Zagadnienia do opracowania wg książki M.Przychodzińskiej (1989)
Przedmiot badań w dziedzinie kultury muzycznej (s.21)- idee, cele, programy, sposoby i rezultaty wychowania muzycznego
Wychowanie muzyczne w kontekście współczesnych modeli edukacyjnych
Czynniki narodowej koncepcji wychowania muzycznego
(Sztuka ludowa i jej wartości, styl narodowy, język
Wychowawcze funkcje muzyki
Wartości, treści , formy wychowania muzycznego
Integracja wychowania estetycznego
Współczesne systemy wychowania muzycznego (Jaques-Dalcroze, Orff, Kodaly,)
Pluralizm form aktywności muzycznej dziecka w szkole polskiej a system J.Murssela
Muzyka dla najmłodszych
Oprócz tego zagadnienia wskazane na wykładzie dotyczące zdolności muzycznych z K.Lewandowskiej (1978): wstęp, s. 11-15, 29-59, 69- 82, 99-107 i pozostałe treści prezentowane na wykładzie
PODSTAWOWE ELEMENTY MUZYKI (do bezwzględnego opanowania w 100 %,
będę tłumaczyła na wykładzie i ćwiczeniach 17 października
Metrum - zasada regularnego następstwa naturalnych akcentów w rytmicznym przebiegu utworu
O ćwierćnutowej jednostce miary 2 3 4
4 4 4
O ósemkowej jednostce miary 3 6
8 8
Rytm - czynnik organizujący następstwo dźwięków utworu w czasie
Wartości rytmiczne i ich pauzy: szesnastka ,ósemka, ćwierćnuta, półnuta, półnuta z kropką , cała nuta (Uwaga! Symbole graficzne wartości i pauz odszukać np. w Słowniku muzycznym J.Habeli (ew. w Internecie)
Melodia - następstwo dźwięków różnej wysokości, ujętych w logiczna strukturę formalną, oparta na określonej prawidłowości rytmiczno-metrycznej
Dynamika
forte - głośno (f)
piano - cicho (p)
mezzoforte - średnio głośno (mf)
crescendo - stopniowo coraz głośniej (cresc.) (uwaga! Znak graficzny odszukać w Słowniczku muzycznych J.Habeli)
decrescendo - stopniowo coraz ciszej (decresc.) .) (uwaga! Znak graficzny odszukać w Słowniczku muzycznych J.Habeli)
Agogika
tempo szybkie - allegro, allegreto, presto, vivo, (można zapamiętać 3 inne wybrane z tej grupy ze słownika muzycznego)
umiarkowane - moderato,
wolne - adagio, lento, grave (można zapamiętać 3 inne wybrane z tej grupy ze słownika muzycznego)
Artykulacja
staccato - odrywając dźwięki
legato - łącząc dźwięki
Forma
Elementy formotwórcze: motyw , fraza muzyczna, zdanie - poprzednik i następnik;
w piosence A(zwrotka) B (refren);
w utworach instrumentalnych AB, ABA, rondo ABACADA, wariacje.
Emil Jaques-Dalcroze (1865-1950) - szwajcarski muzyk i pedagog, twórca jednej z najbardziej uznanych w Polsce i na świecie metod umuzykalniania dzieci i młodzieży. Powstawała ona w nurcie ruchu Nowe Wychowanie. Jego metoda polega na stosowaniu w procesie edukacyjnym ćwiczeń muzyczno-ruchowych i solfeżowych. System ten obejmuje trzy działy: rytmikę, solfeż i improwizację, z czego zastosowanie w pracy z dziećmi przedszkolnymi , edukacji wczesnoszkolnej i terapii, ma głównie rytmika.
R y t m i k a - to realizacja ruchowa rytmu muzycznego i innych elementów muzycznych, np. dynamiki, tempa, artykulacji dźwięków, budowy fraz i całego utworu muzycznego, wreszcie i wyrazu w muzyce. Ćwiczenia ruchowe składające się na rytmikę dalcrozowską mają stały układ według wzrastającego stopnia trudności. Należą do nich:
Maszerowanie w takt muzyki z taktowaniem lub bez taktowania.
