Taksonomiczne ujęcie celów kształcenia
Taksonomia:
Taksonomia celów kształcenia to ich hierarchiczna klasyfikacja, uporządkowanie charakteryzujące się: poprawnością terminologii dydaktycznej, zwięzłością i jasnością haseł, zdefiniowaniem kategorii celów (z przykładami zadań), jednoznacznym powiązaniem poszczególnych kategorii z czynnościami uczenia się.
Funkcje taksonomii celów kształcenia:
społeczna – umożliwia określenie celów kształcenia, pomaga ustalić ideał wychowania i kierunek dążenia do tego ideału
organizacyjna – umożliwia zaplanowanie długoterminowych działań oraz zaplanowanie realizacji celów
Taksonomia Bloom’a:
Chodziło nie tylko o to aby klasyfikować cele wobec pewnych cech (np. stopień trudności), ale też należy rozpoznawać zależności między poziomami klasyfikacji.
1) zakres poznawczy (kognitywny):
- wiedza – przypominanie wyuczonych faktów, pojęć, reguł, opisów zjawisk itp. (bez względu na to czy zostały one zrozumiane),
- rozumienie – gdy uczeń potrafi wyjaśnić własnymi słowami znajome mu pojęcie, potrafi je interpretować,
- zastosowanie – umiejętność dokonania wyboru i zastosowanie metody, reguły lub idei rozwiązywania problemów w danej sytuacji
- analiza – rozłożenie zagadnienia na części, rozpoznanie ich hierarchii i istniejących między nimi relacji,
- synteza – zestawienie elementów w jedną całość, nawet nową-zinterpretowaną
- ocena (ewaluacja) – formułowanie sądu czy prezentowany nam materiał zbliża nas do osiągnięcia celu.
2) Zakres emocjonalny (afektywny):
- przyswajanie, recepcja – uczeń kieruje swoją uwagę na zadanie, jest gotowy do przyswajania
- reagowanie, działanie – uczeń jest gotowy do ujawniania reakcji (np. proponowanie innych rozwiązań), nie czuje się ograniczony, a z zadowoleniem reaguje
- wartościowanie – uczeń poznając wartości akceptuje je, ale preferuje pewne z nich i potrafi stanąć w ich obronie,
- porządkowanie, organizacja – budowanie porządku wartości, tworzenie ich hierarchii,
- określanie – wybór własnego systemu wartości, tworzenie światopoglądu
Taksonomia Blooma nadkłada wiadomości kosztem umiejętności. Budzi wątpliwości czy kolejne poziomy klasyfikacji są odpowiednio ułożone.
Profesor W. Okoń uważa, że nie można zrozumieć jakiegoś systemu bez jego analizy i syntezy.
Taksonomia W. Okonia:
Odnosi się do końcowych wyników, obejmuje cztery poziomy celów kształcenia:
1. Wiadomości o faktach i zależnościach między nimi.
2. Rozwiązywanie zagadnień teoretycznych i praktycznych – wiąże się ze zrozumieniem tych zagadnień i umiejętnością zastosowania wiedzy oraz metod.
3. Samodzielne dokonywanie oceny – to tworzenie sądów, przypisywanie wartości np. systemom.
4. Samodzielne stosowanie wiedzy w nowych systemach – przenosimy „bagaż wiedzy i umiejętności” z pewnej dziedziny do innych.
Taksonomia Kazimierza Denka:
Uznana za uniwersalną ponieważ można zastosować ją na wszystkich poziomach edukacji w zakresie różnych przedmiotów:
1. Wiadomości
2. Umiejętność dostrzegania zjawisk i formułowania uogólnień
3. Umiejętności standaryzowane – stereotypowe (przewidywanie zjawisk, formułowanie hipotez).
4. Umiejętności niestandaryzowane niestereotypowe (wytwarzanie sytuacji problemowej).
5. Umiejętność społeczno-zawodowa (komunikacja, dialog, zainteresowanie technika, innowacja).
Taksonomia B. Niemierki:
Nazwana taksonomią ABC, znana ze względu na swoją prostotę.
1. Wiadomości:
a) zapamiętanie – wiadomości, faktów, teorii, zasad itd. (uczeń uzyskuje wiedzę wymagającą najwyżej pogrupowania, uporządkowania. Wiadomości są zapamiętane kiedy uczeń potrafi odszukać je w pamięci, sprawdzić kompletność przedstawić w formie pisemnej, ustnej lub wykorzystać w praktycznym działaniu),
b) zrozumienie wiadomości – operowanie wiadomością, wytłumaczenie własnymi słowami lub przedstawienie w innej formie, interpretowanie i streszczenie.
2. Umiejętności:
c) stosowanie wiadomości w sytuacjach typowych – nie odbiegających od sytuacji, w których czynności były ćwiczone, wzór opanowanych czynności nie powinien odbiegać od tego w toku ćwiczeń.
d) stosowanie wiadomości w sytuacjach nietypowych – znalezienie rozwiązania w sytuacji nowej dla ucznia (innej niż ta, w której czynności były ćwiczone).
Taksonomia ABC pozwala się szeroko zastosować, ale nie zapewnia precyzji przy klasyfikowaniu celów poszczególnych przedmiotów nauczania.
Uszczegóławianie celów kształcenia.
Co to jest uszczegóławianie celów?
Jest to precyzyjny sposób wyrażania ogólnego celu nauczania. Sformułowanie celu operacyjnego dostarczy nam odpowiedniego sposobu opisu rezultatów nauczania.
