Szkoła Aspirantów

Państwowej Straży Pożarnej

w Poznaniu

MATERIAŁY SZKOLENIOWE

Szkolenie dla osób wykonujących czynności z zakresu ochrony przeciwpożarowej.

praca zbiorowa

Poznań 2005

wszelkie prawa zastrzeżone

SPIS TREŚCI

1. Zasady organizacji ochrony przeciwpożarowej..................................................... 3

2. Zadania i obowiązki pracownika prowadzącego sprawy ochrony przeciwpożarowej.............................................................................................. 8

3. Podstawowe pojęcia dotyczące spalania i pożarów............................................... 9

4. Przeciwpożarowe wymagania budowlane............................................................. 11

5. Przeciwpożarowe zaopatrzenie w wodę................................................................ 46

6. Zabezpieczenia przeciwpożarowe instalacji i urządzeń technologicznych

oraz instalacji użytkowych................................................................................... 54

7. Środki gaśnicze. Gaśnice...........................................................................................64

8. Urządzenia przeciwpożarowe................................................................................. 75

9. Zapobieganie poważnym awariom przemysłowym………………………..... 81

10. Zasady organizacji i prowadzenia działań ratowniczo-gaśniczych..................... 86

11. Prowadzenie kontroli spełniania wymagań ochrony przeciwpożarowej w

zakładzie pracy..................................................................................................... 104

12. Metodyka prowadzenia szkoleń…………………………………......……...... 113

13. Wykorzystanie informatyki i literatury fachowej w procesie pozyskiwania informacji............................................................................................................. 116

14 Ustalanie przyczyn i okoliczności powstania pożarów………………………….. 121

15. Prace niebezpieczne pod względem pożarowym ………………………………. 128

1. ZASADY ORGANIZACJI OCHRONY PRZECIWPOŻAROWEJ.

Dariusz Markiewicz

___________________________________________________________________________

1.1. System prawny ochrony przeciwpożarowej w Polsce.

Organizację ochrony przeciwpożarowej w Rzeczypospolitej Polskiej określa ustawa z dnia 24 sierpnia 1991 r. o ochronie przeciwpożarowej (Dz. U. Nr 81, poz. 351 ze zm.) oraz przepisy wykonawcze wydane na podstawie delegacji ustawowej. Zgodnie z ustawową definicją ochrona przeciwpożarowa polega na realizacji przedsięwzięć mających na celu ochronę życia, zdrowia, mienia lub środowiska przed pożarem, klęską żywiołową lub innym miejscowym zagrożeniem poprzez:

a) zapobieganie powstawaniu i rozprzestrzenianiu się pożaru, klęski żywiołowej lub innego miejscowego zagrożenia;

b) zapewnienie sił i środków do zwalczania pożaru, klęski żywiołowej lub innego miejscowego zagrożenia;

c) prowadzenie działań ratowniczych.

Jak wynika z definicji ochrona przeciwpożarowa nie odnosi się jedynie do ochrony przed pożarami, lecz obejmuje swoim zakresem niemal wszystkie aspekty bezpieczeństwa publicznego.

Ustawodawca w art. 2 ustawy zawarł tzw. słowniczek w którym zgodnie z zasadami wykładni wyjaśnił sens i znaczenie poszczególnych zwrotów w kontekście realizacji zadań ustawowych.

Za realizację polityki państwa w zakresie ochrony przeciwpożarowej odpowiada Minister Spraw Wewnętrznych i Administracji, który pełni również zwierzchni nadzór nad funkcjonowaniem krajowego systemu ratowniczo-gaśniczego.

W zakresie ustalonym przez Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji zadania ochrony przeciwpożarowej realizują również inni ministrowie, wojewodowie, organy gminy - w stosunku do budynku, obiektu lub terenu oraz jednostek organizacyjnych im podległych lub przez nich nadzorowanych oraz podmiotów gospodarczych, dla których są organami założycielskimi, a w stosunku do polskich placówek zagranicznych - kierownicy tych placówek.

Centralnym organem administracji rządowej w sprawach ochrony przeciwpożarowej oraz organizacji krajowego systemu ratowniczo-gaśniczego jest Komendant Główny Państwowej Straży Pożarnej.

Na obszarze województwa lub powiatu wojewoda lub odpowiednio starosta koordynują funkcjonowanie systemu i kontrolują wykonywanie wynikających stąd zadań, a w sytuacjach nadzwyczajnych zagrożeń życia, zdrowia lub środowiska kierują tym systemem. Zadania te wykonują przy pomocy zespołów do spraw ochrony przeciwpożarowej i ratownictwa.

Wójt (burmistrz lub prezydent miasta) koordynuje funkcjonowanie krajowego systemu ratowniczo-gaśniczego na obszarze gminy w zakresie ustalonym przez wojewodę.

System ochrony przeciwpożarowej skupia następujące jednostki ochrony przeciwpożarowej:

• jednostki organizacyjne PSP,

• jednostki organizacyjne wojskowej ochrony przeciwpożarowej,

• zakładowe straże pożarne,

• zakładowe służby ratownicze,

• gminne zawodowe straże pożarne,

• powiatowe (miejskie) zawodowe straże pożarne,

• terenowe służby ratownicze,

• ochotnicze straże pożarne,

• związek ochotniczych straży pożarnych,

• inne jednostki ratownicze,

• inne służby, inspekcje, straże, instytucje i inne podmioty, które dobrowolnie w drodze umowy cywilno-prawnej zgadzają się uczestniczyć w działaniach ratowniczych.

Jednostki organizacyjne Państwowej Straży Pożarnej enumeratywnie wymienia art. 8 ustawy z dnia 24 sierpnia 1991 r. o Państwowej Straży Pożarnej (Dz.U. Nr 88, poz. 400 ze zm.).

Minister właściwy do spraw wewnętrznych, a za jego zgodą inni ministrowie, wojewodowie, organy jednostek samorządu terytorialnego, instytucje, organizacje, osoby prawne lub fizyczne mogą tworzyć, przekształcać lub likwidować zakładowe straże pożarne, zakładowe służby ratownicze, gminne (miejskie) albo powiatowe (wiejskie) zawodowe straże pożarne, terenowe służby ratownicze lub inne jednostki ratownicze.

Organizację i szczegółowe zasady funkcjonowania zakładowej straży pożarnej, zakładowej służby ratowniczej, gminnej zawodowej straży pożarnej, terenowej służby ratowniczej oraz innych jednostek ratowniczych - określają osoby prawne lub fizyczne je tworzące, w porozumieniu i pod nadzorem komendanta wojewódzkiego Państwowej Straży Pożarnej właściwego ze względu na teren działania.

Realizacja zadań z zakresu ochrony przeciwpożarowej polega na nałożeniu stosownych obowiązków na osoby prawne, osoby fizyczne, organizacje lub instytucje korzystające ze środowiska przyrodniczego, budynku, obiektu lub terenu.

Ustanowione zadania i obowiązki w zakresie ochrony przeciwpożarowej podlegają ustawowej kontroli przez właściwe miejscowo i rzeczowo organy państwowe.

Prawo do przeprowadzania czynności kontrolno-rozpoznawczych z zakresu ochrony przeciwpożarowej mają uprawnieni strażacy pełniący służbę w Państwowej Straży Pożarnej oraz osoby uprawnione przez komendanta wojewódzkiego Państwowej Straży Pożarnej. Osoby te są upoważnione w przypadku stwierdzenia naruszeń przepisów pożarowych do nakładania kary grzywny w postępowaniu mandatowym.

W obowiązującym systemie prawnym odpowiedzialność za bezpieczeństwo pożarowe uregulowana jest przede wszystkim w kodeksie wykroczeń oraz kodeksie karnym. Zakres tej odpowiedzialności zależy w szczególności od rodzaju zaniedbań, ich skutków bądź konsekwencji.

1.2. Organizacja ochrony przeciwpożarowej w zakładzie pracy.

Sprawnie funkcjonujący system ochrony przeciwpożarowej w zakładzie pracy, firmie czy instytucji jest gwarancją prawidłowego wykonywania nałożonych obowiązków z zakresu ochrony przeciwpożarowej. Niezwykle istotną kwestią jest właściwe jego zorganizowanie.

Warunkami koniecznymi dla prawidłowego zorganizowania systemu w danej jednostce organizacyjnej są przede wszystkim:

• powszechność w zakresie stosowania obowiązujących przepisów,

• znajomość obowiązujących przepisów,

• właściwie sprawowany nadzór nad stosowaniem obowiązujących przepisów, nakazów oraz przyjętych zasad postępowania.

Z uwagi na różnorodność działających zakładów, charakter ich działalności, rodzaje produkcji, technologie wykorzystywane w produkcji, wielkość, zagrożenie pożarowe itp. nie jest możliwe ustalenie modelowego wzorca ochrony przeciwpożarowej dla danego zakładu pracy.

W odróżnieniu od ustalonych zasad dotyczących tworzenia jednostek ratowniczo gaśniczych nie ma obecnie ustalonych jednolitych zasad powoływania i tworzenia innych jednostek ochrony przeciwpożarowej czy służb ratowniczych.

Decyzja o utworzeniu jednostki ochrony przeciwpożarowej bądź służby ratowniczej powinna być podjęta po uprzednim przeprowadzeniu analizy ryzyka pożaru czy też innego zagrożenia miejscowego.

