SŁOWNIK POJĘĆ

Kadr (fr. cadre – rama) – jest podstawową jednostką kompozycji obrazu filmowego. To
wyświetlany na ekranie obraz filmowy. Podstawą techniczną kadru jest klatka filmowa, czyli
pojedynczy zarejestrowany na taśmie obraz. Realizator filmu operuje jednak nie klatkami, a
kadrami. Podobnie widz w trakcie oglądania filmu obserwuje kadry, a nie poszczególne
klatki.

Ujęcie – pewien skończony ciąg kadrów, tworzący strumień informacji. To odcinek taśmy
filmowej z zarejestrowanym na niej obrazem. Ujęcie filmowe trwa od chwili włączenia
kamery do momentu jej wyłączenia. Zarejestrowane ujęcie filmowe może następnie w fazie
montażu zostać skrócone i podzielone na wiele ujęć montażowych, których granicami są
cięcia.

Scena – to podstawowa jednostka kompozycyjna w rozwoju akcji. Sceny składają się
przeważnie z wielu ujęć. W obrębie sceny obowiązuje dramaturgiczna zasada „trzech
jedności”: czasu, miejsca i akcji.

Sekwencja – w znaczeniu dramaturgicznym jednostka wyższego rzędu od sceny,
stanowiąca samodzielną całość kompozycyjną utworu. To seria logicznie i dramaturgicznie
powiązanych scen. W znaczeniu technicznym sekwencja to seria powiązanych ze sobą ujęć.

Montaż filmowy – zorganizowanie materiału filmowego przez zestawienie (na papierze lub
na stole montażowym) poszczególnych ujęć filmu w określonym następstwie czasowym i
przyczynowym oraz nadanie temu materiałowi odpowiedniego rytmu i płynności.
Wyróżnia się trzy podstawowe typy montażu: techniczny, dramaturgiczny oraz
skojarzeniowy.

Montaż skojarzeniowy – typ montażu filmowego, w którego skład wchodzą: montaż
kreacyjny, montaż analogii, montaż antytez, montaż polifoniczny i montaż leitmotivu.
Montaż skojarzeniowy polega na wzbogaceniu świadomości widza o pewne treści,
niezawierające się wewnątrz samych obrazów wizualno-dźwiękowych, ale wynikające z
wzajemnych stosunków jednych obrazów do drugich.

Montaż równoległy – wchodzi w skład montażu dramaturgicznego (obok montażu
synchronicznego, linearnego i retrospektywnego). To dwa lub więcej wątków, związanych
ze sobą bezpośrednią lub pośrednią zależnością, które rozwijane są stopniowo, przy czym
wątki te przeplatają się w treści filmu.

Montaż atrakcji – nieoczekiwane zestawienie obrazów, które ma wywołać reakcję szoku.
Metoda ta miała służyć emocjonalnemu oddziaływaniu na widownię, warunkując
ideologiczny i propagandowy przekaz.

Montaż wewnątrzujęciowy (wewnątrzkadrowy) – technika realizacyjna, w której w jednym
długim ujęciu filmuje się całą scenę lub dużą jej część. Rezygnacja z cięć jako środka do
osiągnięcia celów narracyjnych wymaga odpowiedniej inscenizacji oraz organizacji ruchu
obiektów i kamery.

Montaż przyczynowo-skutkowy (ciągły) – jego istotą jest łączenie ujęć w ramach części
dramaturgicznych (scen lub sekwencji), a następnie tych części ze sobą w taki sposób że
akcja rozwija się w sposób naturalny, a zatem ciągły. Przejścia montażowe pozostają
niezauważone, ale dostarczają wskazówek co do czasoprzestrzeni przedstawianych zdarzeń
(wykorzystuje go tzw. kino „stylu zerowego” – kino popularne, kino gatunków).

Plan filmowy – 1) oznacza miejsce wykonywania zdjęć do filmu (w tym rozumieniu może
być plenerowy, atelierowy lub wnętrzowy). 2) to wymiar kadru – standardową miarą przy
określaniu tego wymiaru jest sylwetka człowieka widoczna w kadrze (wyróżnia się: plan
totalny, ogólny, pełny, amerykański, bliski, zbliżenie i detal). Wielkość planu zależy od
odległości miedzy kamerą a filmowanym obiektem.

Plan totalny (plan daleki; „total”) – widok całego pejzażu, również miejskiego. Możemy
mówić albo o „totalu jakiegoś miejsca” np. „total” plaży, albo o „totalu kogoś” w dużej
przestrzeni, np. bohater w „totalu” idzie poprzez otwartą przestrzeń piaszczystej plaży.

Plan ogólny – pełny obraz miejsca akcji, gdzie postać ludzka podporządkowana jest
otoczeniu, jest drobna. Najbardziej charakterystyczny dla widowisk o rozmachu epickim.
Plan ten pozwala widzowi umiejscowić zdarzenia i zorientować się w osobach, które biorą w
nim udział.

Plan pełny – postacie ludzkie w tym planie pokazane są od stóp do głów. Tło zajmuje nadal
ważne, choć już nie główne miejsce.

Plan amerykański (pan średni) – obejmuje sylwetkę człowieka od głowy do kolan. Jest
typowy dla naszych codziennych kontaktów z ludźmi, dlatego często służy do
przedstawiania scen dialogowych.

Plan bliski (półzbliżenie) – obejmuje popiersie człowieka, eliminując praktycznie otoczenie,
w jakim się on znajduje. To jeden z ulubionych środków twórców kina niemego.

Zbliżenie (wielki plan) – plan, w którym twarz ludzka zajmuje większą część powierzchni
ekranu.

Detal (wielkie zbliżenie) – plan ten wyodrębnia szczegół postaci ludzkiej albo powiększenie
rekwizytu wymykającego się pobieżnej obserwacji.

Panorama – obrót kamery wokół własnej osi (poziomo lub z dołu do góry).

Najazd – pozwala na dokładniejsze przyjrzenie się szczegółowi widzianemu początkowo z
daleka.

Odjazd – powoduje, że oglądany z bliska szczegół zostaje na powrót umieszczony w
otoczeniu.

Scenografia – sztuka komponowania trójwymiarowej czasoprzestrzeni. To całościowa wizja
oprawy plastycznej filmu, opracowywana przez scenografa. Może ona przybierać różny
charakter: umowny, realistyczny, celowo hiperbolizowany, wystawny lub „przezroczysty”.