Koronacja Bolesława Chrobrego
Na wstępie referatu należy wspomnieć, iż dywagacje na temat daty koronacji B. Chrobrego dzielą zarówno pisarzy i historiografów średniowiecznych, jak i badaczy współczesnych. Za wersją zgodną z Jerzym Mularczykiem (według której zjazd odbył się w roku 1000) przemawia głównie brak jakichkolwiek informacji bądź nawet wzmianki wnajdawniejszych kronikach o wyniesieniu na tron Bolesława Chrobrego i Mieszka II w roku 1025. Dopiero Jan Długosz pod koniec XV wieku rozpisał się obszernie na temat koronacji Mieszka II, jednak nie ma jakichkolwiek poszlak co do źródeł, z których korzystał. Nie znajdujemy tam również informacji na temat koronacji samego Bolesława Chrobrego w 1025. Ta data, o dziwo powszechnie przyjęta, nie znajduje potwierdzenia w dziełach średniowiecznych autorów polskich. Zachowała się natomiast pamięć o koronacji Bolesława w 1000 roku podczas Zjazdu Gnieźnieńskiego, w którym to uczestniczył cesarz Otton III. Zgodnie z przyjętą ideą odnowienia uniwersalnego Imperium Rzymskiego przybył on do Polski w 1000 roku z zamiarem unormowania stosunków z Bolesławem Chrobrym, przy okazji odwiedzając grób św. Wojciecha. Najdokładniejszy opis tego zdarzenia i dokonanej przy tej okazji koronacji dał Gall Anonim. Tworzył on trochę więcej niż sto lat później, opierając się przy tym na zaginionym współcześnie źródle, którego autor był naocznym świadkiem przyjazdu Ottona III do Gniezna, jak i samych pertraktacji oraz uroczystości z nimi związanych.
Istnieje jednak grupa historyków podważających niejako wiarygodność informacji z kroniki Galla - opierając się na pojedynczych źródłach niemieckich które koronację Chrobrego datują na rok 1025. Nie ma jednak sensownego uzasadnienia, dlaczego kroniki niemieckie mogłyby być bardziej wiarygodne od Polskich. Nie pomaga również fakt, iż dziejopisarze niemieccy nie raczyli poinformować, co konkretnie się na Zjeździe Gnieźnieńskim działo. - Wszakże mieli na ten temat sporą wiedzę, o czym świadczą liczne wzburzenia wobec decyzji podjętych przez Ottona III w trakcie zjazdu. Postawa historyków niemieckich najprawdopodobniej wywołana była ówczesną sytuacją polityczną, nieprzychylną państwu polskiemu. Uważali się bowiem wówczas Niemcy za spadkobierców Starożytnego Rzymu; również spory o terytorium Słowiańszczyzny Zachodniej rozciągającej się bezpośrednio za Odrą miały tu swoje znaczenie i przyczyniły się do zawistnego interpretowania i przekazywania faktów. I tak, jako przykład, można przytoczyć biografa niemieckiego, niejakiego Wipo, który w biografii Konrada II pod 1025 rokiem umieścił zapis iż B. Chrobry przywłaszczył sobie insygnia królewskie oraz miano króla z krzywdą króla niemieckiego. Biograf ten mógł również popełnić błąd i pomylić Bolesława z jego synem Mieszkiem II, który to został koronowany w 1025 roku. Analogiczne gafy zdarzały się historiografom średniowiecznym relatywnie często, bynajmniej nie od przypadku do przypadku. Przykładem tutaj może być Annalista Saxo, który to w notce koronacyjnej pasował Bolesława Chrobrego na władcę Czech. Znowu kronikarz czeski, Kosmas, stale identyfikował Bolesława I Chrobrego z Mieszkiem I. Oczywiście nie wszyscy historiografowie niemieccy byli do Polski wrogo nastawieni. Za przykład może tu posłużyć księżna Matylda Szwabska, która w swoim liście, wysłanym około 1027 roku do Mieszka II, chwaliła otrzymane przez niego zaszczyty koronacyjne, a także określała jego ojca - Bolesława - jako wzór do naśladowania.
Kolejnym faktem, rzucającym jasne światło na sprawę, jest ożenek Mieszka II z Rychezą, siostrzenicą Ottona III opisany w Fundacji klasztoru z Brauweiler. Odbył się on w roku 1013 w Magdeburgu, kontynuowany później w Merseburgu. Wtedy to obydwaj władcy Polski zawarli z Henrykiem II pokój i złożyli mu hołd lenny, Bolesław Chrobry zaś taszczył miecz przed królem Niemiec. Thietmar natomiast podaje, iż Bolesław w 1013 roku w Merseburgu zjednał sobie przychylność Henryka II, co doprowadziło do wzajemnego obdarowania się. Za zgodną opinią historyków, otrzymanym podarunkiem przez Bolesława Chrobrego miało być lenno Łużyc i Milska. Należy w tym miejscu dodać, że przypadający na lata 1005/7-1013 okres wieloletnich zmagań niemiecko-polskich nie był dla Henryka II wypełniony sukcesami. Polacy Łużyce i Milsko zajęli powtórnie w 1007 roku, utrzymując tę zdobycz aż do układu pokojowego w 1013 roku. Skąd więc w relacji Thiemara znalazł się zwrot o długo wyczekiwanym przez Bolesława Chrobrego lennie?
