Michał Wojciechowski

Słownik naszej nowomowy

Język propagandowy przeszedł znaczną ewolucję. Od nachalnej cenzury i kłamstw zmierza w stronę ukrytego zafałszowania, blisko spokrewnionego ze zjawiskiem „politycznej poprawności”. Ma ona cechy orwellowskiej nowomowy, ale działa głównie na zasadzie zdecentralizowanej cenzury nieformalnej i prania mózgów. Świat językowy wykreowany tą czy podobną metodą ma wykluczyć możliwość sensownego i godnego wypowiadania poglądów zwalczanych przez propagandę. Próbuje zawładnąć umysłami, a szczególnie sferą polityki, religii, życia prywatnego.

Można wyróżnić dwie operacje na słowniku, jakie cechują język współczesnej nowomowy propagandowej, a czasami w ogóle język mediów; najbardziej są one widoczne w rzeczonej poprawności politycznej, zabarwionej lewicowo. Pierwsza operacja, to usuwanie pewnych słów i zastępowanie ich innymi, o wyraźnie odmiennym odcieniu albo w ogóle innego rodzaju. Kto używa starych słów i nazywa rzeczy po imieniu, oskarżany bywa o zacofanie umysłowe oraz obrażanie ludzi. Druga metoda polega na nadawaniu starym wyrażeniom odmiennego sensu lub przynajmniej kontekstu, by kojarzyły się z czymś innym, niż przedtem. Dawne znaczenie znika i trudno je wyrazić; odpowiadające mu pojęcie wypierane jest ze świadomości. Kto używa takich słów w ich innym niż „medialne” znaczeniach, ryzykuje brak zrozumienia u odbiorców.

Operacje te mogą być nieszkodliwe lub tylko irytujące, ale bywają też groźne, i to nie tylko dla porządku w myśleniu. Są przecież kraje i miejsca, w których mówienie „po staremu” grozi kłopotami w pracy, potępieniem w mediach, a w skrajnych przypadkach wyrokiem. Zarazem metody te często śmieszne w swoim zadufaniu i sztuczności; nietrudno przekłuć balon eufemizmów i ujawnić manipulację, jeśli tylko cicha cenzura temu nie zapobiegnie (obawiam się, że dla niektórych wykazy poniższe staną się poradnikiem cenzora...).

Proponuję tu dwie listy słów i zwrotów takiej manipulacji poddawanych: słowa eliminowane i słowa przenicowane. Przykłady pochodzą głównie z Polski. Przy pierwszej kategorii podaję zaraz odpowiednik starego wyrażenia w nowomowie. Przy drugiej — najpierw sens pomijany, a potem sens zakładany przez propagandę; terminy i znaczenia propagandowe podano odpowiednim dla nich drukiem pochyłym.

Warto też wspomnieć kategorię pokrewną: imiona i nazwy geograficzne. Współcześni wydawcy i redaktorzy często zwalczają tradycyjne polszczenie imion cudzoziemców, czy to autorów, czy znanych postaci (Umar zamiast Omara), a także swoiste polskie nazewnictwo geograficzne, wyjątkowo bogate (Antakya zamiast Antiochii; Bautzen, a nie Budziszyn). Takie przedkładanie słów i norm obcych nad polskie jest doprawdy zastanawiające.

