Sztuka wojenna, strategia, myśl strategiczna

Strategia

• strategia - wypracowanie reguł i zasad przygotowania oraz skutecznego rozstrzygnięcia wojny; zmuszenia przeciwnika środkami militarnymi do spełnienia naszej woli.

• Po II wojnie światowej obszar pojęciowy strategii wykroczył dalece poza sferę wojenną. Pojęcie strategii zaczęto wyprowadzać z relacji polityka - środki polityczne, obejmując pozamilitarne dziedziny aktywności państwa w kontekście jego bezpieczeństwa.

• Strategia to sztuka wykorzystania siły dla osiągnięcia celów nakreślonych przez politykę (Beaufre)

• Strategia to całokształt planów wykorzystania potencjału przymusu zbrojnego - w połączeniu z instrumentami gospodarczymi, dyplomatycznymi i psychologicznymi - w celu wsparcia polityki zagranicznej państwa (Osgood).

Prekursorzy sztuki wojennej

• Sun-Zu (孫武 - Sun Tsu, Sun Zi) - VI/V w pne (500 p.n.e. a 420 p.n.e.)

• „Sztuka wojny” (ok. 450 r. pne)

SUN-ZU rzekł: „wojna jest dla państwa sprawą najwyższej wagi, sprawą życia lub śmierci, drogą wiodącą do przetrwania lub upadku, dlatego też należy jej poświęcić poważne studia”

Sun Zu

Wojna to ostateczność, dobra armia powinna osiągnąć zwycięstwo, zrealizować założony cel strategiczny, zanim dojdzie do walki : Cho Yen-hsi; „jeżeli potrafisz zmusić wroga do poddania się bez walki, NIK nie zaprzeczy twojej wartości”

Wojna nie może polegać na niszczeniu, jest działaniem politycznym: SUN-ZU rzekł „ogólnie rzecz biorąc najlepszą polityką wojny jest zachowanie bez szwanku stanu swojego i wroga; niszczenie jest przeciwne tej zasadzie”

„Osiągnąć sto zwycięstw w stu bitwach nie jest szczytem osiągnięć. Najwyższym osiągnięciem jest pokonać wroga bez walki.

Dlatego sprawą najwyższej wagi w wojnie jest rozbicie strategii wroga.”

„Najwyższą sztuką jest zwyciężyć armię wroga bez wydania bitwy. Zająć miasta wroga bez oblegania i zająć tereny jego państwa bez inwazji”

„Poznaj dobrze wroga i poznaj dobrze siebie, a w stu bitwach nie doznasz klęski”.

• Celem wojny jest zwycięstwo. Jeśli szybko nie zwyciężymy, broń się stępi a morale wojska podupadnie. Kiedy broń się stępi a morale wojska podupadnie, kiedy skończą się zapasy i sił zabraknie, obcy władcy skorzystają z okazji i powstaną przeciwko nam.

• Pięć zasad prowadzenia wojny: 1) czynnik moralny; 2) teren; 3) pogoda; 4) dowodzenie; 5) taktyka

Pięć sposobów na zwycięstwo:

• Wiedzieć kiedy walczyć, a kiedy nie walczyć

• Umieć wykorzystać różnicę w liczebności wojsk obu stron

• Sprawić, by od szeregowca po władcę wszyscy mieli wspólny cel

• Być gotowym, aby zaatakować nieprzygotowanego wroga

• Posiadać generała, który jest zdolny, oraz władcę, który się nie wtrąca.

• Wojna jest sztuką zwodzenia, prowokacji, szybkich reakcji oraz wykorzystywania słabości wodza

Ksenofont

„Anabaza, czyli odwrót dziesięciu tysięcy ” (Wyprawa Cyrusa, ok. 380 r. pne))

• Relacje między strategią a taktyką:

„Taktyka jest zaiste bardzo małą tylko cząstką strategii. Ale i na taktyce znać się jest dobrze; wiele się bowiem różni wojska ustawienie w szyku bojowym od stojącego bezładnie”

Znaczenie zaskoczenia i inicjatywy, rola dowódcy, zasada ekonomii sił

"Jeśli jesteście słabi, bądźcie by zwyciężyć, dość zręczni i stańcie się silniejsi w punkcie, gdzie nieprzyjaciel uważa się za najsilniejszego”.

Gajusz Juliusz Cezar

Wojna galijska (De bello gallico, ok. 50 r. pne)

Liczy się szybkość działania, zdolność zaskoczenia przeciwnika, umiejętność wykorzystania przewagi technicznej

"Ani burzliwy czas zimowy, ani powolność innych, ani brak odpowiedniego uzbrojenia nie zatrzyma mnie w dążeniu do celu. Uważam, że rzeczą przede wszystkim dla mnie korzystną jest szybkość działania... Ruszajmy, póki Pompejusz żywi mniemanie, że i ja spoczywam na leżach zimowych albo zajęty jestem jako konsul urządzaniem uroczystych pochodów i składaniem ofiar. Stwierdzam, co dobrze zresztą wiecie, że zaskoczenie jest w wojnach niezmiernie skutecznym środkiem działania".

Niccoló Macchiavelli

O sztuce wojennej (Dell'arte della guerra, 1521)

• Bezpośrednim celem walki zbrojnej jest zdecydowane pobicie przeciwnika w generalnej bitwie, aż do całkowitego jego rozgromienia.

• Dążenie do rozproszenia sił przeciwnika.

• Krytyka wojsk najemnych.

• Kluczowa rola wodza (księcia).

„Książę nie powinien mieć innej troski ani innej mysli, ani poświęcać się innemu rzemiosłu, jak tylko sprawom wojennym, tudzież organizacji i dyscyplinie wojskowej, gdyż dla tego, kto rozkazuje, jest to jedyne odpowiednie zajęcie, a ma ono taką zaletę, że nie tylko podtrzymuje tych, którzy urodzili się książętami, lecz częstokroć ludzi prywatnych wynosi do tej godności; przeciwnie zaś wydaje się, że książęta, którzy myśleli więcej o delikatności niż o orężu, tracili swe państwo.”

„Książę powinien spośród nich wziąć za wzór lisa i lwa, albowiem lew nie umie unikać sideł, a lis bronić się przed wilkami. Trzeba przeto być lisem,
by wiedzieć, co sidła, i lwem, by postrach budzić u wilków.”

Książę (Il Principe, 1516)

• „Zaprawdę żądza podbojów jest rzeczą bardzo naturalną i powszechną i zawsze, gdy je ludzie czynią z powodzeniem, zyskują pochwały, a nie naganę, lecz gdy chcą je czynić na wszelki sposób, wbrew możliwości, zasługują na naganę i popełniają”

• „Najważniejszą podstawą wszystkich państw tak nowych, jak starych i mieszanych są dobre prawa i dobre wojsko”

• „książę nie powinien mieć innej troski ani innej myśli, ani poświęcać się innemu rzemiosłu, jak tylko sprawom wojennym tudzież organizacji i dyscyplinie wojskowej”

Thomas Hobbes

Lewiatan (1651)

• stan natury (homo homini lupus est, bellum omnium contra omnes)

• Źródłem powszechnej przemocy są jednostki, które podlegają wyłącznie prawu życia, wyrażającemu się w namiętnościach i w sile;

• jednostki przez nic nie są ograniczone, gdyż człowiek z natury jest istotą wolną (in bello jus esse omnibus in omnia)

• państwa nie są związane żadnymi normami moralnymi ani środkami przymusu. "W państwach i wspólnotach niezależnych wzajem od siebie, każda taka wspólnota - choć nie każdy człowiek - ma całkowitą swobodę czynienia tego, co uważa za słuszne dla własnego dobra„

• Ponieważ człowiekiem kieruje instynkt samozachowawczy, który wyraża się w lęku przed śmiercią i przed innymi ludźmi, pokój może być osiągnięty tylko wówczas, gdy wszyscy wyrzekną się swych praw do wszystkiego.

Nowożytni przedstawiciele sztuki wojennej

Raimondo de Montecúccoli

Pamiętniki wojenne

• O sile i prestiżu państwa decyduje jedynie potęga jego armii.

• Decydujące znaczenie bitwy w działaniach wojennych. Siłę stanowi armia zawodowa, odpowiednio wyszkolona i uzbrojona

• Decydującym czynnikiem zwycięstwa jest walka zbrojna.

• Trzy podstawy zwycięstwa: 1) podstawy materialne; 2) dyspozycje, czyli właściwe dowodzenie; 3) waleczność i umiejętność działania wojska.

"...Kto myśli, że bez starcia z nieprzyjacielem na polu walki może zdobywać jego miasta i prowincje, ten buduje w powietrzu twierdze, a na chmurach urządza fortyfikacje".

"... Kto chce zdobyć świat bez walki, ten się karmi wiatrem i za wiatrem goni".

