SŁOWNICZEK POJĘĆ FILMOWYCH

A

* Adaptacja - przystosowanie dzieła literackiego do potrzeb innego odbiorcy niż to przewidywał autor, ale z założeniem oddziaływania na psychikę widza tak, ażeby wywołać u niego te same uczucia, co podczas czytania książki. Adaptujący staje się nie tyle tłumaczem, co artystą, który wychodząc od jednego dzieła tworzy drugie - odrębne. Film i powieść to zupełnie dwie różne rzeczy. Mamy trzy rodzaje adaptacji filmowych - ekranizacja, autorska i swobodna.
* Akcja - określenie (zwykle logicznego) ciągu zdarzeń w filmie. (Akcja filmu).
o Hasło Akcja! podawane jest przez reżysera dla ekipy filmowej, oznacza początek filmowania ujęcia.
* Akt - film ze względów montażowych dzieli się na akty. Taki podział jest niezbędny przy projekcji filmu w kinie, w trakcie wymiany taśm filmowych w projektorach.
* Aktor - osoba wcielająca się w odgrywaną postać.
* Animacja poklatkowa - technika kręcenia filmów polegająca na filmowaniu obiektów po jednej klatce
* Animacja komputerowa - technika produkcji filmów za pomocą oprogramowania komputerowego.
* Asynchron - sytuacja w której dźwięk nie jest zsynchronizowany z obrazem. Np. na ekranie widać ruch ust aktora, który nie zgadza się ze słyszanym dźwiękiem


B


* Blank - odcinek czystej, nie używanej taśmy filmowej, służący jako rozbiegówka, a także końcówka każdej rolki filmu.
* Blenda - lekka, łatwo przenośna płaszczyzna odbijająca światło, zwykle srebrna lub złota. Służy do doświetlania obiektów filmowanych światłem odbitym.


C

* Ciągłość filmowa - ułożenie ujęć w logiczną całość w taki sposób by bez zakłóceń widz mógł śledzić akcję filmu.
* Cięcie - raptowne przejście jednego ujęcia w drugie. Np. ujęcie 1: "aktor stoi", ujęcie 2: "zbliżenie zegarka".
* Czołówka - wszelkie napisy na początku filmu. Zwykle są to: tytuł filmu, nazwiska głównych aktorów i twórców.


D

* Dialogista - osoba pisząca dialogi do filmów.
* Dubbing - stosowany jest przy filmach obcojęzycznych. Polega na zastąpieniu dialogów i komentarzy lokalną wersją językową.
* Dubel - powtórne nagranie i wykonanie nakręconego wcześniej ujęcia.
* DVD - (ang. Digital Versatile Disc - cyfrowy dysk ogólnego przeznaczenia) - standard zapisu danych na optycznym nośniku danych, podobnym do CD-ROM (te same wymiary: 12 lub 8 cm) lecz o większej pojemności uzyskanej dzięki zwiększeniu gęstości zapisu.
* Dźwięk - warstwa akustyczna filmu. Na dźwięk w filmie składają się:
o Dialogi - kwestie wypowiadane przez aktorów.
o Efekty gwaru - nieczytelne odgłosy rozmów np. w zatłoczonej restauracji.
o Efekty tła - każda historia dzieje się w konkretnym tle dźwiękowym np. na ulicy słychać przejeżdżające samochody, pracujące silniki, pisk opon; w kościele słychać lekki pogłos a na szkolnym korytarzu - przekrzykujące się dzieci i dzwonek wzywający na lekcję.
o Efekty specjalne - dźwięki dograne dodatkowo, czasami tworzone za pomocą oprogramowania komputerowego np. wystrzał armatni, odgłosy w statku kosmicznym, wybuchy, odgłos płynącego podwodnego okrętu.
o Efekty synchroniczne - dźwięki nagrane w studiu i podłożone pod obraz np. kroki idącego człowieka, dźwięk spuszczanej wody, dźwięk uderzającej kropli wody, szuranie, dźwięk tłuczonego szkła.
o Muzyka - utwory muzyczne skomponowane do filmu.
o Off - dźwięk słyszany spoza kadru, nagrywany zwykle w studio.
o Setka - (inaczej: dźwięk stuprocentowy) dźwięk nagrany jednocześnie z obrazem.


