WNUK LIPIŃSKI, SŁOMCZYNSKI, JANICKA

1. Aspekt dystrybucyjny struktury

nierówno rozdzielone w danej społeczności istotne cechy społeczne, których stopień posiadania decyduje o losach życiowych i charakterze relacji z otoczeniem, np. dochód (różnicuje na biednych, średnich i bogatych), władza (rządzeni, rządzący jednocześnie podlegający innym rządzącym, rządzący), prestiż pozycji zawodowych, wykształcenie, własność.

1. Aspekt relacyjny struktury

stosunki społeczne generowane przez kształt i hierarchię pozycji ludzi. Ze struktury wywodzi się dominacja, podporządkowanie, konflikt itp. Schooler- o str społ decyduje utrwalony w czasie wzór relacji pomiędzy różnymi pozycjami statusowymi.

1. Deprywacja

Zablokowanie możliwości zaspakajania danej kategorii potrzeb.
- Deprywacja absolutna dotyczy zablokowania zaspokajania potrzeb podstawowych (tj. niezbędnych do egzystencji jednostki). Potrzeby podstawowe są takie same dla wszystkich ludzi.
- Deprywacja względna to poczucie niedostatku społecznego w odniesieniu do jakiejś grupy/jednostki. Przez co poczucie sprawiedliwości społecznej zostaje naruszone. Deprywacja względna występuje gdy dostrzegalny jest układ nierówności społecznych oraz gdy poprzez ten układ zasada sprawiedliwości społecznej zostaje naruszona

1. Gradacja prosta

system niższych i wyższych klas oparty na stopniowaniu jakiejś obiektywnie mierzalnej cechy np. gradacja zamożności- kryteria ekonomiczne  

1. Gradacja syntetyczna

oparta na kilku kryteriach i wyrażana w metaforze przestrzennej np. klasy wyższe i niższe

1. Ideologie nierówności

1) Egalitarne
Jednakowe warunki życia dla wszystkich, sprzeciw wszelkim nierównościom i przywilejom społecznym, równość szans osiągania (równy start, równe możliwości dostępu do społecznie pożądanego dobra), gwarantowanie każdemu realizacji uprawnień przysługujących niezależnie od położenia społecznego. Wady= zabijanie motywacji do wysiłku.
2) Merytokratyczne
Nierówności są na tyle usprawiedliwione o ile są efektem własnych zasług. Wpływają na to 2 czynniki:
- stopień własnego wysiłku, nakładu pracy
- wkład jaki dana grupa wnosi do społeczeństwa jako całości, stopień w jakim w jakim zaspokaja jego potrzeby.
Nierówność społeczna jest swoistym słusznym wynagrodzeniem za własny wysiłek i przydatność dla społeczeństwa.

1. Konsolidacja

Proces umocnienia i stabilizacji ("dojrzewania") systemu demokratycznego.

1. Krążenie elit

W każdym społeczeństwie mamy uprzywilejowaną elitę oraz masę (grupa większa). Każda elita, która się pojawia ma tendencję do kostnienia (zanika jej sprawność i aktywność). Napływają do niej nowi ludzie, którzy mają cechy "lwa i lisa", więc wypychają innych z elity. W ten sposób zmienia się jej skład. Nie można mówić przy tym o rozwoju liniowym.
Vilfredo Pareto

1. Legitymizowanie nierówności

to nierówności, które nie naruszają poczucia sprawiedliwości społecznej, są powszechnie akceptowane jako sprawiedliwe. Natomiast nierówności, które nie mają legitymizacji społecznej naruszają to poczucie - są traktowane jako niesprawiedliwe.

1. Nierówność społeczna

Wynika z przynależności do różnych grup albo zajmowania różnych pozycji społecznych, a nie z racji jakichkolwiek cech cielesnych czy psychicznych. Jest to nierówność do szans czy też do społecznie cenionych dóbr (czyli powszechnie upragnionych, których zasób jest ograniczony - najważniejsze z nich to władza, bogactwo, prestiż)

1. Ocena nierówności społecznych

jest to jeden z najsilniejszych motywów skłaniających ludzi do aktywności w życiu publicznym; budowana jest w oparciu o zasady sprawiedliwości społecznej

1. Planowanie i kontrola procesów ekonomicznych

autorzy proponując nowy schemat podziałów klasowych pod uwagę wzięli centralne planowanie i kontrolę procesów ekonomicznych. Schemat ten opierał się na 5 kryteriach:
*kontroli nad uruchamianiem i wykorzystywaniem środków produkcji
*bezpośredniej kontroli nad pracą
*wysiłku umysłowego
*pracy produkcyjnej
*stosunków własności środków produkcji i i dystrybucji

1. Polaryzacja

w przypadku polaryzacji układu nierówności, usytuowanie poszczególnych kategorii społecznych (np. klas) na drabinie nierówności w zasadzie nie ulega istotnym zmianom. Zmienia się natomiast liczebność poszczególnych kategorii: zmniejsza się liczebność kategorii pośrednich, w zwiększa skarajnych. Zanika klasa średnia, a rośnie liczebność klasy wyższej i niższej.