Terminy zastępowane innymi

Termin	zamiast tego czytamy:
ANARCHIA, AWANTURY, ROZRUCHY	protesty, blokady
BEZBOŻNICTWO	krytyka Kościoła i religii
BIUROKRACJA	1) administracja, służby publiczne; 2) regulacje, wprowadzanie standardów europejskich
BOŻEK	bóstwo religii politeistycznej
BRAK ZASAD	1) luz; 2) umiejętność porozumienia
CYGANIE	Romowie
CZARY, MAGIA LECZNICZA	bioenergoterapia, medycyna naturalna
DEKADENCJA	oryginalność artystyczna
DEMORALIZOWANIE DZIECI	wychowanie seksualne
DOM PUBLICZNY	agencja towarzyska
DUMA NARODOWA	ksenofobia, nacjonalizm, rasizm
DUSZA	psychika, osobowość
DYSCYPLINA	opresja, przymus
EMANCYPANTKA	feministka
ETATYZM, NADMIAR PRZEPISÓW	troska państwa o obywateli i gospodarkę
GANGI, BANDY	grupy (przestępcze, młodzieżowe)
GŁOWA RODZINY	męska dominacja
GOSPODYNI	kobieta nie pracująca
GRABIEŻ MIENIA PUBLICZNEGO	przekształcenia własnościowe (z kolei faktyczne przekształcenia własnościowe są nazywane „roszczeniami właścicieli”, „wykupywaniem majątku narodowego” itp.)
HINDUSKIE POGAŃSTWO	duchowość Wschodu
INWALIDA	niepełnosprawny
KARANIE DZIECI	przemoc wobec dzieci
KSIĄDZ, KAPŁAN	duchowny katolicki
KOMPLEMENTY, ZACHWYTY, ZALOTY	molestowanie seksualne
KOMUNISTA	człowiek lewicy
KOMUNISTYCZNY, SOCJALISTYCZNY, MARKSISTOWSKI	postępowy
KOMUNIZM I SOCJALIZM	lewica; ich wprowadzanie to reformy
LENISTWO	brak motywacji i perspektyw
LUDY PRYMITYWNE	ludy pierwotne
MAHOMETANIZM (określenie pokazujące, że religia ta historycznie pochodzi od Mahometa, jak chrześcijaństwo od Chrystusa)	islam (słowo wartościujące, podsunięte przez jego sympatyków; po arabsku „oddanie” [Bogu])
MAŁŻEŃSTWO, NARZECZEŃSTWO, ROMANS	związek
MASONERIA	— tu brak odpowiednika, bo przecież istnieje ona tylko w chorej wyobraźni; w kontekście historycznym: wolnomularstwo
MĄŻ, NARZECZONY, KOCHANEK	partner
MIŁOŚĆ BLIŹNIEGO	altruizm, humanizm
MONOPOLE PAŃSTWOWE	służby publiczne
MORD	zabójstwo
MOTŁOCH	1) margines społeczny; 2) demonstranci
MURZYN	Afrykanin
NAŁÓG (np. alkoholowy)	choroba (np. alkoholowa)
NAWRACANIE	ekumenizm, dialog
NUMERUS CLAUSUS	akcja afirmatywna (w USA ustalanie, jaki procent Murzynów etc. ma być przyjętych do pracy czy na studia)
OCHRONA PRZYRODY	ekologia
OJCIEC ŚWIĘTY	Watykan
PATRIOTA	nacjonalista, szowinista
PIJANY KIEROWCA	kierowca - przestępca
PIJANY PIESZY	ofiara wypadku
PIOSENKARKA	wokalistka
POBOŻNY	tradycjonalista, klerykał
PODWYŻKA PODATKÓW	reforma podatkowa
PODZIAŁ ŁUPÓW	porozumienie koalicyjne
PORNOGRAFIA	erotyka
POSADY	funkcje państwowe i samorządowe
PRAWDA I FAŁSZ	dwie sprzeczne opinie
PROPAGANDA	informacja
PROSTYTUCJA	usługi seksualne
PRYMITYWIZM	naturalność
PRYWATA	interesy jednostkowe i grupowe
PRZESTĘPCA	1) podejrzany, oskarżony; 2) więzień; 3) nieprzystosowany społecznie
RABUNEK	1) konfiskata; 2) przywłaszczenie
RELIGIJNOŚĆ	1) duchowość; 2) fundamentalizm
ROZKŁAD MORALNY	wolność od sztucznych ograniczeń
ROZKŁAD RODZINY	1) świeckie ustawodawstwo rodzinne; 2) emancypacja kobiet
ROZWIĄZŁOŚĆ	bujne życie erotyczne
RÓWNOŚĆ WOBEC PRAWA	wyrównywanie szans (przez stwarzanie nierówności: przywilejów dla różnych mniejszości, grup i orientacji)
RÓŻNICE MIĘDZY PŁCIAMI	dyskryminacja kobiet
SABOTAŻ	blokada dróg itp
SIŁA	przemoc
SPRAWIEDLIWOŚĆ	sprawiedliwość społeczna
SUROWOŚĆ	brutalność
ŚLĄZAK	autochton
ŚLEPY	niewidomy
ŚWIĘTO	dzień wolny
TRWONIENIE GROSZA PUBLICZNEGO	dotacje, restrukturyzacje
UŚMIERCANIE STARUSZKÓW	eutanazja
UTRATA SUWERENNOŚCI	integracja
WIARA	przekonania religijne
WIERZĄCY	wyznawca, zwolennik (katolicyzmu, chrześcijaństwa itd.)
WIERNOŚĆ ZASADOM	ekstremizm, Ciemnogród
WŁASNOŚĆ	egoistyczne posiadanie
WOLNOŚĆ GOSPODARCZA	dziki kapitalizm
WSTRZEMIĘŹLIWOŚĆ	zahamowania seksualne
WYRZUTY SUMIENIA	(nadmierne) poczucie winy
ZABICIE DZIECKA NIENARODZONEGO	przerwanie ciąży, zabieg, świadome macierzyństwo, prawo do wyboru
ZABOBON	tradycyjne przekonanie
ZBOCZENIE	odmienna orientacja (preferencja) seksualna
ZŁA ORTOGRAFIA (rodzaj niewiedzy, którą należy nadrobić)	dysgrafia, dysleksja (nieumiejętność usprawiedliwiona nawet na studiach polonistycznych)
POPULARNE PRZESĄDY	opinia publiczna
ŻONA, NARZECZONA, KOCHANKA	partnerka