Henry Lloyd

„Historia wojny siedmioletniej” (1766)

Wojna składa się z dwóch stron: materialnej i kombinacyjnej. Pierwsza daje się ująć w reguły, druga polega na szybkim i skutecznym dostosowaniu zasad do pojawiających się różnorodnych sytuacji. Zwyciężyć może tylko ta armia, która jest ruchliwa na polu walki Uważał, że ogromne znaczenie ma właściwa kalkulacja przestrzeni i czasu, a także wykorzystanie terenu.

Jako pierwszy teoretyk nauki wojennej Lloyd uważał, że nauka wojenna opiera się na stałych zasadach i tylko ich zastosowanie podlega pewnym zmianom. nauka wojenna powinna się zajmować tylko przygotowaniem armii do wojny, nie zaś jej prowadzeniem. Prowadzenie wojny nie podlega żadnym kryteriom nauki zależy od umiejętności dowódcy.

"Wielu zna zasady poezji i krasomówstwa, ale niewielu tylko może napisać utwór poetycki, a choćby nawet napisał, to jeśli nie jest geniuszem - utwór wypadnie zimny i bezbarwny. Tak ma się sprawa i ze sztuką wojenną; wielu zna jej zasady, ale gdy dochodzi do zastosowania ich na polu walki, niewielu tylko daje sobie z tym radę. Może to uczynić jedynie geniusz".

Klasycy sztuki wojennej

Karl von Clausewitz

O wojnie (Vom Kriege, 1832-37)

„… jeśli bowiem wojna jest aktem przemocy, aby zmusić przeciwnika do wykonania naszej wol, to powinno zawsze chodzić jedynie i wyłącznie o powalenie wrog, to znaczy o jego obezwładnienie…”

„… tak więc widzimy, że wojna jest nie tylko czynem politycznym, lecz i prawdziwym narzędziem polityki, dalszym ciągiem stosunków politycznych, przeprowadzaniem ich innymi środkami…”

„O wojnie”, „Strategia 1804 roku”

Dokonał podziału sztuki wojennej na strategię i taktykę. Obrazowo określił strategię jako naukę wykorzystania bitew dla celów wojny.

„Taktyka uczy wykorzystywania sił wojskowych w bitwie; strategia uczy zaś wykorzystywania bitew dla osiągnięcia celu wojny".

W strategii należy zmierzać do trzech celów głównych: 1) pokonanie i zniszczenie sił zbrojnych przeciwnika; 2) opanowania biernych sił zbrojnych nieprzyjaciela i innych rezerw nieprzyjacielskiej armii; 3) pozyskanie opinii publicznej

Każdą wojnę należy przede wszystkim ujmować według prawdopodobieństwa jej charakteru i jej głównych zarysów, tak jak one wypływają z politycznych wielkości i stosunków. Niemniej wojna winna być prowadzona z największym lub możliwie jak największym wysiłkiem.

"Wojna nie jest nigdy skierowana wyłącznie przeciwko materii, lecz zawsze równocześnie przeciwko siłom duchowym, ożywiającym tę materię, a obu tych elementów rozdzielić od siebie nie sposób".

Celem działań wojennych jest obezwładnienie wroga, jego rozbrojenie: doprowadzenie jego sił zbrojnych do stanu, w którym nie będą one zdolne do walki.

• „Punkt ciężkości” (Schwerpunkt) , wynikający z cech składowych charakterystyki przeciwnika ośrodek siły i ruchu, od którego zależy całość zdarzeń wojennych

• „Wojenna mgła”, czyli niepewność wynikająca z niedostatku wiedzy o sytuacji na polu walki.

• „Tarcie” wynikające z braku metodyzmu w przygotowaniu i prowadzeniu działań wojennych

Antoine-Henri Jomini

„Zarys sztuki wojennej” (1838)

• Istnieje niewielka ilość podstawowych zasad wojny, jak również niewiele praktycznych reguł ich stosowania. Te zasady i reguły odnoszą się tylko do strategii. Taktyki nie można podporządkować ścisłym regułom.

• Zasad sztuki wojennej jest stosunkowo niewiele, ale obowiązują one we wszystkich okolicznościach.

• Najważniejsze z nich: zasada kierowania głównej siły armii na decydujące punkty teatru wojny lub pola bitwy; zasada działania w taki sposób, żeby wszystkie wojska razem weszły do walki.

• Wszystkie sukcesy lub klęski są wynikiem stosowania lub zaniedbywania tych zasad.

Helmut Karl Bernhard von Moltke (Helmut von Moltke starszy)

• Polityka ma lub powinna mieć decydujący wpływ na początek i zakończenie wojny.

• Strategia jest pomocna polityce, służy jej celom, ale w realizacji jest zupełnie niezależna od niej.

„Pierwszym obowiązkiem strategii jest przygotowanie środków walki”.

• Krytykował Clausewitza: "Jak można w ogóle napisać książkę o strategii?, przecież strategia to po prostu stosowanie zdrowego rozsądku, a tego nikogo nie można nauczyć”.

Helmut von Moltke (starszy)

• Twórca nowoczesnej operacji wojskowej.

• Konieczność powiązania trzech zasadniczych czynników operacyjnych: siły, czasu i obszaru.

• Zasada koncentracji sił i środków i uderzenia na główne siły przeciwnika na jego terytorium w rozstrzygającej bitwie.

"Maszerować osobno, uderzać razem",

Ferdinand Foch

„O prowadzeniu wojny”

• Zwolennik rozstrzygnięcia wojny w walnej bitwie.

• W sztuce wojennej istnieją wieczne i niezmienne zasady, takie jak: 1) zasada ekonomii sił; 2) swobodnego działania; 3) swobodnego rozporządzania siłami; 4) starannego zabezpieczenia operacji.

„Bitwa zwycięska to bitwa, której nie uznaliśmy za przegraną.”

„Wojna w okopach to w gruncie rzeczy z obu stron objaw bezsilności”

Strategia nuklearna

Bernard Brodie

„w erze nuklearnej mocarstwa będą unikać wojny nie dlatego, że nie będą w stanie jej prowadzić, ale dlatego, że nie będą mogły w niej zwyciężyć”.

Decydujący element strategii w erze nuklearnej - odstraszanie.

Odstraszanie - wg Beaufre'a to klucz również do współczesnej strategii. Powstrzymywanie wrogiego państwa przed powzięciem decyzji o użyciu swej broni lub, bardziej ogólnie, od działania albo reagowania na działanie w określonej sytuacji.

Odstraszanie osiąga się dzięki posiadaniu ogółu środków stanowiących wystarczającą groźbę, za pomocą których dąży się do uzyskania efektu psychologicznego.

Basil Liddell Hart

Strategia pośrednia

Stworzenie sytuacji zniechęcającej przeciwnika do agresji, lub też zaniechania oporu w wyniku zastosowania metod innych niż walka. Efekt istnienia broni atomowej i równowagi strachu; polega na umiejętności najlepszego wykorzystania wąskiego zakresu swobody działania nie objętego odstraszaniem, jakie wywołuje broń atomowa, i sztukę odnoszenia ważnych decydujących sukcesów, mimo nadmiernego niekiedy ograniczenia środków wojskowych, które mogą być w niej użyte.

Andre Beaufre:

Cztery poziomy strategii w erze nuklearnej

• pokój całkowity, który istnieje już tylko między sojusznikami i między państwami neutralnymi

• zimna wojna, forma niemilitarnej walki między przeciwstawnymi państwami, która stała się bardziej gwałtowna wskutek odstraszania jądrowego i napięcia ideologicznego

• poziom klasyczny, będący dawną formą walki zbrojnej, bardziej wyjątkowy i bardziej ograniczony niż poprzednio

• poziom jądrowy, nowy i dominujący czynnik równowagi międzynarodowej i forma walki zbrojnej, możliwej, lecz równocześnie nie do przyjęcia z moralnego punktu widzenia

Strategia

Strategia w dwóch rozumieniach:

1) węższe, ograniczone do kwestii wojskowych

2) szersze, jako uniwersalna wizja długofalowych działań państwa; określana jako wielka strategia (Liddell Hart, Luttwak), strategia narodowa (USA), strategia ogólna (Ruge), polistrategia (Kukułka), strategia totalna (Beaufre), strategia państwowa (Kuźniar)

Podział strategii:

1) totalna - podporządkowana bezpośrednio polityce, mająca za zadanie opracowanie zasad prowadzenia wojny totalnej; określenie właściwego zadania i łączenie różnych strategii ogólnych - politycznej, ekonomicznej, dyplomatycznej i wojskowej.

2) ogólna (polityczna, ekonomiczna, dyplomatyczna, wojskowa) ma za zadanie rozdzielać i łączyć zadania dotyczące przedsięwzięć podejmowanych na różnych odcinkach działalności rozważanej dziedziny

3) szczegółowa (np. operacyjna, logistyczna, genetyczna) - nie tylko uzgadnianie celów wybranych przez strategię ogólną z możliwościami określonymi przez taktykę i technikę, ale także nadawanie kierunku rozwojowi taktyki i techniki w celu przystosowania ich do potrzeb.