Do prowadzenia spraw ochrony przeciwpożarowej mogą być tworzone:

• stanowiska pracy jedno lub wieloosobowe,

• straże pożarne czy służby ratownicze,

• komisje, zespoły i inne organy o charakterze opiniodawczym i doradczym,

• przeciwpożarowe pogotowia kadrowe,

• inne zespoły i służby wg potrzeb i uznania właściciela, zarządcy bądź użytkownika budynku, obiektu lub terenu.

Z uwagi na zakres podmiotowy rozporządzenia MSWiA z dnia 8 grudnia 1998 r. w sprawie wymagań w zakresie kwalifikacji zawodowych oraz dotyczących warunków fizycznych i psychicznych osób zatrudnionych w jednostkach ochrony przeciwpożarowej, a także w zakresie kwalifikacji zawodowych osób wykonujących czynności z zakresu ochrony przeciwpożarowej (Dz.U. Nr 159, poz. 1050) oraz uczestnictwo w kursie osób, które prowadzą sprawy z zakresu ochrony ppoż. (które z reguły wykonują czynności w charakterze inspektorów ds. przeciwpożarowych) należy podkreślić, iż osoby te mają kompetencję wyłącznie do wykonywania czynności w zakresie wynikającym z art. 4 ust. 1 ustawy o ochronie przeciwpożarowej.

Jednakże za bezpieczeństwo pożarowe zakładu pracy, zawsze odpowiedzialny jest właściciel firmy, który ostatecznie podejmuje decyzję o obowiązującym w danym zakładzie pracy systemie ochrony przeciwpożarowej.

1.3. System przepisów dotyczący zabezpieczeń przeciwpożarowych obiektów i terenów.

Zgodnie z art. 87 pkt. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej źródłami obowiązującego prawa (oprócz Konstytucji oraz ratyfikowanych umów międzynarodowych) są ustawy i rozporządzenia. Konstytucja zezwala na wydawanie zarządzeń z tym jednak zastrzeżeniem, iż nie mogą one stanowić podstawy decyzji wobec obywateli, osób prawnych oraz innych podmiotów.

W obowiązującym systemie źródeł prawa z zakresu ochrony przeciwpożarowej wyróżnić należy:

• Ustawy.

• Rozporządzenia.

• Polskie Normy.

1.4. Podstawowe zadania i obowiązki właściciela lub zarządcy obiektów lub terenów w zakresie ochrony przeciwpożarowej.

Realizacja zadań w systemie ochrony przeciwpożarowej polega na nałożeniu stosownych obowiązków na osoby prawne i fizyczne, określone w sposób zasadniczy w aktach normatywnych takich jak ustawy oraz bardziej szczegółowo w przepisach wykonawczych rangi rozporządzenia, a także wytycznych.

Podstawowym aktem prawnym regulującym zadania z zakresu ochrony ppoż. jest ustawa z 24 sierpnia 1991 r. o ochronie przeciwpożarowej. Art. 3 ust. 1 ustawy formułuje powszechny obowiązek stosowania się do zasad ochrony przed pożarami dla wszystkich podmiotów korzystających ze środowiska, budynku, obiektu lub terenu. W dalszych zapisach ustawa wymienia enumeratywnie podstawowe obowiązki jakie należą do właścicieli, użytkowników, bądź zarządzających w zakresie zapewnienia ochrony przed pożarami lub innymi miejscowymi zagrożeniami.

Tymi podstawowymi wymienionymi w ustawie obowiązkami są:

1. Przestrzeganie przeciwpożarowych wymagań budowlanych i technologicznych (art. 4 ust. 1 pkt 1).

Obowiązek ten obejmuje cały proces inwestycyjny (projektowanie, wykonawstwo, przekazywanie do użytkowania, użytkowanie, eksploatacje, modernizacje itp.) - określony jest w szeregu przepisach, normach, wytycznych, instrukcjach. W realizacji tego obowiązku istotnym elementem warunkującym spełnienie wymogów ochrony ppoż. jest współpraca z Komendą Powiatową Państwowej Straży Pożarnej i innymi organami administracji państwowej np. organem nadzoru architektoniczno-budowlanym.

2. Zobowiązanie do wyposażania budynku, obiektu lub terenu w sprzęt pożarniczy i ratowniczy oraz środki gaśnicze zgodnie z zasadami określonymi w odrębnych przepisach (art. 4 ust. 1 pkt 2).

Przepisem podstawowym regulującym tą kwestię jest rozporządzenie ministra spraw wewnętrznych z dnia 3 listopada 1992 r. w sprawie ochrony przeciwpożarowej budynków, innych obiektów budowlanych i terenów. Rozporządzenie to zobowiązuje jednocześnie do poddawania powyższego sprzętu i urządzeń badaniom technicznym oraz do przeprowadzania konserwacji i napraw.

3. Zapewnienie osobom przebywającym w budynku, obiekcie lub na terenie bezpieczeństwa i możliwości ewakuacji, czyli stworzenie odpowiednich warunków, zapewniających człowiekowi w przypadku wystąpienia zagrożeń, względne bezpieczeństwo jego życia, zdrowia lub mienia (art. 4 ust. 1 pkt. 3).

4. Przygotowanie budynku, obiektu lub terenu do prowadzenia akcji ratowniczej (art. 4 ust. 1 pkt 4).

Chodzi przede wszystkim o zapewnienie odpowiednich dróg dojazdowych do budynków i obiektów, a także źródeł przeciwpożarowego zaopatrzenia wodnego do celów gaśniczych.

5. Zapoznanie pracowników z przepisami przeciwpożarowymi (art. 4 ust. 1 pkt 4a).

Znajomość zagadnień przeciwpożarowych i przygotowanie pracowników na wypadek wystąpienia zagrożeń możliwe jest przez prowadzenie odpowiednich szkoleń. Z powodu braku regulacji prawnych w zakresie przeciwpożarowych szkoleń pracowniczych należy posiłkować się rozporządzeniem ministra pracy i polityki socjalnej z dnia 28 maja 1996 r. w sprawie szkolenia w dziedzinie bhp, które w sposób ogólny porusza problematykę szkoleń przeciwpożarowych.

6. Ustalenie sposobu postępowania na wypadek powstania pożaru, klęski żywiołowej lub innego miejscowego zagrożenia (art. 4 ust. 1 pkt 5).

Wykonanie tego obowiązku następuje poprzez opracowanie stosownych instrukcji, planów działań ratowniczych, określenia zasad postępowania na wypadek pożaru czy zagrożenia.

7. Zobowiązanie do założenia urządzeń sygnalizacyjno-alarmowych i połączenia ich z najbliższą jednostką Państwowej Straży Pożarnej o ile w budynku, obiekcie lub na terenie nie działa własna jednostka ratownicza (art. 5 ust. 1).

Obowiązek ten dotyczy takich obiektów czy budynków, które zostały określone w wykazie zawartym w rozporządzeniu ministra spraw wewnętrznych z dnia 3 listopada 1992 r.

8. Zobowiązanie do uwzględnienia przy zagospodarowywaniu i uzbrajaniu terenu oraz zapewnieniu zgodności dokumentacji projektowej z wymaganiami ochrony przeciwpożarowej (art. 6 ust. 1 i 2).

Obowiązek spełnienia wymogów ochrony przeciwpożarowej dotyczy także wytwórców i użytkowników maszyn, urządzeń i innych wyrobów (art. 6 ust. 3 i 4), a także oddawania do użytkowania nowego obiektu albo wprowadzania na rynek np. nowych wyrobów (art. 6 ust. 5).

9. Zobowiązanie do wprowadzania do obrotu i stosowania wyrobów służących do ochrony przeciwpożarowej wyłącznie na podstawie certyfikatu zgodności w rozumieniu przepisów o badaniach i certyfikacji.

10. Nakaz do niezwłocznego zawiadomienia osoby znajdującej się w strefie zagrożenia oraz jednostki ochrony przeciwpożarowej bądź policji lub wójta albo sołtysa w przypadku zauważenia pożaru, klęski żywiołowej lub innego miejscowego zagrożenia (art. 9).

2. ZADANIA I OBOWIĄZKI PRACOWNIKA PROWADZĄCEGO SPRAWY OCHRONY PRZECIWPOŻAROWEJ

Dariusz Markiewicz

___________________________________________________________________________

Podstawą sprawnie funkcjonującego systemu ochrony przeciwpożarowej w każdym zakładzie pracy, firmie czy instytucji jest jego właściwe zorganizowanie. Uzależnione jest ono od rodzaju zakładu, charakterem jego działalności, rodzaju produkcji, technologii, wielkości itp.

Do prowadzenia spraw ochrony przeciwpożarowej mogą być tworzone m.in. stanowiska pracy jedno i wieloosobowe, powierzane osobom nie zatrudnionym w jednostkach ochrony ppoż., a wykonujących czynności z tego zakresu, polegające na zapobieganiu i rozprzestrzenianiu się pożaru, klęski żywiołowej i innego miejscowego zagrożenia. Osoby te są z reguły specjalistami ds. ochrony przeciwpożarowej w firmach, instytucjach czy zakładach pracy.