 

Terminy o znaczeniu zmienionym

 

Termin	Znaczenie pierwotne	W politycznej poprawności etc.:
ABORCJA	pocięcie na kawałki dziecka nienarodzonego lub zabicie go w inny sposób.	zabieg medyczny poszerzający wolność kobiet
AGENT	szpicel, donoszący na znajomych do bezpieki itp.	Ofiara fałszowania dokumentów SB i podejrzliwości lustratorów
ANTYSEMITYZM	głupawa podejrzliwość i wrogość wobec Żydów.	Każda krytyka postępowania Żydów
ASTROLOGIA	pogański przesąd, że nasze życie zależy od położenia gwiazd.	Sposób określania cech osobowości
AUTORYTET	człowiek mądrzejszy i lepszy.	Osoba znana z mediów
BEZPIECZEŃSTWO	skuteczna ochrona mieszkańców kraju przed przestępcami i najeźdźcami.	Policja polityczna i jej dbałość o spokojne życie rządzących
CŁO	podatek od towaru na granicy, niekorzystny dla krajowego konsumenta.	Opłata na granicy korzystna dla krajowych producentów i współtworząca dochody państwa
DEKOMUNIZACJA	usunięcie komunizmu z polityki, gospodarki i sposobu myślenia.	Zemsta na członkach PZPR i podobnych partii
DEMOKRACJA	władza obywateli.	System biurokratyczny, w którym niektóre posady obsadza się przez głosowanie
DZIEDZICZENIE	prawowite otrzymanie rzeczy po zmarłych bliskich.	Wzbogacenie się bez własnych zasług
FALA W WOJSKU	skutek nieudolności i lenistwa dowódców oraz braku dyscypliny.	Skutek złych warunków w wojsku
FASZYZM	autorytarny i korporacyjny ustrój Włoch za Mussoliniego.	1) Dawniej synonim totalitaryzmu niekomunistycznego, np. nazizmu; 2) obecnie także epitet pod adresem orientacji prawicowej akcentującej godność narodową
GAZETA	dziennik, popularne czasopismo informacyjne lub rozrywkowe.	Autorytet, kształtujący opinie czytelników
HISTORIA	rzetelnie opisana przeszłość, która pomaga zrozumieć teraźniejszość i zbudować ludzką tożsamość.	Przedmiot zainteresowań przeciwników postępu
HOMOSEKSUALIZM	naganne moralnie zboczenie płciowe.	Równouprawniona orientacja seksualna
INTELEKTUALISTA	zarozumiały uczony teoretyk, wypowiadający się publicznie na rozmaite tematy.	Autorytet intelektualny i moralny
KAPITALIZM	ustrój oparty na wolności gospodarowania i ochronie własności prywatnej.	Ustrój, w którym właściciele wyzyskują pracowników i płacą zbyt niskie podatki
KARA ŚMIERCI	wymierzenie sprawiedliwości okrutnemu zbrodniarzowi.	Egzekucja przerażonego człowieka, który już nikomu nie może zaszkodzić
KOMUNIZM	oparty na marksizmie totalitarny kolektywizm z monopartyjnym systemem rządów, wrogi wolności ludzkiej i własności prywatnej.	Ustrój troski o zwykłych ludzi, unikający wad kapitalizmu, choć popadający w pewne wypaczenia
KONSERWATYZM	postawa zmierzająca do zachowania i upowszechnienia dorobku przeszłości w zakresie życia społecznego i umysłowego (termin z zakresu nauk politycznych).	Wstecznictwo, nienowoczesność, wrogość wobec postępu (termin ogólnikowy i obelżywy)
KOŚCIÓŁ	pochodząca od Jezusa Chrystusa społeczność religijna złożona z ludzi ochrzczonych i wyznających wspólną wiarę, której nauczają papież i biskupi.	Organizacja grupująca księży (w liczbie mnogiej, KOŚCIOŁY: wszelkie grupy i grupki uważające się za chrześcijańskie)
KULTURA EUROPEJSKA	najbogatsza kultura światowa.	Imperialistyczne zagrożenie dla innych kultur
