DOCHODY JEDNOSTEK SAMORZĄDU TERYTORIALNEGO.

Dochody jst uregulowane są ustawą o dochodach jst w latach 1999 - 2002 z dnia 26 listopada 1998 r. (Dz. U. Nr 150, poz. 983 z późn. zm.) - dalej zwana ustawą dochodową.

Była ona 2 krotnie istotnie nowelizowana i przedłużana o kolejny rok obowiązywania. Ostatnia nowelizacja z 14.11.2001 r. przedłużyła jej obowiązywanie do końca 2002 r., wyeliminowała przypadki, w których wpływy z opłaty skarbowej z tytułu czynności cywilnoprawnych wykonywanych przez organy jednej gminy były przekazywane na rachunek budżetu innej, dokonano zmian przepisów dotyczących części oświatowej subwencji ogólnej, dodano przepisy regulujące rozliczanie dotacji przyznawanych w ramach kontraktów wojewódzkich na realizację inwestycji przez jst. Ponadto dodano przepisy regulujące zmiany przeznaczenia kwot otrzymanych z budżetu państwa z tytułu dotacji celowych.

Ustawa dochodowa reguluje źródła dochodów jst. Niektóre z nich tylko wymienia, np. opłata eksploatacyjna, podatek rolny, podatek leśny, gdyż pełnego ich uregulowania należy doszukiwać się w innych aktach prawnych. Inne zaś określa bardzo szczegółowo (prawie ¾ treści ustawy to zagadnienia dotyczące subwencji).

Określa też ramowo zasady udzielania dotacji odsyłając do ustaw szczegółowych z zakresu prawa materialnego (ustawa o dodatkach mieszkaniowych, o pomocy społecznej, o przewozach kolejowych itd.).

Ustawa o dochodach jst w sposób przejrzysty grupuje dochody gminne, powiatowe i wojewódzkie, i dodatkowo dzieli je jeszcze na:

1. dochody stałe - „dochodami są:”

2. dochody nadzwyczajne - „dochodami mogą być:”.

W ustawach ustrojowych również wymieniono dochody, które jednak uregulowane są odmiennie np. w ustawie dochodowej subwencja jest dochodem stałym, zaś w ustawie ustrojowej wskazana jest jako dochód nadzwyczajny.

Obie te kategorie nie są jednak do końca zgodne z Konstytucją. Art. 167 Konstytucji dotyczący dochodów jst składa się z 4 ustępów, zgodnie z którymi:

ust. 1 - wskazuje podstawową zasadę konstytucyjną, dotyczącą wyposażenia samorządów w odpowiednie źródła dochodów - jest to zasada adekwatności. Jednostkom samorządu terytorialnego zapewnia się udział w dochodach publ. odpowiednio do przypadających im zadań. Zasadę tę rozwija ust. 4 tego art. - stanowiący, że „zmiany w zakresie zadań i kompetencji jst następują wraz z odpowiednimi zmianami w podziale dochodów publ.”

ust. 2 - wskazuje się tu źródła dochodów: dochodami jst są ich dochody własne oraz subwencje ogólne i dotacje celowe z budżetu państwa. Są to więc dochody stałe. Ustawodawca na 1 miejscu wymienia dochody własne, które mają mieć największą wielkość w budżecie jst. Natomiast subwencje ogólne i dotacje celowe mają być finansowane z budżetu państwa, a to nie jest w pełni zgodne, bowiem są też dotacje celowe udzielane z funduszy celowych.

Dotacje celowe i subwencja ogólna - nigdzie nie uregulowano pojęcia „dotacja celowa”, nigdzie nie wyjaśniono też co to „subwencja”. Ich znaczenie określiła doktryna.

Te dwa rodzaje dochodów różnią się tym, że subwencje przeznaczone są na finansowanie zadań własnych, zaś dotacje służą finansowaniu zarówno zadań własnych, jak i zadań zleconych.

Wśród subwencji występują subwencje mające charakter ogólny, tj. skierowane na realizacje ogółu zadań własnych jednostki samorządu

Dotacje natomiast są związane z finansowaniem określonego celu lub grupy celów, np. zadań zleconych gminie z zakresu administracji rządowej, dofinansowanie określonych zadań własnych jst.

Cechą subwencji jest też ich szczegółowa konstrukcja finansowania, niejednokrotnie mająca postać wzoru matematycznego.

W przypadku subwencji występują też takie, które uwzględniają potencjał podatkowy jednostki, zaś w przypadku niektórych dotacji celowych mogą wystąpić elementy oceny ze strony organu rządowego. Dotacje celowe przyznawane są na wniosek.

Ustalanie kwot subwencji ma się odbywać w sposób obiektywny, wg ustawy, jednakże ustawa deleguje te uprawnienia do ministra finansów, a wówczas podział i ustalenie wysokości wynika z rozporządzenia a nie ustawy.

GMINY NIE OTRZYMUJĄ SUBWENCJI DROGOWEJ (a powinny).

ust. 3 - źródła dochodów określone są w ustawie - jest to jednak postulat nie do końca realizowany.