Z relacji piszącego w drugiej połowie XI wieku mnicha z Brauwelier, który żeniącego się z Rychezą Mieszka II nazwał królem, można by postawić tezę, że pod presją niepowodzeń wojennych Henryk II - za cenę pokoju i złożenia mu hołdu lennego w przeddzień oczekującej go wyprawy po koronę cesarską do Włoch - godził się z królewskim tytułem Bolesława I Chrobrego, obiecując jednocześnie wolną drogę do królewskiego tronu jego synowi. Byłby to wyraz akceptacji przez Henryka II koronacji władcy Polski dokonanej w 1000 roku przez Ottona III. W kronice Thietmara okoliczność ta znalazła swoje odzwierciedlenie w stwierdzeniu, że Bolesław otrzymał wreszcie z dawna oczekiwane beneficjum. W tym przypadku znaczyłoby to łaskę cesarską.
Odejściem pisarzy niemieckich od uznania koronacji Bolesława I Chrobrego w 1000 roku mogła być wiec zmiana polityki Ottona III (odnowienie Cesarstwa Rzymskiego) na rzecz wizji odnowienia Imperium Franków, wprowadzonej przez Henryka II - co skutkowało odrzuceniem postanowień i założeń politycznych poprzedniego cesarza, a co za tym idzie: przyjęcie tejże koronacji za fakt.
Kolejnym dowodem opowiadającym się za wydarzeniami na zjeździe Gnieźnieńskim jest porównanie koronacji króla Polski Bolesława z koronowanym także przez Ottona III królem Węgier Stefanem I. Według XII-wiecznej interpolacji starszego źródła francuskiego, Kroniki Ademara de Chabannes, wiemy iż cesarz wysłał Stefanowi I gwóźdź z Krzyża Pańskiego oraz świętą włócznię. Według Galla takie same perkoza otrzymał na zjeździe Bolesław Chrobry. Różnica polegała jedynie na tym, iż cesarz pofatygował się do Polski osobiście.
Fakt bicia przez Bolesława I Chrobrego w latach 1010-1013/14 monet z napisem, ,Rex” w otoku także pozwala snuć teorię na posiadania przez tegoż Piasta korony królewskiej. Nie jest to jednak dowód na tyle solidny aby uznać go za rozstrzygający. Wypuszczane były bowiem wtedy monety z różnymi napisami. Tym niemniej, monety te wraz z innymi źródłami przemawiającymi za wcześniejszą koronacją Bolesława przybliżają nas do końcowych wniosków.
Jednym z kolejnych zabytków podtrzymujących postawioną wyżej tezę są Drzwi Gnieźnieńskie z XII wieku. Przewija się na nich wątek związków Ottona III, św. Wojciecha, tudzież Bolesława I Chrobrego. To naturalne - ponieważ Wojciech był zaprzyjaźniony zarówno z cesarzem, jak i władcą Polski. Zwieńczeniem natomiast tego nurtu polskiej myśli politycznej był czternastowieczny sarkofag B. Chrobrego z katedry poznańskiej, a zwłaszcza wyryte na nim epitafium o koronacji gnieźnieńskiej w 1000 roku.
Następnym etapem rozważań nad problemem jest poddanie sensu koronacji Bolesława Chrobrego w roku 1025. Tutaj nasuwa się pytanie, po co koronować leciwego władcę, który miałby dostąpić takiego zaszczytu niespełna dwa miesiące przed śmiercią. Wszyscy historiografowie piszący o koronacji Chrobrego w 1025 r. podali, że zmarł on bardzo prędko po tym fakcie. Wipo pokusił się nawet na oznaczenie czasu, który upłynął między koronacją Chrobrego a jego zejściem z tego świata.
Analiza dostępnych przekazów źródłowych wykazała wiarygodność opowiadania Galla o koronacji Bolesława I Chrobrego w 1000 roku przez Ottona III. Rychła śmierć cesarza i objecie władzy w Niemczech przez Henryka II spowodowały załamanie się wypracowanego w Gnieźnie modus vivendi. Nowy monarcha porzucił bowiem linię polityczną swojego poprzednika, która najzwięźlej wyrażała się w haśle ,,Renovatio imperii Romanum”. Składające się nań równorzędne państwa winny jedynie były uznawać zwierzchność cesarską. Natomiast Henryk II, któremu bliższa była bardziej praktyczna myśl o restauracji ,,imperium regni Francorum”, dążył do feudalizacji stosunków z Polską. Wobec tego, nie godził się on ze statusem uzyskanym przez Bolesława I Chrobrego w 1000 roku. Nie zamierzał również zaaprobować (odnowić) koronacji gnieźnieńskiej monarchy Polski. Było to powodem do takiej, a nie innej formy przedstawienia przez pisarzy i historiografów niemieckich faktu koronacji.
Maksymilian Staroń
Gr. II nauczycielska