Osoby wykonujące czynności wyłącznie w zakresie wynikającym z art. 4 ust. 1 ustawy o ochronie przeciwpożarowej realizują w imieniu zarządzającego obiektem zadania dotyczące:

• przestrzegania przeciwpożarowych wymagań budowlanych, instalacyjnych i technologicznych,

• wyposażania budynku, obiektu lub terenu w sprzęt pożarniczy i ratowniczy oraz środki gaśnicze zgodnie z przepisami,

• zapewnienia osobom przebywającym w budynku bezpieczeństwa i możliwość ewakuacji,

• przygotowania budynku do prowadzenia akcji ratowniczej,

• zaznajamiania pracowników z przepisami przeciwpożarowymi,

• ustalania sposobów postępowania na wypadek powstania pożaru.

Osoby te z reguły wykonują czynności w charakterze inspektorów d/s przeciwpożarowych bezpośrednio w zakładach pracy. Ich rolą jest realizowanie zadań i obowiązków z zakresu ochrony przeciwpożarowej oraz kierowanie i tworzenie rozwiązań organizacyjno-technicznych na rzecz bezpieczeństwa pożarowego. Zakres ich zadań i czynności jest różny w zależności od specyfiki obiektu, terenu itp. oraz od rodzaju i wielkości zagrożeń, a także obowiązków wynikających z nadzoru właścicielskiego właścicieli, zarządców i użytkowników określonych przepisami prawa.

3. Podstawowe pojęcia dotyczące spalania i pożarów.

Urszula Fietz-Strychalska

___________________________________________________________________________

3.1. Podstawy fizykochemii spalania.

Spalanie jest to proces fizykochemiczny wzajemnego oddziaływania materiału palnego (paliwa) i powietrza (utleniacza) charakteryzujący się wydzielaniem ciepła i światła. Aby zaistniał proces spalania płomieniowego muszą być spełnione ściśle określone warunki :

• obecność paliwa (w odpowiedniej ilości),

• obecność utleniacza (o odpowiednim stężeniu),

• obecność źródła ciepła (o odpowiedniej mocy lub temperaturze),

• obecność w płomieniu pośrednich produktów (rodników) warunkujących ciągłość spalania: produkty te tworzą się w przestrzeni objętej spalaniem.

3.2. Mechanizmy spalania gazów, cieczy i ciał stałych litych i rozdrobnionych.

Gazy - spalają się objętościowo z wydzielaniem produktów całkowitego spalania tzn., że w produktach spalania najczęściej występują CO₂ i para wodna. Mogą spalać się w sposób dyfuzyjny i kinetyczny.

Ciecze - spalają się wtedy gdy nad powierzchnią cieczy znajduje się zdolna do spalenia mieszanina par cieczy z powietrzem.

Materiał stały - palność organicznego ciała stałego jest cechą materiału, oznaczającą iż w danej temperaturze produkty termicznego rozkładu utleniają się aż do wystąpienia spalania. Spalanie materiałów jest poprzedzone ich rozkładem termicznym.

Materiał stały rozdrobniony - pyły są to układy dyspersyjne, w których fazą rozproszoną jest ciało stałe a fazą rozpraszającą gaz. Pyły spalają się w sposób wybuchowy podobny do gazów różnią się zasadniczo pod względem właściwości fizyko-chemicznych.

3.3. Klasy temperaturowe:

Max. temp. powierzchni

• T1 450 ⁰C

• T2 300 ⁰C

• T3 200 ⁰C

• T4 135 ⁰C

• T5 100 ⁰C

• T6 85 ⁰C

3.4. Najważniejsze parametry dotyczące procesu spalania

Paliwo - nazywa się materiał palny, który zdolny jest do utleniania w obecności utleniacza.

Źródło ciepła - bodziec energetyczny jest to dowolny impuls cieplny mający niezbędny zapas energii cieplnej do zapoczątkowania reakcji spalania.

Samozapalenie - jest to proces samorzutnego nagrzewania się materiałów palnych zachodzący w wyniku egzotermicznej reakcji pomiędzy materiałem palnym a utleniaczem.

Samonagrzewanie - poprzedza samozapalenie i jest to proces charakteryzujący się tym, że temperatura układu palnego podwyższa się w wyniku generacji ciepła wewnątrz samego układu niezależnie od dopływu strumienia ciepła z zewnątrz. Samonagrzewaniu ulegają takie materiały jak :siano, słoma, wszelkiego rodzaju ziarno, węgiel (rozdrobniony ), oleje roślinne, torf, związki chemiczne jak sód, fosfor biały, siarczki, itp.

Temperatura zapłonu - najniższa temperatura cieczy palnej, przy której ciało zdolne jest do wyemitowania takiej ilości palnych par, które zmieszane z utleniaczem zdolne są do zapalenia na krótką chwilę od bodźca przesuniętego nad jego powierzchnią.

Temperatura zapalenia - jest to najniższa temperatura materiału, który ogrzewany strumieniem ciepła dostarczonym z zewnątrz w wyniku rozkładu termicznego wydziela palną fazę lotną o stężeniu umożliwiającym jego zapalenie tzn. samorzutne pojawienia się płomienia.

Granica zapalności (wybuchowości) - należy rozumieć minimalną (dolną granicę) lub maksymalną (górną granicę) zawartości składnika palnego w mieszaninie z powietrzem przy której zapłon jest już (jeszcze) możliwy.

Strefa zagrożenia wybuchem - przestrzeń w której w każdym jej punkcie istnieje zagrożenie wybuchem.

Mieszanina wybuchowa - mieszanina stechiometryczna która zapala się od bodźca energetycznego.

3.5. Fazy rozwoju pożaru

• Faza pierwsza - okres wzrostu pożaru zwany fazą przed rozgorzeniową.

• Faza druga-okres w pełni rozwiniętego pożaru nazywany fazą po rozgorzeniową pożaru.

• Faza trzecia - okres gaśnięcia pożaru. W fazie tej obserwuje się spadek temperatury pożaru w czasie.

3.6. Przyczyny powstawania pożarów:

• nieostrożność ludzi

• urządzenia elektryczne, mechaniczne

• urządzenia ogrzewcze, oświetleniowe i kominowe

• procesy technologiczne

• samozapalenie

• wyładowania elektryczności statycznej

• podpalenia

4. PRZECIWPOŻAROWE WYMAGANIA BUDOWLANE I DROGI POŻAROWE.

Artur Hetmann

___________________________________________________________________________

4. Podstawowe normy prawne dotyczące przeciwpożarowych wymagań budowlanych.

1. Przepisy

1.Ustawa z dnia 24 sierpnia 1991 r. o ochronie przeciwpożarowej (Dz. U. z 2002 r. Nr 147, z późn. zm.).

2. Ustawa z dnia 7 lipca 1994 r. Prawo budowlane (Dz. U. z 2003 r. Nr 207, poz. 2016 z późn. zm.).

3. Ustawa z dnia 16 kwietnia 2004 r. o wyrobach budowlanych (Dz. U. Nr 92, poz. 881).

4. Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 16 czerwca 2003 r. w sprawie ochrony przeciwpożarowej budynków, innych obiektów budowlanych i terenów (Dz. U. Nr 121, poz. 1138).

5. Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 16 czerwca 2003 r. w sprawie uzgadniania projektu budowlanego pod względem ochrony przeciwpożarowej (Dz. U. Nr 121, poz. 1137).

6. Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 16 czerwca 2003 r. w sprawie przeciwpożarowego zaopatrzenia w wodę oraz dróg pożarowych (Dz. U. Nr 121, poz. 1139).

7. Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 12 kwietnia 2002 roku w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie (Dz. U. Nr 75 poz. 690, z późn. zm.).

8. Rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 3 lipca 2003 r. w sprawie szczegółowego zakresu i formy projektu budowlanego (Dz. U. Nr 120, poz. 1133).

9. Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 16 sierpnia 1999 r. w sprawie warunków technicznych użytkowania budynków mieszkalnych. (Dz. U. Nr 74, poz. 836).

2. Normy

1. PN-92/N-01255 Barwy bezpieczeństwa i znaki bezpieczeństwa

2. PN-92/N-01256.01 Znaki bezpieczeństwa. Ochrona przeciwpożarowa

3. PN-92/N-01256.02 Znaki bezpieczeństwa. Ewakuacja

4. PN-N-01256-4:1997 Znaki bezpieczeństwa. Techniczne środki przeciwpożarowe

5. PN-N-01256-5:1998 Znaki bezpieczeństwa. Zasady umieszczania znaków bezpieczeństwa na drogach ewakuacyjnych i drogach pożarowych

6. PN-EN 60849:2001 Dźwiękowe systemy ostrzegawcze

7. PN-B-02852:2001 Ochrona przeciwpożarowa budynków. Obliczanie gęstości obciążenia ogniowego oraz wyznaczanie względnego czasu trwania pożaru

8. PN-B-02877-2:1998 Ochrona przeciwpożarowa budynków. Instalacje grawitacyjne do odprowadzania dymu i ciepła. Klapy dymowe. Wymagania i metody badań

9. PN-B-02877-4:2001 Ochrona przeciwpożarowa budynków. Instalacje grawitacyjne do odprowadzania dymu i ciepła. Zasady projektowania

4.1. Podstawowe definicje.

Obiekt budowlany jest to:

• budynek wraz z instalacjami i urządzeniami technicznymi,

• budowla stanowiąca całość techniczno-użytkową wraz z instalacjami i urządzeniami,

• obiekt małej architektury.