Cechy celu szczegółowego:
- odpowiedniość
- jednoznaczność
- wykonalność
- logiczność
- obserwowalność
- mierzalność
Koncepcje uszczegółowiania celów kształcenia:
Wg K. Denek – przekształcanie celów ogólnych na bardziej sprecyzowane i szczegółowe.
Wg B. Niemierki – zmiana celów ogólnych na operacyjne, która obejmuje następujące aspekty: sprecyzowanie, uszczegóławianie, konkretyzacja, upodmiotowienie osiągającego cel.
Cel operacyjny:
To zachowanie, jakie uczeń powinien przejawiać po ukończeniu nauki.
Składa się z 3 elementów:
- zachowania końcowego,
- warunków przejawiania tego zachowania określonego w teście,
- standardów osiągania zachowania końcowego.
zachowanie końcowe - określa zamierzone efekty nauczania oraz to, jak uczeń pokaże, że dany cel osiągnie. Jest to obserwowalne zjawisko aktywności ucznia.
Kiedy chcemy opisać zachowanie końcowe jako nauczyciele, to musimy postawić sobie 3 pytania:
- Co, zgodnie z oczekiwaniami, uczeń powinien umieć zrobić?
- W jaki sposób uczeń mógłby wykazać, że się nauczył?
- Jakie dowody zachowanie ucznia uznam za dowód, że się nauczył?
warunki przejawiania zachowania końcowego, wymaganego w teście - prosty opis sytuacji, w której uczeń powinien dokładnie przedstawić zachowanie końcowe.
3 rodzaje warunków, które wpływają na rozwiązywanie testów:
- pomoce naukowe – np. kalkulator
- ograniczenia dawane uczniowi – np. czas na sprawdzianie
- forma przekazu informacji przez ucznia – np. forma pisemna, czy ustna.
standardy osiągania zachowania końcowego wskazują minimalny zakres wiedzy jaki musi pojąć uczeń, by można było uznać, że osiągnął cel. Rodzaj standardu związany jest gł. z dziedziną nauki. Dzięki nim możemy obiektywnie ocenić wiedzę ucznia.
Natomiast stałość realizacji zachowań końcowych to jest kilka zachowań na poziomie standardów realizacji, by zdobytą wiedzę ucznia można było uznać za trwałą.
Cel szczegółowy jest bardzo podobny do celu operacyjnego. składa się z :
-działania (opis zadania wykonanego w stronie czynnej)
-treści (wskazuje do kogo ma być wykonane działanie)
-warunku (okoliczności w jakich ma być wykonane działanie)
-kryteriów (minimalny poziom jaki ma osiągnąć uczeń)
Wszystkie elementy stanowią zarazem cel operacyjny.
Wyróżniamy także cele końcowe i cząstkowe. Cele cząstkowe są częściami składowymi celu końcowego i wskazują konkretnie, jakie umiejętności muszą być zdobyte, by osiągnąć cel końcowy.
5 kroków operacjonalizacji celów:
I-Znalezienie celu ogólnego, czyli treści kształcenia, przyjętą przez nauczyciela filozofię kształcenia i właściwości uczniów.
II-Ustalenie sytuacji odniesienia, gdzie uczniowie będą mogli użyć swojej wiedzy.
III-Sporządzenie testu sytuacji odniesienia, który wskazuje na okoliczności, jakie mogą spotkać ucznia w sytuacji odniesienia.
IV-Napisanie operacyjnego celu kształcenia. Jego części składowe powinny być podobne do składników TSO.
V-Wyznaczenie dolnej granicy stałości realizacji. to dolny próg jaki musi osiągnąć uczeń w sytuacji odniesienia.
6)Etapy operacjonalizacji celów:
1-Analiza znaczenia celu ogólnego(wspólnie rozważamy i piszemy z czym on nam się kojarzy)
2-Luźne zapisy celów operacyjnych(zapisujemy wszystkie cechy uczniów osiągających cel)
3-Wybieranie czynności ucznia z luźnych zapisów.
4-Sytuacja odniesienia( warunki w jakich uczeń wykonuje czynności, po jej opanowaniu)
5-Standardy(wymagania dla ucznia dotyczące np. czasu wykonywania czynności, norm jakości)
6-Zredagowanie celów operacyjnych( cele wypisujemy jasno i klarownie)
Uszczegóławianie celów:
Wszelką podstawą do osiągania celów jest zadanie.
-zadania konkretne, które ma być tak stworzone, by po wykonaniu zadania można było określić na jakim poziomie ugruntowała się wiedza ucznia. Zadanie to powinno charakteryzować się: jasnością, konkretnością i szczegółowością.
Każde zadanie składa się z elementu rzeczowego(co?) i operacyjnego(jak?). Zadanie realizujemy na drodze krótszej, gdzie uczeń wykonuje tylko polecenia, nie uruchamia się osobowości lub dłuższej gdzie decyzje i zadania uzgadnia się z klasą.
Pytania i polecenia mają wpływ na ukształtowanie osobowości człowieka, ponieważ wywołują treść i działania w celach kształcenia.
Wady i niebezpieczeństwa stosowania procedur operacyjnych:
-bardzo częste ujmowanie celów opartych na zasadzie kija i marchewki(behawioryzm)
-skupienie się tylko no osiągnięciu celu końcowego doprowadza do realizacji schematów przez nauczycieli
-łatwiej jest manipulować człowiekiem
Dlatego w realizowaniu zadania nie można zapominać o indywidualnych potrzebach każdego dziecka.