Strategia bezpieczeństwa narodowego USA

2002

• USA dysponują bezprecedensową siłą i wpływami w świecie i muszą ją wykorzystać w służbie wolności

• Ameryka wyszła zwycięsko z XX-wiecznej konfrontacji z totalitaryzmami

• Ameryka jest w stanie wojny z terroryzmem.

• zagrożenie pochodzi ze strony państw zbójeckich

• groźba użycia BMR, niezbędne działania nieproliferacyjne

• USA nie zawahają się przed działaniami indywidualnymi w razie konieczności dla wykonania prawa do samoobrony poprzez działania uprzedzające przeciwko terorrystom

2006

• strategia czasu wojny - wojny z terroryzmem

• zagrożenie ze strony państw bandyckich i państw w stanie rozkładu

• obrona ludzkiej godności w warunkach demokracji i poszanowania wolności

• wzmocnienie sojuszów w walce z globalnym terroryzmem oraz w celu zapobieżenia ataków na USA i ich przyjaciół, w szczególności przy użyciu WMD

• popieranie gospodarki rynkowej oraz globalnego wolnego handlu

• rozwój współpracy z innymi ośrodkami władzy światowej

• transformacja instytucji bezpieczeństwa narodowego USA w celu stawienia czoła wyzwaniom XXI w.

Europejska Strategia Bezpieczeństwa

• ESS (strategia Solany) - przyjęta przez Radę Europejską 12 grudnia 2003 r. „Bezpieczna Europa w lepszym świecie”

• „Nigdy dotąd Europa nie była tak dostatnia, bezpieczna i wolna.” Stało się to dzięki utworzeniu Unii Europejskiej, która dokonała gruntownego przeobrażenia stosunków między państwami oraz ich obywatelami. Innym czynnikiem było poparcie USA dla procesu integracji oraz obrona terytorium państw zachodnioeuropejskich w ramach NATO.

• Po zakończeniu zimnej wojny Stany Zjednoczonej uzyskały dominującą pozycję, ale w wymiarze militarnym. Nie zdołały zapobiec odnowieniu istniejących i wybuchowi nowych konfliktów, które pojawiły się we wszystkich częściach świata.

• „Żadne państwo w pojedynkę nie jest zdolne stawić czoła złożonym problemom dnia dzisiejszego”.

• Unia Europejska jest aktorem globalnym. Musi być gotowa do ponoszenia odpowiedzialności za bezpieczeństwo całego świata.

• Nowe środowisko bezpieczeństwa:

• konflikty regionalne

• ubóstwo

• korupcja i złe rządzenie

• zmiany klimatyczne

• problemy energetyczne

• Nowe zagrożenia:

• terroryzm

• fundamentalizm religijny

• rozprzestrzenianie broni masowego rażenia

• „upadłe państwa”

• przestępczość zorganizowana

Strategia bezpieczeństwa narodowego RP

2003

• „Sytuacja międzynarodowa ulega dynamicznym zmianom. Pojawiają się nowe wyzwania i zagrożenia, których skalę uświadomiły tragiczne wydarzenia w USA z września 2001 roku”.

• Pojawiły się wszakże nowe wyzwania globalne. Są związane przede wszystkim z napięciami i niestabilnością wywoływanymi przez terroryzm międzynarodowy i proliferację broni masowego rażenia, a także nieprzewidywalną politykę reżimów autorytarnych i zjawisko „państw w stanie rozkładu", które w dużej mierze zaostrza groźbę terroryzmu międzynarodowego i rozprzestrzeniania broni masowego rażenia.

• Polska jako członek wspólnoty euroatlantyckiej jest wystawiona bezpośrednio na wynikające z tego zagrożenia.

• Nasze bezpieczeństwo w coraz większym stopniu zależy bowiem od skutków procesów globalizacji i fragmentacji postępujących we współczesnym świecie. Istota zmian w naszym środowisku bezpieczeństwa polega zatem na przesuwaniu się punktu ciężkości z zagrożeń klasycznych (inwazja zbrojna), których znaczenie się zmniejsza, na zagrożenia nietypowe, których źródłem stają się także trudne do zidentyfikowania podmioty pozapaństwowe.

• Jako członek NATO Polska wiernym sojusznikiem USA. Jednocześnie zwolennikiem transformacji Sojuszu, kontynuacji dialogu politycznego na temat przyszłości Sojuszu i jego celów strategicznych, rozbudowy zdolności w dziedzinie sił szybkiego reagowania oraz kontynuowania polityki "otwartych drzwi".

2007

• W pierwszej dekadzie nowego stulecia Rzeczpospolita Polska jest krajem bezpiecznym.

• Członkostwo w NATO i UE oraz sojusz ze Stanami Zjednoczonymi zapewniły Polsce wysoki poziom bezpieczeństwa i stały się jednym z podstawowych gwarantów jej rozwoju wewnętrznego i pozycji międzynarodowej.

• W wymiarze globalnym kluczową rolę odgrywają Stany Zjednoczone, które są gwarantem bezpieczeństwa międzynarodowego. Ich pozycja uległa jednak pewnemu osłabieniu na skutek trudności związanych z operacją w Iraku i wojną z terroryzmem.

• Wzrasta znaczenie ekonomicznego wymiaru bezpieczeństwa, zwłaszcza bezpieczeństwa energetycznego.

• Podkreślenie znaczenia wymiaru wewnętrznego polityki RP w kontekście strategii bezpieczeństwa.

Strategia bezpieczeństwa Federacji Rosyjskiej

• Koncepcja bezpieczeństwa narodowego FR (2000):

• Cele - zapewnienie bezpieczeństwa obyuwateli, poprawa poziomu zycia; umocnienie demokracji; nienaruszalność konstytucji, terytorium i suwerenności; ochrona przed terroryzmem

• Zagrożenia - stan gospodarki, nieprawidłowości organizacji władzy państwowej i społeczeństwa; polaryzacja społeczna; kryminalizacja stosunków społecznych oraz wzrost przestępczości zorganizowanej; zaostrzenie konfliktów narodowościowych i etnicznych

• Zadania:

• prognozowanie i wykrywanie zewnętrznych i wewnętrznych zagrożeń;

• zapobieganie i neutralizowanie tych zagrożeń

• zapewnienie suwerenności i integralności terytorialnej oraz granic i terenów pogranicza;

• przełamanie zalezności technologicznej od czynników zewnętrznych

• zapewnienie równoprawnej i wzajemnie korzystnej współpracy z czołowymi państwami świata

• wzmocnienie reżimu nieproliferacji oraz środków kontroli zbrojeń

• efektywne działania w wykrywaniu i przerwaniu działaności rozpoznawczej i wywrotowej innych państw

• prognozowanie i wykrywanie zewnętrznych i wewnętrznych zagrożeń;

• zapobieganie i neutralizowanie tych zagrożeń

• zapewnienie suwerenności i integralności terytorialnej oraz granic i terenów pogranicza;

• przełamanie zalezności technologicznej od czynników zewnętrznych

• zapewnienie równoprawnej i wzajemnie korzystnej współpracy z czołowymi państwami świata

• wzmocnienie reżimu nieproliferacji oraz środków kontroli zbrojeń

• efektywne działania w wykrywaniu i przerwaniu działaności rozpoznawczej i wywrotowej innych państw

Doktryna wojskowa FR (październik 2003):

• Zagrożenia: ignorowanie interesów Rosji na płaszczyznie bezpieczeństwa międzynarodowego; rozszerzanie bloków i sojuszy wojskowych; terroryzm wewnętrzny i międzynarodowy.

• „Rosja zachowuje sobie prawo do zbrojnego uderzenia w dowolnym miejscu na świecie, jeśli wymaga tego obrona kraju”. Wyraża gotowość utrzymywania baz wojskowych za granicą.

• Możliwość użycia rosyjskich sił zbrojnych za granicą, w konfliktach przygranicznych, jeżeli są naruszane normy prawa międzynarodowego, podpadające pod definicję agresji w odniesieniu do obywateli rosyjskich

Strategia bezpieczeństwa narodowego FR (maj 2009)

• Istnieją mocne przesłanki dla skutecznego zapobiegania wewnętrznym i

• zewnętrznym zagrożeniom dla bezpieczeństwa narodowego, dynamicznego rozwoju i przekształcenia Federacji Rosyjskiej w jedno z głównych mocarstw pod względem poziomu postępu technicznego, jakości życia ludności i wpływu na światowe procesy.

• W warunkach globalizacji, stwarzającej nowe zagrożenia i ryzyka dla rozwoju jednostki i państwa, Rosja jako gwarant pomyślnego rozwoju narodowego przechodzi do nowej polityki państwowej w dziedzinie bezpieczeństwa narodowego.