Budynek - jest to taki obiekt budowlany, który jest trwale związany z gruntem, wydzielony z przestrzeni za pomocą przegród budowlanych oraz posiada fundamenty i dach.

Element budowlany - wyrób z materiału lub materiałów budowlanych stosowany do wykonania budynku lub elementu budowli..

Bezpieczeństwo pożarowe budynku - zespól cech związanych z usytuowaniem budynku, zastosowanymi rozwiązaniami architektonicznymi, zastosowanymi materiałami i elementami oraz wyposażeniem w środki techniczne wpływające na ograniczenie możliwości powstania pożaru, jego rozwoju i skutków.

Bezpieczeństwo pożarowe konstrukcji - zdolność konstrukcji budynku o określonym sposobie użytkowania do spełnienia w określonym czasie trwania pożaru, wymagań dotyczących nośności i/lub odkształceń zarówno całej konstrukcji jak i poszczególnych jej elementów

Zagrożenie pożarowe - prawdopodobieństwo (możliwość) wybuchu pożaru.

Klasa toksyczności pożarowej - określenie przyporządkowujące materiał do odpowiedniej grupy ze względu na toksyczność pożarową w określonych warunkach badania i według umownego podziału.

Toksyczność pożarowa - właściwości toksyczne produktów spalania w zależności od wskaźnika toksymetrycznego. Materiały dzieli się na:

• bardzo toksyczne,

• toksyczne,

• umiarkowanie toksyczne.

Klasy dymotwórczości - określenie przyporządkowujące materiał do odpowiedniej grupy ze względu na dymotwórczość, w określonych warunkach badań i wg umownego podziały.

W zależności od wielkości wskaźników materiały dziali się na:

• materiały o małej intensywności dymienia,

• materiały o średniej intensywności dymienia,

• materiały intensywnie dymiące

4.2. Wymagania podstawowe dla budynków.

Obiekt budowlany należy projektować, budować, użytkować i utrzymywać zgodnie z przepisami, w tym techniczno-budowlanymi, obowiązującymi Polskimi Normami oraz zasadami wiedzy technicznej, w sposób zapewniający spełnienie wymagań podstawowych dotyczących w szczególności:

• bezpieczeństwa konstrukcji,

• bezpieczeństwa pożarowego,

• bezpieczeństwa użytkowania,

• odpowiednich warunków higienicznych i zdrowotnych oraz ochrony środowiska,

• ochrony przed hałasem i drganiami,

• oszczędności energii i odpowiedniej izolacyjności cieplnej przegród,

Bezpieczeństwo pożarowe budynku - zespól cech związanych z usytuowaniem budynku, zastosowanymi rozwiązaniami architektonicznymi, zastosowanymi materiałami i elementami oraz wyposażeniem w środki techniczne wpływające na ograniczenie możliwości powstania pożaru, jego rozwoju i skutków.

Budynek i urządzenia z nim związane powinny być zaprojektowane i wykonane w sposób zapewniający w razie pożaru:

• nośność konstrukcji przez wymagany czas,

• ograniczenie rozprzestrzeniania się ognia i dymu w budynku,

• ograniczenie rozprzestrzeniania się pożaru na sąsiednie budynki,

• możliwość ewakuacji ludzi,

• bezpieczeństwo ekip ratowniczych.

4.3. Podział budynków z uwagi na przeznaczenie i sposób użytkowania.

Budynki oraz części budynków, z uwagi na przeznaczenie i sposób użytkowania, dzieli się na:

• mieszkalne, zamieszkania zbiorowego i użyteczności publicznej charakteryzowane kategorią zagrożenia ludzi, określane dalej jako ZL,

• produkcyjne i magazynowe, określane dalej jako PM,

• inwentarskie (służące do hodowli inwentarza), określane dalej jako IN.

Wymagania dotyczące bezpieczeństwa pożarowego budynków oraz części budynków stanowiących odrębne strefy pożarowe, określanych jako PM, odnoszą się również do garaży, hydroforni, kotłowni, węzłów ciepłowniczych, rozdzielni elektrycznych, stacji transformatorowych, central telefonicznych oraz innych o podobnym przeznaczeniu.

Wymagania dotyczące bezpieczeństwa pożarowego budynków oraz części budynków stanowiących odrębne strefy pożarowe, określanych jako IN, odnoszą się również do takich budynków w zabudowie zagrodowej o kubaturze brutto nie przekraczającej 1500 m³, jak stodoły, budynki do przechowywania płodów rolnych i budynki gospodarcze.

4.4. Kategorie zagrożenia ludzi.

Budynki oraz części budynków, stanowiące odrębne strefy pożarowe, określane jako ZL, zalicza się do jednej lub do więcej niż jedna spośród następujących kategorii zagrożenia ludzi:

• ZL l - zawierające pomieszczenia przeznaczone do jednoczesnego przebywania ponad 50 osób nie będących ich stałymi użytkownikami, a nie przeznaczone przede wszystkim do użytku ludzi o ograniczonej zdolności poruszania się,

• ZL II - przeznaczone przede wszystkim do użytku ludzi o ograniczonej zdolności poruszania się, takie jak szpitale, żłobki, przedszkola, domy dla osób starszych,

• ZL III - budynki oraz strefy pożarowe przeznaczone do użyteczności publicznej, niezakwalifikowane do ZL I i ZL II, czyli budynek przeznaczony dla administracji publicznej, wymiaru sprawiedliwości, kultury, kultu religijnego, oświaty, szkolnictwa wyższego, nauki, opieki zdrowotnej, opieki społecznej i socjalnej, obsługi bankowej, handlu, gastronomii, usług, turystyki, sportu, obsługi pasażerów w transporcie kolejowym, drogowym, lotniczym lub wodnym, poczty lub telekomunikacji oraz inny ogólnodostępny budynek przeznaczony do wykonywania podobnych funkcji; za budynek użyteczności publicznej uznaje się także budynek biurowy i socjalny,

• ZL IV - mieszkalne,

• ZL V - zamieszkania zbiorowego, niezakwalifikowane do ZL I i ZL II, czyli budynek przeznaczony do okresowego pobytu ludzi poza stałym miejscem zamieszkania, takie jak hotel, motel, pensjonat, dom wypoczynkowy, schronisko turystyczne, schronisko socjalne, internat, dom studencki, budynek koszarowy, budynek zakwaterowania na terenie zakładu karnego, aresztu śledczego, zakładu poprawczego, schroniska dla nieletnich, a także budynek do stałego pobytu ludzi, taki jak dom rencistów, dom zakonny i dom dziecka,

Strefa pożarowa o przeznaczeniu mieszanym lub zmieniającym się okresowo, np. biurowym i zamieszkania zbiorowego, będzie zaliczana do kilku kategorii zagrożenia ludzi (np. ZL III+V) i będzie musiała spełniać wymagania określone dla każdej z tych kategorii.

Należy zaznaczyć, że cały budynek można scharakteryzować jedynym oznaczeniem tylko wtedy, gdy stanowi on jedną strefę pożarową, lub - gdy składa się z kilku stref pożarowych o takim samym oznaczeniu. W pozostałych przypadkach charakterystyka ta będzie zawarta w stwierdzeniu, że w skład budynku wchodzi np. pięć stref pożarowych ZL V i dwie strefy pożarowe ZL I.

4.5. Określanie grupy wysokości budynków

Wysokość budynku lub jego części, służącą do określenia wymagań technicznych i użytkowych, liczy się od poziomu terenu przy najniżej położonym wejściu do budynku lub jego części do górnej płaszczyzny stropu bądź najwyżej położonej krawędzi stropodachu nad najwyższą kondygnacją użytkową, łącznie z grubością izolacji cieplnej i warstwy ją osłaniającej, albo do najwyżej położonej górnej powierzchni innego przekrycia.

W celu określenia wymagań technicznych i użytkowych wprowadzono następujący podział budynków na grupy wysokości:

• niskie (N) - do 12 m włącznie nad poziomem terenu lub mieszkalne o wysokości do 4 kondygnacji nadziemnych włącznie,

• średniowysokie (SW) - ponad 12 m do 25 m włącznie nad poziomem terenu lub mieszkalne o wysokości ponad 4 do 9 kondygnacji nadziemnych włącznie,

• wysokie (W) - ponad 25 m do 55 m włącznie nad poziomem terenu lub mieszkalne o wysokości ponad 9 do 18 kondygnacji nadziemnych włącznie,

• wysokościowe (WW) - powyżej 55 m nad poziomem terenu.

4.6. Wyznaczanie gęstości obciążenia ogniowego.

Gęstość obciążenia ogniowego jest jednym z podstawowych parametrów charakteryzujących zagrożenie pożarowe. Wartość gęstości obciążenia ogniowego wyznacza się zgodnie z: PN-B-02852 Ochrona przeciwpożarowa. Obliczanie gęstości obciążenia ogniowego oraz wyznaczanie względnego czasu trwania pożaru.

Gęstość obciążenia ogniowego - to energia cieplna, wyrażona w megadżulach, która może powstać przy spaleniu materiałów palnych znajdujących się w pomieszczeniu, strefie pożarowej lub składowisku materiałów stałych przypadająca na jednostkę powierzchni tego obiektu, wyrażona w metrach kwadratowych.