Uświadamianie celów kształcenia
Cele kształcenia to planowe, zamierzone i długotrwałe założenia dydaktyczne co do tego jak kształcić, jakie wartości wpajać i jakimi metodami. Ich realizacji służy kształcenie. Wyróżniamy:
1) cele rzeczowe, czyli ogólne, odnoszące się do rzeczywistości
2) cele podmiotowe czyli subiektywne, odnoszące się do osobowości wychowanka
Gdy człowiek nie zna celu swojego działania a nastawia się na poprawne wykonanie zleconych czynności to sam sobie formułuje tzw. CEL UBOCZNY.
Cel uboczny to cel wymyślony przez osobę działającą niezgodnie z celem rzeczywistym
Świadomość to stan psychiczny, w którym jednostka zdaje sobie sprawę ze zjawisk wewnętrznych, takich jak własne procesy myślowe oraz zjawisk zachodzących w środowisku zewnętrznym i jest w stanie reagować na nie.
ŚWIADOMOŚĆ - Wiedza podmiotu o określonych zjawiskach, „przytomność” albo stan czuwania. Świadomość jest systemem o złożonej strukturze, która obejmuje:
√ System posiadanych wiadomości, który składa się na obraz świata;
√ System wartości i ocen oraz postawy emocjonalne i moralne wobec różnych spraw
√ Działania, umiejętności, schematy postępowania
Z perspektywy taksonomii celów (wiedza, umiejętność, rozumienie, analiza, synteza i ocena) według Bereźnickiego można wymienić 4 rodzaje świadomości:
◊ MITYCZNA – gdy poszczególnymi elementami taksonomii sterują mity, stereotypy, bezrefleksyjnie przyjęte ideologie; interpretacja jest na zasadzie: „tak zawsze było”; „tak jest dobrze”; „tak będzie dalej”.
◊ INSTRUMENTALNA (techniczna) – definiowana jest przez pryzmat badań empirycznych, ankiet, ocena pewnego stanu bezwzględnie decyduje o interpretacji, nie szukamy źródeł i przyczyn, są to stany, fakty.
◊ PRAKTYCZNA – odwołuje się do norm świata społecznego, wartość merytoryczna jest determinowana pewną normą, patrzymy na formę czyli przerost formy nad treścią
◊ EMANCYPACYJNA – świadome, odpowiedzialne działanie ukierunkowane na rozpoznawanie warunków swojej opresji i uwalnianie się od tego. To próba uwolnienia się od świadomości praktycznej i instrumentalnej.
Na świadomość składa się wiedza – stosunek do świata zewnętrznego; przeżycia – psychika człowieka.
Pojęcia te stanowią jedność u człowieka i wzajemnie się warunkują. Do uświadamiania czegoś potrzebna jest wiedza na dany temat. Posiadając tę wiedzę mamy jednocześnie jakiś stosunek do otaczającego świata.
W uświadamianiu celów kształcenia ważną rolę odgrywają ogniwa procesu kształcenia, do których należą:
1. Uświadomienie uczniom celów i zadań kształcenia
2. Poznawanie nowych faktów
3. Nabywanie nowych pojęć
4. Poznawanie prawidłowości i systematyzowanie wiedzy
5. Przechodzenie od teorii do praktyki
6. Wykonywanie zadań praktyczno-wytwórczych
7. Sprawdzenie i ocena osiągnięć
Stopień świadomości może być różny, ale nie należy wymagać od człowieka realizacji i kontroli bez wcześniejszego zrozumienia celu.
Kryteria i teorie doboru treści do programów kształcenia
DYDAKTYKA : Kryteria i teorie doboru treści do programów kształcenia
Kryteria są uniwersalne (inaczej niż warunki które są dostosowywane do danego kraju, jego sytuacji i ustroju szkolnego) i powinny być przestrzegane w każdym systemie dydaktycznym, w każdych warunkach.
KRYTERIA BUDOWY PROGRAMU WG WINCENTEGO OKONIA
1) związane z człowiekiem rozwijającym się
(konieczność dostosowania się do możliwości uczniów a więc również znajomości tych możliwości, zwraca uwagę na ważny aspekt rozwoju intelektualnego przy doborze treści i metod kształcenia, należy również zwracać uwagę na inne strony osobowości np. emocjonalnej, moralno-społecznej )
2) treścią jego jest zmieniające się społeczeństwo
(należy rozpatrywać potrzeby społ. patrząc na przyszłość, przystosowywać dziecko do niej, aby nabywało nowych sprawności, zdobywało wiedze na tematy twórcze, zmieniające się w zmieniającym się społ)
3) obejmuje rozwój kultury a w jego obrębie nauki
(kultura – należy tworzyć wartości, poznawać wybrane dobra kulturowe, brać w nich udział, przeżywać je;
nauka – fakty naukowe, pojęcia, prawa nauki, teorie– należy je zastosowywać w poszczególnych przedmiotach czy poziomach nauki)
Typy koncepcji treści kształcenia wg. Tadeusza Lewowickiego:
1.koncepcje”treściowo informacyjne”
2.koncepcje”czynnościowe”
3.koncepcje”funkcjonalne”
4.koncepcje”modelowe”
Lewowicki stwierdza, że tylko 2 pierwsze znalazły zastosowanie w edukacji a kolejne dwa to propozycja na przyszłość. Zauważa również, że w szkole posiada się wiedzę typu „wiedzieć, że” , a nie typu „wiedzieć dlaczego”. Jest to wiedza encyklopedyczna (uczymy się haseł, będących streszczeniem wiadomości, ale nie zawsze potrafimy łączyć ją w logiczną całość).