Prof. Ofiarski - pomija klasyfikację wymienioną w ustawach ustrojowych, preferuje kryteria wskazane w ustawie o dochodach jst.

DOCHODY GMINY

Dochody gminy to głównie dochody z podatków i opłat lokalnych, z których wpływy w całości zasilają budżet gminy, tj. podatek: od nieruchomości, rolny, leśny, od środków transportowych, od działalności gospodarczej os. fizycznych opłacany w formie karty podatkowej, od spadków i darowizn, od posiadania psów, od czynności cywilnoprawnych. Jest to katalog zamknięty. Niektórymi z tych podatków administruje urząd skarbowy, który później przekazuje je na rachunek budżetu gminy.

Opłaty lokalne stanowią otwarty katalog dochodów gminy. Jest ich 5. Cztery kategorie są wymienione z nazwy, tj. opłata skarbowa, administracyjna, targowa, miejscowa a piąta kategoria to inne opłaty pobierane na podstawie innych ustaw, a stanowiące dochód gminy (na podstawie prawa wodnego, prawa geologicznego i górniczego, prawa ochrony środowiska).

Gmina posiada również udział we wpływach z dwóch podatków dochodowych państwa:

1. 5% udziału we wpływach w podatku dochodowym od osób prawnych,

2. 27,6% udziału we wpływach w podatku dochodowym od osób fizycznych, gminy górnicze mają więcej o 5%, tj. 32,6%.

Udziały we wpływach oznaczają, że środki pobierane są przez urzędy skarbowe a potem przekazywane wg wartości nominalnej do poszczególnych gminy (tj. bez naliczania odsetek). Jest to taki pewny kredyt dla państwa. Nienaliczone odsetki są wynagrodzeniem dla urzędu skarbowego za ich administrowanie, tj. odsetki od środków na rachunku bankowym.

Jest to udział z tego co faktycznie zebrano, a zatem każda decyzja o umorzeniu, rozłożeniu na raty ma wpływ na kształt budżetu.

W przypadku dochodów podatkowych samorządów należy wskazać, iż podjęcie decyzji o umorzeniu i rozłożeniu na raty należy do przewodniczącego zarządu jst.

Do innych dochodów stałych gminy zalicza się:

1. subwencję ogólną złożoną z:

1. części podstawowej - w jej ramach jest kwota wyrównawcza,

2. części rekompensującej;

3. części oświatowej.

Każda z tych części jest naliczana wg innych źródeł.

2. dochody uzyskiwane przez gminne jednostki organizacyjne,

3. dotacje celowe z budżetu państwa na zadania zlecone z zakresu adm. rząd. i innych zadań zleconych ustawami,

4. dochody z majątku gminy,

5. odsetki od środków zgromadzonych na rachunkach bankowych.

Dochody stałe można więc podzielić wg kryterium:

1. dochodów o charakterze publicznoprawnym,

2. dochodów o charakterze cywilnoprawnym - dochody z mienia,

3. dochodów o charakterze kapitałowym - dochody z odsetek.

Dochodami nadzwyczajnymi gminy są następujące dochody:

1. dotacje celowe na dofinansowanie zadań własnych - tylko w pewnej części pokrywają wydatki - nie wskazano w jakiej,

2. dotacje celowe na zadania realizowane na podstawie porozumień zawieranych z organami adm. rząd. lub innymi jst,

3. dotacje celowe na usuwanie bezpośrednich zagrożeń dla bezpieczeństwa i porządku publicznego,

4. dotacje z funduszów celowych,

5. środki z bezzwrotnej pomocy zagranicznej,

6. spadki, zapisy i darowizny,

7. odsetki od pożyczek udzielanych przez gminę,

8. opłaty prolongacyjne i odsetki od nieterminowo regulowanych należności,

9. odsetki i dywidendy od kapitału wniesionego do spółek,

10. dochody z kar pieniężnych, grzywien, mandatów o ile nie są dochodami stałymi,

11. inne dochody należne gminie na podstawie odrębnych przepisów.

DOCHODY POWIATU

Dochody te także dzielą się na stałe i nadzwyczajne.

W dochodach stałych nie występują dochody z podatków i opłat lokalnych. Dominują tu dochody, które są transferami, czyli subwencje i dotacje.

Do dochodów stałych powiatu zalicza się:

1. udział we wpływach z podatku dochodowego od osób fizycznych zamieszkałych na terenie powiatu - wynosi on 1%,

2. subwencję ogólną, złożoną z części wyrównawczej, oświatowej i drogowej - każdą z nich nalicza się wg odrębnych reguł;

3. dotacje celowe z budżetu państwa na zadania z zakresu adm. rządowej wykonywane przez powiat,

4. dotacje celowe z budżetu państwa na dofinansowanie zadań własnych powiatu - tylko nie ustalono czy wszystkich, czy też wyodrębnionej części zadań,

5. dotacje celowe z budżetu państwa na realizację zadań służb, inspekcji i straży, o których mowa w ustawie o samorządzie powiatowym,

6. dochody uzyskiwane przez jednostki budżetowe powiatu oraz wpłaty od zakładów budżetowych i gospodarstw pomocniczych jednostek budżetowych powiatu,

7. dochody z majątku powiatu - powiaty dysponują mniejszym majątkiem niż gminy, są to zwłaszcza wpływy ze sprzedaży, dzierżawy,

8. odsetki od środków finansowych powiatu gromadzonych na rachunkach bankowych.