W normie określono sposób obliczania gęstości obciążenia ogniowego powstałego w wyniku spalania materiałów palnych w obiektach budowlanych lub składowiskach materiałów stałych oraz sposób wyznaczania względnego czasu trwania pożaru.

Wyznaczona wartość określa:

• wymagania konstrukcyjno - budowlane,

• zastosowanie, niektórych technicznych środków zabezpieczeń.

Gęstość obciążenia ogniowego Q_d wyrażoną w megadżulach na metr kwadratowy należy obliczać według wzoru:

w którym:

n - liczba rodzajów materiałów palnych znajdujących się w pomieszczeniu strefie pożarowej lub na składowisku,

G₁ - masa poszczególnych materiałów, w kilogramach,

F - powierzchnia rzutu poziomowego pomieszczenia strefy pożarowej lub składowiska w metrach kwadratowych,

Q_c - ciepło spalanie poszczególnych materiałów, w megadżulach na kilogram.

Wartości liczbowe ciepła spalania niektórych materiałów zawarte są w tabeli.

Lp.	Rodzaj materiału	Qc - ciepło spalania w MJ/kg
1	2	3
1.	Aceton	31
2.	Acetylen	50
3.	Acetyloaminbenzen	31
4.	Akryl	28
5.	Aldehyd octowy	26
6.	Alkohole: Allilowy Arylowy Benzylowy Butylowy Cetylowy Etylowy Metylowy Propylowy Izopropylowi	38 32 33 36 62 30 23 34 31
7.	Aluminium (proszek, folie)	31
8.	Amoniak	17
9.	Anilina	37
10.	Antracen	40
11.	Asfalt	40
12.	Bakelity	20
13.	Bawełna (zgremplowana i wyroby)	17
14.	Benzen	44
15.	Benzoesan sodowy	22
16.	Benzotriazol	28
17.	Benzyna (średnio)	47
18.	Bezwodnik ftalowy	26
19.	Białko	24
20.	Bitum	35
21.	Bromek etylu	13
22.	Butan	46
23.	Butylen	49
24.	Celuloid	17
25.	Celuloza	18
26.	Chleb	10
27.	Chloroform	3
28.	Cukier	16
29.	Cynk	4
30.	Czekolada	23
31.	Dekam	49
32.	Dekstryna	18
33.	Dekstryna zółta	16
34.	Drewno (zawartość wilgoci do 12%)	18
35.	Drewno (zawartość wilgoci ponad 12%)	15
36.	Dwusiarczek węgla	23
37.	Epoksydy	34
38.	Eter dwuetylowy	38
39.	Eter dwumetylowy	32
40.	Fenol	32
41.	Fenolo-formaldehyd	29
42.	Fosfor	23
43.	Gliceryna	18
44.	Glukoza	15
45.	Grafit	33
46.	Guma (średnio)	40
47.	Guma piankowa	37
48.	Heksan	48
49.	Izopropen kauczukowy	45
50.	Jedwab naturalny (surowiec)	21
51.	Jedwab naturalny (wyroby)	19
52.	Jedwab sztuczny	17
53.	Jodek etylu	10
54.	Kakao	21
55.	Kalafonia	38
56.	Kamfen	44
57.	Kamfora	38
58.	Kauczuk	45
59.	Kazeina	25
60.	Koks	29
61.	Kora dębowa	17
62.	Korek	17
63.	Krochmal	18
64.	Ksylen	43
65.	Kwasy: Andypinowy Benzoesowy Cytrynowy Mrówkowy Mlekowy Nikotynowy Octowy Oelinowy Palmitynowy Stearynowy Szczawiowy	19 27 10 6 15 22 15 39 40 40 3
66.	Len	15
67.	Linoleum	21
68.	Magnez	28
69.	Makaron	15
70.	Margaryna	31
71.	Masło	31
72.	Mąka ze zbóż różnych	15
73.	Melamina	17
74.	Metan	57
75.	Metionina	24
76.	Miedź (proszek)	2
77.	Mocznik	17
78.	Moczniko-formaldehyd	15
79.	Naftalen	40
80.	Nitrobenzen	25
81.	Nitroceluloza	11
82.	Octany: Azylu Celulozy Etylu	33 19 24
83.	Oktan	48
84.	Oleje: Gazowe Napędowe Mineralne do łożysk Rycynowy Parafinowy Lniany	46 44 40 37 42 39
85.	Nitrofenol	21
86.	Opony gumowe	32
87.	Orzechy (średnio)	29
88.	Orzeszki ziemne	23
89.	Otręby zbożowe	18
90.	Pak	35
91.	Papier	16
92.	Parafina	62
93.	Pentan	49
94.	Pianka poliizocjanuraniwa	24
95.	Pianka poliuretanowa (PU)	26
96.	Pleksiglas (szkła organiczne) (PMN)	27
97.	Płyta wiórowa	18
98.	Poliamidy (Pa	29
99.	Polichlorek - wyroby plastikowe PCV	25
100.	Polichlorek winylu	21
101.	Poliester	31
102.	Poliester, wzmacniany włóknem	21
103.	Polietylen i wyroby(PE)	42
104.	Polipropylen	46
105.	Polistyren i wyroby(PE)	42
106.	Poliuretany (PU)	25
107.	Poliwęglany (PC)	29
108.	Potas	5
109.	Proch i bawełna strzelnicza	5
110.	Produkty naftowe (średnio)	44
111.	Propan	46
112.	Rodzynki	15
113.	Ropa naftowa	41
114.	Ryż	15
115.	Siano	15
116.	Siarka sproszkowana	9
117.	Siarkowodór	26
118.	Skóry (surowe, wyprawiane futra)	20
119.	Skrobina	17
120.	Słoma (róznych zbóż i nasion oleistych)	15
121.	Smary	41
122.	Smoła	35
123.	Sód	9
124.	Stearyna	39
125.	Stearynian cynkowy	55
126.	Stearynian glinowy	33
127.	Stearynian magnezowy	36
128.	Stearynian wapniowy	35
129.	Szmaty (średnio)	19
130.	Tekstylia	19
131.	Tlenek węgla	10
132.	Tłuszcze zwierzęce	33
133.	Toluen	42
134.	Torf	15
135.	Tworzywa	36
136.	Tytoń	15
137.	Wełna (surowiec)	23
138.	Wełna oczyszczona i wyroby	21
139.	Węgiel antracytowy	33
140.	Węgiel brunatny	22
141.	Węgiel drzewny	30
142.	Węgiel kamienny (średnio)	32
143.	Włosy, włosie	22
144.	Wodór	143
145.	Wosk parafinowy	47
146.	Wosk ziemny	46
147.	Woski (oprócz zimnego)	39
148..	Wysłodzi buraczane	13
149.	Zboża (ziarno) - średnio	16
150.	Żelatyna melaminowa	15
151.	Żywica melaminowa	18
152.	Żywice karbamidowi	17

Przy obliczaniu gęstości obciążenia ogniowego należy uwzględnić materiały palne składowane, wytwarzane, przerabiane lub transportowane w sposób ciągły, znajdujące się w danym pomieszczeniu, strefie pożarowej lub składowisku. Gęstość obciążenia ogniowego powinna być obliczana przy założeniu, że wszystkie materiały znajdują się w danym pomieszczeniu, strefie pożarowej lub składowisku są równomiernie rozmieszczone na powierzchni rzutu pomieszczenia, strefy pożarowej lub składowiska.

Przy obliczaniu gęstości obciążenia ogniowego należy uwzględnić materiały palne składowane, wytwarzane, przerabiane lub transportowane w sposób ciągły, znajdujące się w danym pomieszczeniu, strefie pożarowej lub składowisku. Gęstość obciążenia ogniowego powinna być obliczana przy założeniu, że wszystkie materiały znajdują się w danym pomieszczeniu, strefie pożarowej lub składowisku są równomiernie rozmieszczone na powierzchni rzutu pomieszczenia, strefy pożarowej lub składowiska.

W przypadku, gdy strefa pożarowa składa się z wielu pomieszczeń gęstość obciążenia ogniowego strefy pożarowej oblicza się według wzoru:

W którym:

Q_d- gęstość obciążenia ogniowego poszczególnych pomieszczeń, w megadżulach na metr kwadratowy,

F₁ - powierzchnia poszczególnych pomieszczeń strefy pożarowej, w metrach kwadratowych.

Przy obliczaniu gęstości obciążenia ogniowego nie należy uwzględnić następujących materiałów:

• zanurzonych w wodzie i roztworach wodnych,

• o zawartości wody ponad 60%

Przy obliczenia gęstości obciążenia ogniowego uwzględnia się tylko 10% masy rzeczywistej materiałów palnych o następującej postaci lub o następującym sposobie składowania:

• papier w rolach o średnicy, co najmniej 0,5 m i długości co najmniej 1m,

• papier w belach o wymiarach, co najmniej 0,20 m x 1 m x 1m,

• drewno okrągłe o średnicy, co najmniej 0,2 m,

• węgiel kamienny i koks w pryzmach i zwałach o wysokości co najmniej 1 m,

• zboże, wysłodzi buraczane itp. w stosach i pryzmach wysokości powyżej 1 m,

• płyty drewnopodobne, ułożone w stosy ścisłe, bez przekładek, o wymiarach stosów 1m x 1m x 1 m,

• zboże w zasiekach i komorach wykonanych z materiałów niepalnych,

• mrożonki owocowo-warzywne w kartonach, workach papierowych, foliowych itp., złożone na paletach drewnianych, w tym foliowych

• przetwory owocowo-warzywno w puszkach, stolikach, butelkach, na paletach drewnianych (w tym foliowych), w skrzyniach drewnianych, plastikowych, kartonach.