Ćwiczenia w zaznaczaniu fraz za pomocą gestów i ruchów.
Ćwiczenia w powiększaniu i zmniejszaniu wartości rytmicznych wchodzących w skład tematów rytmicznych (augmentacja i diminucja).
Ćwiczenia w realizacji ruchowej zmiennych metrów.
Ćwiczenia odprężające (oddechowe).
Ćwiczenia prowadzące do uniezależnienia ruchów (tzw. dysocjacyjne).
Ćwiczenia inhibicyjno-incytacyjne.
Ćwiczenia słuchowe.
Ćwiczenia w improwizowaniu.
Ćwiczenia w dyrygowaniu.
Ćwiczenia w zakresie wielogłosowości rytmicznej ("contrepoint plastique").
Ćwiczenia wolne.
Z wymienionych grup ćwiczeń tylko niektóre (w prostej formie) wykorzystywane są w pracy z dziećmi przedszkolnymi. Pełny zestaw ćwiczeń stosowany jest w szkołach muzycznych.
Nadbudową rytmiki dalcrozowskiej jest tzw. plastyka, polegająca na ruchowym wydobyciu pełnego wyrazu muzycznego (realizacji przestrzenno-ruchowej dzieła muzycznego). Początkowo plastyce służyło dwadzieścia gestów inspirowanych rzeźbą grecką, później jednak autor koncepcji rozszerzył zakres o ruchy naturalne, czerpane z życia codziennego i folkloru.
Solfeż Emila Jaques-Dalcroze'a, jako drugi człon jego systemu, oparty jest na absolutnej metodzie kształcenia słuchu i na studium gam. Celem ćwiczeń solfeżowych jest tu wykształcenie sprawnego i świadomego myślenia muzycznego, opartego na rozwiniętym harmonicznie systemie tonalnym. W przedszkolach i szkolnictwie ogólnokształcącym nie jest realizowany. Stosuje się ten system w szkolnictwie muzycznym.
Improwizacja stanowi trzeci człon metody i głównie odnosi się do improwizacji fortepianowej nauczyciela. Jednak realizowana głównie jako improwizacja ruchowa, w pracy z dziećmi jest formą zabaw rytmicznych jako swobodna ilustracja lub inscenizacja piosenek. Przybiera wówczas charakter improwizacji kierowanej, opartej na ściśle założonych określeniach związanych z muzyką. Improwizacja instrumentalna u Dalcroze'a w przypadku dzieci stanowi ilustrację zjawisk akustycznych za pomocą instrumentów perkusyjnych, jest też uzupełnieniem i kontynuacją wzorów rytmicznych podanych przez nauczyciela.
Warto zaznaczyć, że realizacja koncepcji E. Jaques-Dalcroze'a wymaga specjalistycznego przygotowania, stąd też w przedszkolach i szkołach ogólnokształcących (państwowych) wykorzystuje się najczęściej jej elementy, głównie dotyczące części rytmicznej.
Koncepcja Carla Orffa (1895-1986) zwana "Schulwerk" (Praca szkolna) oparta jest o założenia ogólnowychowawcze. Nieodłączną całość stanowią tu trzy elementy: tworzenie, odtwarzanie i słuchanie muzyki, stosowane w następujących formach: odtwarzanie muzyki wokalnej i instrumentalnej, tworzenie muzyki wokalnej i instrumentalnej, realizacja ruchowa muzyki, integracja muzyki (gry na instrumentach i śpiewu), słowa i ruchu.