• Główne zadanie strategii polega na „stworzeniu i utrzymaniu przez siły zapewnienia bezpieczeństwa narodowego wewnętrznych i zewnętrznych warunków sprzyjających realizacji strategicznych priorytetów narodowych”.

• Siły i środki zapewnienia bezpieczeństwa narodowego koncentrują swoje wysiłki i zasoby na zapewnieniu bezpieczeństwa narodowego w sferach wewnątrzpolitycznej, ekonomicznej i społecznej, w sferze nauki i edukacji, w sferach międzynarodowej, duchowej, informacyjnej, militarnej, obronno-przemysłowej i ekologicznej, a także w sferze bezpieczeństwa społecznego.

• W wyniku umocnienia się nowych ośrodków wzrostu ekonomicznego i wpływu politycznego powstaje jakościowo nowa sytuacja geopolityczna. Kształtuje się tendencja do poszukiwania rozwiązań istniejących problemów i regulowania sytuacji kryzysowych na podstawie regionalnej bez udziału sił spoza regionu.

• Przejście od konfrontacji bloków do zasad dyplomacji wielosektorowej, a także potencjał zasobów Rosji i pragmatyczna polityka jego wykorzystywania rozszerzyły możliwości Federacji Rosyjskiej w zakresie wzmocnienia jej wpływów na arenie światowej.

• Istniejąca obecnie architektura bezpieczeństwa w Europie nie jest dostosowana do wymogów współczesnych zagrożeń

Ustawa o obronie, znowelizowana w październiku 2009 r.

• W celach obrony interesów Federacji Rosyjskiej i jej obywateli, utrzymania międzynarodowego pokoju i bezpieczeństwa siły zbrojne Rosji mogą być wykorzystywane poza granicami Federacji Rosyjskiej do następujących zadań operacyjnych:

1) odparcie zbrojnego ataku na formacje sił zbrojnych Rosji, inne oddziały wojskowe bądź organy dyslokowane poza terytorium Federacji Rosyjskiej;

2) odparcie bądź zapobieżenie zbrojnemu atakowi na inne państwo, które zwróciło się do Federacji Rosyjskiej ze stosowną prośbą;

3) ochrona obywateli Federacji Rosyjskiej poza granicami Federacji Rosyjskiej przed zbrojnym atakiem na nich;

4) walka z piractwem i zapewnienie bezpieczeństwa żeglugi.

Doktryna wojenna Federacji Rosyjskiej (luty 2010)

• Podstawowe zagrożenia dla bezpieczeństwa Rosji: dążenie Sojuszu Północnoatlantyckiego do przyjęcia funkcji globalnych, wzmocnienie potencjału militarnego NATO i możliwość jego rozszerzenia, roszczenia terytorialne pod adresem Federacji Rosyjskiej i jej sojuszników oraz próby ingerencji w ich sprawy wewnętrzne, próby ignorowania interesów Rosji na arenie międzynarodowej, potencjalne konflikty w pobliżu granic Rosji i jej sojuszników, destabilizacja sytuacji politycznej w krajach sąsiadujących z Rosją, jak też rozmieszczanie na ich terytoriach obcych wojsk.

• Konieczność budowy nowoczesnych sił zbrojnych.

• Rozwój współpracy polityczno-wojskowej z Białorusią i innymi sygnatariuszami Organizacji Układu o Bezpieczeństwie Zbiorowym

• Zagrożeniem dla Rosji może być jednostronne użycie siły w stosunkach międzynarodowych

• Prawo do użycia broni jądrowej przez Rosję w odpowiedzi na atak nuklearny na jej terytorium lub terytorium jej sojuszników, ale też w przypadku wykorzystania broni konwencjonalnej w sposób „zagrażający istnieniu państwa”.

• Katalog zagrożeń: proliferacja broni masowego rażenia, cyberterroryzm, ksenofobia, separatyzm, problemy demograficzne, działalność zorganizowanych grup przestępczych, konflikty surowcowe, pandemie

• Hierarchia zagrożeń: działalność wywiadowcza służb obcych państw, polityka NATO, niski standard życia mieszkańców, korupcja i przestępczość

Strategia bezpieczeństwa Wielkiej Brytanii

• A Strong Britain in an Age of Uncertainty: The National Security Strategy (październik 2010)

• Wielka Brytania jest dziś najbezpieczniejsza, a zarazem najbardziej narażona na zagrożenia w swej długiej historii. Bezpieczeństwo wynika z braku zagrożenia atakiem konwencjonalnym na jej terytorium przez wrogie siły. Zagrożenia są następstwem wyjątkowej otwartości brytyjskiego społeczeństwa oraz jego bezprecedensowego usieciowienia

• Katalog zagrożeń: terroryzm, atak cybernetyczny, WMD, proliferacja broni jądrowej, klęski naturalne i żywiołowe, rosnące uzależnienie od zewnętrznych surowców energetycznych zlokalizowanych w niestabilnych częściach świata, skutki zmian klimatu i ich wpływ na dostawy żywności i wody

• Szczególne zagrożenia wiążą się z obecnością wojskową w Afganistanie

• W celu ochrony interesów wewnątrz kraju, Wielka Brytania musi rozszerzać swej wpływy za granicą. W sytuacji przesunięć globalnej układu sił coraz trudniej tego dokonać.

• Interes narodowy wymaga dalszego, pełnego i aktywnego zaangażowania w sprawy światowe. Wymaga zdolności gospodarki do konkurowania z najsilniejszymi. Cały wysiłek rządu musi skupiać się na promocji handlu będącego siłą napędową gospodarki.

• Interes narodowy wymaga, by bronić wartości : praworządności, demokracji, wolności słowa, tolerancji i praw człowieka. Wielka Brytania będzie bezpieczniejsza, jeśli jej wartości będą przestrzegane na świecie.

• Realizacja interesu narodowego wymaga rozszerzenia wpływów dzięki wykorzystaniu wyjątkowej sieci sojuszów i powiązań, głównie z USA, ale także z UE i NATO, a także pozycji stałego członka Rady Bezpieczeństwa ONZ.

• Konieczność utrzymania zdolności do działania poza granicami państwa oraz współpracy z sojusznikami, dla utrzymania niezbędnej strategicznej obecności

Strategia ChRL

Qiao Liang, Wang Xiangsui Wojna bez ograniczeń (1999)

• Pierwszą zasadą wojny bez ograniczeń jest: Nie ma reguł, wszystko jest dozwolone

• Nie ma formuły wojny, nikt nie jest w stanie użyć jakiejkolwiek metody, by wygrać całą wojnę

• Istnieją reguły wojny, jednak są one skomplikowane i ulotne, są jak cień, który towarzyszy wschodowi słońca victorii

• Wojna wskutek przemian technologicznych i ekspansji rynku będzie przybierała coraz bardziej nietypowe formy

• Armia to gigantyczny dinozaur

• Nowa koncepcja broni „niebojowych” - pozostających w ścisłym związku z życiem codziennym ludzi (np. porównanie nalotu dywanowego na Drezno w 1945 r. z „digital tsunami”)

• Protagoniści nowych wojen: hakerzy, finansiści, intelektualiści owładnięci ideami, przywódcy religijni

Założenia obrony narodowej ChRL w 2008 r.

• Pokój i rozwój na świecie (światowa harmonia - da tong shi jie) stoją w obliczu wielu trudności i wyzwań. Zmagania o strategiczne zasoby, strategiczne lokalizacje i dominację strategiczną uległy nasileniu. Utrzymują się tendencje hegemoniczne i polityka siły, rozprzestrzeniają się regionalne zawirowania, ciągle powstają lokalne konflikty i wojny W aspekcie rozwoju gospodarczego na świecie, coraz poważniejsze są kwestie takie jak zaopatrzenie w żywność i energię podkreślając głębokie sprzeczności globalizacji.

• Coraz bardziej widoczne są takie niepokojące zjawiska jak terroryzm, klęski naturalne, zmiany klimatyczne, epidemie, przestępczość transgraniczna i piractwo.

• Mocarstwa dążą do ujednolicenia ich bezpieczeństwa i strategii wojskowej, zwiększając inwestycje w obronę, przyspieszając transformację sił zbrojnych oraz rozwój zaawansowanych technologii wojskowych, broni i sprzętu.

• Priorytetami w ich wysiłkach na rzecz wzmocnienia swych sił zbrojnych stał się rozwój strategicznych sił nuklearnych, astronautyki wojskowej, systemów obrony przeciwrakietowej, a także globalnego i bojowego rozpoznania i wywiadu

• Chiny wciąż zmagają się z długotrwałymi, skomplikowanymi i różnorodnymi zagrożeniami i wyzwaniami dla ich bezpieczeństwa. Kwestie bezpieczeństwa istnienia i rozwoju, tradycyjne i niekonwencjonalne zagrożenia dla bezpieczeństwa krajowego i międzynarodowego bezpieczeństwa przeplatają się i wzajemnie oddziaływają. Chiny stoją w obliczu przewagi krajów rozwiniętych w zakresie gospodarki, nauki i techniki, jak i spraw wojskowych. Muszą również stawić czoła manewrom strategicznym i powstrzymywaniu z zewnątrz, mając jednocześnie do czynienia z zakłóceniami i sabotażem prowadzonymi przez separatystyczne i wrogie siły wewnętrzne.