• napoje nie gazowane i gazowane, składowane jako wyrób gotowy na paletach drewnianych (w tym foliowanych), w skrzyniach drewnianych, plastikowych, kartonach.

Przy obliczaniu gęstości obciążenia ogniowego uwzględnia się tylko 20% masy rzeczywistej materiałów palnych o następującej postaci lub następującym sposobie w składowania:

• zboże, cukier, mąka, kasze itp. w wyrokach ułożonych w stosy, warstwy itp.:

• papa smołowa i asfaltowa w rolkach,

• papier w procesach poligraficznych prasowy w ściśle ukształtowanie paczko półproduktu (krudy) oraz jako produkt gotowy po obróbce introligatorskiej, w pełno paletowych o masie 400 kg.

4.7. Wyznaczanie względnego czasu trwania pożaru.

Wyznaczanie względnego czasu trwania pożaru w zależności od ustalonej wielkości gęstości obciążenia ogniowego należy wyznaczyć z wykresu przedstawionego na poniższym rysunku.

Zależność wartości względnego czasu trwania pożaru w godzinach od wartości gęstości obciążenia ogniowego w megadżulach na metr kwadratowy. W przypadku gdy gęstość obciążenia ogniowego przekracza wartość 5900 MJ/m², należy przyjmować, niezależnie od wielkości gęstości obciążenia ogniowego, względny czas trwania pożaru 8 h.

4.9. Przeciwpożarowe wymagania budowlane

Przeciwpożarowe wymagania budowlane określa się w zakresie:

• klasy odporności ogniowej,

• podziału na strefy pożarowe poprzez zastosowanie oddzieleń przeciwpożarowych,

• zachowania odpowiednich bezpiecznych pożarowo odległości miedzy budynkami,

• zachowania odpowiednich warunków ewakuacji.

W budynków stosuje się również techniczne zabezpieczenia przeciwpożarowe. Do tych zabezpieczeń można zaliczyć:

• stałe urządzenia gaśnicze (wodne, pianowe, proszkowe, na dwutlenek węgla, parowe itp.),

• systemy sygnalizacji pożaru,

• monitoring pożarowy,

• wentylacje pożarową,

• hydranty wewnętrzne i zewnętrzne,

• dźwiękowe systemy ostrzegawcze,

• oświetlenie awaryjne,

• drzwi i bramy przeciwpożarowe, klapy przeciwpożarowe wyposażone w urządzenia sterujące ich pracą,

Budynki mogą być również wyposażone w:

• podręczny sprzęt gaśniczy,

• urządzenia ratownicze,

Stosowanie technicznych zabezpieczeń przeciwpożarowych umożliwia złagodzenie przeciwpożarowych wymagań budowlanych w zakresie:

• dopuszczalnych wielkości stref pożarowych,

• wymaganej klasy odporności pożarowej budynku,,

• długości dojść i przejść ewakuacyjnych,

• bezpiecznej pożarowo odległości miedzy budynkami.

4.10. Klasa odporności pożarowej

W przepisach przeciwpożarowych i budowlanych stosuje się 5 klas odporności pożarowej budynków lub ich części i wynikających z nich klas odporności ogniowej elementów budynku. Klasy odporności pożarowej od najwyższej do najniższej oznaczono literami: A, B, C, D i E.

Wymagania dotyczące klas odporności pożarowej budynków zaliczonych do kategorii zagrożenia ludzi ZL obejmują klasy odporności pożarowej budynku od A do D, co przedstawia tablica 3.

Tablica 3. Klasy odporności pożarowej budynków zaliczonych do kategorii ZL

Budynek	ZL I	ZL II	ZL III	ZL IV	ZL V
niski (N)	„B”	„B”	„C”	„D”	„C”
średniowysoki (SW)	„B”	„B”	„B”	„C”	„B”
wysoki (W)	„B”	„B”	„B”	„B”	„B”
wysokościowy (WW)	„A”	„A”	„A”	„B”	„A”

Wymagania dotyczące klas odporności pożarowej budynków zaliczonych do PM obejmują klasy odporności pożarowej budynku od A do E, co przedstawia tablica 4.

Tablica 4. Klasy odporności pożarowej budynków zaliczonych do kategorii PM

Maksymalna gęstość obciążenia ogniowego strefy pożarowej w budynku Q [MJ/m^2]	Budynek o jednej	Budynek wielokondygnacyjny
		kondygnacji nad-ziemnej (bez ograniczenia wysokości)	niski (N)	średnio-wysoki (SW)	wysoki (W)	wysoko-ściowy (WW)
Q Ⴃ 500	„E”	„D”	„C”	„B”	„B”
500 < Q Ⴃ 1000	„D”	„D”	„C”	„B”	„B”
1000 < Q Ⴃ 2000	„C”	„C”	„C”	„B”	„B”
2000 < Q Ⴃ 4000	„B”	„B”	„B”	*	*
Q > 4000	„A”	„A”	„A”	*	*

* zgodnie z § 228 ust. 1 nie mogą występować takie budynki.

Jeżeli część podziemna budynku jest zaliczona do ZL, to klasę odporności pożarowej budynku ustala się przyjmując jako liczbę jego kondygnacji lub jego wysokość odpowiednio: sumę kondygnacji lub wysokości części podziemnej i nadziemnej. Jednak do tego ustalenia nie bierze się pod uwagę tych części podziemnych budynku, które są oddzielone elementami oddzielenia przeciwpożarowego o klasie odporności ogniowej co najmniej REI 120 i mają bezpośrednie wyjścia na zewnątrz.

W budynku wielokondygnacyjnym, którego kondygnacje są zaliczane do różnych kategorii ZL lub PM, klasy odporności pożarowej określa się oddzielnie dla poszczególnych kondygnacji. Klasa odporności pożarowej części budynku nie powinna być niższa od klasy odporności pożarowej części budynku położonej nad nią. A dla części podziemnej nie powinna być dodatkowo niższa niż klasa „C”. W przypadku budynków wyposażonych w stałe urządzenia gaśnicze, z wyjątkiem budynków ZL II oraz wielokondygnacyjnych budynków wysokich (W) i wysokościowych (WW) dopuszcza się obniżenie klasy odporności pożarowej budynku o jedną w stosunku do wymogów podanych w tablicach 2, 3, a także przyjęcie klasy „E” odporności pożarowej dla budynków jednokondygnacyjnych.

Jeszcze inne rozwiązanie można przyjąć dla jednokondygnacyjnych budynków PM o gęstości obciążenia ogniowego przekraczającej 500 MJ/m^{2 .}W takim przypadku możliwe jest przyjęcie klasy „E” odporności pożarowej, pod warunkiem zastosowania:

• wszystkich elementów budynku nierozprzestrzeniających ognia,

• samoczynnych urządzeń oddymiających w strefach pożarowych o powierzchni przekraczającej 1000 m².

Należy jednak pamiętać, że obniżenie klasy odporności pożarowej nie zwalnia z obowiązku zachowania wymaganej pierwotnie klasy odporności ogniowej elementów oddzielenia przeciwpożarowego..

4.11. Klasa odporności ogniowej elementów budynku

Odporność ogniowa - zdolność elementu do spełniania określonych wymagań w znormalizowanych warunkach fizycznych, odwzorowujących porównawczy przebieg pożaru; miarą odporności ogniowej jest, wyrażony w minutach, czas od początku badania do chwili osiągnięcia przez element próbny jednego z trzech stanów granicznych:

• nośności ogniowej,

• izolacyjności ogniowej,

• szczelności ogniowej.

Nośność ogniowaPN-EN 1363-1:2001 Badania odporności ogniowej. Część 1: Wymagania ogólne - zdolność elementu próbnego nośnego elementu konstrukcji do utrzymania obciążenia badawczego bez przekraczania określonych kryteriów pod względem wielkości i prędkości przemieszczania.

Izolacyjność ogniowaPN-EN 1363-1:2001 Badania odporności ogniowej. Część 1: Wymagania ogólne - zdolność elementu próbnego oddzielającego elementu konstrukcji budowlanej, poddanego oddziaływaniu ognia z jednej strony, do ograniczenia przyrostu temperatury nie nagrzewanej powierzchni poniżej określonych poziomów.

Szczelność ogniowaPN-EN 1363-1:2001 Badania odporności ogniowej. Część 1: Wymagania ogólne - zdolność elementu próbnego oddzielającego elementu konstrukcji budowlanej do zapobieżenia przejściu płomieni i gorących gazów oraz do zapobieżenia pojawienia się płomieni na powierzchni nie nagrzewanej.

Główne elementy budynku (główna konstrukcja nośna, konstrukcja dachu, strop, ściana zewnętrzna, ściana wewnętrzna, przekrycie dachu) odpowiednio do jego klasy odporności pożarowej powinny spełniać wymagania w zakresie klasy odporności ogniowej. W tablicy 5 zamieszczono wymagania dla elementów konstrukcyjnych budynku i ich kwalifikację do odpowiednich klas odporności pożarowej budynku.

