Groby i ich wyposażenie w starożytnym Egipcie

OKRES PREDYNASTYCZNY IV tys. p.n.e.

-odnalezione groby mieszkańców osad najczęściej miały owalny kształt, ściany i stropy wzmocnione drewnem i matami. Zmarłych grzebano w pozycji skurczonej, z głową skierowaną na południe i twarzą zwróconą na zachód.

-groby w kształcie wykopywanych dołów, do których wkładano zwłoki

- Informacji o życiu codziennym dostarczają odnalezione w grobach naczynia, ozdoby, narzędzia pokryte malowidłami i płaskorzeźbami. Za najcenniejsze uważane są odnalezione palety do rozcierania barwników. Ceramika odkryta w grobach wykonana z rzecznego syltu (muł nilowy) była wypalona na kolor czerwony lub czarny.

- Najstarsze grobowce władców, nazywane mastabami, miały przekrój trapezu, a ich prostokątna podstawa była usytuowana dłuższą osią na kierunku północ-południe. W części podziemnej znajdowały się komory. Mastaby wznoszone były z suszonej cegły, a powierzchnię zabezpieczano cienką warstwą wapna. Ukośny kształt mastab tłumaczy się naśladownictwem ścian domów budowanych z mułu, który miał tendencje do osuwania się i tworzenia w ten sposób lekko skośnych powierzchni. Strona zewnętrzna dzielona była pionowymi framugami na wnęki. Układ wnęk najprawdopodobniej odpowiadał rozmieszczeniu komór wewnątrz mastaby. Na ścianie fasady umieszczano środkowe drzwi pomiędzy dwiema wieżami lub bastionami. U wejścia do mastab ustawiane były stele.

- Ważnym elementem wyposażenia grobowców były posągi oraz figurki tzw. uszebti, odgrywające rolę opiekunów i pomocników zmarłego. Posągi pokryte były licznymi hieroglifami. Zawierały one informacje o przedstawionej postaci, modlitwy, zaklęcia itp. Zwyczaj ten był kontynuowany przez cały okres trwania cywilizacji egipskiej. Do ciekawych znalezisk tego okresu należy paleta Narmera.

STARE PAŃSTWO

- grobowce królewskie w Abydos i Memfis- główne nekropolie

- zwyczaj budowania dla władców dwóch grobowców- jeden w Memfis, drugi w Abydos- jeden z nich był pozorny-cenotaf

- innowacje w grobach: dobudowano boczny korytarz do komory; rozbudowa części nadziemnej, w której zaczęto konstruować pomieszczenia

- Rozwój sztuki w Memfis w okresie III dynastii. W budownictwie na szeroką skalę zaczęto używać bloków kamienia wapiennego i granitu. W początkowym okresie monumentalna architektura naśladuje formy wypracowane przez budowle wznoszone z cegły i drewna. Piramidy schodkowe, nowe dekoracje fryzu (fryz kobr mających chronić władcę przed złymi mocami).

- kolumny i filary stylizowane na kształt pni i łodyg roślin, o głowicach naśladujących formę kwiatu lotosu lub liści palmowych.

- piramida staje się obowiązkowa formą królewskiego grobowca

- Zespół Dżesera w Sakkara- III dyn. Imhotep: cały zespół otoczony murami z niszami i występami, brama= wejście; sala procesyjna (kolumny wsparte i ścianę); poprzeczny westybul w zach końcu sali; 3 tarasy na dziedzińcu; piramida=centrum zespołu; kolumienki papirusowe

- w IV dyn pojawił się schemat budowli otaczających piramidę:

• dolna świątynia- przy przystani, nad kanałem prowadzącym do Nilu, początek uroczystości pogrzebowych

• piramida

• świątynia właściwa- wsch strona piramidy

• rampa od dolnej do właściwej świątyni

• IV dyn rozpowszechniła „styl surowy” - kamienne ściany bez reliefów ani inskrypcji- wypolerowane i gładkie, podpory o przekroju kwadratowym lub prostokątnym

• najbardziej znane piramidy: Cheopsa, Chefrena i Mykerinosa.