Jest to katalog zamknięty, który również można podzielić wg kryterium:

1. dochodów o charakterze publicznoprawnym,

2. dochodów o charakterze cywilnoprawnym - dochody z mienia,

3. dochodów o charakterze kapitałowym - dochody z odsetek.

Do dochodów nadzwyczajnych powiatu, który to jest katalogiem otwartym zalicza się:

1. dotacje celowe na dofinansowanie zadań własnych powiatu - nie ustalono jakie zadania i w jakiej wysokości,

2. dotacje celowe z budżetu państwa na usuwanie bezpośrednich zagrożeń dla bezpieczeństwa i porządku publ., np. w związku ze zdarzeniami losowymi - i tu nie określono w jakiej wysokości,

3. dotacje celowe na zadania realizowane przez powiat na podstawie porozumień z organami adm. rząd. i innymi jst,

4. dotacje z funduszów celowych,

5. środki z bezzwrotnej pomocy zagranicznej,

6. spadki, zapisy i darowizny,

7. odsetki od pożyczek udzielanych przez powiat,

8. odsetki od nieterminowo przekazywanych należności stanowiących dochody powiatu,

9. odsetki i dywidendy od kapitału wniesionego do spółek,

10. dochody z kar pieniężnych, grzywien określonych odrębnymi przepisami,

11. inne dochody należne powiatowi na podstawie odrębnych przepisów.

W dochodach stałych powiat nie ma wpływów z podatku od osób prawnych w przeciwieństwie do gmin i województw.

Wg prof. Ofiarskiego - w ustawie o samorządzie powiatowym zawarto pusty zapis, że powiat prowadzi samodzielnie gospodarkę finansową. Jednakże można zauważyć, że nie ma tu zbyt wielkiej samodzielności powiatu, gdyż ich głównym źródłem dochodów są dotacje i subwencje, które mają określone z góry cele przeznaczenia.

Z przepisów ustawy o dotacjach celowych dla powiatu wynika, że dotacje te stanowią znaczną grupę źródeł dochodowych samorządu powiatowego i wykazują duże zróżnicowanie. Wśród dotacji wyraźnie obecne są dotacje dotyczące zadań z zakresu adm. rząd. i dotacje związane ze służbami, inspekcjami, porządkiem publ., bezpieczeństwem. Świadczy to o pozycji i roli samorządu powiatowego - wyraźnie są tu wprowadzone elementy administracji rządowej i uprawnienia administracji władczej.

DOCHODY WOJEWÓDZTWA

Również i w tym przypadku dochody dzieli się na stałe i nadzwyczajne. Dochody stałe to:

1. udziały w podatku dochodowym od osób fizycznych zamieszkałych na terenie województwa - w wysokości 1,5%;

2. udziały we wpływach w podatku dochodowym od osób prawnych - w wysokości 0,5%;

3. subwencja ogólna złożona z części: wyrównawczej, oświatowej i drogowej;

4. dotacje celowe z budżetu państwa:

• na zadania z zakresu adm. rząd. wykonywane przez województwo,

• na finansowanie zadań własnych województwa,

dochody uzyskiwane przez jednostki budżetowe województwa oraz wpłaty zakładów budżetowych i gospodarstw pomocniczych jednostek budżetowych województwa,

odsetki od środków finansowych województwa gromadzonych na rachunkach bankowych,

dochody z majątku województwa.

Jest to katalog zamknięty.

Dochody nadzwyczajne stanowią natomiast katalog otwarty i opierają się głównie na dotacjach. Zalicza się tu następujące dochody:

1. dotacje celowe:

• na dofinansowanie zadań własnych województwa,

• na zadania realizowane na podstawie porozumień z organami adm. rząd. lub innymi jst,

• dla państwowych uczelni zawodowych utworzonych na wniosek sejmiku województwa,

dotacje z funduszów celowych,

środki z bezzwrotnej pomocy zagranicznej,

odsetki od pożyczek udzielanych przez województwo i od nieterminowo przekazywanych należności stanowiących dochód województwa,

spadki, zapisy, darowizny,

odsetki i dywidendy od kapitału wniesionego do spółek,

dochody z kar pieniężnych i grzywien, określonych odrębnymi przepisami,

inne dochody należne województwu na podstawie odrębnych przepisów.

Najbogatszym województwem jest w. mazowieckie, a różnica między nim a najbiedniejszym mieści się w skali 4:1.

Budżet województwa konstruowany jest głównie na podstawie dochodów transferowych, tj. subwencji i dotacji.

SUBWENCJE DLA GMIN

Każda gmina otrzymuje z budżetu państwa subwencję ogólną, składającą się z części: podstawowej, oświatowej i rekompensującej. O przeznaczeniu środków w formie subwencji ogólnej decyduje rada gminy.