• Trzy etapy strategii stopniowego rozwoju i modernizacji obrony narodowej i sił zbrojnych :

• informatyzacja w ramach „chińskiej RMA”

• całościowe planowanie rozwoju gospodarczego i rozbudowy obrony narodowej

• pogłębienie reformy obrony narodowej i sił zbrojnych.

• Przyjęcie wojskowej strategii aktywnej obrony (zizi fangju ) w oparciu o zasadę uruchomienia operacji obronnych, samoobronę i uderzenie na przeciwnika dopiero po rozpoczęciu przezeń ataku (zasada jizhan). Niewykluczone uderzenie wyprzedzające (ziwei huanzi)

• Duże znaczenie MOOTW

• Zasada „wojny ludowej” (levée en masse)

Strategia jihadu

• Abu Mus'ab al-Suri (Mustafa Setmariam Nasri) - obywatel Hiszpanii pochodzenia syryjskiego, ideolog „al-Kaidy 2.0”

• „Wezwanie do światowego islamskiego oporu” (2004)

• Celem islamskiego oporu wobec niewiernych jest „szerzenie dżihadyzmu w odpowiedzi na zło światowego porządku”

• Rewolucja komunikacyjna, globalne kanały satelitarne i internet stworzyły możliwości światowego jihadu

• System, nie organizacja (nizam, la tanzim)

• Zdecentralizowana, niehierarchiczna sieciowa struktura bojowa

• deterytorializacja

• Znikające pole bitwy, uderzenie w każdym gotowym momencie

• Zindywidualizowany terror

Podsumowanie - modele strategiczne

• Sun Tzu - strategia pośrednia, strategia pozasiłowych rozstrzygnięć, strategia informacji i dezinformacji

• Tukidydes - polityka wojny, strategia państwowa

• Gajusz Juliusz Cezar - odstraszanie, wojna błyskawiczna, manewrowa

• Clausewitz - fizyka i gramatyka wojny, strategia masy i energii, przesuwanie punktu ciężkości poza obszar osnuty mgłą wojny

• Jomini - matematyka wojny

• Von Moltke (starszy) - strategia walki, koncentracja sił i środków

• Ludendorf - strategia wojny totalnej

• Lawrence - strategia podjazdowa

• Mao - wojna rewolucyjna (insurekcyjna), strategia długiego marszu

• Beaufre, Brodie - odstraszanie nuklearne, strategia totalna

• Liddell Hart - neo-Sun Tzu, wytrącenie z równowagi, działania pośrednie

Rewolucja w dziedzinie wojskowości

RMA - definicje i pojęcia

• Termin wprowadzony w 1993 r przez Andrew Marshalla z Biura Sekretarza Obrony USA

• Spopularyzowany w wyższych szkołach i akademiach wojskowych mocarstw światowych

• Przedmiot studiów strategicznych (M. van Creveld, M. Kaldor, C.S. Gray)

• RMA to wielka zmiana w naturze działań wojennych będąca następstwem zastosowania nowych technologii, które w powiązaniu z radykalnymi zmianami doktryn wojskowych oraz koncepcji organizacyjnych zasadniczo zmieniły charakter i prowadzenie konfliktów (Andrew F. Krepinevich)

• RMA oznacza dążenie do zastosowania nowoczesnych technologii, w szczególności cyfrowych technologii informatycznych, w koncepcjach strategicznych i operacyjnych sił zbrojnych. Jest to amerykańska koncepcja związana z debatą nad restrukturyzacją sił zbrojnych USA w erze globalizacji: ekspansji gospodarczej, wpływu nowych technologii, zwłaszcza związanych z informacją, poważnymi zmianami w strukturach organizacyjnych. Ponadto RMA jest odpowiedzią na zmianę paradygmatu polityki międzynarodowej i marginalizację roli broni nuklearnej na rzecz informacji.

Prekursorzy RMA

• Koncepcja „wojny czwartej generacji” i RMA wywodzi się z prac teoretyka sztuki wojskowej, amerykańskiego pilota myśliwców, płk. Johna Boyda

• W kontekście sztuki wojennej, jest niemal kompletną opozycją do Clausewitza. Kładzie nacisk na kontekst (polityczny, strategiczny, socjo-kulturowy, ekonomiczny, technologiczny, geograficzny), a nie na „gramatykę” wojny

Prekursorzy RMA - Boyd

• OODA to model adaptacyjnego cyklu podejmowania decyzji. Model ten wyróżnia 4 podstawowe obszary przetwarzania informacji, którymi są obserwacja, orientacja, decyzje i działania (po angielsku: Observe-Orient-Decide-Act, stąd OODA).

• Obserwacja polega na gromadzeniu danych dotyczących różnych aspektów środowiska w którym działamy. Jednym z kluczowych nurtów obserwacji jest obserwowanie informacji zwrotnych związanych z podejmowanych decyzjami i działaniami.

• Orientacja to nakładanie zebranych informacji na aktualny model pojęciowy opisujący otoczenie i zsyntetyzowanie przesłanek (bodźców) do podjęcia decyzji i działania. Uwarunkowania kulturowe, cechy wrodzone i dziedziczone, warunkują nasze odruchy i rutynowe działania wyuczone. Zdolność do analizy i syntezy pozwala świadomie zmieniać modele pojęciowe jakimi posługujemy się w ocenie sytuacji.

• Decyzje - w przypadku decyzji podejmowanych świadomie i nierutynowo mamy do czynienia z wyborem / odrzuceniem jednego z wariantów działania. Decyzje mogą też mieć charakter odruchowy, wówczas działania następują (lub są odrzucane) niejako „automatycznie”.

• Działanie to podjęcie (świadome bądź odruchowe) realizacji jednego z wypracowanych wcześniej scenariuszy. Rozpoczynając interakcję z otoczeniem, uczymy się i adaptujemy do zmiennego i nie w pełni poznanego otoczenia.

Przesłanki RMA

• „dywidenda pokoju” po zakończeniu zimnej wojny („odmasowienie” armii, mobilność, elastyczność reagowania, nasycenie technologiami)

• - Rewolucja technologiczna w latach 80. i 90., tj. wprowadzenie na masową skalę broni precyzyjnego rażenia, cyfrowych technologii obserwacji, dowodzenia i łączności oraz nowych technologii materiałowych, miniaturyzacji (nanotechnologii)

• - integracja systemów i interoperacyjność formacji wojskowych

• - ograniczenie obecności czynnika ludzkiego na polu boju

• - zmiany w taktyce i sztuce operacyjnej (znikający front)

• - upowszechnienie się broni masowego rażenia

Determinanty RMA

• kompresja czasu i przestrzeni.

• globalny zasięg

• globalna zdolność stabilizacyjna

• zdolność do szybkiego reagowania

• paradygmat C4ISTAR (command, control, communication, computerization, intelligence, surveillance, target acquisition, reconaissance)

Cechy RMA

• technicyzacja i technologizacja sfery militarnej;

• nacisk na gromadzenie, przetwarzanie i przesyłanie informacji, rola wywiadu elektronicznego i rozpoznania (w tym UAV);

• precyzyjne naprowadzanie i uderzenie (dzięki GPS i UAV);

• dążenie do redefinicji człowieka (żołnierza) jako podmiotu działań wojennych -doświadczenia Afganistanu i Iraku przyspieszyły prace nad „żołnierzem przyszłości” (egzoszkielety);

• nowe znaczenie i obszar bitew - np. bitwy w cyberprzestrzeni

• skrócenie „łańcucha zabijania” (od wykrycia celu do unicestwienia lub unieszkodliwienia);

• rosnąca rola korporacji - przedsiębiorstw przemysłu zbrojeniowego, kosztem państw;

• rola operacji psychologicznych

Wojny asymetryczne

• konflikty, w których zaangażowane są strony o bardzo nierównym potencjale i zasobie instrumentów działania, które mają pośredni, ale totalny charakter działań.