LEWICA	komuniści i socjaliści, orientacja polityczna dążąca (gdy jest u władzy) do wzrostu roli państwa zwanego „opiekuńczym” oraz biurokracji, jak też do ograniczenia wolności, własności prywatnej i religii.	Siły postępu i obrońcy ludzi biedniejszych
LIBERALIZM	koncepcja ustrojowa akcentująca wolność jednostek, także w sferze gospodarki.	Lewicowość, tolerancja, swoboda obyczajów
LUSTRACJA	oczyszczenie warstw rządzących z byłych i obecnych szpiclów.	Krzywdzące dla wielu osób rozliczenia z nieaktualną przeszłością
MŁODZIEŻ	młode osoby, które wyszły już z dzieciństwa, ale są zbyt niedojrzałe, by uznać je za dorosłe.	Ludzie młodzi, dynamiczni, nowocześni
MNIEJSZOŚĆ NARODOWA	grupa obywateli z powodu swojego poczucia narodowego dystansująca się od narodu przeważającego w danym państwie.	Grupa narodowa zasługująca na uprzywilejowanie w porównaniu z innymi
NARKOMAN	człowiek zdegenerowany z powodu nadużywania środków odurzających.	Chory wymagający opieki finansowanej ze środków publicznych
NATURALNE PLANOWANIE RODZINY	metody decydowania o posiadaniu (lub nie) dzieci, obywające się bez stosowania środków mechanicznych i chemicznych.	Właściwa katolikom niechęć do pigułki i prezerwatywy.
NAZIZM	skrót od „narodowy socjalizm”, w hitleryzmie połączenie nacjonalizmu z socjalizmem.	Skrajna antysemicka prawica niemiecka
OCHRONA PRZYRODY	działania mające na celu zachowanie przyrody, by mogli z niej bez szkody korzystać ludzie.	Wykluczanie ludzi z przyrody
PACYFIZM	wymigiwanie się od służby wojskowej.	Szlachetna troska o pokój
PAŃSTWO	kosztowna i oparta na przymusie forma organizacji społeczeństw, którą należy znosić, gdyż nie znamy lepszego sposobu zapewnienia minimum bezpieczeństwa jednostkom.	System organizacji społecznej, dzięki któremu obywatele otrzymują więcej dóbr, niż by mogli sobie zapewnić sami
PARLAMENT	miejsce, w którym o ustanawianiu praw nie decyduje logika ani sprawiedliwość, lecz głosowanie.	Reprezentująca obywateli najwyższa władza w państwie demokratycznym
PATRIOTYZM	miłość ojczyzny i rodaków.	Tyle, co nacjonalizm i szowinizm
POLITYK	dążąca do władzy osoba, która tym samym powinna być szczególnie czujnie kontrolowana, gdy ją osiągnie.	Osoba u władzy, której przysługują szczególne prawa
POSTĘP	zmiana na lepsze.	Walka z przeszłością i każda zmiana z niej wynikła
PRAWA CZŁOWIEKA	prawne gwarancje dla życia, wolności, własności i sprawiedliwego traktowania.	Ochrona osób nadużywających swych praw (i szkodzących w ten sposób innym) przed stanowczą interwencją organów państwa. (Jak wiadomo, w świecie politycznej poprawności mówi się z troską o prawach człowieka aresztowanych terrorystów, ludzi lżących religię, agentów SB itp. ale nigdy — dzieci nienarodzonych, właścicieli skonfiskowanego majątku, ludzi niewolonych przez biurokrację.)
PRAWICA	tendencja polityczna, akcentująca wartość przestrzegania prawa, patriotyzmu, religii, własności prywatnej i wolności gospodarczej.	Nacjonalizm, wstecznictwo
PRAWO	słuszne, obowiązujące zasady, „to co prawe” (łac. „ius est quod iustum est”).	Przepisy (redukcja prawa do aktualnych ustaw, „ius” do „lex”)
PRYWATYZACJA	sprzedaż majątku państwowego osobom prywatnym podjęta dlatego, że w ich rękach będzie ona społecznie użyteczniejsza.	Przejęcie własności społecznej przez kapitalistów, którzy na tym korzystają
