Klasyfikacja sportowo - medyczna w sporcie niepełnosprawnych

Klasyfikacja sportowa zawodników z różnymi dysfunkcjami ma na celu podział ich na grupy i klasy o podobnym stopniu inwalidztwa, przyczyniając się w ten sposób do wyrównania szans w rywalizacji sportowej. Osoby niepełnosprawne stanowią bardzo zróżnicowaną grupę, dlatego ich podział jest szczególnie trudny. Klasyfikując sportowców dąży się do tego, aby o sukcesie sportowym nie decydował rodzaj schorzenia lub możliwości funkcjonalne zawodnika, a jego przygotowanie, wytrenowanie, doświadczenie czy koncentracja. Systemy klasyfikacyjne powinny ponadto umożliwiać osobom niepełnosprawnym osiągać sukcesy w zawodach sportowych (5).

Na początku klasyfikacja oparta była na szczegółowym rozpoznaniu medycznym oraz na elementach badania lekarskiego. Następnie opierano się na analizie czynnościowej, czyli sprawność ruchową określano na podstawie testów opracowanych dla poszczególnych konkurencji. Efektem tych prac jest występowanie własnej klasyfikacji w prawie wszystkich dyscyplinach. W każdym podziale na grupy i klasy sportowe określono również minimalną niepełnosprawność, którą musi posiadać sportowiec, aby mógł on startować w zawodach dla osób niepełnosprawnych. Klasyfikacja funkcjonalna dla poszczególnych dyscyplin opracowana jest na podstawie bilansu analitycznego, w skład którego wchodzi ocena siły mięśniowej, zakresów ruchów w stawach, poziomu amputacji oraz koordynacji oraz na podstawie bilansu funkcjonalnego, opartego na wynikach testów przygotowanych dla konkretnej dyscypliny. Niektóre dyscypliny nie mają jednak klasyfikacji funkcjonalnej, co oznacza, że startować w nich mogą wszyscy, u których istniejące dysfunkcje pozwalają na to (przykładem jest tenis na wózkach). Natomiast, na przykład, w podnoszeniu ciężarów klasyfikacja nie opiera się na rozróżnieniu na podstawie nasilenia niepełnosprawności. Problemy podziałów wywołują wciąż wiele sporów (18).

Ogólna klasyfikacja medyczna [16, 18, 23]

1. Inwalidzi z dysfunkcją narządu wzroku „B” (Blind)

Klasa B1

Do tej klasy należą osoby całkowicie niewidome oraz osoby z poczuciem światła, które jednak nie rozpoznają przedmiotów, a nawet ich zarysów, niezależnie od kierunku czy odległości,

Klasa B2

Do tej klasy należą osoby słabowidzące, których ostrość wzroku wynosi 2/60 i/lub ograniczenie pola widzenia w zakresie 5 stopni. Zakwalifikowani do tej grupy mają zdolność rozpoznawania przedmiotów lub ich zarysów,

Klasa B3

Do tej klasy należą osoby słabowidzące, u których ostrość widzenia wynosi więcej niż 2/60, ale mniej niż 6/80 i/lub ograniczenie pola ich widzenia w zakresie 6 - 20 stopni.

2. Inwalidzi z amputacjami kończyn „A” (Ambulatory)

A1 - obustronna amputacja w obrębie uda,

A2 - jednostronna amputacja w obrębie uda,

A3 - obustronna amputacja w obrębie podudzia,

A4 - jednostronna amputacja w obrębie podudzia,

A5 - obustronna amputacja w obrębie ramienia,

A6 - jednostronna amputacja w obrębie ramienia,

A7 - obustronna amputacja w obrębie przedramienia,

A8 - jednostronna amputacja w obrębie przedramienia,

A9 - amputacja w obrębie ramienia lub przedramienia oraz jednej kończyny dolnej,

3. Inwalidzi z paraplegią „P”

Do tej grupy należą:

• niepełnosprawni z porażeniami oraz niedowładami kończyn towarzyszącymi uszkodzeniu rdzenia kręgowego, będącym wynikiem urazu,

• niepełnosprawni z porażeniami i niedowładami kończyn, będących wynikiem różnych schorzeń rdzenia kręgowego, np.:

• paraplegia spondylitica,

• paraplegia scoliotica,

• paraplegia neoplasmatica,

• poliomyelitis anterior acuta - choroba Heinego - Medina,

Klasa 1A

Tetraplegia całkowita, będąca skutkiem uszkodzenia rdzenia kręgowego na wysokości C₇ i wyżej lub niepełnosprawność równoważna. Mniejsza siła mięśnia trójgłowego ramienia (maks. 3 stopnie według skali Lovetta), całkowite porażenie dłoni,

Klasa 1B

Tetraplegia całkowita w wyniku uszkodzenia rdzenia kręgowego na wysokości C₈ lub niepełnosprawność równoważna. Zmniejszona lub prawidłowa siła mięśnia trójgłowego ramienia oraz zginaczy grzbietowych i dłoniowych ręki (4 - 5 stopni według skali Lovetta), zmniejszona siła prostowników (do 3 stopni według skali Lovetta),

Klasa 1C

Tetraplegia całkowita w wyniku uszkodzenia rdzenia kręgowego na wysokości Th₁ lub niepełnosprawność równoważna. Mniejsza lub prawidłowa siła mięśnia trójgłowego ramienia, zginaczy grzbietowych i dłoniowych ręki oraz mięśni zginaczy i prostowników palców (4 - 5 stopni według skali Lovetta), brak funkcji mięśni glistowatych i międzykostnych,

Klasa 2

Paraplegia całkowita w wyniku uszkodzenia rdzenia kręgowego na wys. Th₁ - Th₅ lub niepełnosprawność równoważna. Niemożność utrzymania równowagi w pozycji siedzącej, porażone mięśnie brzucha, całkowicie porażone kończyny dolne,

Klasa 3

Paraplegia całkowita w wyniku uszkodzenia rdzenia kręgowego na wys. Th₆ - Th₁₀ lub niepełnosprawność równoważna. Utrudnione jest utrzymanie równowagi ciała w pozycji siedzącej, górna część mięśni brzucha w skali Lovetta oceniona poniżej 3, lecz część dolna, a także dolna część mięśni grzbietu oceniona powyżej 3, całkowicie porażone kończyny dolne,

Klasa 4

Paraplegia w wyniku uszkodzenia rdzenia kręgowego na wysokości Th₁₁ - L₃ lub niepełnosprawność równoważna. Równowaga ciała w pozycji siedzącej jest dobra, mięśnie tułowia sprawne, mięsień czworogłowy uda poniżej 3 w skali Lovetta, ale funkcjonalny, brak funkcji mięśni antygrawitacyjnych, kulszowo - goleniowych, pośladkowych, trójgłowych. Suma oceny siły mięśni obu kończyn dolnych powinna wynosić:

• 1 - 20 punktów w następstwie urazu rdzenia kręgowego,

• 1 - 15 punktów w następstwie schorzenia rdzenia kręgowego,

Klasa 5

Paraplegia w wyniku uszkodzenia rdzenia kręgowego na wysokości L₄ - S₁ lub niepełnosprawność równoważna. Mięsień czworogłowy w skali Lovetta powyżej 3 stopni, natomiast mięsień trójgłowy łydki poniżej 3 stopni. Suma oceny siły mięśni obu kończyn dolnych powinna wynosić:

• 21 - 40 punktów w następstwie urazu rdzenia kręgowego,

• 16 - 23 punktów w następstwie schorzenia rdzenia kręgowego,

Klasa 6

Paraplegia w wyniku uszkodzenia rdzenia kręgowego na wysokości S₂ - S₃ lub niepełnosprawność równoważna. Suma oceny siły mięśniowej obu kończyn dolnych powinna wynosić:

• 41 - 60 punktów w następstwie urazu rdzenia kręgowego,

• 36 - 50 punktów w następstwie schorzenia rdzenia kręgowego,

Oceniając siłę mięśniową kończyny dolnej stosuje się zmodyfikowany test Lovetta. Wynik jest sumą punktów, które zostały uzyskane za następujące ruchy w stawach:

• staw biodrowy - zgięcie, wyprost, odwodzenie, przywiedzenie,

• staw kolanowy - zgięcie, wyprost,

• staw skokowy - zgięcie wyprost,

Każdy z ruchów oceniony jest w skali od 0 do 5 punktów. Oceniając kończynę górną bierze się pod uwagę następujące ruchy:

• staw barkowy - zgięcie, wyprost, odwodzenie, przywiedzenie,

• staw łokciowy - zgięcie, wyprost,

• staw nadgarstkowy - zgięcie, wyprost,

• staw śródręczno - paliczkowy - zgięcie, wyprost palców,

• staw śródręczno - paliczkowy kciuka - ruch opozycji, wyprost kciuka,

Również w kończynie górnej każdy ruch oceniany jest w skali od 0 do 5 punktów. Ilość punktów, którą można uzyskać, badając siłę mięśniową, wynosi: 80 punktów - dla obu kończyn dolnych; 120 punktów - dla obu kończyn górnych,

4. Inwalidzi z różnymi schorzeniami narządu ruchu Les Autres „LA”

Klasyfikacja do Les Autres opiera się na analizie deficytów siły mięśniowej i zakresów ruchów.

Klasa LA1

Do tej klasy należą osoby ze znacznym uszkodzeniem czterech kończyn, np. stwardnienie rozsiane, dystrofia mięśniowa, RZS z przykurczami,

Klasa LA2

W klasie LA2 znajdują się osoby ze znacznym uszkodzeniem trzech lub dwóch kończyn, lecz z mniejszymi ograniczeniami niż w LA1, np. niektóre przypadki hemiplegii, porażenie jednej kończyny z deformacją dwóch innych,

Klasa LA3

Znajdują się w tej klasie zawodnicy z ograniczoną funkcją co najmniej dwóch kończyn, np. hemipareza, sztywność biodra i kolana w jednej kończynie z deformacją jednej kończyny górnej,

Klasa LA4

Do tej klasy należą osoby z ograniczoną funkcją co najmniej w obu kończynach dolnych, ale ograniczenie mniejsze niż w LA3, np. przykurcz/zesztywnienia w jednej kończynie dolnej z ograniczeniem funkcji drugiej kończyny,

Klasa LA5

Są w tej klasie zawodnicy z ograniczoną funkcją co najmniej jednej kończyny dolnej, np. przykurcze lub usztywnienia stawu biodrowego lub kolanowego,

Klasa LA6

Do LA6 klasyfikuje się zawodników z niewielkimi ograniczeniami ruchowymi, np. niedowład lub uszkodzenie jednej kończyny górnej, całkowita niepełnosprawność ręki. Do tej klasy powinny należeć osoby z porażeniami i niedowładami kończyn będących wynikiem następujących schorzeń kręgosłupa: rozszczep kręgosłupa, stwardnienie rozsiane, syringomelia.

5. Inwalidzi z porażeniem mózgowym „CP”

Aktualny system klasyfikacji ogólnej opracowany został przez CP - ISRA (Cerebral Palsy International Sports and Recreations Association), czyli międzynarodową organizację, która kieruje sportem osób z porażeniem mózgowym. Klasyfikacja tych osób uwzględnia rodzaj i rozległość porażenia, napięcie mięśniowe, koordynację, siłę mięśniową, sposób lokomocji. Tonus mięśni ocenia się na podstawie 5 - stopniowej skali Spasticity Grade Scale for Muscle Tone. Do tej klasy mogą należeć:

• osoby z porażeniami i niedowładami spastycznymi kończyn będących następstwem urazów mózgowo - czaszkowych,

• osoby z porażeniami i niedowładami spastycznymi będących wynikiem schorzeń ośrodkowego układu nerwowego, takich jak: dziecięce porażenie mózgowe, udary mózgowe, choroba Parkinsona, pląsawica, atetoza, hemobalizm.