Tablica 5. Klasy odporności pożarowej budynku w zależności od klas odporności ogniowej elementów budynku

Klasa odporności pożarowej budynku	Klasa odporności ogniowej elementów budynku
		główna konstrukcja nośna	konstrukcja dachu	strop ^1)	ściana zewnętrzna ^1)2)	ściana wewnętrzna ^1)	przekrycie dachu ^3)
„A”	R240	R30	REI 120	EI 120	EI 60	E 30
„B”	R120	R30	REI 60	EI 60	EI 30 ^4)	E 30
„C”	R60	R15	REI 60	EI 30	EI 15 ^4)	E 15
„D”	R30	(-)	REI 30	EI 30	(-)	(-)
„E”	(-)	(-)	(-)	(-)	(-)	(-)

(-) nie stawia się wymagań.

1) Jeżeli przegroda jest częścią głównej konstrukcji nośnej, powinna spełniać także kryteria nośności ogniowej (R) odpowiednio do wymagań zawartych w kol. 2 i 3 dla danej klasy odporności pożarowej budynku.

2) Klasa odporności ogniowej dotyczy pasa międzykondygnacyjnego wraz z połączeniem ze stropem.

3) Wymagania nie dotyczą naświetli dachowych, świetlików, lukarn i okien połaciowych (z zastrzeżeniem §218 rozporządzenia), jeśli otwory w połaci dachowej nie zajmują więcej niż 20% jej powierzchni.

4) Dla ścian komór zsypu wymaga się EI 60, a dla drzwi komór zsypu - EI 30.

W tabeli dla określenia klas odporności ogniowej elementów budynku stosuje się następujące kryteria podstawowe:

• nośność ogniowa: oznaczenie R,

• szczelność ogniowa: oznaczenie E,

• izolacyjność ogniowa: oznaczenie I.

Przy poszczególnych oznaczeniach znajdują się wartości liczbowe określające w minutach czas w którym dane kryterium jest spełnione.

Klasa odporności ogniowej elementów budynku PN-B-02851-1:1997 Ochrona przeciwpożarowa budynków. Badania odporności ogniowej elementów budynków. Wymagania ogólne i klasyfikacja. Zastąpiona przez PN-EN 1363-1:2001, z wyjątkiem rozdziałów A.1.1, A.2, A.3 i A.4 z załącznika A - określona czasem cecha charakteryzująca odporność ogniową elementu budynku. Odporność ogniową elementów budynku ustala się na podstawie trzech kryteriów podstawowych oraz kryteriów uzupełniających, stosowanych do niektórych rodzajów elementów budynków lub takich, do których kryteria podstawowe nie mają zastosowania.

Kryteria uzupełniające dotyczą:

• natężenia promieniowania - W,

• odporności na oddziaływania mechaniczne - M,

• samozamykalności - C,

• dymoszczelności - S.

Przykładowo:

W budynku wykonanym w klasie A odporności pożarowej strop międzykondygnacyjny powinien mieć klasę odporności ogniowej REI 120. Strop ten powinien zapewniać nośność, szczelność i izolacyjność ogniową przez co najmniej 120 minut (pod warunkiem przebiegu pożaru zgodnie z krzywą normową temperatura-czas)

Dodatkowo elementy budynku powinny być wykonane jako nierozprzestrzeniające ognia (tzn nie powodować przeniesienia spalania po powierzchni elementu)

Dopuszcza się jednak stosowanie słabo rozprzestrzeniających ogień w przypadku:

• elementów budynku o jednej kondygnacji nadziemnej dla budynków kategorii ZL IV oraz PM o maksymalnej gęstości obciążenia ogniowego strefy pożarowej do 500 MJ/m²,

• ścian wewnętrznych i zewnętrznych oraz elementów konstrukcji dachu i jego przekrycia w budynku niskim PM o maksymalnej gęstości obciążenia ogniowego strefy pożarowej do 1000 MJ/m²,

• ścian zewnętrznych w budynku niskim ZL IV

W tabeli podano przykłady kilku rodzajów ścian o wyznaczonej w badaniach odporności ogniowej.

Tablica 5a. Przykłady ścian o deklarowanej odporności ogniowej.

L.p.	Opis ściany	Grubość ściany [cm]	Klasa odporności ogniowej
1	Ściana z cegły pełnej, sitówki, kratówki, cegły cementowej, murowana na pełne spoiny, obustronnie otynkowana zaprawą cementowo-wapienną o grubości 15 mm	25 12 6,5	REI 240 REI 120 REI 60
2	Ściana z cegły pełnej, sitówki, murowana na pełne spoiny, nie otynkowana	6,5	REI 30
3	Ściana pełna z cegły dziurawki, murowana na pełne spoiny, obustronnie otynkowana zaprawą cementowo-wapienną o grubosci 15 mm	250 120	REI 120 REI 60
4	Ściana pełna z bloków lekkiego betonu, murowana na pełne spoiny, otynkowana zaprawą cementowo- wapienną o grubości 15 mm	240 120 60	REI 120 REI 60 REI 30
5	Ściana pełna z pustaków betonowych, murowana na pełne spoiny: obustronnie otynkowana zaprawą cementowo-wapienną o grubości 15 mm nieotynkowana	240 240	REI 120 REI 60
6	Ściana pełna z kamieni naturalnych z wyjątkiem wapieni lekkich, nieotynkowana	300 200	REI 240 REI 120
7	Ściana z betonu zwykłego, nieotynkowana	180 120 80 60	REI 240 REI 120 REI 60 REI 30
8	Ściana z betonu lekkiego na lekkim kruszywie, nieotynkowana	150 110 70 50	REI 240 REI 120 REI 60 REI 30
9	Ściana nośna z bloków silikatowych drążonych, murowane na spoiny zwykłe i pocienione	180 250	REI 180 REI 240

4.12. Podział na strefy pożarowe

Podział na strefy pożarowe ma na celu ograniczenie możliwości swobodnego rozprzestrzeniania się pożaru w budynku, poprzez stworzenie fizycznej bariery w przemieszczaniu się produktów spalania takich jak ciepło, dym, płomienie i gazowe produkty rozkładu materiałów. Strefa pożarowa to zgodnie z PN-ISO 8421-2 Ochrona przeciwpożarowa. Terminologia. Budowlane środki ochrony przeciwpożarowej, część budowli składająca się z jednego lub większej liczby pomieszczeń, lub przestrzeni, skonstruowana w celu powstrzymania przeniesienia się pożaru do lub z pozostałej części budowli w określonym czasie.

W praktyce strefę pożarową może stanowić budynek albo jego część oddzielona od innych budynków lub innych części budynku elementami oddzielenia przeciwpożarowego bądź pasami wolnego terenu o szerokości nie mniejszej niż dopuszczalna odległość od innych budynków ze względu na bezpieczeństwo pożarowe. Dlatego strefą pożarową może być pomieszczenie, kilka pomieszczeń, część kondygnacji, cała kondygnacja, kilka kondygnacji, część budynku, cały budynek lub kilka budynków.

Strefę pożarową może stanowić również każda kondygnacja budynku, ale tylko wtedy, gdy jest oddzielona od innych kondygnacji stropami oddzielenia przeciwpożarowego, a klatki schodowe i szyby dźwigowe są obudowane, zamykane drzwiami o klasie odporności ogniowej, co najmniej EI 30 i są wyposażone w urządzenia zapobiegające zadymianiu lub służące do usuwania dymu. O konieczności podziału na strefy decyduje przede wszystkim przekroczenie dopuszczalnych dla danego rodzaju obiektu, powierzchni stref pożarowych, określonych w przepisach techniczno-budowlanych.

Dopuszczalne powierzchnie stref pożarowych ZL określa tablica 6.

Tablica 6. Powierzchnie stref pożarowych dla budynków kategorii zagrożenia ludzi ZL

	Dopuszczalna powierzchnia strefy pożarowej w m^2
Kategoria zagrożenia ludzi	w budynku o jednej kondygnacji nadziemnej (bez ograniczenia wysokości)	w budynku wielokondygnacyjnym
				niskim (N)	średniowysokim (SW)	wysokim (W) i wysokościowym (WW)
ZL I, ZL III, ZL IV, ZL V	10000	8000	5000	2500
ZL II	8000	5000	3500	2000

Jeżeli strefa pożarowa ZL obejmuje podziemną część budynku dopuszczalna powierzchnia strefy pożarowej nie może przekraczać 50% dopuszczalnej powierzchni strefy pożarowej tej samej kategorii zagrożenia ludzi podanej w tablicy 4, ale określonej dla pierwszej nadziemnej kondygnacji tego budynku. Zmniejszenie to nie dotyczy przypadku, gdy kondygnacja podziemna ma wyjście ewakuacyjne prowadzące bezpośrednio na zewnątrz budynku.

Możliwe jest powiększenie powierzchni stref pożarowych podanych w tablicy 4, z wyjątkiem stref pożarowych w budynkach wysokich (W) i wysokościowych (WW). Dotyczy to przypadków gdy zastosowano:

• stałe urządzenia tryskaczowe - o 100%,

• samoczynne urządzenia oddymiające uruchamiane za pomocą systemu wykrywania dymu - także o 100%,

• przy jednoczesnym zastosowaniu urządzeń wymienionych powyżej - o 200%.