RELIGIA	świadome i przybierające formę społeczną odniesienie człowieka do Boga.	Prywatne poglądy na temat zaświatów, łączące się z nietolerancją
REPRYWATYZACJA	uczciwy zwrot właścicielowi bądź jego spadkobiercy należnego im majątku.	1) Oddawanie własności społecznej z powodu przestarzałych roszczeń; 2) (w projekcie nieboszczki ustawy reprywatyzacyjnej) definitywna konfiskata majątku właściciela, powiązana z wypłaceniem mu częściowego odszkodowania z kieszeni podatnika
REWOLUCJA	niszczący przewrót polityczno-społeczny.	Obalenie przestarzałych czy niesprawiedliwych porządków
RODZICE	opiekunowie swoich dzieci.	Osoby, które spłodziły dzieci i łożą na nie, ale nie mają prawa ich karcić, ani wtrącać się do ich urabiania w szkole państwowej
SEKS, PŁEĆ	cecha biologiczna człowieka umożliwiająca mu rozmnażanie i stwarzająca okazję do więzi między osobami i wspólnej przyjemności.	Źródło przyjemności, do którego każdy ma nieograniczone prawo
SKŁADKA UBEZPIECZENIOWA	regularne oszczędzanie w wybranej instytucji na wypadek choroby i starości oszczędzającego.	Potrzebny podatek, z którego państwo wypłaca innym osobom obiecane dawniej emerytury i świadczenia
SŁUŻBA ZDROWIA	zbiurokratyzowany państwowy system lecznictwa.	Instytucja państwowa zapewniająca obywatelom bezpłatne leczenie
SOCJALIZM	ustrój, w którym państwo prawie wszystko obywatelowi zabiera, a potem przydziela część tego, co zabrało, jako „bezpłatne” świadczenia.	Ustrój dążący do sprawiedliwości społecznej
STRAJK	szantaż zmierzający do wymuszenia korzyści dla pracowników firmy lub jakiejś grupy społecznej.	Odmowa pracy jako środek walki o prawa pracowników
SUMIENIE	zdolność człowieka do osądzenia swego postępowania w oparciu o obiektywne zasady moralne.	Prawo człowieka do postępowania niemoralnie, gdy znajdzie dla tego jakieś usprawiedliwienie
SZKOŁA	instytucja służąca nauce i wychowaniu dzieci.	1) Miejsce pracy nauczycieli, którego funkcjonowaniem kieruje państwo; 2) miejsce realizowania programów nauki ustalonych przez ministra
TELEWIZJA PUBLICZNA	czyli państwowa, utrzymywane przez obywateli narzędzie propagandy służące partiom rządzących i biurokracji.	Stacja telewizyjna nadająca programy o wyższej wartości i stroniąca od pogoni za zyskiem
TOLERANCJA	unikanie narzucania swojego zdania w sferach, w których subiektywizm jest dopuszczalny (cecha pożądana).	Milczenie wobec zła i uznawanie każdych poglądów za równie dobre (cecha wymagana od wszystkich)
TRADYCJA	dobre i ważne rzeczy przekazane nam przez poprzednie pokolenia.	1)Śmigus dyngus, wianki świętojańskie i podobne bzdety. 2) Ciemnogród
WARTOŚCI	trwałe dobra, zwłaszcza w sferze duchowej.	Rzeczy subiektywnie i uporczywie uważane za cenne, nie wiadomo dokładnie jakie
WEGETARIANIN	człowiek po prostu nie jedzący mięsa.	Człowiek wrażliwszy moralnie jako przeciwnik zabijania zwierząt
WOLNOŚĆ	nie podleganie przymusowi oraz możliwość wyboru jako środek dostępu do rozmaitych dóbr i wartości.	1) Przyznawane ludziom prawo do życia niemoralnie i bez zwracania większej uwagi na innych (pseudoliberalizm); 2) subiektywne przekonanie, ze dokonujemy wyborów, gdy faktycznie jesteśmy zdeterminowani społecznie (postmarksizm); 3) to, na co zezwala władza

 

Michał Wojciechowski

---