• unikanie bezpośredniej konfrontacji na tradycyjnym polu walki (ale np. możliwe w cyberprzestrzeni);

• stosowanie przemocy (terroru)

• dysproporcje materialne, różnice kulturowe i przepaść technologiczna uczestników;

• psychika przeciw technologii;

• zasada „cel uświęca środki”;

• wpływ mediów

RMA a teoria 4GW

• 4GW - „wojna czwartej generacji”

• koncepcja spopularyzowana przez Williama Linda i innych w 1989 r. w artykule w Marine Corps Gazette „Zmieniające się oblicze wojny: w stronę 4. generacji”

• rozwinięta przez Martina Van Crevelda w 1991 r. w książce Transformacja wojny, następnie w książce Thomasa Hammesa The Sling and the Stone: On War in the 21st Century (2004)

Teoria 4GW

• słabnąca rola państwa na arenie międzynarodowej

• konflikt idei i emocji;

• kontekst polityczno-społeczny,

• utrata przez państwo monopolu na stosowanie prawomocnej przemocy i prowadzenie wojen;

• pokonanie przeciwnika w znaczeniu psychologicznym;

• „rozmycie” pola bitwy;

• wojna sieciocentryczna

• zanik podziału na cywilów i wojskowych

• zagrożenie terroryzmem;

• dominująca rola technologii wojskowych i sztucznej inteligencji;

• wykorzystanie mass-mediów, głównie telewizji

Krytyka koncepcji RMA

• Po doświadczeniach afgańskich i irackich pojawiła się krytyka ze strony Colina Graya, Thomasa Adamsa i Antulio Echevarrii:

• aktywność aktorów pozapaństwowych w wymiarze społeczno-państwowym;

• aktualność Clausewitzowskiej koncepcji „trójcy”: naród-armia-rząd

• ciągle mocna pozycja państwa w konfliktach zbrojnych

• „płynny” kontekst strategiczny

• niejasna kultura strategiczna

• „technofilia”

• rewizja oceny operacji „Pustynna Burza” jako „wojny XXI w.”

• RMA jako koncepcja bojowa, nieprzydatna w działaniach pokonfliktowych (stabilizacyjnych)

Prywatyzacja bezpieczeństwa

Prywatne korporacje wojskowe (PMC)

• Weberowska zasada monopolu państwa na prawomocne użycie siły w polityce wewnętrznej i stosunkach międzynarodowych

Krytyka PMC

• Krytyka wojsk najemnych:

„Wojsko najemne i posiłkowe jest bezużyteczne i niebezpieczne i jeżeli ktoś na wojsku najemnym opiera swe państwo, nigdy nie będzie stał pewnie i bezpiecznie, albowiem jest ono niezgodne, ambitne, niekarne, niewierne, odważne wobec przyjaciół, tchórzliwe wobec nieprzyjaciół; [...] nie ma ono innego przywiązania ani jednej pobudki trzymającej je w polu, jak ta odrobina żołdu, który nie jest dość silnym bodźcem, by wojsko takie pragnęło umrzeć za ciebie. Najemnicy chcą bardzo być twoimi żołnierzami wtedy, gdy nie prowadzisz wojny, lecz kiedy przyjdzie wojna, wolą uciec lub pójść sobie precz”.
N. Machiavelli, Książę

PMC - historia - starożytność

• Pierwsze wzmianki - Shulgi - król starożytnego miasta-państwa Ur korzystał z najemnych wojowników

• Starożytny Egipt - bitwa pod Kadish (1294 pne) - wojska faraona Ramzesa II pokonały Hetytów dzięki najemnym oddziałom Numidów

• Starożytna Grecja - Ksenofont, Anabaza, historia greckich najemników walczących w oddziałach perskich Cyrusa Młodszego przeciw królowi Persji Artakserksesowi II (V/IV w. pne)

• Hoplici jako oddziały najemne

• Macedończycy i Fenicjanie w służbie Aleksandra Wielkiego podczas podboju Persji

• Pierwsza wojna punicka (254-261 pne), zwana wojną najemników - armia Kartaginy składała się z oddziałów najemnych, porażka z wyćwiczoną armią Rzymu

PMC - historia - Średniowiecze i Renesans

• Upowszechnienie wojsk najemnych w czasie wojny stuletniej (1337-1453), „wolne kompanie” (Włochy, Anglia, Katalonia)

• Szwajcaria: gwardia zorganizowana na bazie lokalnych społeczności (od 1502 r. do dziś tradycyjnie ochrania państwo kościelne)

• Niemcy i Austria: landsknechci

• Włochy: condottà - umowa prawna między miastem lub księciem a żołnierzem najemnym ustalająca wysokość żołdu, siłę wojsk, okres ich wystawienia i zadania.

• Niemcy: kapitulacja, obejmująca patenty werbunkowe, artykuły wojenne i formę płatności

• Wojna trzydziestoletnia - 1500 oddziałów najemnych, na czele niektórych tak wybitni dowódcy jak Albrecht von Wallenstein czy Christian von Braunschweig

PMC - historia - Oświecenie

• Dominacja państwa narodowego i armii obywatelskiej

• Wojna o niepodległość USA - 30 tys. wojsk niemieckich, tzw. Hessians, walczących pod rozkazami Anglików w celu stłumienia rewolucji amerykańskiej

• Wojny napoleońskie - w armii brytyjskiej lorda Wellingtona służyli żołnierze z księstw niemieckich

• Francuska Legia Cudzoziemska - 1831

• Wojna krymska - 16 tys. Niemców i Szwajcarów w oddziałach brytyjskich

PMC - po II wojnie światowej

• 1960-1964- secesja Katangi - grupa najemników „Les Affreux”, wśród nich Bob Denard i Mike Hoare

• „psy wojny” - 1973 nieudany przewrót w Gwinei Równikowej

• 1978 r. grupa najemników dowodzona przez Boba Denarda przejęła władzę na archipelagu Komorów tworząc "republikę kondotierów„

• Afera Sandline - 1997 - Papua - Nowa Gwinea, płk. Timothy Spicer

• Wonga Coup - 2004 - Gwinea Równikowa - Simon Mann & Mark Thatcher

PMC - przesłanki

• Prywatyzacja: więziennictwa, straży granicznej, a nawet bezpieczeństwa wewnętrznego.

• Dywidenda pokoju - redukcja sił zbrojnych i wydatków na obronność

• Liberalizacja prawa gospodarczego - współcześni najemnicy ukrywają się za parawanem legalnie i w pełni jawnie działających przedsiębiorstw, włączonych w globalny rynek usług.

• Ekonomia nowych wojen - konkurencyjność na rynku usług militarnych oraz atrakcyjność deficytowych zasobów zachęcają do stosowania przemocy przez watażków (warlords).

• asymetryczność konfliktów globalnych

• proliferacja przemocy na peryferiach świata - przemoc jako instrument regulacji rynków, kreowanie nowych usług

• toksyczność przemocy

Rola PMC w polityce USA

• USA - 1991 - raport Cheneya o outsourcingu w systemie obronności USA; w latach 1994-2002 3 tys. kontraktów z prywatnymi firmami wartości 300 mld dol.

• Operacja w Iraku - w 2003 r. 1/3 wydatków (30 mld dol.) poszła dla prywatnych firm wojskowych. 30% zadań wojskowych w Iraku wykonują firmy prywatne (w operacji Pustynna Burza tylko 1%).

• Pracownicy PMC stanowią drugi pod względem liczebności „kontyngent” w Iraku (20-40 tys. osób).

• W Afganistanie 68 tys. tzw. zbrojnych sił wsparcia

PMC - regulacje prawne

• I Protokół do Konwencji Genewskich z 1949 r. o ochronie ofiar wojny:

Artykuł 47 - Najemnicy

1. Najemnik nie ma prawa do statusu kombatanta lub jeńca wojennego.

2. Określenie "najemnik" dotyczy każdej osoby, która:

(a) została specjalnie zwerbowana w kraju lub za granicą do walki w konflikcie zbrojnym;

(b) rzeczywiście bierze bezpośredni udział w działaniach zbrojnych;

(c) bierze udział w działaniach zbrojnych głównie w celu uzyskania korzyści osobistej i otrzymała od strony konfliktu lub w jej imieniu obietnicę wynagrodzenia materialnego wyraźnie wyższego od tego, które jest przyrzeczone lub wypłacane kombatantom mającym podobny stopień i sprawującym podobną funkcję w siłach zbrojnych tej strony;

(d) nie jest obywatelem strony konfliktu ani stałym mieszkańcem terytorium kontrolowanego przez stronę konfliktu;

(e) nie jest członkiem sił zbrojnych strony konfliktu;

(f) nie została wysłana przez państwo inne niż strona konfliktu w misji urzędowej jako członek sił zbrojnych tego państwa.

• Międzynarodowa Konwencja o zakazie werbowania, wykorzystywania, finansowania i szkolenia najemników, przyjęta przez Zgromadzenie Ogólne NZ w 1989 r., weszła w życie 20.10.2001:

"najemnik„ to każda osoba, która:

• została specjalnie zwerbowana w kraju lub za granicą do walki w konflikcie zbrojnym;

• została specjalnie zwerbowana w kraju lub za granicą w celu udziału z zorganizowanym akcie przemocy mających na celu:

- obalenie rządu lub naruszenie konstytucyjnego porządku państwa, lub

- naruszenie integralności terytorialnej państwa.