E

* Ekran - biała płaszczyzna na której wyświetlany jest film.
* Ekranizacja - nakręcenie wersji filmowej sztuki teatralnej, baletu, powieści, książki. Wersja filmowa bardzo często różni się wielce od swojego pierwowzoru. Często jest to spowodowane różnicami w medium przekazu, lecz zdarzają się różnice wynikające ze sposobu rozumienia dzieła przez reżysera danej ekranizacji.


F

* Fabuła - zdarzenia, wątki i motywy przedstawione w filmie powiązane czasowo i przyczynowo; potocznie treść utworu.
* Feinschnitt - ostateczny montaż filmu, nadanie filmowi końcowego kształtu.
* Figura Montażowa - wersja kolejności ujęć we fragmencie sceny. W trudnych scenach montuje się kilka figur montażowych a następnie wybiera najlepszą.
* Film dokumentalny - tworzywem w produkcji takiego filmu jest rzeczywistość realna (prawdziwi ludzie, wydarzenia i miejsca) przetworzona do formy artystycznej za pomocą filmowych środków wyrazu.
* Film fabularny - film fikcji, film aktorski przeznaczony głównie do wyświetlania w kinach. Jeden z głównych rodzajów filmowych obok filmu animowanego, filmu dokumentalnego i filmu oświatowego. Posiada fabułę, czyli dramaturgiczną, najczęściej wielowątkową opowieść. Bohaterowie są grani przez aktorów.
* Fotosy - fotografie, zdjęcia z filmu lub sztuki zwykle przedstawiające aktora lub scenę z filmu. Mogą być wykonywane na planie filmowym, podczas kręcenia zdjęć, przez fotosistę. Służą do późniejszej reklamy np. przez produkcję plakatów, ogłoszeń internetowych itp. Fotosy wykorzystywane są też do dokumentacji filmu lub sztuki, późniejszych opracowań i jako pamiątki.

G
* Gag - chwyt sytuacyjny, nieprzewidywalny efekt w akcji.


I

* Interpunkcja - sposób montażu polegający na stosowaniu efektów: wyciemnienia, przenikania, rozjaśniania, stop-klatki między ujęciami.


J

* Jazda kamery - w trakcie filmowania ujęcia kamera porusza sie na wózku, kranie, platformie lub innych pojazdach.



K

* Kamera filmowa - urządzenie o działaniu zbliżonym do aparatu fotograficznego, ciężka, kosztowna, profesjonalna odmiana kamery. Kamera filmowa wykonuje sekwencję wysokiej jakości zdjęć w bardzo krótkich odstępach czasu i rejestruje je na taśmie filmowej. Obecnie w profesjonalnych produkcjach stosuje się zazwyczaj kamery filmowe wykorzystujące taśmy filmowe 35 mm. Kamer filmowych nie należy mylić z mniej skomplikowanymi kamerami telewizyjnymi używanymi między innymi do nagrywania materiałów dla wiadomości telewizyjnych. Cechą charakterystyczną profesjonalnych kamer jest (czasem dość dużych rozmiarów) zasobnik na taśmę filmową.
* Kadr - przestrzeń widziana przez obiektyw kamery.
* Kadrowanie - czynności prowadzące do prawidłowego skomponowania obrazu widzianego przez obiektyw kamery.
* Kąt widzenia kamery - kąt pomiędzy osią obiektywu prostopadłą do filmowanego obiektu.
* Klaps - tabliczka z zapisanym numerem ujęcia i dźwięku. Do górnej części tabliczki przymocowana jest deseczka której uderzenie (klaps) służy do synchronizacji taśm obrazu i dźwięku.
* Klapserka - inaczej sekretarka planu. Do jej zadań należą wykonywanie klapsów oraz pisanie raportów dziennych z planu.
* Klatka filmu - pojedyncze zdjęcie na taśmie filmowej. Zobacz też Taśma filmowa 35 mm
* Kluczowanie - w kinematografii nakładanie na obraz pewnego fragmentu innego obrazu. Fragment nakładany wyodrębnia się z całości poprzez wykluczenie np. koloru tła, czyli posiadając obraz z kamery i np. plansze koloru jaskrawo-zielonego z logiem koloru białego jako drugie źródło, możemy uzyskać obraz z kamery z logiem, jeśli wykluczymy kolor jaskrawo-zielony z drugiego źródła.
* Kontrapunkt wizualno - dźwiękowy - zamierzony dysonans między widzianym obrazem a słyszanym dźwiękiem. Np. na ekranie widać bawiące się dzieci a w warstwie dźwiękowej - słychać strzały i krzyk konających ludzi.
* Kontrplan - przemieszczenie kamery na przeciwną stronę planu zdjęciowego. Filmowanie z drugiej strony.
* Kran - rodzaj dźwigu służącego do przemieszczania kamery z operatorem lub samej kamery podczas kręcenia zdjęć.