1. Polaryzacja i jej niebezpieczeństwa

proces społeczny w trakcie którego różnicują się postawy osób należących do danych zbiorowości wobec pewnego typu problemów.
Niebezpieczeństwa polaryzacji:
- pojawienie się podklas - patologie
- zagrożenie dla systemu politycznego - groźba autorytaryzmu

1. Pozycja rynkowa

podstawowymi elementami pozycji rynkowej są umiejętności i kwalifikacje jednostki mierzone poziomem wykształcenia. Pozycja rynkowa jest oczywiście zmienna.  

1. Relatywna deprywacja

Zablokowanie możliwości zaspokojenia jakiś potrzeb. Odczucie niesprawiedliwości. Rozbieżność między rzeczywistymi osiągnięciami a aspiracjami odnosząca się do standardów życia, zarobków, władzy czy prestiżu.

• Deprywacja absolutna- zablokowanie potrzeb podstawowych np. jedzenia i picia (w obozach hitlerowskich)

• Deprywacja względna- poczucie upośledzenia społecznego np. gdy porównujemy się z drugą osobą (poczucie, że chcę więcej

1. Status społeczny

jedna z podstawowych miar umiejscawiania jednostki w hierarchii struktury społecznej. Za jego główne czynniki(wymiary zróżnicowania społecznego) uznaje się:
- dochód
- władzę
- wykształcenie
- prestiż
- majątek
Według W. Narojka decydujące zaś okazują się: władza, dobra ekonomiczne oraz prestiż społeczny.
P. Sztompka definiuje status społeczny jako wyróżnione i nazwane w danej kulturze typowe miejsce w społeczeństwie, które zajmować może wiele różnych osób.

1. Zmiana dystansów międzyklasowych

Zmiany te dotyczą różnic pomiędzy średnią wartością jakiejś cechy, w tym przypadku ilość klasy jest nieważna zmienia się natomiast pozycja danej klasy. Oznacza to, że dolne kategorie drabiny społecznej choć w sensie absolutnym znajdują się w lepszej sytuacji niż w przeszłości to w sensie relatywnym znajdują się w sytuacji gorszej, ponieważ w porównaniu z klasami znajdującymi się wyżej zyskały mniej.

1. Zwycięzcy transformacji

klasy społeczne(przedsiębiorcy, menedżerowie, eksperci), które w procesie zmian ustrojowych w Polsce po 89'(związanych z przejściem od gospodarki centralistycznie sterowanej do gospodarki rynkowej) stały się jej głównymi wygranymi.
Cechy:
- znaczny wzrost nadmiernego nagradzania(przedsiębiorcy)
- przejście z nagradzania niedostatecznego do nadmiernego(menedżerowie)
- spadek niedostatecznego nagradzania(eksperci)
- przejawiają silne postawy prorynkowe
- popierają wartości demokratyczne
- charakteryzują się mniejszą absencją wyborczą

GARDAWSKI

1. Dysonans prywatyzacyjny

to przyzwolenie na pewne formy prywatyzowania przedsiębiorstw państwowych, zwłaszcza czynionego przez kapitał polski przy jednoczesnej niechęci by przedsiębiorstwo zatrudniające samego respondenta było własnością kapitału prywatnego.  

1. Fordyzm

fordyzm to szeroko rozumiany sposób produkcji wraz z towarzyszącymi mu instytucjami ekonomicznymi i społecznymi, na które składają się m.in. polityka społeczna, partie polityczne, kultura i formy życia rodzinnego.