(b) bierze udział w działaniach zbrojnych głównie w celu uzyskania korzyści osobistej i otrzymała od strony konfliktu lub w jej imieniu obietnicę wynagrodzenia materialnego;

(c) nie jest obywatelem strony konfliktu ani stałym mieszkańcem terytorium kontrolowanego przez stronę konfliktu;

(d) nie jest członkiem sił zbrojnych państwa, na którego terytorium doszło do rzeczonego aktu przemocy

(e) nie została wysłana przez państwo inne niż strona konfliktu w misji urzędowej jako członek sił zbrojnych tego państwa.

PMC - przykłady

• Executive Outcomes - Angola 1992 (ochrona pól naftowych); Sierra Leone (1992) - odzyskanie kontroli nad zagarniętymi przez rebelianckie Zjednoczone Siły Rewolucyjne (RUF) kopalniami diamentów, złota i tytanu; Kongo - wspieranie rebelianckiej armii J.D. Kabili podczas wojny domowej 1996-97

• Sandline International, dowódca - płk Tim Spicer; zasłynęła operacją na Bougainville w 1997 r.; w 2003 r. pojawiła się w Iraku jako Aegis Defence Services

• ArmorGroup - utw. 1981 r. przez Brytyjczyków jako Defense Systems Limited (DSL), od 1997 część amerykańskiej korporacji Armor Holdings; 1992-95 - była Jugosławia, wsparcie sił UNPROFOR; lata 90. ochrona pól naftowych BP w Kolumbii; od 2003 ochrona pracowników Bechtel w Iraku

• Military Professional Resources Inc. (MPRI) - obecnie część korporacji L-3 Communications, amerykańska firma założona i zarządzana przez kilkudziesięciu byłych wysokich oficerów armii Stanów Zjednoczonych; reorganizacja armii chorwackiej, przeszkolenie żołnierzy i przygotowanie planów ofensywy przeciw Serbii w 1995 r., zakończonej odbiciem ziem utraconych przez Chorwację w 1991 r.; szkolenie armii bośniackiej po pokoju z Dayton w 1995 r.; długoletnia wspólpraca z rządem Tajwanu w szkoleniu sił zbrojnych

• Kellogg, Brown & Root (KBR), część Halliburton Co., największa forma wsparcia logistycznego i zarządzania informacją dla potrzeb sił USA w Iraku (wcześniej w Somalii, Haiti, Bośni, Afganistanie)

• Global Risk Strategies - największa brytyjska PMC w Iraku, 1200 pracowników (m.in. żołnierzy z Fidżi)

• DynCorp - zatrudnia 26 tys. pracowników w różnych branżach, wsparcie oddziałów pokojowych ONZ, szkolenie policji (np. w Iraku), tworzenie i nadzorowanie systemu penitencjalnego; ochrona polityków (np. prezydenta Afganistanu Karzaja)

• Secopex - pierwszy francuski PMC, utw. 2003 przez byłych członków elitarnych oddziałów desantowych

• Grupa Grom - założona w 2003 r. przez gen. Petelickiego, udział w operacjach w Iraku, szkolenie służb specjalnych Dominikany; sierpień 2006 - alians z GlobalOptions

• Xe Services (dawniej Blackwater Worldwide, Blackwater Security Consulting) - założony w 1997 r. przez byłych amerykańskich oficerów Navy Seals (właściciel Eric Prince); w zarządzie byli wysocy funkcjonariusze CIA i Departamentu Stanu USA; największa amerykańska PMC w Iraku; początkowo ochrona urzędników administracji wojskowej (P. Bremmer), następnie typowe usługi ochroniarskie dla amerykańskiego personelu dyplomatycznego i wojskowego;

• 2004 - starcia w Faludży, śmierć 4 pracowników (wśród nich dwóch Polaków)

• 2005 - udział Blackwater w operacji przywracania ładu publicznego na południu USA w stanach dotkniętych huraganem „Katrina”

• IX.2007 afera związana ze strzelaniną w Bagdadzie z udziałem pracowników Blackwater (17 zabitych Irakijczyków), potwierdziła pogłoski o samowoli i bezprawiu, przemycie i handlu bronią, a nawet korumpowaniu władz irackich

• W latach 2004-2009 Blackwater otrzymał 1,5 mld dol. z budżetu Pentagonu i Departamentu Stanu USA

Siły zbrojne w stosunkach międzynarodowych

definicja

• „Wyspecjalizowany organ państwa podlegający bezpośrednio centralnej władzy wykonawczej, przeznaczony do ochrony i obrony jego interesów przez możliwość zastosowania przemocy zbrojnej”

• Słownik terminów z zakresu bezpieczeństwa narodowego, Warszawa 2002

Perspektywy badawcze

• Siły zbrojne jako zbiorowość (instytucja) społeczna - wysoki stopień instytucjonalizacji, struktura hierarchiczna, przewaga więzi formalnych, „totalny” charakter, stosunkowo wysoki zakres przymusu

• Siły zbrojne jako system społeczny - wzajemne interakcje, realizowane funkcje, sposoby i wzorce zachowania jednostek, zdolności adaptacyjne

• Siły zbrojne jako organizacja - relacje z innymi podmiotami polityki wewnętrznej i międzynarodowej, projektowanie i propagowanie modelu sił zbrojnych i państwa, zdolność do reagowania w sytuacjach kryzysowych

• Siły zbrojne jako grupa nacisku - dążenie do wywierania nacisku na elity rządzące, administrację państwową, przedsiębiorstwa

Cechy sił zbrojnych

• Dysponowanie możliwością i umiejętnością wykorzystania środków przemocy, w szczególności bezpośredniego użycia broni;

• Przygotowanie i zdolność do prowadzenia walki zbrojnej;

• Autonomiczna struktura wojska;

• Dowodzenie;

• Mobilność wojska;

• Stała gotowość bojowa wojsk;

• Morale wojskowe;

• Sztuka wojenna;

• Wsparcie władz i społeczeństwa w sytuacjach szczególnych zagrożeń

• Specjalne wychowanie i szkolenie wojskowe;

• Infrastruktura wojskowa

Role sił zbrojnych

• Odstraszanie

• Działania wyprzedzające

• Prewencja

• Przygotowanie do prowadzenia wojny

• Prowadzenie działań wojennych

• Implementacja układów pokojowych

• Stabilizacja sytuacji powojennej

• Udział w transformacji polityczno-społecznej

• Kierowanie systemem obronności państwa

Cele sił zbrojnych

• Zapobieganie powstawaniu zagrożeń oraz ich ograniczanie;

• Obrona bytu narodowego i państwowego w warunkach zagrożenia;

• Zapewnienie nienaruszalności terytorium państwa;

• Zagwarantowanie suwerenności państwowej;

• Udział w razie konieczności w obronie praworządności, porządku publicznego i ciągłości prawno-politycznej państwa;

• Udział w ochronie ludności w sytuacjach kryzysowych (klęski żywiołowe, katastrofy)

• Wspieranie polityki i interesów państwa na arenie międzynarodowej;

• Realizacja zobowiązań sojuszniczych i koalicyjnych w zakresie użycia sił zbrojnych.

Cywilna kontrola nad armią

• Rzymska zasada cedant arma togae;

• Kontrola władz państwowych nad instytucją armii;

• Skuteczna cywilna kontrola nad siłami zbrojnymi warunkiem stabilnej demokracji;

• Zachowanie klasycznego trójpodziału władzy państwowej;

• Odrzucenie „pretorianizmu”

Warunki skutecznej cywilnej kontroli nad armią

• Konstytucyjne ramy prawne określające podstawowe relacje między państwem a siłami zbrojnymi;

• Hierarchiczna odpowiedzialność wojska przed najwyższymi przedstawicielami władzy wykonawczej;

• Znacząca rola parlamentu;

• Jasno określone prawa i obowiązki członków sił zbrojnych;

• Dobrze wyszkolone wojsko, szanujące zasadę neutralności politycznej;

• Zrozumienie problematyki obronności w społeczeństwie;

• Wpływ uczestników pozarządowych na debatę publiczną na temat obronności państwa

Stosunki cywilno-wojskowe (CIMIC)

• Definicja ogólna:

• „wielopłaszczyznowe interakcje wojska z różnymi strukturami występującymi w państwie i społeczeństwie”

• Definicja NATO:

• „koordynacja i współpraca o charakterze wspierającymi misje, prowadzona pomiędzy dowódcą sił zbrojnych a ludnością, łącznie z władzami krajowymi i lokalnymi, jak również organizacjami międzynarodowymi, krajowymi i pozarządowymi”

• Obejmują relacje instytucjonalne i pozainstytucjonalne służące stworzeniu korzystnych warunków działań wojsk oraz uniknięcie konfliktów z ludnością cywilną

Płaszczyzny CIMIC

• Więzi cywilno-wojskowe - ustanowienie na jak najwcześniejszym etapie kontaktów z władzami lokalnymi, organizacjami i agencjami w rejonie działań;

• Wsparcie dla środowiska cywilnego - działania ze strony wojska na rzecz władz cywilnych, organizacji społecznych i ludności;

