarczej (są one dominujące w tej grupie),
gminy mogą też wykonywać zadania z zakresu adm. rząd. zleconych przez ustawy na podstawie porozumień z tymi organami.
W obu przypadkach wielkość dotacji jest taka, jakby zadanie o wykonywało państwo.
Dotacje te przekazywane są z budżetu państwa do wojewodów, a potem ratalnie do gmin. Powinny być przekazywane w trybie umożliwiającym pełne i terminowe wykonanie zlecanych zadań. W przypadku niedotrzymania warunków dotyczących sposobu określania wysokości dotacji oraz trybu ich przekazywania - gminie przysługuje prawo dochodzenia należnego świadczenia w postępowaniu sądowym.
Gmina zaskarża wówczas Ministra Finansów, bowiem wojewoda jest tylko pośrednikiem w przekazywaniu środków.
dotacje celowe na finansowanie lub dofinansowanie zadań własnych.
Z budżetu państwa udzielane są dotacje celowe na finansowanie lub dofinansowanie określonych w odrębnych przepisach zadań własnych gminy z zakresu:
pomocy społecznej,
wypłat dodatków mieszkaniowych,
innych.
Dotacje te przekazywane są przez wojewodów. Mogą to być zarówno dotacje na zadania bieżące, jak i na cele inwestycyjne realizowane przez samorządy.
FAKULTATYWNA
Zgodnie z art. 51 ustawy dochodowej gmina może otrzymywać dotację celową na usuwanie bezpośrednich zagrożeń dla bezpieczeństwa i porządku publ. Do dotacji związanych z usuwaniem zagrożeń nie stosuje się ograniczeń dotyczących udziału własnego gminy w kosztach realizacji odpowiedniej inwestycji.
POWIAT
Powiat również otrzymuje dotacje mające charakter obligatoryjny, jak i fakultatywny.
OBLIGATORYJNE
art. 52 ustawy - na realizację zadań przez powiatowe służby, inspekcje i straże oraz na zadania z zakresu adm. rząd. wykonywane przez powiat
Kwotę tych dotacji ustala się wg zasad przyjętych w budżecie państwa do określenia wydatków podobnego rodzaju. Z reguły dotacje te przekazywane są przez wojewodów. Powinny być przekazywane w trybie umożliwiającym pełne i terminowe wykonywanie zadań przez powiat.
W przypadku niedotrzymania warunków dotyczących wysokości dotacji i trybu ich przekazywania powiatowi przysługuje prawo dochodzenia należnego świadczenia w postępowaniu sądowym - nie dotyczy to innych dotacji tylko wymienionych powyżej.
Świadczy to o tym, że dotacje na powiatowe służby, inspekcje i straże oraz na zadania z zakresu adm. rząd. wykonywane przez powiat mają silniejszą pozycję, są gwarantowane a pomocą sądowych środków prawnych.
na dofinansowanie lub finansowanie zadań własnych powiatu z zakresu:
pomocy społecznej,
innych zadań określonych w odrębnych przepisach, na zasadach w nich określonych.
Dotacje te są przekazywane przez wojewodów w terminie umożliwiającym pełne i terminowe wykonanie zadań. Występują tu dotacje na działalność bieżącą i inwestycyjną.
Nie ma tu zastosowania droga sądowa w dochodzeniu należnych świadczeń.
FAKULTATYWNA
Zgodnie z art. 54 ustawy dochodowej z budżetu państwa mogą być udzielane dotacje celowe na usuwanie bezpośrednich zagrożeń dla bezpieczeństwa i porządku publ. Mogą to być dotacje na zadania bieżące i na inwestycje.
Z przepisów ustawy wynika, że dotacje stanowią znaczącą grupę źródeł dochodowych powiatu i wykazują one duże zróżnicowanie.
WOJEWÓDZTWO
Na mocy art. 55 województwo otrzymuje dotacje celowe na zadania z zakresu adm. rząd. wykonywane przez województwo na mocy odrębnych przepisów.
Kwoty tych dotacji ustala się wg zasad przyjętych w budżecie państwa do określenia wydatków podobnego rodzaju.
W przypadku niedotrzymania warunków dotyczących terminu i wysokości dotacji województwu przysługuje prawo dochodzenia należnego świadczenia w postępowaniu sądowym.
Przepisy art. 56 stanowią natomiast, że z budżetu państwa udzielane są dotacje na finansowanie lub dofinansowanie zadań własnych województwa z zakresu:
pomocy społecznej,
ustalonego w ustawie o wyższych szkołach zawodowych,
innych zadań określonych w odrębnych przepisach.
ZMIANA PRZEZNACZENIA DOTACJI CELOWEJ
W znowelizowanej ustawie dodano nowy przepis - art. 61b, zgodnie, z którym można w 2002 roku dokonywać zmiany przeznaczenia dotacji celowych otrzymanych z budżetu państwa na realizacje zadań własnych. Zarząd jst po uzyskaniu pozytywnej opinii komisji właściwej ds. budżetu może zmienić przeznaczenie do 15% wartości dotacji, informując jednocześnie właściwego wojewodę o dokonanej zmianie. Część dotacji w stosunku do której dokonano zmiany nie może jednak być przeznaczona na wynagrodzenia.
DOCHODY Z SAMOOPODATKOWANIA MIESZKAŃCÓW
W ustawie dochodowej nie uregulowano instytucji dochodów z samoopodatkowania się mieszkańców. W sprawach samoopdatkowania na cele publiczne rozstrzyga się wyłącznie w drodze referendum.
Referendum gminne, powiatowe, wojewódzkie - najdalej idąca (najpełniejsza) forma demokracji bezpośredniej, odwołująca się do głosowania powszechnego wszystkich uprawnionych mieszkańców gminy, powiatu lub województwa, przewidziana jest we wszystkich trzech ustawach dotyczących ustroju gminy, powiatu i województwa.
Jak dotąd, uregulowana jest wyczerpująco w ustawie o referendum gminnym, co oznacza konieczność dokonania jej szybkiej nowelizacji - ustawa z dnia 11 października 1991 r. (Dz. U. z 1996 r. Nr 84, poz. 386)
Referendum przeprowadza się z inicjatywy rady gminy, powiatu, sejmiku województwa lub na wniosek co najmniej 10% mieszkańców jednostki samorządu terytorialnego uprawnionych do głosowania i jest ono ważne, jeżeli wzięło w nim udział co najmniej 30% uprawnionych, a żeby doszło do samoopodatkowania to z tych 30% co najmniej 2/3 musi się opowiedzieć za opodatkowaniem (ważnie oddanych głosów).
W momencie wprowadzenia tej daniny jest ona obowiązkowa dla wszystkich mieszkańców gminy i zastosowanie do niej mają przepisy ordynacji podatkowej.
Referendum może być przeprowadzone w każdej ważnej dla jednostki samorządu terytorialnego sprawie, mieszczącej się - w odniesieniu do powiatu i województwa - w zakresie ich zadań. Odwołanie rady gminy, powiatu i sejmiku województwa przed upływem kadencji możliwe jest tylko w drodze referendum.
11