KRYTERIA DOBORU MATERIAŁU NAUCZANIA WG KONARZEWSKIEGO
1) filozofia programu nauczania
- materiał , który reprezentuje całokształt dorobku ludzkości ( badania właściwe, opisuje co ma być przedmiotem jego działań, - taki materiał, który jest zgodny z poglądami panującymi w społeczeństwie)
-stworzenie u ucznia cech społecznie pożądanych
-materiał, który rozwinie zdolności poznawcze uczniów (umiejętność rozwiązywania problemów, warunkuje rozwój zdolności umysłowych)
2) kryterium interesu (zaznacza że materiał odzwierciedla interesy grup i instytucji, w wymiarze geograficznym, historycznym – na przykład kładziemy nacisk na dany region z którego pochodzimy; trzon programowy – zależy od różnych interesów grup i społeczności)
3) kryterium merytoryczne (opracowywanie haseł programowych przez specjalistów, dzielą się na 3 postacie: temat rozwinięty –szczegółowe informacje; zbiór wiadomości z których nauczyciel dokonuje wyboru; temat sformułowany ogólnie i nauczyciel wybiera sam)
4) kryterium skuteczności dydaktycznej (aby materiał sprzyjał skutecznemu uczeniu się, od konstruktorów wymaga się odpowiedzi na to: kiedy – w jakim momencie należy wprowadzić daną wiadomość; jaką strukture nadać materiałowi i w obrębie przedmiotu; jaką strukture nadać materiałowi z różnych przedmiotów w tym samym czasie)
Trzy układy treści kształcenia;
1.liniowy-ważna jest systematyczność
2.koncentryczny-powracamy do tego samego zagadnienia, ale w rozszerzonym zakresie
3.spiralny-cały czas poszerzamy wiedzę, ale powracamy do początku.
Pedagogiczne teorie doboru treści kształcenia:
1)kryterium społeczno-polityczne- dobór treści kształcenia, który odpowiada potrzebom społecznego życia i przyjętym zasadom polityczno- ustrojowym;
2) tradycje kultury-– kultura regionu i narodu zawiera znaczące dla społeczeństwa znaki i symbole kulturowe, które powinny wystąpić w treściach kształcenia;
3) rozwój psychofizyczny- uzależnia dobór tematów i zagadnień do wieku i rozwoju dzieci;
4) kryterium aksjologiczno-teologiczne- przyjęte w danym społeczeństwie i preferowane przez politykę oświatową wartości i cele kształcenia. Z nich wynikają podstawowe treści kształcenia.
Charakterystyka teorii doboru treści kształcenia:
*encyklopedyzm- calem jest przekazanie uczniom największego zasobu info z różnych dziedzin wiedzy
*formalizm dydaktyczny -treść kształcenia jest środkiem do rozwijania zdolności i zainteresowań
*utylitaryzm-szkoła winna być miniaturą życia społecznego, przygotowującego do działań praktycznych
*teoria problemowo kompleksowa - treści kształcenia mają dotyczyć problemów współczesnego świata
*strukturalizm– trzeba włączać do programów treści najważniejsze, stanowiące trwały dorobek nauki;
*egzemplaryzm - konieczność redukcji materiału nauczania, ale by nie doprowadziła do zubożenia procesu kształcenia; (wiedza przekazywana jest przy pomocy egzemplarzy tematycznych, przykładów, które są reprezentatywna dla danego tematu)
*materializm funkcjonalny- podstawowym kryterium doboru i układu treści powinny być względy światopoglądowe, w nauczaniu poszczególnych przedmiotów należy eksponować ich „idee przewodnie”;
*teoria programowania dydaktycznego-– próba formułowania odpowiedzi w jaki sposób uczyć na określonym szczeblu pracy dydaktyczno- wychowawczej
1. Treści kształcenia najczęściej obejmują: całokształt podstawowych wiadomości i umiejętności z dziedziny nauki, techniki, kultury, sztuki oraz praktyki społecznej, przewidziany do opanowania przez uczniów podczas ich pobytu w szkole.
2. Także jako: zbiór usystematyzowanych wiadomości, zestaw określonych umiejętności i nawyków oraz wartości o charakterze wychowawczym.
3. Treści kształcenia według:
a) Niemierki – pewien system nauczania danych czynności, które zależą od celów i wymagań, który jest przetworzony z programu na osiągnięcie celów.
b) Kruszewski – wiadomości, które uczeń odbiera i wytwarza w trakcie uczenia się
c) Okoń curriculum –odpowiednio uporządkowany zasób informacji i czynności, których opanowanie ma umożliwiać człowiekowi ukształtować jego stosunki z otaczającym go światem.
d) Półrzucki – ważną treścią w procesie kształcenia są umiejętności, nawyki, przeżycia oraz doświadczenia, które uczniowie powinni opanować. Jest to pomocne do przygotowania kolejnych pokoleń do życia i pracy.
4. H. Taba curriculum (program, który zakłada cel, drogę do celu i środki realizacji celu)
• Cele kształcenia to etap w procesie kształcenia w którym na podstawie diagnozy potrzeb społecznych, kształtują się cele, dokonuje się selekcje, wprowadza się odpowiednią treść, następnie metody aby na końcu określić zakres oceny.