ŚREDNIE PAŃSTWO

-pomimo powrotu do wzorów klasycznych, architektura i rzeźba Egiptu różnią się od tych z poprzedniego okresu. Zaniechano budowy mastab, kontynuowano wznoszenie piramid z cegły i kamienia oraz rozwinięto budowę grobowców kutych w skale. Przykładem grobowców kutych w skale jest grobowiec króla Mentuhotepa-Nebheperte (władcy, który ponownie zjednoczył Egipt), wybudowany w Deir el-Bahari, w tej samej dolinie, w której później powstał sławny grobowiec królowej Hatszepsut. Grobowiec króla Mentuhotepa-Nebheperte zbudowany jest z dwóch rozległych tarasów będących świątynią grobową. Tarasy, połączone ukośną rampą, obiegały portyki z filarami. Świątynia przylegała do ściany masywu skalnego. Przed nią, od strony Nilu, zbudowany był dziedziniec porośnięty drzewami i ozdobiony posągami króla. Obok świątyni, po zachodniej stronie umieszczono sześć kaplic małżonek króla i kapłanek bogini Hathor. Groby ich znajdują się na dziedzińcu. Do komory grobowej prowadził długi korytarz. Sama komora była wykonana z bloków granitowych i ozdobiona reliefami. Zachowane fragmenty pokazują sceny polowań na zwierzęta pustynne i ptactwo, łowienie ryb, wojny oraz obrzędy kultowe.

- wprowadzenie nowego typu kolumn w budownictwie sakralnym, o głowicach stylizowanych na kształt otwartych lub zamkniętych pąków papirusu, a także tzw. kolumny prodoryckie, czyli takie, których trzony nie naśladują elementów roślinnych. Pierwsze kolumny tego typu zastosowano co prawda przy budowie piramidy Dżesera, jako kolumny kanelurowane, ale do szerszego zastosowania doszło dopiero w tym okresie

- w architekturze tego okresu wyróżniają się dwie szkoły: memficka - prezentująca styl klasyczny, oraz tebańska - o pewnych uproszczeniach i jednocześnie większej swobodzie kompozycji.

NOWE PAŃSTWO

- wykształcił się monumentalny kanon świątyń egipskich. Wybudowane wcześniej świątynie są rozbudowywane. Wcześniejsze fragmenty są burzone, a odzyskany materiał wykorzystywany ponownie. Do świątyń prowadzą monumentalne aleje procesyjne z szeregami posągów sfinksów ustawionych po obu stronach. Wejście na dziedziniec obramowane jest z dwóch stron potężnymi pylonami. Dalej mogli wejść tylko kapłani i dostojnicy. Pokrywano je bogatymi reliefami opowiadającymi o czynach faraonów zwyciężających wroga i oddających cześć bogom. Przed pylonami ustawiano potężne posągi faraonów. Za pylonami rozpościerał się obszerny czworokątny dziedziniec, otoczony portykami. Było to miejsce odprawiania publicznych ceremonii (lud obserwował je z placu przed pylonami). W głębi budowano zazwyczaj salę hypostylową, za nią salę ofiarną z ołtarzem i salę pojawień. W drzwiach sali pojawień ukazywał się posąg bóstwa w tzw. barce kultowej. Za salą pojawień znajdowało się sanktuarium, w którym przechowywano posąg bóstwa. Do zespołu świątyń należała też sadzawka z krokodylami.

- grobowe kute w skale. Oddzielono miejsce pochówku od świątyni grobowej. Komora grobowa, wykuta w skale u podnóża góry, była połączona z świątynią grobową długim, podziemnym korytarzem.

- nowy typ głowic, tzw. kompozytowy- na kapitelu głowa Hathor skierowana na 4 strony

- studium portretu królowej Nefertiti oraz złota Maska Tutanchamona

- zabytki tego okresu w Tebach: świątynia w Luksorze, zespół świątyń w Karnaku, w Tebach Zachodnich: grobowce kute w skale, np. Hatszepsut, grobowce w Dolinie Królów i Dolinie Królowych.

OKRES PTOLEMEJSKI

- wpływy greckie

- Aleksandria głównym ośrodkiem kultury

---