1. Funkcjonalny – horyzontalny schemat struktury społecznej

- uproszczony podział społeczeństwa
-oficjalny model struktury społecznej w latach 60-tych
-podzielenie struktury społecznej na robotników, chłopów oraz inteligencje

1. Lokalizacja strukturalna

Określenie własnej przynależności grupowej i wyobrażenie o istniejącym układzie grup w społeczeństwie  

1. Pozycja społeczna

To miejsce jednostki w hierarchii społecznej w danej kulturze. Określa ona prestiż jednostki. Osoba znajdująca się na pewnej pozycji społecznej powinna odgrywać w społeczeństwie określone role, z którymi związane są pewne przywileje i obowiązki. Pozycja społeczna wyznacza w jednostki takie atrybuty jak zawód, wykształcenie, dochód, posiadanie władzy, styl życia oraz określa możliwości konsumpcyjne i dostępność do danych dóbr.
Pozycja społeczna może być:
- przypisana (taka, na którą się nie ma wpływu np. pozycja dziecka w rodzinie)
- osiągana (wynikająca z podjętych działań w dalszym okresie życia np. pozycja lekarza czy adwokata)

1. Uśrednione upośledzenie

Jest to zjawisko, które występuje w momencie, w którym respondent uważa, że jest podział w społeczeństwie na bogatych tzw. "oni" i biedni tzw. "my", których dzieli duży dystans, ale gdy ma ulokować własną grupę na skali, deklaruje pozycję nie jako niską ale średnią.

1. Wertykalny schemat kultury społecznej

Schemat wertykalny wskazuje na nierówności, wymienia grupy wyższe i niższe, a skrajnym wariantem wertykalnej wizji jest wizja dychotomiczna, zredukowana do dwóch grup - dominującej i podporządkowanej.

1. Wyobcowanie elit rządzących

Pozostałość z czasów PRLu przejawiająca się w nieumiejętności społecznego kontrolowania władz za pomocą instrumentów społeczeństwa obywatelskiego przy jednoczesnym braku identyfikacji z demokratycznie wybranymi elitami.  

KONFLIKT PŁCI

1. Kulturowe zamknięcie kobiet

Ograniczenie funkcjonowania kobiet w sferze prywatnej utrudnia im działanie w życiu publicznym, a tym samym uniemożliwia aktywny udział w tworzeniu takich pożądanych wartości, jak pieniądz, prestiż, władza czy dysponowanie wolnym czasem.

1. Feminizm liberalny

Feminizm liberalny domaga się równouprawnienia kobiet i mężczyzn poprzez polityczną i prawną reformę. Jest to indywidualistyczna forma feminizmu i teorii, skupiająca się na umiejętności kobiet do pokazania i utrzymania niezależności poprzez ich własne czyny i wybory.
Feminizm liberalny, odróżniając płeć biologiczną (sex) od kulturowej (gender), uważa, iż upośledzenie kobiet wynika ze stereotypów płci czyli przekonań, których podstawą jest niewiedza. Feminizm ten żąda sprawiedliwości płciowej (gender justice) w zakresie edukacji, praw politycznych i możliwości ekonomicznych (zatrudnienie). Postulatami tymi kieruje przekonanie, iż między kobietami a mężczyznami jest więcej podobieństw niż różnic. Najważniejszy cel feminizmu liberalnego to zniesienie dyskryminacji płciowej.
Feminizm liberalny dąży do wyrównania szans kobiet i mężczyzn oraz lepszej opieki zdrowotnej, ze szczególnym uwzględnieniem polityki „pro-choice”, czyli za wolnym wyborem kobiety w kwestii macierzyństwa, prawem do legalnej, bezpiecznej aborcji.
Ten rodzaj feminizmu nie interesuje się sferą prywatną życia kobiet.

1. Fragmentaryczność uświadomienia konfliktu

Konflikt płci uświadamiany jest jedynie częściowo, zwykle na poziomie prostych, codziennych zdarzeń i doświadczeń. Odmienne przekonania co do podziału obowiązków domowych nie prowadzą na ogół do otwartych konfliktów - taki stan rzeczy jest przyjmowany za "naturalny". W sferze publicznej, mały jest odsetek kobiet, które wskazują mężczyzn jako przyczynę ich utrudnionego funkcjonowania np. na rynku pracy. Prawdopodobnie nierówności płci - postrzegane, rejestrowane, odczuwane, aprobowane i odrzucane - kreują sytuację konfliktu "ukrytego", ponieważ nie ma społecznie dostrzeganych przesłanek do pełnego uświadomienia istnienia konfliktu.