5. Funkcje programów kształcenia:
• Funkcja społeczna
- model analityczny – uczyć się by przyswoić
- model hermeneutyczny – uczyć się by znaleźć odpowiedź
- model krytyczny – uczyć się by zmieniać
• Funkcja pedagogiczna
6. Program nauczania
Czym jest program nauczania? To podstawowy dokument, który określa prawa i obowiązki nauczycieli.
Co z inicjatywą nauczyciela wobec granic programu nauczania? Program nauczania uczy i wytycza granicę nauczycielowi, w tym co przekazuje uczniom. Daje okoliczności do jego własnej inicjatywy w nauczaniu.
7. Program nauczania jako anachronizm
• Anachronizm – zawarty jest w samej nazwie „ program nauczania” dlatego powinniśmy używać terminu programu szkolnego bądź programy kształcenia, który określa czynności działające dwustronnie.
8 Czynności dwustronne – Gdy mówimy o programie w ogóle, to główny akcent kładziemy na działania i ich skutki, natomiast, gdy mówimy o programie w oświacie to przede wszystkim akcentujemy treść działania, a do czynności i ich skutków przywiązujemy małą wagę.
9. Podział programów ze względu na:
• Treść nauczania
- Przedmiotowe – to najbardziej rozpowszechniony typ programu. Bez opanowania podmiotu A nie ma możliwości zrozumienia elementu B.
- Zintegrowane dyscypliny w całości niezależnie łączy program zintegrowany, te dyscypliny są najbardziej cenne na samym początku kształcenia.
• Układ treści
- Programy linowe- przechodzenie od prostego do skomplikowanego elementu
- Programy koncentryczne – takie same treści co pewien czas się powtarza i za każdym razem stopniowe rozszerza i wzbogaca ich zakres o nowe informacje.
* Typy wykształcenia
- Pajdocentryczny – interakcje dziecka ze środowiskiem - warunek gromadzenia doświadczeń.
- Program Praktyczny – ważne jest kształcenie umiejętności, wiedzy potrzebnej przyszłemu obywatelowi
- O nachyleniu społecznym – socjalistyczna, promująca społeczną sprawiedliwość budowa pewnych zasad.
- Tradycyjny – na początku nauczania nacisk skierowany jest na naukę czytania, pisania, liczenia, a następnie ma postać akademickiego modelu programu szkolnego.
10. Program szkolny wg Kruszewskiego:
- DIACHRONICZNY – określa treści w czasie, tzn. w obrębie szczebla szkolnego i w obrębie klasy.
- SYNCHRONICZNE – bo treść przedstawia w przedmiotach nauczania
Program szkolny to wszystkie polecenia i dokumenty, które składają się na instrukcję pracy szkoły i nauczycieli, która prowadzi uczniów do osiągnięcia założonych celów programowych.
Program szkolny- jak go rozumieć?
-Istnieje coś takiego jak:
Edukacja domowa- czyli jest to prosta, nagła myśl.
PRZYKŁAD: Mama podczas nakrywania stołu wpada na pomysł, aby nauczyć córkę siedzącą obok, rozkładania sztućców.
EPIZODY
PO 1: wyobrażenie, PO 2: sposób działania
Dwa te elementy składają się na zamiar , który możemy nazwać Zamiarem Edukacyjnym.
Zamiar Edukacyjny jest :
-spontaniczny – jest edukacyjny mimo, ze rodzi się spontanicznie w różnych sytuacjach domowych
-działaniem edukacyjnym – zamiar ten bardzo szybko przechodzi w działanie edukacyjne i wydaje się być z nim równoczesny
-sterownikiem – działanie, którym zamiar steruje jest krótkie często niedokończone, bez kontynuacji
ZAMIAR EDUKACYJNY w sytuacji szkolnej:
a) Jawny – gdyby cecha ta nie istniała to działalność szkoły wymknęłaby się spod kontroli
b) Rozwinięty – bez tego rożni wykonawcy by go różnie interpretowali, doświadczenia uczniów byłyby
niepodobne do siebie
c) Pierwszy względem działania – doświadczenia uczniów nie mogłyby się ułożyć w kompetentną, zrównoważoną całość, gdyby zamiar nie poprzedzał wieloletniego działania edukacyjnego.
Program Szkolny- jawna i rozwinięta deklaracja celów i sposobów oddziaływania szkoły na uczniów.
PROGRAM
Współcześnie znaczenie programu rozszczepiło się w wielu zastosowaniach
Np.: program komputerowy instrukcje kontrolujące pracę maszyny, program konferencji, zapowiedź tego, co się wydarzy..
Natomiast w programie szkolnym znaczenie PROGRAM nie rozszczepia się.
PROGRAM SZKOLNY–> jest obiektywny i wiążący dla nauczycieli jak i uczniów
1. INSTRUUJE nauczycieli na to co mają robić względem uczniów
2. ZAPOWIADA uczniom to co będzie się działo w szkole
nauczyciele swoją pracę rozumieją jako realizowanie programu
2. Miejsce programu szkolnego w systemie oświaty.
System Scentralizowany- obowiązuje tu jeden szczegółowy program, opracowany przez ministerstwo, gdzie nauczyciel jest jego wykonawcą.
System Zdecentralizowany- program tu jest wytworem grona pedagogicznego, gdzie nauczyciel prowadzi go na podstawie wspólnej tradycji i międzyszkolnej.
Program szkolny jest deklaracją szkoły. System ten rodził DYLEMAT- jak utrzymać równowagę między zróżnicowaniem i podobieństwem programów szkolnych w kraju. Gdyby w każdej szkole obowiązywał inny program to: uczniom byłoby trudno zmienić szkolę , świadectwa nie miałyby znaczenia.