Klasyfikacja zawiera 8 klas, które są oznaczone skrótem CP oraz odpowiednią cyfrą. Cztery pierwsze dotyczą sportowców przemieszczających się za pomocą wózka, natomiast cztery kolejne stanowią zawodnicy chodzący.

Klasa CP1

Porażenie czterech kończyn, poruszanie się tylko przy pomocy wózka elektrycznego:

• znaczne zaburzenia napięcia mięśniowego w czterech kończynach,

• znaczne trudności w kontrolowaniu ruchów kończyn górnych i tułowia,

• bardzo słaba siła mięśniowa oraz problemy z koordynacją kończyn górnych i tułowia,

• spastyczność lub znaczne ruchy atetotyczne czterech kończyn,

Klasa CP2

Porażenie czterech kończyn, poruszanie się wózkiem odpychając się kończynami dolnymi:

• średnie zaburzenia napięcia mięśniowego w czterech kończynach,

• średnie trudności w kontrolowaniu ruchów kończyn górnych i tułowia,

• konieczność korzystania z wózka inwalidzkiego wykonując czynności dnia codziennego,

Klasa CP3

Porażenie czterech lub trzech kończyn lub połowicze znacznie nasilone, poruszanie się wózkiem przy pomocy jednej kończyny górnej:

• umiarkowane zaburzenia napięcia mięśniowego trzech kończyn (dwie kończyny dolne i jedna kończyna górna),

• umiarkowane trudności w kontrolowaniu jednej kończyny górnej i tułowia,

• konieczność korzystania z wózka inwalidzkiego wykonując czynności dnia codziennego,

• możliwość przemieszczania się wózkiem z pomocą jednej lub dwóch kończyn górnych, jednak z małą prędkością,

Klasa CP4 (paraplegia)

• porażenie spastyczne kończyn dolnych,

• dobra siła funkcjonalna kończyn górnych,

• możliwość pokonywania niewielkich odległości z pomocą zaopatrzenia ortopedycznego, wykonywanie czynności dnia codziennego korzystając z wózka inwalidzkiego,

Klasa CP5

• niedowład spastyczny kończyn dolnych, który utrudnia chodzenie,

• niewielki niedowład kończyn górnych, dobra siła funkcjonalna kończyn górnych,

• możliwość chodzenia przy użyciu lub bez urządzeń pomocniczych,

Klasa CP6 (atetoza czterokończynowa, chodzący)

• spastyczność czterokończynowa, ale z możliwością samodzielnego poruszania się,

• umiarkowane zaburzenia napięcia mięśniowego w czterech kończynach,

• umiarkowane trudności kontrolowania ruchów czterech kończyn i tułowia,

• możność chodzenia, biegania bez pomocy,

Klasa CP7 (hemiplegia)

Porażenie czterech kończyn lub połowicze, umiarkowane lub słabo zaznaczone, chodzący:

• niedowład spastyczny jednej kończyny górnej i dolnej,

• dobra siła funkcjonalna drugiej kończyny górnej i dolnej,

• możliwość poruszania się, utykanie z powodu niedowładu spastycznego, podczas biegu widoczna asymetria,

Klasa CP8 („sub - normaux” minima involent)

Bardzo niewielka forma niepełnosprawności, chodzący:

• niewielki niedowład spastyczny jednej lub dwóch kończyn dolnych,

• dobra siła funkcjonalna w kończynach górnych, lekko zaznaczony brak koordynacji,

• niewielka niewydolność kończyn dolnych, skacze oraz biega bez zaburzeń.