L


* Lista dialogowa - spis dialogów wykorzystywanych przy produkcji filmu.
* Luks (lx) - jednostka natężenia oświetlenia E w układzie SI (Jednostka pochodna układu SI).


M

* Montaż dźwięku - operacja polegająca na miksowaniu dialogów, dźwięków efektowych itp. i synchronizowanie ich z obrazem. Zobacz też: Przegląd zagadnień z zakresu cyfrowego przetwarzania sygnałów
* Montaż równoległy - technika montażowa polegająca na naprzemiennym łączeniu scen z dwu lub więcej miejsc, dziejących się w tym samym lub różnym czasie. Np. naprzemienne pokazywanie scen z centrum kontroli lotów i ze statku kosmicznego.
* Montaż skojarzeń - takie łączenie ujęć by ich następstwo wywoływało określone skojarzenia. Np. jeśli po ujęciu jadącego szybko kierowcy nastąpi ujęcie stojącego przy drodze policjanta w widzu zrodzi się skojarzenie: policjant za chwilę zatrzyma kierowcę.
* Montaż zdarzeń - łączenie ujęć opisujących to samo miejsce i czas.
* Montaż przyczynowo - skutkowy - przyczyna rodzi skutek: po ujęciu z ręki wypada flaszka nitrogliceryny powinno nastąpić ujęcie silny wybuch.

N

Plan totalny

* Najazd kamery - kamera przemieszcza się w stronę obiektu filmowanego jadąc na wózku, kranie itp.
o Najazd może zostać wykonany przez użycie transfokatora (obiektywu o zmiennej ogniskowej).
* Negatyw obrazu - naświetlona taśma filmowa po nakręceniu na niej obrazów filmowych w kamerze. Negatyw jest najważniejszym spośród wszystkich tzw. materiałów wyjściowych filmu, służących do wyprodukowania kopii pokazowych. Zobacz też Negatyw.
* Nośnik obrazu - wszelkie media służące do przenoszenia i przechowywania obrazu: taśma filmowa, taśma magnetyczna, płyta DVD, dysk twardy.

O

Plan ogólny

* Odjazd kamery - kamera oddala sie od filmowanego obiektu np. na wózku.
o Podobny efekt można uzyskać używając transfokatora.
* Okres postprodukcyjny - czas od zakończenia zdjęć do premiery.
* Operator kamery - (inaczej: szwenker) osoba obsługująca kamerę podczas kręcenia zdjęć.
* Operator dźwięku - osoba odpowiedzialna za nagranie dźwięku na planie i ścieżkę dźwiękową filmu.

P

* Panorama - rodzaj ujęcia filmowego. Wykonuje je się poprzez obrót kamery w pionie lub poziomie. Także w kierunkach pośrednich.
* Parasol - urządzenie silnie odbijające światło w kształcie parasola. Służy do rozpraszania strumienia światła.
* Pilot - taśma dźwiękowa nagrana na planie synchronicznie z obrazem ujęcia. Zawiera najczęściej dialogi, które wchodzą do filmu albo służą do późniejszych postsynchronów.
* Plan - miejsce w którym realizowane są zdjęcia.
o Plan - (rodzaj ujęcia filmowego). Określenie przestrzeni obejmowanej przez obiektyw kamery:


Plan amerykański

*
o Amerykański plan - obejmuje aktorów od kolan w górę,
o Detal - rodzaj ujęcia filmowego przedstawiającego szczegół filmowanego obiektu - np. zaciśnięta pięść, trybik w zegarku, łzę spływającą z oka, palec naciskający przycisk.
o Ogólny - pokazuje miejsce akcji np. całe pomieszczenie. Umiejscawia akcję w przestrzeni.
o Półzbliżenie - jeden z rodzajów "bliskich" planów filmowych. Ukazuje popiersie postaci ludzkiej, jej mimikę, gestykulację, emocje.Chodzi w nim głównie o ukazanie szczegółów ubioru postaci lub cech szczególnych zwierzęcia.
o Total - pokazuje więcej niż plan ogólny np. plaża z opalającymi sie ludźmi, w tle horyzont.
o Zbliżenie - pokazuje np. twarz człowieka, dziecko w wózku.
o Plany od największego do najmniejszego: total, ogólny, amerykański, półzbliżenie, zbliżenie, detal.
* Plan sytuacyjny - prosty szkic określający sytuację na planie a także miejsce ustawienia kamery.
* Plener - miejsce kręcenia zdjęć poza studiem, pomieszczeniami.
* Playback - technika filmowania ujęć w której najpierw nagrywany jest dźwięk a później dogrywane są zdjęcia. Tak filmowane się teledyski.
* Podwójna ekspozycja - technika filmowania w której ten sam negatyw naświetla się wielokrotnie.
* Postprodukcja - czynności wykonywane po okresie zdjęciowym np. montaż, postsynchrony,
* Postsynchron - podłożenie i synchronizacja dźwięku nagranego w studiu z obrazem.
* Półzbliżenie - rodzaj planu filmowego w którym postać filmowana jest od piersi w górę.
* Preprodukcja - okres poprzedzający produkcję filmu. Czas ten poświęcony jest na zaczerpnięcie pomysłu do chwili akceptacji scenariusza.
* Przebitka - rodzaj ujęcia pomagającego w płynnym montażu scen nie biorącego udziału w głównym nurcie narracji. Np. "ujęcie mówiącego aktora", "ujęcie tykającego zegara (przebitka)", "ujęcie mówiącej aktorki".
* Przenikanie - stopniowe znikanie obrazu z ujęcia poprzedzającego i jednoczesne pojawianie się obrazu ujęcia następującego.
* Przyspieszone zdjęcia - ujęcia wykonywane z prędkością mniejszą niż 24 klatki/sekundę co przy odtwarzaniu z normalną prędkością wywołuje efekt szybszego ruchu niż w rzeczywistości.

R

* Remake (wym. rimejk, ang. wytwarzać coś ponownie) - w kinematografii terminem tym określa się nowszą wersję wcześniej nakręconego filmu lub kolejną adaptację jakiegoś materiału źródłowego, np. sztuki, książki, opowiadania itd.
* Retrospekcja - (cofnięcie się w przeszłość) - w tok głównej narracji włączane są sceny z przeszłości.
* Rozjaśnienie - stopniowe przejście od czerni do normalnej jasności ujęcia.


S

* Scena - kompozycyjnie wyodrębniony fragment filmu. Charakteryzuje się jednością czasu, miejsca i akcji. Np. scena śmierci Wallesa zakończona słowem freedom, scena pościgu samochodowego, scena narodzin dziecka. Scena (brutalna, zapierająca dech w piersiach, miłosna, pogoni za...) ma wywołać w odbiorcy określone stany emocjonalne.
* Scenka z życia - gatunek filmu reklamowego charakteryzujący się brakiem początku i zakończenia (wycinek sytuacji z kontekstu), stałością czasu, miejsca i akcji.
* Scenariusz - forma literacka przyszłego filmu, będąca podstawą jego realizacji. Zawiera szkic fabuły, charakterystykę postaci, opis miejsc, dialogi oraz uwagi odautorskie i reżyserskie. Może być przeróbką istniejącego dzieła literackiego (scenariusz adaptowany) lub stanowić oryginalną twórczość autora (scenariusz oryginalny).Na podstawie scenariusza opracowywany jest scenopis - techniczny plan realizacji filmu.
* Scenarzysta - autor scenariusza.
* Scenograf - osoba odpowiedzialna za wykonanie dekoracji i kostiumów. Bierze udział w wyborze plenerów i wnętrz.
* Scenopis - szczegółowy opis każdego z ujęć filmu. Tworzony jest na podstawie scenariusza. Zawiera opis ruchów kamery, zachowanie aktorów oraz dialogi. Określa długość ujęć, szkice scen i plan sytuacyjny.
* Scenopis obrazkowy - zawiera szkice kadrów będących podstawą do filmowania ujęć a także rysunek planu sytuacyjnego sceny.
* Secondary audience - grupa drugoplanowego zainteresowania (jej zdanie często determinuje decyzję odnośnie zakupu reklamowanego produktu).
* Setka - dźwięk i obraz nagrany jednocześnie.
* Setki - zdjęcia stuprocentowe; realizacja obrazu i dźwięku za jednym razem, na planie filmowym.
* Slate - potocznie, określenie klapsa;
* Song - gatunek filmu reklamowego, w którym kompozycja muzyczna wytycza charakter i kolejność scen. Najczęściej jest to jakiś dobrze znany standard muzyczny lub muzyka zgodna z panującym trendem.
* Spin-off (ang. efekt uboczny) - w terminologii związanej z produkcją filmową i telewizyjną jest to określenie nowego filmu/serialu powstającego na bazie dużej popularności bohaterów lub wątków produkcji oryginalnych.
* Statyw - (trójnóg) podstawa do montowania kamery. Umożliwia nagrywanie bez wstrząsów i niepotrzebnych ruchów.
* Stopaż - fabrycznie ponumerowana (co 16 lub 20 klatek) taśma negatywowa. Umożliwia łatwe odszukanie ujęć na taśmie negatywowej.
* Stopklatka - ruch w kadrze zostaje zatrzymany. Na ekranie widzimy zdjęcie.
* Story - gatunek filmu reklamowego charakteryzujący się posiadaniem początku, rozwinięcia i zakończenia oraz brakiem stałości miejsca, czasu i akcji.
* Stół montażowy - wyposażony w odpowiednie urządzenia stół do montażu filmów.
* Studio - odpowiednio wyposażone i oświetlone pomieszczenie służące do nagrywania zdjęć.
* Szwenk - szybka panorama z bliskiego obiektu A na obiekt B, filmowana w jednym ujęciu. Np. w jednym ujęciu filmowana jest twarz a kadr przeciągany jest na trzymającą pistolet rękę. Taki ruch kamery sprawia, że od rozpoczęcia ruchu do zakończenia uzyskujemy obraz nieostry. Służy do wywierania wrażenia przeniesienia w czasie i przestrzeni.
* Szwenkier - osoba obsługująca kamerę (inaczej: operator kamery).
* Szybki montaż - metoda montażu (zwykle przy dynamicznych scenach) polegająca na łączeniu krótkich ujęć.
* Szum informacyjny - przypadkowość w doborze informacji przez widza; w natłoku informacji trafia na te, które widział już wcześniej zamiast tych, które chciał zobaczyć.
* Synopis - skrót scenariusza.