CZĘŚĆ PODSTAWOWA SUBWENCJI OGÓLNEJ

Kwotę przeznaczoną na część podstawową subwencji ogólnej dla wszystkich gmin ustala się jako kwotę stanowiącą co najmniej 1% planowanych w ustawie dochodów budżetowych państwa oraz kwoty wpłat gmin dysponujących wysokim potencjałem podatkowym. Oznacza to, że nawet, gdy jeśli budżet państwa będzie miał mniej dochodów, to i tak gminy dostaną ten 1% planowanych a nie uzyskanych dochodów.

W ramach części podstawowej subwencji ogólnej ustala się dla poszczególnych gmin:

1. kwotę wyrównawczą;

2. pozostałą kwotę, rozdzielaną proporcjonalnie do przeliczeniowej liczby mieszkańców dla wszystkich gmin.

Kwotę wyrównawczą otrzymują gminy słabsze ekonomicznie, znajdujące się w gorszej sytuacji z punktu widzenia własnych dochodów podatkowych na jednego mieszkańca gminy w stosunku do średniej obliczanej dla ogółu gmin w kraju.

W pierwszym rzędzie między gminy rozdziela się kwotę wyrównawczą. Dla obliczenia tej wielkości potrzebne jest ustalenie dwóch wskaźników: G i P.

Wskaźnik G - tworzą go podstawowe dochody podatkowe danej gminy w przeliczeniu na 1 mieszkańca. Oblicza się go dzieląc kwotę należnych dochodów podatkowych gminy osiągniętą w I półroczu roku bazowego (roku poprzedzającego rok, na który oblicza się subwencję), przez liczbę mieszkańców tej gminy.

Wskaźnik P - to wskaźnik obliczany łącznie dla wszystkich gmin w kraju, który ustalić należy w ten sposób, że dochody podatkowe wszystkich gmin w Polsce dzieli się przez liczbę mieszkańców ogółu gmin (mieszkańców państwa).

Subwencję wyrównawczą otrzymują gminy, których wskaźnik G jest mniejszy od 85% wskaźnika P - G<85%P

Aby ustalić konkretną kwotę należy posłużyć się wzorem:

S = L x 0,9 (85%P -G) x plan.doch.budż. państwa/zrealiz.doch.budż. państwa w I półr.

gdzie:

S - kwota subwencji,

L - liczba mieszkańców gminy wg stanu liczebnego mieszkańców ustalonych przez GUS na dzień 30 czerwca roku bazowego,

0,9 - współczynnik wyrównawczy - oznacza to, że niedobór wyrównywany jest w 90% - resztę środków gmina musi znaleźć sama.

Kwota wyrównawcza jest kwotą bezzwrotną. Im więcej ludności w gminie, tym większa kwota.

Jeśli wskaźnik G jest równy lub większy 85% wskaźnika P, ale nie większy niż 150% wskaźnika P, to pozycja gminy jest neutralna i nie nakłada się na nią żadnych obciążeń.

150%> G > 85%P

Jeżeli jednak wskaźnik G jest większy niż 150%P, to wówczas gminy te dokonują wpłat na zwiększenie części podstawowej subwencji ogólnej:

1. gdy wskaźnik G jest większy niż 150%P, ale nie większy niż 200%P - gmina oddaje do budżetu 20% nadwyżki wskaźnika G ponad 150% P, np.

330 zł > 300 zł 400 zł - gmina oddaje 20%x30 zł = 6 zł

G > 150%P 200%P

2. gdy wskaźnik G jest większy niż 200%P i mniejszy niż 300%P - to gmina oddaje 10% wskaźnika P powiększoną o 25% nadwyżki wskaźnika G ponad 200%P

3. gdy wskaźnik G jest większy niż 300%P - to gmina oddaje 35% wskaźnika P i dodatkowo 30% wskaźnika G ponad 300%P.

Środki te przeznaczone są dla gmin najuboższych - PRAWO JANOSIKA.

Gminy dokonują wpłat na rachunek dochodów budżetu państwa w 12 - stu równych ratach, w terminie do 15 dnia m-ca. Od kwot nie wpłaconych w terminie nalicza się odsetki w wysokości ustalonej dla zaległości podatkowych - wg ordynacji podatkowej.

Po zaspokojeniu potrzeb związanych z kwotą wyrównawczą, pozostała kwota części podstawowej subwencji ogólnej podlega podziałowi między wszystkie gminy (zarówno silne, jak i słabe ekonomicznie), proporcjonalnie do przeliczeniowej liczby mieszkańców w poszczególnych gminach.

Faktyczna liczba mieszkańców gminy jest przekształcana w przeliczeniową liczbę mieszkańców wg reguł przewidzianych w art. 22 ustawy dochodowej:

1. dla gmin o liczbie mieszkańców nie większej niż 5.000 - przeliczeniowa liczba jest równa 5.000 mieszkańców.