Aby rywalizacja sportowa była ciekawsza, stosuje się w dyscyplinach sportowych zasadę „udziału maksymalnej liczby zawodników w bezpośredniej rywalizacji”. Dlatego łączy się w jednej grupie zawodników z różnymi schorzeniami, ale posiadającym zbliżone możliwości funkcjonalne, opierając się na tzw. Klasyfikacji funkcjonalnej. Pokazują to poniższe tabele 6 i 7 (12).

Tab. 6. Wybrane dyscypliny sportu wchodzące w skład programu zimowych igrzysk paraolimpijskich

Dyscyplina	Rodzaj niepełnosprawności (schorzenia)
Hokej na lodzie	amputacje, uszkodzenia rdzenia kręgowego, inne uszkodzenia narządu ruchu
Łyżwiarstwo szybkie	amputacje, uszkodzenia rdzenia kręgowego, inne uszkodzenia narządu ruchu
Narciarstwo alpejskie	amputacje, uszkodzenia rdzenia kręgowego, inne uszkodzenia narządu ruchu
Narciarstwo klasyczne	amputacje, uszkodzenia rdzenia kręgowego, inne uszkodzenia narządu ruchu

Źródło: Nowotny J. (2002) Kształcenie umiejętności ruchowych - podstawy teoretyczne i aspekty praktyczne

Tab. 7. Wybrane dyscypliny sportu wchodzące w skład programu letnich igrzysk paraolimpijskich

Dyscyplina	Rodzaj niepełnosprawności (schorzenia)
Boccia	porażenia mózgowe
Goalball	niewidomi, niedowidzący
Judo	niewidomi, niedowidzący
Kolarstwo	niewidomi, niedowidzący, amputacje, porażenia mózgowe
Koszykówka na wózkach	amputacje, inne uszkodzenia narządu ruchu, uszkodzenia rdzenia kręgowego, porażenia mózgowe
Koszykówka	upośledzenia umysłowe
Lekka atletyka	wszyscy
Łucznictwo	amputacje, inne uszkodzenia narządu ruchu, uszkodzenia rdzenia kręgowego
Piłka nożna	porażenia mózgowe
Pływanie	wszyscy
Rugby na wózkach	uszkodzenia rdzenia kręgowego (tetraplegia)
Siatkówka na siedząco	amputacje, inne uszkodzenia narządu ruchu, porażenia mózgowe
Siatkówka na stojąco	amputacje, inne uszkodzenia narządu ruchu, porażenia mózgowe
Szermierka	amputacje
Tenis na wózkach	amputacje, uszkodzenia rdzenia kręgowego (paraplegia)
Tenis stołowy	amputacje, inne uszkodzenia narządu ruchu, uszkodzenia rdzenia kręgowego, porażenia mózgowe
Żeglarstwo	niewidomi, niedowidzący, amputacje, inne uszkodzenia narządu ruchu, uszkodzenia rdzenia kręgowego, porażenia mózgowe

Źródło: Nowotny J. (2002) Kształcenie umiejętności ruchowych - podstawy teoretyczne i aspekty praktyczne

W Polsce za zakwalifikowanie inwalidów do uprawiania sportu są odpowiedzialni: zespół lekarzy specjalistów oraz specjaliści od rehabilitacji. Ostateczną decyzję podejmuje Centralna Komisja Klasyfikacyjna „Startu”. W przypadku zawodów międzynarodowych ta decyzja należy do komisji działających przy IPC, CP - ISRA, IWAS. Badania klasyfikacyjna przeprowadza się podczas najważniejszych imprez (Igrzyska, Mistrzostwa Europy, świata) i mają ważność 4 lata. Sportowcy posiadają książeczki sportowo - lekarskie, w których znajduje się przydział do grupy i klasy sportowej, opis schorzenia i stwierdzenie braku przeciwwskazań do uprawiania sportu. Wpis od lekarza ma ważność 6 miesięcy, a u ciężarowców 3 miesiące z dodatkowym opisem badania EKG. Organizacje sportowe, dbają, by zawodnicy mieli stałą opiekę medyczną, by wykonywane były podstawowe badania kontrolne oraz wydolnościowe (16).

---