1. Konflikt płci

Z perspektywy konfliktu, kobiety i mężczyźni są traktowani jako co najwyżej kategorie społeczne, czyli zbiory statystyczne, które nie są powiązane żadną więzią wewnętrzną, nawet krótkotrwałą. Nie są więc także grupą społeczną, a ich członków nie cechuje identyfikacja grupowa. Z perspektywy feministycznej, płeć podobnie jak rasa, klasa, narodowość, czy inne cechy przypisane już w momencie narodzin, określa w sposób trwały nierówny status jednostek. Ta "pierwotna" nierówność wzmacniania jest a raczej pogłębiana przez nierówny między kobietami i mężczyznami podział takich dóbr jak: pieniądze, władza, czas. Nierówność taka prowadzi do konfliktu. Czynniki warunkujące zaistnienie konfliktu to: świadomość istnienia konfliktu interesów oraz kwestia legitymizacji nierówności, bowiem ani obiektywne nierówności społeczne, ani uczucie wrogości nie doprowadzą do konfliktu, jeżeli nierówny podział dóbr społecznych uważany będzie przez grupy za prawomocny. (L. Coser)

1. Konflikt społeczny

*w ujęciu strukturalnym: konflikt społeczny to tkwiąca w strukturze systemu niezgodność, obiektywnie istniejąca sprzeczność interesów, wzajemne wykluczanie się celów grupowych spowodowane ograniczoną ilością pożądanych dóbr. ( J. Mucha)

*w ujęciu behawioralnym: konflikt społeczny traktowany jest nie tylko jako działania o znamionach walki społecznej, ale również jako interakcje, stosunki, współzawodnictwo oparte na przekonaniu, że cele obu stron są nie do pogodzenia

*w ujęciu psychologicznym: konflikt społeczny to każda sytucja lub proces, w którym dwa lub więcej byty społeczne powiązane są przynajmniej jednym z psychologicznych stosunków antagonistycznych lub przynajmniej jedną z antagonistycznych relacji. ( C. Fink)

1. Konformizm logiczny

Zdominowani oddają się temu co im przydzielono, są w wyroku, godzą się z tym, są skromni, pokorni, szarzy, dostosowują się do podziałów ustalonego porządku.

1. Obiektywne przesłanki istnienia konfliktu płci

1. Polityka
-znikomy udział kobiet zarówno w sejmie(20%) czy w senacie (23%) jak i we władzach samorządowych(17,7%).
2. Biznes
- "efekt płci"- zarządzanie biznesem leży głównie w rękach mężczyzn, na stanowiskach dyrektorów lub prezesów zasiada zaledwie ok 2-3% kobiet,
-wysoki udział kobiet wśród przedsiębiorców, jednak są to firmy małe i rodzinne.
3. Edukacja
-forma piramidy- u jej podstaw, na najniższych szczeblach plasuje się wiele kobiet, na szczycie piramidy, na szczeblach najwyższych, kobiet jest niewiele,
4. Dochody kobiet
- pomimo, że kobiety są statystycznie lepiej od mężczyzn wykształcone, zarabiają mniej niż mężczyźni we wszystkich grupach zawodowych,
- w przypadku tej samej grupy zawodowej, również mężczyźni zarabiają więcej od kobiet.
5. Sfera prywatna:podział domowych obowiązków, czas wolny
-na kobietach ciąży przez całe życie obowiązek troszczenia się i sprawowani opieki nad pozostałymi członkami rodziny,
-kobiety wykonują takie czynności jak: sprzątanie, gotowanie, pranie, prasowanie, zmywanie,
-modyfikacja tradycyjnego podziału ról w rodzinie na skutek aktywności zawodowej kobiet, w tym przypadku mężczyźni wspierają swoje żony w takich obowiązkach, jak opieka nad osobami kalekimi i przewlekle chorymi, odrabianie lekcji z dziećmi, załatwianie spraw urzędowych, przygotowywanie posiłków czy codzienne zakupy
-mężczyźni posiadają więcej czasu wolnego od kobiet,
- ogromny zakres czynności wykonywanych przez kobiety traktowany jest jako naturalny atrybut ich ról rodzinnych.

1. Perspektywa feministyczna

Perspektywa feministyczna zakłada, że płeć podobnie jak rasa, klasa, czy narodowość w sposób naturalny, wrodzony i trwały określa nierówny status jednostek już w momencie narodzin. Pierwotna nierówność wzmacniana jest poprzez społecznie utrwalony nierówny dostęp do dóbr takich jak bogactwo, władza czy nawet czas.

1. Podwójne standardy

na podstawie analizy ścieżek kariery można stwierdzić istnienie odmiennych standardów ocen pracy: inaczej oceniane są efekty pracy kobiet, inaczej mężczyzn. Kobiety, które znalazły się w świecie elity biznesu wiedzą, że aby w nim przetrwać muszą spełniać wyższe niż mężczyźni standardy. Muszą ponadto ciągle udowadniać swoją wartość poprzez intensywniejszą pracę, męskie wady i niedociągnięcia traktowane są z większą pobłażliwością.