2. dla gmin o liczbie mieszkańców od 5.001 do 10.000 - przeliczeniowa liczba mieszkańców jest równa faktycznej liczbie mieszkańców,

3. dla gmin powyżej 10.000 mieszkańców wynosi ona:

1. pomiędzy 10.000 - 50.000 - to wynosi ona 10.000 + 110% mieszkańców powyżej 10.000,

2. pomiędzy 50.000 - 300.000 - to wynosi ona 54.000 + 120% powyżej 50.000

3. powyżej 300.000 - to wynosi ona 354.000 + 125%nadwyżki mieszkańców powyżej 300.000.

Z dniem 1 stycznia 2002 r. zniesiono rezerwę części podstawowej subwencji ogólnej (4%).

CZĘŚĆ REKOMPENSUJĄCA SUBWENCJI OGÓLNEJ DLA GMINY

Związana jest z dwoma elementami:

1. z utratą dochodów gmin spowodowaną reformą podatku od środków transportowych - kwotę tę ustala się w wysokości nie mniejszej niż 10,5% planowanych w ustawie budżetowej wpływów z akcyzy od paliw silnikowych,

2. z utratą dochodów gmin z tytułu ustawowych ulg i zwolnień w zakresie podatku rolnego - kwotę tę przekazuje gminom z uwzględnieniem wniosków gmin, zawierających dane o skutkach tych ulg i zwolnień. Wnioski te wraz ze sprawozdaniami składa się do regionalnych izb obrachunkowych i tam dokonuje się przeliczeń, ile byłoby dochodów, gdyby nie było ulg i ustala ubytki dochodów.

Część rekompensującą przekazuje się w ratach.

CZĘŚĆ OŚWIATOWA SUBWENCJI OGÓLNEJ DOT. WSZYSTKICH JST

Kwotę przeznaczoną na część oświatową subwencji ogólnej dla wszystkich jst (gmin, powiatów, województw) ustala się w łącznej kwocie nie mniejszej niż 12,8% planowanych dochodów budżetu państwa.

Łączną kwotę subwencji oświatowej rozdziela się pomiędzy poszczególne jst wg zasad ustalonych w drodze rozporządzenia przez ministra właściwego ds. oświaty i wychowania, po zasięgnięciu opinii reprezentacji jst, z uwzględnieniem typów i rodzajów szkół prowadzonych przez samorządy, stopni awansu zawodowego nauczycieli oraz liczby uczniów w tych szkołach.

Ponadto od tej kwoty odlicza się 1% na utworzenie rezerwy, którą dysponuje Minister Finansów po zasięgnięciu opinii Ministra Edukacji Narodowej i ogólnopolskiej reprezentacji samorządu terytorialnego.

Część oświatowa przeznaczona jest na realizację zadań szkolnych, tj. prowadzenie szkół różnych typów i tzw. zadań pozaszkolnych (prowadzenie kolonii, obozów, burs, internatów, schronisk młodzieżowych, udzielanie pomocy materialnej dla uczniów).

W szczególności subwencja oświatowa powinna być kierowana na finansowanie wydatków bieżących (w tym wynagrodzeń wraz z pochodnymi) szkół i placówek prowadzonych przez jst a także dotowanie szkół i placówek publicznych oraz niepublicznych prowadzonych przez podmioty nie będące jst.

Część oświatową subwencji ogólnej przekazuje się w ratach miesięcznych w terminie do 25 dnia m-ca poprzedzającego m-c wypłaty wynagrodzeń. Rata za marzec wynosi 2/13 kwoty subwencji oświatowej, co związane jest z wypłatą w tym miesiącu dodatkowego wynagrodzenia rocznego.

SUBWENCJE DLA POWIATÓW

Subwencja ogólna dla powiatu składa się z części: oświatowej, drogowej i wyrównawczej.

CZĘŚĆ WYRÓWNAWCZA DLA POWIATU - otrzymuje ją powiat, w którym wskaźnik podstawowych dochodów podatkowych na jednego mieszkańca (wsk. S) odnoszący się do danego powiatu jest mniejszy od wskaźnika Sw - który wyraża potencjał podatkowy powiatu ekonomicznie najsilniejszego (S<Sw)

Jednak należy zauważyć, że najbogatsze powiaty nie ponoszą dodatkowych obciążeń, tzn. nie odprowadzają do budżetu państwa nadwyżki.

Wysokość należnej powiatowi części wyrównawczej subwencji ogólnej oblicza się wg poniższego wzoru:

So =0,85(Sw - S) x L,

gdzie:

L - liczba mieszkańców powiatu

Subwencja wyrównawcza dla powiatu pochodzi z kwoty, która jest rezerwowana w ustawie budżetowej, tzn. w jednym roku może być wyższa, a w drugim niższa. Nie podano kwoty minimum.

Część wyrównawcza jest podstawą dla budżetu powiatu, jednak w dużej mierze jej wysokość zależy od sytuacji finansowej w budżecie państwa.

CZĘŚĆ DROGOWA SUBWENCJI OGÓLNEJ DLA SAMORZĄDÓW POWIATOWYCH I WOJEWÓDZKICH.

Poszczególne jst ponoszą odpowiedzialność za przekazane im drogi publ. i są zobowiązane do ich finansowania.