Carl Orff wykorzystuje w swej metodzie naturalną skłonność dzieci do łączenia form aktywności muzycznej, tj.ruchu, gestu, tańca i muzyki (śpiewu i gry na instrumentach). Dlatego punkt wyjścia w początkowych zabawach muzycznych stanowi folklor słowno-muzyczny dzieci, magiczne zaklęcia, powiedzonka, wyliczanki, porzekadła, imiona dzieci, nazwy drzew i kwiatów, wiersze pisane przez poetów ( wszystko, co można rytmizować i czym można się bawić). Rytmizowanie tekstów stanowi formę zabawy, ale też poprzez zróżnicowanie artykulacyjne i dynamiczne nabiera znaczenia emocjonalnego, przez co uwrażliwia na rolę nawet najprostszych elementów w tworzeniu wyrazu w muzyce.
Kształcenie słuchu muzycznego pomija łączenie ćwiczeń słuchowych z nauką czytania i pisania nut, a opiera się głównie na słuchowym opanowywaniu repertuaru.
Carl Orff przywiązuje dużą uwagę do śpiewu, jednak główne miejsce w jego metodzie przypada grze na instrumentach, gdyż, jak twierdzi, jest to forma łatwiejsza od śpiewu i mogą w niej brać udział wszystkie dzieci, niezależnie od poziomu uzdolnień muzycznych.
Stworzył on w tym celu specjalne instrumentarium, w skład którego wchodzą:
"instrumenty perkusyjne o nieokreślonej wysokości dźwięku (różnego rodzaju bębenki, talerze, talerzyki pompejańskie, trójkąty, kastaniety, tamburyny, drewienka, marakasy, terkotki itp.),
instrumenty perkusyjne o określonej wysokości dźwięku (naczynia szklane napełnione wodą, różnej wielkości dzwonki, metalofony i ksylofony z płytkami do wyjmowania, kotły i in.),
instrumenty strunowe smyczkowe i szarpane (wiole, psałteria, lutnie, gitary, wiolonczele),
instrumenty dęte (flety proste, rogi, fujarki i in.)".
Nauka gry na instrumentach koordynowana jest z innymi formami wychowania muzycznego takimi, jak śpiew, zabawy muzyczno-ruchowe czy tworzenie muzyki. Duża rolę w systemie Orffa odgrywa tworzenie muzyki, które przyjmuje charakter improwizacji wokalnej, instrumentalnej, wokalno-instrumentalnej oraz ruchowej.
Początkowo, twórcza ekspresja dziecka ma charakter całkowicie swobodny, natomiast w dalszym etapie nauczania podlega pewnym założeniom dotyczącym doboru współbrzmień, kształtowania linii melodycznej, instrumentacji, rytmu, formy itp.
W polskich placówkach przedszkolnych i w klasach początkowych stosuje się niewielką część instrumentarium Orffa. Piosenki z akompaniamentem instrumentów stanowią jedną z najbardziej atrakcyjnych form aktywności muzycznej przedszkolaków.
Zoltán Kodály (1882-1967) - węgierski kompozytor, dyrygent, etnograf, teoretyk, krytyk, językoznawca, ale przede wszystkim twórca założeń teoretycznych i rozwiązań programowo-muzycznych i organizacyjnych węgierskiego systemu wychowania muzycznego. Stworzył metodę, która opiera się na trzech głównych filarach:
Solmizacja względna i poczucie tonalności.
Pieśń ludowa.
Śpiewanie i wyobraźnia muzyczna.
M. Przychodzińska, Wychowanie muzyczne - idee, treści, kierunki rozwoju. Warszawa 1989, s. 116.
Z. Burowska, Współczesne systemy wychowania muzycznego. Warszawa 1976, s. 136.
Tamże.
M. Przychodzińska, Wychowanie muzyczne - idee...
Tamże.
Por.: M. Przychodzińska, Wychowanie muzyczne...
Por.: M. Przychodzińska, Polskie koncepcje powszechnego wychowania muzycznego. Tradycje - współczesność. Warszawa, 1987.
Z. Burowska, Współczesne systemy..., s. 37.
Por.: M. Przychodzińska, Wychowanie muzyczne...