Dylemat dotyczący zróżnicowania został rozwiązany przez wydany Akt Prawny
Program Ogólny –obowiązuje wszystkie szkoły
Jednak podstawa programowa to nie wszystko. Jest jedynie instrukcją dla twórców programów, autorów podręczników, nauczycieli, uczniów.
OŚWIATOWY AKT PRAWNY to PODSTAWA PROGRAMOWA KSZTAŁCENIA OGÓLNEGO
Podstawą programową kształcenia ogólnego jest szkieletowy program szkolny, w którego skład wchodzą:
-cele kształcenia
-treści kształcenia
które normowane są przez program na poziomie ogólnym.
3.Funkcje Programu Szkolnego
-Nadaje edukacji spójność
-Udostępnia kontrolę edukacji
-Standaryzuje edukację
Program umożliwia sprawdzenie tego czy szkoła daje uczniom to co zdeklarowała.
Philip Jackson i jego fundament organizacyjny szkoły.
zatłoczenie
-wszystko robi się tłumnie, uczeń ciągle czeka w kolejce (czasami na próżno)
-ktoś lub coś cały czas przerywa aktywność ucznia
ocenianie
-uczeń ciągle jest oceniany przez nauczycieli, rówieśników, samego siebie
podporządkowanie
-w szkole uczeń jest poddanym ( nauczyciel zakazuje np. jak rodzic i nakazuje np. jak kierownik w zakładzie pracy)
KRĘGI ODDZIAŁYWAŃ SZKOŁY
-Oddziaływanie zadeklarowane – rzeczywiście w programie szkolnym docierające do uczniów.
-obszary oddziaływań zdeklarowanych- nieobecne w doświadczeniach ucznia
-obszary oddziaływań niezdeklarowanych- obecne w doświadczeniach uczniów
obszar niezdeklarowany lecz obecny, przypisywany jest Programowi Ukrytemu
Mówi się , ze każde z oddziaływań musi mieć za sobą jakiś program. Uczniowie wystawieni na nieprzewidziane oddziaływania w jawnym programie szkolnym, muszą być poddani jeszcze jakiemuś innemu(ukrytemu).
Zakres programu szkolnego.
Musi obejmować wszystkie typy zadań, jakich wymaga się od szkoły.
-program nauczania
-program wychowania
-program opieki
WIĘKSZOŚĆ ZAMIARÓW DYDAKTYCZNYCH MA KONSEKWENCJE WYCHOWAWCZE
-sztywny, oparty na zadaniach zamkniętych styl nauczania wzmacnia w uczniach skłonności KONFORMISTYCZNE
-elastyczny styl, w którym stawia się na zadania otwarte, wzmacnia samodzielność, krytycyzm
-uczenie się w pojedynkę- sprzyja rozwojowi osobistej odpowiedzialności
-uczenie się w zespołach-rozwija umiejętności w pracy, postawę tolerancji.
Proces kształcenia – to związek nauczania i uczenia się, ogół czynności nauczyciela i czynności uczniów podporządkowany wspólnym celom kształcenia.
Metody/Formy nauczania – celowo i systematycznie stosowany sposób pracy nauczyciela z uczniami, który umożliwia uczniom opanowanie wiedzy wraz z umiejętnością posługiwania się nią w praktyce, jak również rozwijanie zdolności i zainteresowań poznawczych uczniów.
Dobór metod nauczania zależy od
wieku uczniów,
treści nauczania,
celów i zadań pracy dydaktyczno-wychowawczej,
organizacji i środków, których zamierza użyć nauczyciel.
Trzy podstawowe kryteria podziału form:
liczba uczniów uczestniczących w procesie nauczania – uczenia się (formy jednostkowe i zbiorowe pracy uczniów)
miejsce uczenia się ( zajęcia szkolne i pozaszkolne)
czas trwania zajęć dydaktycznych (zajęcia lekcyjne i pozalekcyjne
Podział z dodanymi metodami aktywizującymi:
metody oparte na słowie: wykład, opowiadanie, pogadanka, opis, dyskusja, praca z książką,
metody oparte na obserwacji i pomiarze: pokaz, pomiar;
metody oparte na praktycznej działalności uczniów: laboratoryjna, zajęć praktycznych;
metody aktywizujące: burza mózgów, sytuacyjna, inscenizacji, problemowa itp.
Lekcja to podstawowa jednostka formy organizacyjnej nauczania, podczas której nauczyciel w ściśle określonych ramach czasowych prowadzi zajęcia ze względnie stałą grupą uczniów (klasą), zgodnie z planem zajęć, stosując różne metody i środki dydaktyczne, chcąc osiągnąć założone cele kształcenia.
Lekcja składa się z trzech części:
Część powtarzająca – służy przypominaniu, rozszerzaniu i powtarzaniu opanowanego już materiału, sprawdzaniu pracy domowej oraz przygotowywaniu się do nowej lekcji.
Część postępująca – obejmuje podanie tematu i planu całego zagadnienia oraz jego opracowanie.
Część zbierająca – ma za zadanie zebrać w całość i uporządkować wiadomości uzyskane przez uczniów, oraz ułatwić zapamiętanie.
FORMY ORGANIZACYJNE PRACY UCZNIÓW:
Do najbardziej typowych form pracy ucznia należą:
Praca jednostkowa – uczeń realizuje zadania dydaktyczne indywidualnie. Indywidualnie uczeń uczy się podczas słuchania wykładu, czytania z podręcznika, oglądania środków wizualnych.