Zasady te uregulowano w ustawie o dochodach jst ogólnikowo, określając jedynie cel, który jest jednak niewiążący. W ustawie dochodowej brak uregulowania zasad naliczania tej części subwencji, odsyłając do aktów wykonawczych w tej kwestii.

Przepisy ustawy jedynie zagwarantowały, ile środków należy przeznaczyć na ten cel.

Kwotę przeznaczoną dla wszystkich powiatów i województw na część drogową subwencji ogólnej związaną z budową, modernizacją, utrzymaniem, zarządzaniem i ochroną dróg, z wyjątkiem autostrad i dróg ekspresowych, ustala się w wysokości 60% kwoty ustalonej na podstawie art. 3 ustawy z 29.08.1997 r. o finansowaniu dróg publ. Jest to kwota nie mniejsza niż 30% planowanych na dany rok wpływów z podatku akcyzowego od paliw silnikowych.

Od kwoty tej odlicza się 10% na rezerwę części drogowej przeznaczoną na inwestycje. Tą rezerwą dysponuje minister infrastruktury. Środki z rezerwy (tylko tej cz. drogowej) mogą być przeznaczane na inwestycje drogowe rozpoczęte przed 01.01.1999 r.

Wydziela się też kwotę 3,5% na inwestycje drogowe dla m. Warszawy.

Po wydzieleniu tych dwóch rezerw pozostałą część dzieli się między powiaty, miasta na prawach powiatu i województwa.

Nie mieszczą się w niej koszty związane z oświetleniem dróg publ. !!!!!

Podział kwoty części drogowej następuje z uwzględnieniem następujących kryteriów, które to mogą zmienić się w czasie:

1. długość i gęstość sieci dróg,

2. drogowej infrastruktury technicznej,

3. natężenia ruchu,

4. wypadkowości,

5. zrównoważenia rozwoju infrastruktury drogowej, w tym sieci przygranicznej dróg.

Rada Ministrów w dniu 15 grudnia 1998 r. wydała rozporządzenie w sprawie określenia szczegółowych zasad ustalania i trybu przekazywania części drogowej subwencji oświatowej. Zgodnie z tym aktem ustalono pewną gradację danych i wielkości uwzględnianych przy jej obliczaniu:

1. wartość odtworzeniowa dróg - 50% - są to koszty liczone w cenach bieżących (dot. kosztów, jakie należałoby ponieść w celu budowy dróg danej kategorii),

2. praca przewozowa na drogach danej kategorii - 45% - przeciętna przejezdność pojazdów w tzw. „pojazdokilometrach” na dobę,

3. natężenie ruchu na przejściach granicznych - 5%.

Rada Ministrów uczyniła to, czego jej nie wolno było robić. Ustawodawca bowiem nie upoważnił jej do zróżnicowania kryteriów, a jedynie do ustalenia zasad.

Wartości dotyczące dróg publ., potrzebne do obliczenia subwencji drogowej, ustala się na podstawie danych zebranych przez Generalną Dyrekcję Dróg Publicznych.

Część drogowa jest przekazywana w 12-stu ratach m-cznych w terminie do 25 dnia każdego m-ca.

Do dnia 15 października roku poprzedzającego rok budżetowy Minister Finansów jest zobowiązany przekazać informacje o zaplanowanych dla jst kwotach poszczególnych części subwencji ogólnej.

PRZEKAZYWANIE SUBWENCJI.

Następuje ratalne przekazanie części subwencji i tak oto:

1. część oświatowa - przekazywana jest w 13 ratach miesięcznych, gdyż w miesiącu marcu jst otrzymują 2/13 części, co związane jest z wypłatą dodatkowego wynagrodzenia rocznego w tym miesiącu. Kwota ta musi być przekazana do 25 dnia miesiąca poprzedzającego miesiąc wypłaty;

2. część podstawowa (gminy) - przekazywana jest w 12 - stu miesięcznych ratach w terminie do 15 dnia każdego miesiąca;

3. część rekompensująca: przekazywana jest w 12 ratach do 25 dnia każdego miesiąca, druga część natomiast przekazywana jest tylko w dwóch ratach - do końca maja i do końca października.

4. część drogowa - w miesięcznych ratach do 25 dnia każdego miesiąca;

5. część wyrównawcza - do 15 dnia każdego miesiąca w równych miesięcznych ratach.

Jeśli rata przekazana zostanie z opóźnieniem to jst należą się odsetki za zwłokę w wysokości stosowanych do zaległości podatkowych. Jeśli natomiast jst uzyskała kwotę subwencji wyższą od należnej to również musi zwrócić nadwyżkę wraz z odsetkami za zwłokę.

DOTACJE CELOWE - ZASADY OGÓLNE

Dotacje celowe dzielimy na takie, które mogą być udzielane i na takie, które są udzielane. Dotacje celowe mogą być przeznaczone na finansowanie oraz na dofinansowanie.

Finansowanie - pokrywany jest cały koszt, zaś dofinansowanie - pokrywa się wówczas część kosztów.