• Wsparcie dla wojska - zapewnienie pomoc cywilnej polegającej na udostępnieniu infrastruktury, źródeł zaopatrzenia, zapewnienie dopływu informacji, gromadzenie poparcia społecznego;

• Wsparcie ze strony państwa-gospodarza (HNS)

Przepływy zasobów podczas konfliktów zbrojnych

Wielonarodowe siły zbrojne

• Wojska sojusznicze (koalicyjne) prowadzące wspólne operacje wojskowe w czasie konfliktów zbrojnych;

• Wielonarodowe struktury wojskowe bloków polityczno-militarnych;

• Siły pokojowe z ramienia organizacji międzynarodowych;

• Wielonarodowe siły zadaniowe;

• Wielonarodowe siły stabilizacyjne

Siły zbrojne w misjach pokojowych

• Typologia:

• Dyplomacja prewencyjna

• Zapobieganie konfliktom

• Przywracanie pokoju (peacemaking)

• Wymuszanie pokoju (peace enforcement)

• Utrzymywanie pokoju (peacekeeping)

• Budowanie pokoju (peacebuilding)

• Pomoc humanitarna

System bezpieczeństwa państwa - definicja

• „skoordynowany wewnętrznie zbiór elementów organizacyjnych, ludzkich i materiałowych, ukierunkowanych na przeciwdziałanie wszelkim zagrożeniom państwa, a w szczególności politycznym, gospodarczym, psychospołecznym, ekologicznym i militarnym”

Słownik terminów z zakresu bezpieczeństwa narodowego, Warszawa 2002

Wymiary bezpieczeństwa państwa

• Wymiar polityczny

• Wymiar militarny

• Wymiar ekonomiczny

• Wymiar społeczny

• Wymiar kulturowy

• Wymiar technologiczny

Obszary (kręgi) bezpieczeństwa

Bezpieczeństwo międzynarodowe (globalne)

Bezpieczeństwo państwowe (narodowe)

Bezpieczeństwo wewnętrzne

Bezpieczeństwo powszechne

Bezpieczeństwo publiczne

Ład (porządek) publiczny

Sektory bezpieczeństwa

• Bezpieczeństwo militarne

• Bezpieczeństwo polityczne

• Bezpieczeństwo publiczne (indywidualne i zbiorowe)

• Bezpieczeństwo infrastruktury publicznej (energetyczne, komunikacyjne, transportowe, aprowizacyjne)

• Bezpieczeństwo informatyczne

• Bezpieczeństwo społeczne (zdrowotne, naukowe, edukacyjne)

• Bezpieczeństwo kulturowe

• Bezpieczeństwo gospodarcze (ekonomiczno-finansowe)

• Bezpieczeństwo ekologiczne

Struktura systemu bezpieczeństwa państwa

• Podsystem kierowania

• Podsystem wykonawczy militarny

• Podsystem wykonawczy pozamilitarny

Podsystem kierowania

• Naczelne organy władzy państwowej

• System dowodzenia siłami zbrojnymi (narodowy i koalicyjny)

• Planowanie obronne

• Sieci łączności i dowodzenia

• Hierarchia wojskowa

• Dyscyplina wojskowa

• Ochrona cywilna i zarządzanie kryzysowe

• Współpraca cywilno-wojskowa

Podsystem wykonawczy militarny

• Siły zbrojne państwa

• Siły koalicyjne (sojusznicze)

• Siły specjalne

• Sądownictwo wojskowe

• Prokuratura wojskowa

• Organizacja służby wojskowej

Podsystem wykonawczy pozamilitarny

• Organy bezpieczeństwa publicznego

• Organy ścigania

• Służby specjalne

• Inspekcje i organy kontroli

• Wymiar sprawiedliwości

• Ochrona i kontrola granic

• Zarządzanie kryzysowe

• System ratowniczo-gaśniczy

• Samorządowe formacje porządkowe

• Prywatne podmioty gospodarcze

Zagrożenie bezpieczeństwa państwa - definicja

splot zdarzeń wewnętrznych lub w stosunkach międzynarodowych, w którym z dużym prawdopodobieństwem może nastąpić ograniczenie lub utrata warunków do niezakłóconego bytu bądź naruszenie lub utrata suwerenności państwa.

Kategorie zagrożeń

Militarne - obejmują użycie lub groźbę użycia siły militarnej przez podmioty prawa międzynarodowego:

• demonstracja sił,

• dywersja,

• blokada,

• szantaż,

• prowokacja,

• incydent graniczny,

• ograniczone użycie środków przemocy zbrojnej,

• zbrojne starcie graniczne.

Ekonomiczne - dotyczą problematyki produkcji, wymiany i rozdziału różnych dóbr w państwie oraz racjonalnego nimi dysponowania. np.:

• niskie tempo rozwoju gospodarczego, pogłębiające dysproporcje w rozwoju ekonomicznym w stosunku do innych państw,

• ograniczenie dostępu do rynku wewnętrznego innych państwa środków i zasobów naturalnych,

• utrata rynku zbytu,

• egoizm ekonomiczny rozwiniętych państw świata i międzynarodowych koncernów,

• niszczenie i zakłócanie pracy sieci informacyjnych,

• powstawanie stref głodu i ubóstwa,

• embargo, blokada gospodarcza i dyskryminacja gospodarcza.

Społeczne - odnoszą się do wszystkiego, co zagraża utratą życia i zdrowia, tożsamości narodowej i etnicznej poszczególnych społeczności. Np.:

• naruszenie praw człowieka,

• uprzedzenia kulturowe i religijne,

• nacjonalizm, szowinizm, ksenofobia, fundamentalizm religijny,

• patologie społeczne,

• masowe migracje,

• alienacja społeczna,

• dewaluacja wartości ludzkich,

• katastrofy i kataklizmy.

Ekologiczne - odnoszą się do funkcjonowania żywej przyrody oraz warunków życia człowieka w środowisku i trwałego rozwoju narodu. Zagrożenia mogą być spowodowane zarówno przez działalność człowieka jak i czynniki naturalne:

• niekontrolowaną eksploatację zasobów narodowych,

• masowe zanieczyszczenie wody, powietrza,

• brak gospodarki odpadami komunalnymi, przemysłowymi,

• stosowanie niebezpiecznych technologii przemysłowych,

• katastrofy naturalne i przemysłowe,

• naruszenie stosunków wodnych w środowisku.

Kultura strategiczna - definicja

• „zbiór ogólnych sądów, postaw i wzorców zachowań związanych ze strategią nuklearną, który osiągnął stan względnej trwałości, właściwej raczej sferze kultury niż czystej polityki”
  Jack Snyder, The Soviet Strategic Culture, Santa Monica 1977

• „przekonania i założenia określające przyjmowane zasady zachowań wojskowych w stosunkach międzynarodowych - przede wszystkim dotyczących decyzji o podjęciu działań zbrojnych, preferencji co do sposobu prowadzenia wojny oraz dopuszczalnego podczas wojny poziomu ofiar”
  S.P. Rosen, Military Effectiveness: Why Society Matter, International Security, Spring 1995

• „utrwalone, przekazywane społecznie idee, postawy, tradycje, zwyczaje i preferowane metody , które są mniej lub bardziej specyficzne dla określonej, umiejscowionej geograficznie wspólnoty bezpieczeństwa cechującej się wyjątkowym doświadczeniem historycznym”
  Colin S. Gray, Modern Strategy, Oxford 1999

Kultura strategiczna - podłoże

• Studia nad kulturą (Benedict, Mead, Levi-Strauss; Almond i Verba

• Refleksja nad „narodowym sposobem walki” (Liddell Hart, The British Way in Warfare, 1941; Benedict, Chryzantema i miecz, 1946, Weigley, The American Way of War, 1973; Snyder, The Soviet Strategic Culture, 1977)

• Teorie cywilizacyjne (Booth, Strategy and Ethnocentrism, 1979; Hanson, The Western Way of War, 1989)

• Sztuka wojny (Sun Zi, Kautilija, Tucydydes, Clausewitz)

Kultura strategiczna - źródła

• Materialne (geografia, klimat, bogactwa naturalne, ludność, technologia, arsenał wojskowy)

• Polityczne (tradycja polityczna, ustrój, normy, instytucje, rządzenie, polityka zagraniczna)

• Ekonomiczne (potencjał gospodarczy, struktura gospodarki, aktywność międzynarodowa, zdolności rozwojowe)

• Kulturowe (doświadczenie historyczne, mity i symbole, poczucie tożsamości, wiedza)

Kultura strategiczna - nośniki

• organizacje międzynarodowe

• władze państwowe (prezydent, rząd, parlament)

• elity

• jednostki (przywódcy)

• klasy

• biurokracja

• instytucje społeczne

• masy

Kultura strategiczna - skutki

• „kultura wojny”

• sposób prowadzenia wojny

• identyfikacja zagrożeń

• globalna kultura strategiczna

• narodowe kultury strategiczne

• planowanie strategiczne (zdolność przewidywania)

---