Ś

* Światło:
o Ogólne - służy do ogólnego oświetlenia planu zdjęciowego.
o Odbite - odbijane od jasnych powierzchni np. ściany, sufitu, blendy. Takie światło jest bardziej miękkie od ogólnego.
o Punktowe - uzyskiwane za pomocą reflektorów punktowych. Wąski strumień światła służy do podkreślenia, wydobycia jakiegoś szczegółu np. twarzy.
o Kontrujące - (tzw. kontra) - świeci w kierunku kamery i służy do rozjaśnienia krawędzi filmowanego obiektu np. włosów aktorki.
* Zobacz też Temperatura barwowa.

T

* Taper - osoba, która w trakcie projekcji filmu niemego improwizując na fortepianie, pianinie czy innym instrumencie udźwiękawiała film.
* Transfokacja - inaczej najazd lub też zbliżenie a także odjazd od filmowanego obiektu. Wykonywany jest obiektywem o zmiennej ogniskowej.
o Transfokator - obiektyw o zmiennej ogniskowej.
* Trick optyczny - efekty ekranowy wykonywany zwykle za pomocą kamery programu komputerowego lub innych technik.


U

* Udźwiękowienie - przegranie taśm dźwięku na ścieżkę dźwiękową filmu.
* Ujęcie - podstawowa jednostka filmu. Krótki odcinek taśmy filmowej trwający od momentu włączenia nagrywania w kamerze do wyłączenia.


W

* Wolny montaż - technika montażu polegająca na łączeniu ujęć długich i spokojnych. Jest często wykorzystywana przy produkcji filmów przyrodniczych, krajobrazów.
* Wybór dubli - przegląd zdjęć w celu wybrania najlepszych ujęć do późniejszego montażu.
Z

* Zrzutka dźwiękowa - dźwięk ujęcia przechodzi na ujęcie kolejne lub też odwrotnie - dźwięk ujęcia następnego pojawia się wcześniej niż samo ujęcie.
* Zdjęcia przyspieszone - wykonane są z częstotliwością mniejszą niż 24 klatki na sekundę.
* Zdjęcia zwolnione - wykonywane są z częstotliwością większą niż 24 klatki na sekundę.


Bibliografia

* Zygmunt Duś Podstawy montażu filmowego

http://pl.wikipedia.org/wiki/S%C5%82owniczek_Poj%C4%99%C4%87_Filmowych

---