Jst mogą otrzymywać dotację z budżetu państwa na dofinansowanie zadań własnych objętych kontraktem wojewódzkim, na zadania związane ze wspieraniem rozwoju regionalnego, w tym na usuwanie skutków powodzi i osuwisk ziemnych.

Jst, która nie przeznaczy w danym roku na finansowanie dotowanej inwestycji środków z jej budżetu w pełnej kwocie, wymaganej na podstawie kontraktu wojewódzkiego musi zwrócić dotację przyznaną w danym roku, w części proporcjonalnej do poniesionych wydatków. Decyzję o jej zwrocie podejmuje wojewoda.

Jst mogą także otrzymywać dotacje celowe z budżetu państwa na dofinansowanie zadań własnych związanych z:

1. dofinansowaniem kosztów wdrożenia reformy oświaty,

2. inicjatywami wspierania edukacji na obszarach wiejskich, w tym pomoc materialna i stypendia,

3. programem działań osłonowych i restrukturyzacji w ochronie zdrowia.

Ponadto jst może realizować zadania na podstawie zawartych porozumień z organami administracji rządowej i innymi jst. Wówczas otrzymuje od nich dotacje celowe w kwocie wynikającej z porozumienia.

Z porozumienia wynikają zasady ustalania i przekazywania dotacji celowych - wysokość, zasady naliczania i tryb przekazywania. Dotacja powinna pokrywać pełny koszt zadania.

Jeśli chodzi o dotacje celowe na dofinansowanie inwestycji, to łączna wysokość dotacji przyznawanych w kolejnych latach, co do zasady nie może przekroczyć 50% wartości kosztorysowej inwestycji.

Są jednak wyjątki:

1. jeśli inwestycja realizowana jest w zakresie oświaty, to w pierwszym roku można dofinansować 80% kwoty środków planowanych w budżecie jst na tę inwestycję,

2. jeśli inwestycja jest rozpoczęta i zakończona w tym samym roku - to można dofinansować ją nawet w 100% kwoty środków planowanych w budżecie jst,

3. jeśli inwestycja jest realizowana przez gminę, w której wskaźnik G<60%P, lub zagrożoną szczególnie wysokim bezrobociem strukturalnym - do 75% wartości kosztorysowej inwestycji.

Gdy państwo w części dofinansowuje inwestycję, to może stawiać odpowiednie warunki pod adresem podejmowanego przez jst zadania inwestycyjnego.

DOTACJE CELOWE Z BUDŻETU PAŃSTWA DLA JST

GMINA

Gminom przysługują dwa rodzaje dotacji obligatoryjnych i jedna fakultatywna.

OBLIGATORYJNE:

1. dotacje na zadania zlecone z zakresu administracji rządowej:

1. zgodnie z art. 8 ustawy o samorządzie gminnym ustawy mogą nakładać na gminę obowiązek wykonania takich zadań. Zadania te wynikają, więc z ustaw szczególnych regulujących określone dziedziny działalności społecznej lub gospodarczej (są one dominujące w tej grupie),

2. gminy mogą też wykonywać zadania z zakresu adm. rząd. zleconych przez ustawy na podstawie porozumień z tymi organami.

W obu przypadkach wielkość dotacji jest taka, jakby zadanie o wykonywało państwo.

Dotacje te przekazywane są z budżetu państwa do wojewodów, a potem ratalnie do gmin. Powinny być przekazywane w trybie umożliwiającym pełne i terminowe wykonanie zlecanych zadań. W przypadku niedotrzymania warunków dotyczących sposobu określania wysokości dotacji oraz trybu ich przekazywania - gminie przysługuje prawo dochodzenia należnego świadczenia w postępowaniu sądowym.

Gmina zaskarża wówczas Ministra Finansów, bowiem wojewoda jest tylko pośrednikiem w przekazywaniu środków.

1. dotacje celowe na finansowanie lub dofinansowanie zadań własnych.

Z budżetu państwa udzielane są dotacje celowe na finansowanie lub dofinansowanie określonych w odrębnych przepisach zadań własnych gminy z zakresu:

1. pomocy społecznej,

2. wypłat dodatków mieszkaniowych,

3. innych.

Dotacje te przekazywane są przez wojewodów. Mogą to być zarówno dotacje na zadania bieżące, jak i na cele inwestycyjne realizowane przez samorządy.

FAKULTATYWNA

Zgodnie z art. 51 ustawy dochodowej gmina może otrzymywać dotację celową na usuwanie bezpośrednich zagrożeń dla bezpieczeństwa i porządku publ. Do dotacji związanych z usuwaniem zagrożeń nie stosuje się ograniczeń dotyczących udziału własnego gminy w kosztach realizacji odpowiedniej inwestycji.

POWIAT

Powiat również otrzymuje dotacje mające charakter obligatoryjny, jak i fakultatywny.

OBLIGATORYJNE

1. art. 52 ustawy - na realizację zadań przez powiatowe służby, inspekcje i straże oraz na zadania z zakresu adm. rząd. wykonywane przez powiat

Kwotę tych dotacji ustala się wg zasad przyjętych w budżecie państwa do określenia wydatków podobnego rodzaju. Z reguły dotacje te przekazywane są przez wojewodów. Powinny być przekazywane w trybie umożliwiającym pełne i terminowe wykonywanie zadań przez powiat.