1. Podwójne związanie

Chodzi tu o sytuację, w której nadawca komunikatu podaje równocześnie dwa sprzeczne przekazy. Dwa zbiory komunikatów docierających do jednostki są ze sobą na tyle sprzeczne, że uniemożliwiają wybór właściwej reakcji. Mało tego. Bez względu na realizację jednego z wymagań (opisanego przez jeden zbiór informacji) zawsze będzie wiązało się ono z nieprzyjemnymi sankcjami, ponieważ realizując jedno nie realizujemy drugiego wymagania. W odbiorze podwójnych komunikatów jest to zresztą żelazną regułą – odbiorca reaguje na tę część przekazu, która pochodzi z poziomu bliższego emocjom. Ponieważ emocje odczuwamy fizycznie, będą one rozpoznawalne przez nasze fizyczne reakcje – ruchy, zmianę tonu głosu, dystansu, rytmu, barwy skóry i tempa. Takie elementy będą więc wywoływać więcej reakcji emocjonalnych, niż słowa, które wiążą się raczej z procesem myślenia.

1. Symboliczne rozwiązanie konfliktu

- zaprzeczanie dyskryminacji
- mit szczęśliwej, tradycyjnej rodziny (naturalny podział ról)
- prestiż gospodyni domowej (dowartościowanie)
- przekonanie o odmienności kobiet (większa emocjonalność, wrażliwość)

1. Szklany sufit

Niewidzialna bariera utrudniająca kobietom dojście do wysokich pozycji w biznesie czy polityce. Kobietom trudniej jest w pracy o awans i stanowiska a mężczyźni są postrzegani na rynku pracy jako płeć wyraźnie uprzywilejowana. Feministki tłumaczą to dyskryminacją, szowinizmem i uprzedzeniami zaś naukowcy - mniejszą odpornością na stres towarzyszący rywalizacji podczas walki o pozycję społeczną. Warren Farrell wymienia przyczyny, dla których kobiety statystycznie rzadziej osiągają wysokie pozycje i zarabiają mniej:
- Kobiety pracują pod każdym względem krócej. Pracują mniej lat, mniej tygodni w roku i mniej godzin dziennie, rzadziej też biorą nadgodziny. Pracują krócej dla konkretnych pracodawców (mniej doświadczenia w danej firmie) i dwukrotnie częściej zwalniają się do lekarza.
- Kobiety rzadziej wybierają uciążliwe zawody, których wykonywanie naraża na złe warunki atmosferyczne, pracę w samotności, wysokie temperatury lub poziom hałasu itp.
- Kobiety rzadziej wybierają niebezpieczne lub odpowiedzialne zawody.
- Wybierają niepotrzebne na rynku i z tego względu niskopłatne branże i gałęzie gospodarki.
- Wybierają bardziej satysfakcjonujące zawody, kosztem dochodów uzyskiwanych z pracy.
W pewnych wypadkach to państwo i system prawny konserwują te dysproporcje (prace wzbronione kobietom, różny wiek emerytalny itp).

1. Zadowolony niewolnik

To określenie stworzone przez socjologa Henryka Domańskiego, który pisze o tym, że kobiety mają trudniej na rynku pracy, a mimo to mówią, że są szczęśliwe.
Jest to postawa kobiet, w której nie podejmują one walki o swoje prawa, mimo, że uświadamiają sobie swą gorszą sytuację. Choć uświadamiają sobie dyskryminację własnej płci, po prostu nie określają się jako osoby należące do dyskryminowanej grupy. Kobiety mimo postrzegania nierówności sytuacji kobiet i mężczyzn, w niewielkim stopniu definiują tę sytuację jako konfliktową, a jeszcze rzadziej dochodzi do sytuacji otwartego konfliktu. Kobiety mniej zarabiają, mają większy problem ze znalezieniem pracy, a w rozmowach kwalifikacyjnych są pytane o sprawy prywatne.

1. Zajęcia produktywne

Tradycyjna, stereotypowa wizja roli kobiety lokuje ją w sferze prywatnej i właśnie kobietę czyni osobą odpowiedzialną za wypełnianie obowiązków domowych i opiekuńczych. Kobiety - przez całe soje życie - mają obowiązek troszczenia się i sprawowania opieki nad pozostałymi członkami rodziny: dziećmi, mężami, osobami starszymi i niepełnosprawnymi. To one głównie wykonują takie czynności jak: gotowanie, pranie, prasowanie, zmywanie, sprzątanie za które formalnie nie dostają pieniędzy. Praca ta nie jest wynagradzana, a więc z ekonomicznego punktu nie istnieje.