Wojna o Ukrainę 1919 - 1921
17 listopada 1918 w Moskwie utworzono Tymczasowy Robotniczo-Chłopski Rząd Ukrainy, który przy pomocy sowieckiej armii pod dowództwem Wołodymyra Antonowa, Józefa Stalina i Wołodymyra Zatonskiego zaatakował w grudniu 1918 ziemie ukraińskie z kierunku Kurska. Dyrektoriat URL wysłał do rządu radzieckiego noty protestacyjne (31 grudnia 1918, 3 stycznia, 4 stycznia, 9 stycznia 1919), jednak nie uzyskał na nie odpowiedzi. Dlatego też 16 stycznia 1919 wypowiedziano wojnę Rosji Radzieckiej. W przeciągu grudnia 1918 - stycznia 1919 wojska sowieckie, przy pomocy niektórych ukraińskich atamanów, zajęły Lewobrzeże i 5 lutego zbliżyły się do Kijowa, w związku z czym rząd ukraiński po raz kolejny zmuszony był opuścić stolicę.
W maju 1919 bolszewicy, korzystając z ataku wojsk polskich w rejonie Łucka, gdzie była rozmieszczona północna grupa armii URL, zaatakowali z południa i południowego wschodu, i zajęli Równe, Szepetiwkę, Płoskirów i Kamieniec Podolski.
W tych warunkach armia URL, zawarłszy 24 maja 1919 rozejm z wojskami polskimi, przeorganizowała się w 4 grupy: Strzelców Siczowych, Zaporoską, Wołyńską i Południowo-Wschodnią. Liczyły one w sumie 15 000 żołnierzy, i na początku czerwca wypchnęły bolszewików z południowo-zachodniego Podola i zajęły Kamieniec Podolski, który został tymczasowym ośrodkiem rządu ukraińskiego.
Na przełomie czerwca i lipca bolszewicy znowu przeszli do natarcia, zajmując 5 lipca Płoskirów, i podchodząc pod Kamieniec Podolski. Jednak w połowie lipca, po przebiciu się przez linie bolszewickie oddziału Jurko Tjutjunnyka (były to resztki zagonu Hryhoriewa), wzmocniona armia URL wypchnęła bolszewików poza linię Horodok-Szarhorod-Dunajiwcy-Nowa Uszyca-Wapniarka.
Po przejściu UHA za Zbrucz w dniach 16 i 17 lipca 1919 rozpoczęła się wspólna ofensywa UHA i armii URL przeciw bolszewikom. Siły skierowano w kierunku Kijowa i Odessy. Na odcinku podolskim po ciężkich walkach zdobyto 12 sierpnia Winnicę, a 14 - Chmelnyk, Janiw, Kałyniwkę, Starokontantynów, 19 - Berdyczów, 21- Żytomierz, a 31 sierpnia wojska doszły do Kijowa.
Jednak w tym samym czasie do Kijowa doszła Armia Ochotnicza Denikina. Aby nie dopuścić do konfliktu z Armią Ochotniczą, ukraińskie oddziały wycofały się z Kijowa. Z tej chwilowej stagnacji skorzystali bolszewicy, którzy przerzucili swoją 14 Armię otoczoną w rejonie Katerynosław-Owidopol przez Skwyrę do Żytomierza. Konflikt z Denikinem wywołał spory pomiędzy dowódcami UHA i URL, sytuację skomplikowała również epidemia tyfusu wśród podległych wojsk. UHA podpisała więc 6 listopada 1919 akt przyłączenia do Armii Ochotniczej. W tym czasie wojska bolszewickie zaczęły zajmować Prawobrzeże, wypierając Armię Ochotniczą, a wojska polskie zajmowały resztki terenu zarządzanego przez URL. Rząd i wojska URL, będące otoczone przez bolszewików, denikinowców i wojska polskie, zdecydowały na naradzie w Czartoryi, która odbyła się 4 grudnia 1919, zrezygnować z otwartej walki, a przejść do działań partyzanckich na tyłach bolszewików i Armii Ochotniczej.
Po podpisaniu umowy warszawskiej 22 kwietnia 1920 rozpoczęło się polsko-ukraińskie natarcie na bolszewików. Brały w nim udział, oprócz armii polskiej, dwie dywizje ukraińskie, oraz oddziały, które powróciły z I pochodu zimowego. Już 7 maja dywizja Marka Bezruczki razem z wojskami polskimi doszła do Kijowa. Jednak początkowe sukcesy zostały zniszczone przez kontrnatarcie armii Siemiona Budionnego, który w lipcu i sierpniu zajął tereny po Zbrucz, a następnie skierował się przez Zamość w kierunku Warszawy.
Po rozgromieniu bolszewików w bitwie warszawskiej rozpoczęło się kontrnatarcie ukraińskie, które odrzuciło wojska radzieckie na linię Jaruha nad Dniestrem-Szarhorod-Bar-Lityn. Operacja ta była prowadzona do 18 października 1920, kiedy to rządy polski i radziecki zawarły zawieszenie broni. Osamotniona armia URL w sile 23 000 żołnierzy toczyła jeszcze walkę do 21 października 1920, kiedy to została wyparta na terytorium Polski, gdzie została internowana.
Ostatnią akcją zbrojną była wyprawa ochotników ukraińskich (z pomocą internowanych w Polsce żołnierzy armii URL) w zimie 1920/1921. Zadaniem tej akcji, dowodzonej przez gen. Jurko Tjutjunnyka była aktywizacja działań oddziałów partyzanckich, działających ciągle na zapleczu bolszewików w celu obalenia władzy radzieckiej na Ukrainie.
Grupa podolska, tocząc drobne starcia, przedostała sie przez Podole, i doszła do wsi Wachniwka na Kijowszczyźnie, skąd powróciła przez Wołyń do Polski. Grupa wołyńska została otoczona przez bolszewicką konnicę Grigorija Kotowskiego, i rozbita 17 listopada w bitwie pod Małymi Mińkami, a jej 359 żołnierzy, wziętych do niewoli, zostało rozstrzelanych 23 listopada pod Bazarem.
Tym sposobem walka z bolszewikami o niepodległość Ukrainy, toczona przez wojska regularne, zakończyła się klęską. Przez kilka następnych lat (głównie na Prawobrzeżu) toczyła się partyzancka walka przeciw władzy radzieckiej, kierowana przez emigracyjny rząd ukraiński, ale i ona zakończyła się niepowodzeniem.