W przypadku niedotrzymania warunków dotyczących wysokości dotacji i trybu ich przekazywania powiatowi przysługuje prawo dochodzenia należnego świadczenia w postępowaniu sądowym - nie dotyczy to innych dotacji tylko wymienionych powyżej.

Świadczy to o tym, że dotacje na powiatowe służby, inspekcje i straże oraz na zadania z zakresu adm. rząd. wykonywane przez powiat mają silniejszą pozycję, są gwarantowane a pomocą sądowych środków prawnych.

2. na dofinansowanie lub finansowanie zadań własnych powiatu z zakresu:

1. pomocy społecznej,

2. innych zadań określonych w odrębnych przepisach, na zasadach w nich określonych.

Dotacje te są przekazywane przez wojewodów w terminie umożliwiającym pełne i terminowe wykonanie zadań. Występują tu dotacje na działalność bieżącą i inwestycyjną.

Nie ma tu zastosowania droga sądowa w dochodzeniu należnych świadczeń.

FAKULTATYWNA

Zgodnie z art. 54 ustawy dochodowej z budżetu państwa mogą być udzielane dotacje celowe na usuwanie bezpośrednich zagrożeń dla bezpieczeństwa i porządku publ. Mogą to być dotacje na zadania bieżące i na inwestycje.

Z przepisów ustawy wynika, że dotacje stanowią znaczącą grupę źródeł dochodowych powiatu i wykazują one duże zróżnicowanie.

WOJEWÓDZTWO

Na mocy art. 55 województwo otrzymuje dotacje celowe na zadania z zakresu adm. rząd. wykonywane przez województwo na mocy odrębnych przepisów.

Kwoty tych dotacji ustala się wg zasad przyjętych w budżecie państwa do określenia wydatków podobnego rodzaju.

W przypadku niedotrzymania warunków dotyczących terminu i wysokości dotacji województwu przysługuje prawo dochodzenia należnego świadczenia w postępowaniu sądowym.

Przepisy art. 56 stanowią natomiast, że z budżetu państwa udzielane są dotacje na finansowanie lub dofinansowanie zadań własnych województwa z zakresu:

1. pomocy społecznej,

2. ustalonego w ustawie o wyższych szkołach zawodowych,

3. innych zadań określonych w odrębnych przepisach.

ZMIANA PRZEZNACZENIA DOTACJI CELOWEJ

W znowelizowanej ustawie dodano nowy przepis - art. 61b, zgodnie, z którym można w 2002 roku dokonywać zmiany przeznaczenia dotacji celowych otrzymanych z budżetu państwa na realizacje zadań własnych. Zarząd jst po uzyskaniu pozytywnej opinii komisji właściwej ds. budżetu może zmienić przeznaczenie do 15% wartości dotacji, informując jednocześnie właściwego wojewodę o dokonanej zmianie. Część dotacji w stosunku do której dokonano zmiany nie może jednak być przeznaczona na wynagrodzenia.

DOCHODY Z SAMOOPODATKOWANIA MIESZKAŃCÓW

W ustawie dochodowej nie uregulowano instytucji dochodów z samoopodatkowania się mieszkańców. W sprawach samoopdatkowania na cele publiczne rozstrzyga się wyłącznie w drodze referendum.

Referendum gminne, powiatowe, wojewódzkie - najdalej idąca (najpełniejsza) forma demokracji bezpośredniej, odwołująca się do głosowania powszechnego wszystkich uprawnionych mieszkańców gminy, powiatu lub województwa, przewidziana jest we wszystkich trzech ustawach dotyczących ustroju gminy, powiatu i województwa.

Jak dotąd, uregulowana jest wyczerpująco w ustawie o referendum gminnym, co oznacza konieczność dokonania jej szybkiej nowelizacji - ustawa z dnia 11 października 1991 r. (Dz. U. z 1996 r. Nr 84, poz. 386)

Referendum przeprowadza się z inicjatywy rady gminy, powiatu, sejmiku województwa lub na wniosek co najmniej 10%  mieszkańców jednostki samorządu terytorialnego uprawnionych do głosowania i jest ono ważne, jeżeli wzięło w nim udział co najmniej 30% uprawnionych, a żeby doszło do samoopodatkowania to z tych 30% co najmniej 2/3 musi się opowiedzieć za opodatkowaniem (ważnie oddanych głosów).

W momencie wprowadzenia tej daniny jest ona obowiązkowa dla wszystkich mieszkańców gminy i zastosowanie do niej mają przepisy ordynacji podatkowej.

Referendum może być przeprowadzone w każdej ważnej dla jednostki samorządu terytorialnego sprawie, mieszczącej się - w odniesieniu do powiatu i województwa - w zakresie ich zadań. Odwołanie rady gminy, powiatu i sejmiku województwa przed upływem kadencji możliwe jest tylko w drodze referendum.

---