Praca zbiorowa – Obejmuje jednocześnie wszystkich uczniów w klasie (uczestniczą w procesie nauczania razem). Zachodzi potrzeba takiego zorganizowania procesu dydaktycznego, aby wszyscy uczniowie mogli zgodnie ze swoimi możliwościami aktywnie uczestniczyć w pracy zbiorowej.
Praca grupowa – wszyscy uczniowie w klasie są zaangażowani aktywnie w pracę związaną z tematem lekcji. Grupa staje się niezastąpionym narzędziem budzenia aktywności i samodzielności uczniów, wdrażania ich do współdziałania, organizacji pracy, współodpowiedzialności za jej efekty. Podstawową metodą pracy jest dyskusja .
Środki dydaktyczne to przedmioty, które dostarczają uczniom określonych bodźców sensorycznych. Środki te ułatwiają im pośrednie i bezpośrednie poznanie rzeczywistości
Podział środków dydaktycznych:
1) Środki proste:
słowne (podręczniki, teksty)
proste środki wzrokowe (okazy, modele, obrazy, ilustracje)
2) Środki złożone
mechaniczne (aparat, diaskop, episkop)
środki słuchowe (nagrania magnetonowe, płytowe oraz programy radiowe)
środki wzrokowo-słuchowe (film dydaktyczny, programy telewizyjne)
środki automatyzujące proces uczenia się (gabinety językowe, komputery, maszyny dydaktyczne)
Podział form kształcenia
kształcenie ogólne – wprowadza w świat przyrody, techniki i kultury, przygotowuje do poznawania i zmieniania siebie i tego świata;
kształcenie zawodowe – służy nabywaniu kompetencji profesjonalnych, niezbędnych w pracy zawodowej, a więc wiedzy, umiejętności i niezbędnych właściwości osobowych.
Formy kształcenia ze względu na miejsce, w jakim odbywa się kształcenie:
kształcenie szkolne – w specjalnie do tego powołanych instytucjach (szkoły), w których ma miejsce działalność dydaktyczna i wychowawcza
kształcenie pozaszkolne
kształcenie równoległe – działalność dydaktyczno-wychowawcza instytucji kulturalnych, oświatowych skierowanych na dzieci/młodzież; stwarza warunki rozwoju zainteresowań, zdolności
kształcenie dorosłych –ustawiczne – różne formy kształcenia dorosłych z akcentem na uzupełnienie wykształcenia ogólnego oraz dokształcanie i doskonalenie kwalifikacji zawodowych.
Formy kształcenia ze względu na formę kierowania:
kształcenie kierowane bezpośrednio – osoba kierującą jest nauczyciel
kształcenie kierowane pośrednio – steruje autor podręcznika, książki popularnonaukowej
Formy kształcenia ze względu na odbiorców:
specjalne – obejmujące dzieci i młodzież z brakami rozwojowymi;
dorosłych (ustawiczne) – zwane kształceniem przez całe życie;
równoległe – tor kształcenia realizowanego głównie przez środki masowego przekazu i różne organizacje.
KSZTAŁCENIE:
Uporządkowany w czasie ciąg zdarzeń obejmujący takie czynności nauczycieli i uczniów, ukierunkowane przez odpowiedni dobór celów i treści, oraz takie warunki i środki, jakie służą wywołaniu zamierzonych zmian w uczniach (w ich wiedzy i umiejętnościach).
STRATEGIE KSZTAŁCENIA:
Tok podający - uczniowie przyswajają wiedzę w gotowej postaci.
Tok problemowy - uczniowie samodzielnie dochodzą do wiedzy.
Tok operacyjny - uczniowie uczą się oddziaływać na rzeczywistość.
Tok ekspozycyjny - uczucia i postawy uczniów są ukierunkowane za pomocą procesów emocjonalnych
METODA KSZTAŁCENIA:
Jest to wypróbowany i systematycznie stosowany układ czynności nauczycieli i uczniów realizowanych świadomie w celu spowodowania założonych zmian osobowości uczniów.
I. metody asymilacji wiedzy (podające, słowne)– oparte głównie na aktywności poznawczej o charakterze reproduktywnym. Mają one zastosowanie w szkole i w komunikacji. Są bardzo często stosowane.
Pogadanka- jest oparta na dialogu, polega na rozmowie uczniów z nauczycielem, który zadaje pytania na które zna odpowiedź, aż jej w końcu nie uzyska. Ze względu na funkcje dydaktyczne, pogadankę dzielimy na:
Pogadanka wstępna- przygotowuje uczniów do zajęć
Pogadanka przedstawiająca nowe wiadomości- ma postać rozmowy, w której chodzi o to, aby nowe treści, zostały przez wszystkich zrozumiane.
Pogadanka utrwalająca- polega na rozmowie nauczyciela z uczniami o treściach, które były wcześniej zrealizowane.
Stosujemy tu trzy rodzaje pytań: przygotowawcze, naprowadzające, zbierające.
