PLUTARCH Z CHERONEI „ŻYWOTY SŁAWNYCH MĘŻÓW”
(na podstawie wstępu do wydania BN)
I. Plutarch z Cheronei
- urodził się i mieszkał w Cheronei (Beocja) w l. 46-120 n.e.
- otrzymał wszechstronne wykształcenie (filologiczne i matematyczno-przyrodnicze) w Cheronei
- studiował retorykę i filozofię w szkole platońskiej w Atenach
- całe życie mieszkał w Cheronei, ale też dużo podróżował
- był posłem do Rzymu
- w pismach P. występują osoby historyczne, rzeczywiście istniejące, ale mniej znane (np. znajomi i przyjaciele pisarza) i możliwe, że także fikcyjne, służące tylko wyrażeniu jakiś poglądów
- P. był romanofilem
- twórczość P. jest mało oryginalna- spełnia ona raczej funkcję dydaktyczną
- I w. n.e. był czasem odrodzenia klasycznej myśli greckiej (V, IV w. p.n.e.) i sporu między retoryką i filozofią
- P. był bliższy filozofii, ale często korzystał z dorobku retoryki w swoich moralizatorskich mowach
- filozofia P. była eklektyczna, ale korzystał najwięcej z platonizmu
- w filozofii akcentował etykę rozumianą „po platońsku” (w skrócie: podporządkowanie złych pożądliwości rozumowi)
II. Pisarski dorobek Plutarcha
- pisma Plutarcha można podzielić na vitae (żywoty) i moralia (pozostałe pisma, nazwane tak ze względu na moralizatorski ton)
- zachowało się około 100 żywotów P. (z około 200)
III. Biograficzna twórczość Plutarcha
- pierwsze gr. elementy biografii (od gr. bios- żywot) były związane z ustrojami niedemokratycznymi (Homer, Hezjod), ale nie tylko (Tukidydes)
- pierwsze osobne biografie były idealizujące
- początkowo żywoty opiewały głównie czyny bohaterskie, wojenne; potem zaczęły poszukiwać wzorców etycznych
- pierwsze biografie nazywa się perypatetyckimi- były one bardziej literackie niż historyczne
- w epoce hellenistycznej doszło do renesansu biografii opiewających „wielkie czyny” i rezygnacji z etycznego, psychologicznego kursu
- biografie pełniły przeważnie funkcje: pochwalną, powieściową, informacyjną
- żywoty P. można podzielić na:
- pojedyncze
- zbiór biografii cesarzy rzymskich
- żywoty równoległe
- głównymi motywami biografizmu P. był patriotyzm lokalny i dydaktyzm
- z pobudek lokalnopatriotycznych powstały pierwsze biografie P. (tzw. beockie) np. Hezjoda i Pindara
IV. Żywoty równoległe
- początkowo P. zamierzał stworzyć 2 osobne zbiory biografii: gr. i rzym.; idea paralelizmu narodziła się w trakcie pisania
- Żywoty miały pełnić funkcję moralizatorską
- P. miał wybiórczy stosunek do faktów (przedstawiał te, które budowały obraz wzorcowego charakteru), dlatego nie można uznać Żywotów za dzieło historyczne
- P. często omijał „wielkie czyny”, a przedstawiał te mało znane, które wg niego lepiej odzwierciedlały charakter bohatera
- większość Żywotów ma charakter pochwalny, ale są i takie, które pokazują jak nie należy postępować (np. Marka Antoniusza)
- Żywoty P. nie są naukowymi biografiami- nie przedstawiają rozwoju charakteru postaci; osobowość bohaterów jest jakby stał, niezmienna.
- kompozycyjnie Żywoty przedstawiają życie bohatera podzielone na 3 części:
- dzieciństwo, młodość
- „czas czynów”
- starość, śmierć
- biografie P. można określić jako „biografie opowieściowe typu charakterologicznego”
- równoległość „Żywotów” P. nie jest czymś oryginalnym; wielu historyków stosowało metodę porównywania dziejów gr. i rzym.; często towarzyszyła im tendencyjność
- greccy historycy mieli tendencję do uwypuklania kulturowej wyższości Greków nad Rzymianami- P. przedstawia żywoty głównie polityków i wodzów, czym pokazuje równość a czasami nawet wyższość Greków w dziedzinach polityki i wojny.
- w Żywotach P. wyraża poparcie dla idei unifikacji, nadającej równy status wszystkim prowincjom Cesarstwa- w Żywotach duch romanofila spotyka się z duchem gr. patriotyzmu
- P. zestawiał postacie z różnych epok: większość Greków pochodzi z V, IV w. p.n.e., a większość Rzymian z I, II w. p.n.e.
- czasami podobieństwo postaci zestawianych w pary jest wątpliwe- opiera się na zbieżności pojedynczych faktów lub cech bohaterów