Rewolucja 1905-1907

w Rosji i na ziemiach polskich

Przyczyny rewolucji 1905-1907 w Rosji

• kryzys ekonomiczny - bankructwa przedsiębiorstw, bezrobocie, klęski głodu -strajki, chłopi domagali się ziemi obszarniczej,

• szybki rozwój kapitalizmu i powstawanie klasy robotniczej,

• powstanie ruchów politycznych dążących do obalenia caratu, wprowadzenia reform politycznych i ekonomicznych - Konstytucyjni Demokraci (kadeci), Socjal - Demokratyczna Partia Robotników Rosji (mienszewicy i bolszewicy), Partia Socjalistów-Rewolucjonistów (eserowcy),

• burżuazja domagała się reform politycznych i udziału w rządzie i parlamencie (Dumie); studenci - reformy w szkolnictwie, autonomii uczelni; Polacy - języka polskiego w szkołach,

• klęska Rosji w wojnie z Japonią, nieudolne rządy Mikołaja II (od 1894 r.),

• „krwawa niedziela" (22 I 1905 r.) w Petersburgu - manifestanci pod przewodnictwem popa Gieorgija Gapona domagali się reform polityczno-gospodarczych, ustawodawstwa socjalnego, 8-godzinnego dnia pracy, zakończenia wojny z Japonią - z rozkazu Mikołaja II doszło do masakry (zginęło ponad 1000 osób) - bunt w całym państwie (także na ziemiach polskich).

Przebieg rewolucji 1905-1907

• strajki, demonstracje w ośrodkach przemysłowych Rosji i Kongresówki (Łódź, Zagłębie Dąbrowskie), bunt na pancerniku „Potiomkin" (VI 1905 r.),

• VIII 1905 r. car zapowiedział zwołanie Dumy Państwowej (tzw. Bułyginowskiej) z głosem doradczym - nie zwołana, co w połączeniu z zakończeniem wojny z Japonią i stratami jakie poniosła Rosja wywołało nową falę strajków,

• dekret „październikowy" cara (X 1905 r.) - zapowiedź reform: swobody obywatelskie, zapowiedź zwołania Dumy Ustawodawczej,

• zniesiono absolutyzm, pozostawiając carowi nadal prawie nieograniczoną władzę,

• powstawanie partii politycznych - konserwatywny Związek Październikowy (tzw. oktiabryści), liberalne Stronnictwo Konstytucyjno-Demokratyczne,

• XII 1905 r. powstanie w Moskwie krwawo stłumione,

• I 1906 r. wybory do Dumy (w tym 36 miejsc przeznaczonych dla Polaków), decyzje Dumy musiały mieć zgodę cara, została ona rozwiązana 21 VII 1906 r.,

♦ premierem został Piotr Stołypin, nowa fala strajków (m.in. inteligencji Kongresówki) - w 1907 r. ponowny wybór II i III Dumy (przetrwała do 1912 r.) - schyłek rewolucji.

* Reakcja stołypinowska

• premier Piotr Stołypin przystąpił do krwawego stłumienia rewolucji i wprowadzenia nowych reform - zniósł wspólnoty gminne na wsi, wprowadził prawo do indywidualnej własności ziemi, zapoczątkował zasady wolnego rynku; stosował zachęty dla osadnictwa na Syberii; utrzymał prawo zrzeszania się (legalna działalność związków zawodowych),

• rewolucja w Rosji podważyła system samodzierżawia i przyniosła pewną liberalizację życia politycznego - np. prawo do legalnej działalności partii politycznych.

* Rewolucja 1905-1907 a sprawa polska - „IV powstanie, czy I rewolucja"

• zaangażowanie PPS i SDKPiL w działania rewolucyjne - w XI 1904 r. PPS zorganizowała w Warszawie na Placu Grzybowskim manifestację, doszło do starć z policją; od II 1905 r. organizowano strajki w szkołach, w VI 1905 r. trwały kilkudniowe walki na ulicach Łodzi,

• walka chłopów o serwituty, strajki robotników rolnych, w 1907 r. na terenie Kongresówki powstał tzw. ruch zaraniarski - ruch ludowy skupiony wokół pisma „Zaranie",

• Polacy uzyskali prawo wyboru do Dumy Ustawodawczej i wprowadzenia 36 posłów (zwycięstwo endecji, bojkot wyborów przez inne partie),

• prawo do zakładania szkół prywatnych, stowarzyszeń kulturalnych, oświatowych (Polska Macierz Szkolna), język polski w szkołach, zelżono cenzurę, koniec prześladowań wiernych Kościoła unickiego - prawa te ograniczono po upadku rewolucji, w XI 1905 r. przywrócono stan wojenny w Królestwie,

• prawo do powstawania związków zawodowych, legalnej działalności organizacji kulturalno-oświatowych, wywalczono lepsze warunki pracy i płacy dla robotników,

• rewolucja przyniosła wzrost świadomości narodowej Polaków.