Dyskusja polega na wymianie zdań między nauczycielem i uczniami lub tylko między uczniami, przy czym zdania te odbijają poglądy własne uczestników lub odwołują się do poglądów innych osób. Można wyróżnić kilka odmian dyskusji:
Dyskusja w toku wspólnego rozwiązywania problemu;
Dyskusja ukierunkowana na kształtowanie przekonań młodzieży
Dyskusja, której celem jest uzupełnienie własnej wiedzy przez uczniów
Wykład polega na bezpośrednim lub pośrednim przekazywaniu wiadomości jakiemuś audytorium. Aktywne uczestniczenie w wykładzie wymaga dużego wysiłku i znacznej dojrzałości umysłowej młodzieży. Typy wykładów:
konwencjonalny- treść przekazywana bezpośrednio w gotowej do zapamiętania postaci,
problemowy- obrazuje jakiś problem naukowy lub praktyczny
konwersatoryjny- przeplatanie fragmentów mówionych z wypowiedziami słuchaczy lub zadaniami teoretycznymi lub praktycznymi.
Praca z książką- opanowanie sposobów pracy z książką oraz wykorzystywania środków masowych (prasa, radio, telewizja, internet). Np. uczenie się z podręcznika, robienie notatek.
II. NAUCZANIE PROBLEMOWE – Występuje tu przede wszystkim UCZENIE SIĘ a nie nauczanie, mimo że mamy do czynienia z interakcją uczeń-nauczyciel . Cel to pobudzenie aktywności ucznia, by uwierzył że może rozwiązać problemy o różnym stopniu trudności. Uczeń sam dochodzi do wiedzy, dzięki czemu lepiej utrwala wiedzę.
METODA PRZYPADKÓW -rozpatrzenie przez grupę opisu jakiegoś przypadku i rozwiązaniu trudności w celu wyjaśnienia tego przypadku.
BURZA MÓZGÓW: zespołowe szukanie najróżniejszych rozwiązań jakiegoś zadania (stwarza to atmosferę współzawodnictwa i swobody). Po zebraniu wszystkich pomysłów poddaje się je ocenie zespołu.
MIKRONAUCZANIE: twórcze uczenie się złożonych czynności praktycznych (popularne w procesach kształcenia kandydatów na nauczycieli). Stosuje się w małych, kilkuosobowych grupach.
GRY DYDAKTYCZNIE: mają wiele odmian, ich cecha wspólna to obecność zabawy w każdej z nich. Przez zabawę dziecko się uczy (ułatwia mu poznawanie rzeczywistości). Obok zabawy jest jednak termin GRA- to polega na przestrzeganiu dokładnie sprecyzowanych reguł.
-ZABAWY INSCENIZACYJNE: granie roli, odtwarzanie zachowań jakiejś fikcyjnej postaci. inscenizacja o charakterze realnym lub fikcyjnym
-GRY SYMULACYJNE- odtwarzanie bardziej złożonych sytuacji problemowych, wymagających samodzielnego rozwiązania. Np. symulacja bitew.
III. METODY WALORYZACYJNE (EKSPONUJĄCE WARTOŚCI)-uczenie się przez przeżywanie, rozwijanie mentalności człowieka, poznawanie rzeczywistości, jej emocjonalne przeżywanie, przez sztukę.
METODY IMPRESYJNE – dzieci uczestniczą we właściwie eksponowanych wartościach (kontakt dziecka z twórczością literacką, plastyczną, muzyczną). kształcenie odbywa się poprzez uczestnictwo w odbiorze dzieła.
METODA EKSPRESYJNA - stwarza się sytuację w których uczestnicy sami odtwarzają/wytwarzają dane wartości przez co wyrażają w pewien sposób siebie, np. czynny udział dziecka w przedstawieniu szkolnym, tworzenie obrazu.
IV. Metody praktyczne – Zmienianie rzeczywistości z wykorzystaniem nabytej wiedzi i kierując się wartościowymi celami, człowiek jednocześnie zmienia się sam, kształtuje swoją świadomość, postawy, przekonania.
Metody ćwiczebne- zmotywowanie uczniów do udziału w realnych zadaniach twórczych i ich powtarzanie wielokrotnie czyli ćwiczenie.
Metody realizacji zadań wytwórczych- wykonywanie konkretnych już zadań, np. prace z drewna, metalu.
PORÓWNANIE NAUCZANIA PODAJĄCEGO I PROBLEMOWEGO:
Nauczanie podające:
Gotowa forma przekazanej wiedzy
Luki i trudności w przekazie ustnym
Tempo dostosowane do jednego typu uczniów
Utrudniona kontrola osiągnięć
Niemożność pełni osiągnięć
Trudność stosowania wiedzy w praktyce
Nauczanie problemowe:
Wiedza zdobywana przez zadania
Samodzielne pokonywanie przeszkód
Tempo uczenia zależne od ucznia
Aktywność uczniów uwidacznia osiągnięcia
Efekty nauczania wysokie i trwałe
Samorozwój zdolności w różnych sytuacjach
Nauczanie programowe:
Programowanie liniowe- małe dawki materiału dydaktycznego; pytania czy luki zawarte w poszczególnych ramkach; uczniowie sami dają odpowiedzi na pytania przypominają sobie niezbędne informacje;
Program rozgałęziony- materiał nauczania w dużych dawkach uczeń wybiera odpowiedź prawdziwą spośród kilku fałszywych lub niepewnych;
Program mieszany- Powstał z połączenia programów liniowych i rozgałęzionych
Strona operacyjna kształcenia rozwijanie u uczniów operacji teoretycznych i praktycznych, niezbędnych przy poznawaniu i przeobrażaniu rzeczywistości. Jedne i drugie opanowują oni zarówno przez przyswajanie gotowych schematów operacyjnych, jak i przez tworzenie własnych
Strona motywacyjna stanowi siłę napędową wszelkiego działania ludzkiego, a więc i wszelkiego uczenia się.