Ochroną stałym urządzeniem gaśniczym oraz ochroną przed zadymieniem powinna być objęta cała powierzchnia strefy pożarowej.

Zwraca się uwagę, że ze strefy pożarowej ZL II o powierzchni przekraczającej 750 m² w budynku wielokondygnacyjnym należy zapewnić możliwość ewakuacji ludzi do innej strefy pożarowej na tej samej kondygnacji ( wymóg bardzo istotny ze względu na bezpieczeństwo ludzi o ograniczonej zdolności poruszania się).

Dopuszczalne powierzchnie stref pożarowych PM z wyłączeniem garaży określa tablica 7.

Tablica 7. Powierzchnie stref pożarowych dla budynków PM

		Dopuszczalna powierzchnia strefy pożarowej w m^2
Rodzaj stref pożarowych	Gęstość obciążenia ogniowego Q [MJ/m^2]	w budynku o jednej kondygnacji nadziemnej (bez ograniczenia wysokości)	w budynku wielokondygnacyjnym
						niskim (N) i średniowysokim (SW)	wysokim (W) i wysokościowym (WW)
Strefy pożarowe z pomieszczeniem zagrożonym wybuchem	Q > 4000 2000<QႣ4000 1000<QႣ2000 500<QႣ1000 Q Ⴃ 500	1000 2000 4000 6000 8000	* * 1000 2000 3000	* * * 500 1000
Strefy pożarowe pozostałe	Q > 4000 2000<QႣ4000 1000<QႣ2000 500<QႣ1000 Q Ⴃ 500	2000 4000 8000 15000  20000	1000 2000 4000 8000 10000	* * 1000 2500 5000

* Nie dopuszcza się takich przypadków.

Gdy strefy pożarowe wymieniane w tablicy 7 znajdują się w podziemnej części budynków ich dopuszczalne powierzchnie należy zmniejszyć o 50% - podobnie jak dla budynków ZL.

Możliwe jest zwiększenie powierzchni stref pożarowych w przypadkach zastosowania:

• stałych urządzeń gaśniczych - zwiększenie o 100%,

• samoczynnych urządzeń oddymiających - zwiększenie o 50%,

• jednocześnie urządzeń wymienianych powyżej - zwiększenie o 150%.

Także w budynku jednokondygnacyjnym, lub na ostatniej kondygnacji budynku wielokondygnacyjnego wielkości stref pożarowych PM, z wyjątkiem garaży można powiększyć o 100%, jeżeli:

• budynek nie zawiera pomieszczenia zagrożonego wybuchem,

• jest wykonany z elementów nierozprzestrzeniających ognia,

• zastosowano samoczynne urządzenia oddymiające.

Zwraca się uwagę, że w budynku jednokondygnacyjnym, wielkość stref pożarowych PM, z wyjątkiem garaży, nie ogranicza się pod warunkiem zastosowania stałych urządzeń gaśniczych wodnych i samoczynnych urządzeń oddymiających.

Części budynków o odmiennym przeznaczeniu, będącym podstawą do zakwalifikowania ich do ZL, PM i IN, powinny w zasadzie stanowić odrębne strefy pożarowe. Wyjątki od tej zasady przedstawiono w §212 ust. 8 i w §285 "warunków technicznych". Dotyczą one odpowiednio takich części budynków, które mając odmienne przeznaczenie, są jednak powiązane funkcjonalnie, oraz części mieszkalnej i gospodarczej budynku inwentarskiego, jeżeli spełniają one określone warunki techniczne.

Pojęcie powiązania funkcjonalnego odnosi się do eksploatacji pomieszczeń i powinno być rozumiane bardzo konkretnie: hala produkcyjna jest powiązana funkcjonalnie z pomieszczeniem biurowym kierownika hali nadzorującego przebieg produkcji; magazynek pościeli i środków czystości na piętrze hotelowym - z pokojami gościnnymi, do których zaopatrywania jest przeznaczony; sala sprzedaży w sklepie - ze swym zapleczem magazynowym.
Wymienione części, powiązane ze sobą funkcjonalnie pomieszczenia, nie muszą być od siebie przeciwpożarowo oddzielone. Z drugiej strony, hala produkcyjna nie jest powiązana funkcjonalnie z księgowością zakładu, bo do zapewnienia bieżącej działalności hali nie jest konieczne stałe przemieszczanie się jej pracowników do pomieszczenia księgowości i z powrotem. Podobnie jest z pomieszczeniami magazynowymi w budynku hipermarketu, wynajmowanymi firmie zewnętrznej i niesłużącymi bieżącemu zaopatrywaniu sal sprzedaży. Oddzielenie przeciwpożarowe tych pomieszczeń jest niezbędne. Powiązanie funkcjonalne, o którym tu mowa, odnoszące się do pomieszczeń, nie jest brane pod uwagę, jeżeli dotyczy wyłącznie instalacji i urządzeń znajdujących się w tych pomieszczeniach. W związku z tym zwolnienie z obowiązku utworzenia odrębnych stref pożarowych nie odnosi się do pomieszczeń takich, jak wentylatornia czy kotłownia.

Odrębną strefę pożarową powinny stanowić również pomieszczenia w których umieszczone są:

• przeciwpożarowe zbiorniki wody lub innych środków gaśniczych,

• pompy wodne instalacji przeciwpożarowych,

• maszynownie wentylacji do celów przeciwpożarowych,

• rozdzielnie elektryczne zasilające instalacje i urządzenia niezbędne podczas pożaru.

4.13. Zastosowanie oddzieleń przeciwpożarowych

Elementami oddzielenia przeciwpożarowego mogą być ściany i stropy wykonane z materiałów niepalnych. Występujące w nich otwory służące komunikacji oraz transportowi towarów powinny być obudowane przedsionkami przeciwpożarowymi albo zamykane drzwiami przeciwpożarowymi lub innym równorzędnym zamknięciem przeciwpożarowym. Wymaganą klasę odporności ogniowej elementów oddzielenia przeciwpożarowego oraz zamknięć znajdujących się w nich otworów przedstawia tablica 8.

Tablica 8. Klasy odporności ogniowej elementów oddzielenia przeciwpożarowego oraz drzwi przeciwpożarowych i przedsionka przeciwpożarowego

Klasa odporności pożarowej budynku	Klasa odporności ogniowej
		elementów oddzielenia przeciwpożarowego		drzwi przeciwpożarowych lub innych zamknięć przeciwpożarowych	drzwi z przedsionka przeciwpożarowego
		ścian i stropów z wyjątkiem stropów w ZL	stropów w ZL			na korytarz i do pomieszczenia	na klatkę schodową^*)
„A”	REI 240	REI 120	EI 120	EI 60	E 60
„B” i „C”	REI 120	REI 60	EI 60	EI 30	E 30
„D” i „E”	REI 60	REI 30	EI 30	EI 15	E 15

^*) Dopuszcza się osadzenie tych drzwi w ścianie o klasie odporności ogniowej, określonej dla drzwi w kol. 6, znajdującej się między przedsionkiem a klatką schodową

Ściany oddzielenia przeciwpożarowego muszą spełnić wymagania w zakresie ich posadowienia oraz wyprowadzenia ponad dach i poza lico budynku.

Ścianę oddzielenia przeciwpożarowego należy wznosić na własnym fundamencie lub na stropie, opartym na konstrukcji nośnej o klasie odporności ogniowej nie niższej od odporności ogniowej tej ściany. W przypadku gdy ściana zewnętrzna lub jej warstwa elewacyjna są palne, ścianę oddzielenia przeciwpożarowego należy wysunąć na co najmniej 0,3 m poza lico prostopadłej do niej ściany zewnętrznej, lub na całej wysokości ściany zewnętrznej, zastosować pionowy pas o szerokości 2,0 m z materiału niepalnego o klasie odporności ogniowej EI 60. Gdy dach budynku jest rozprzestrzeniającym ogień, ściany oddzielenia przeciwpożarowego należy wprowadzić ponad pokrycie dachowe na wysokość co najmniej 0,3 m. Zamiast tego można (podobnie jak dla ściany zewnętrznej) zastosować równolegle do połaci dachowej, bezpośrednio pod pokryciem, pas z materiału niepalnego o szerokości co najmniej 1,0 m i klasie odporności ogniowej EI 60. Jednak przy takim rozwiązaniu pokrycie na szerokości pasa powinno być nierozprzestrzeniające ognia.

W ścianie oddzielenia przeciwpożarowego można wykonywać otwory służące komunikacji oraz transportowi towarów. Łączna powierzchnia otworów w ścianie oddzielenia przeciwpożarowego nie może przekraczać 15% powierzchni ściany, a w stropie oddzielenia przeciwpożarowego tylko 0,5% powierzchni stropu. Przejścia te mogą być rozwiązane na trzy sposoby:

• drzwi przeciwpożarowe,

• przedsionek przeciwpożarowy,

• tunel.

Przedsionek przeciwpożarowy

Przedsionek przeciwpożarowy powinien mieć wymiary rzutu poziomego nie mniejsze niż 1,4Ⴔ1,4 m. Ściany i strop przedsionka, a także osłony lub obudowy przewodów elektroenergetycznych poprowadzonych przez ten przedsionek (a nie służących do zasilania znajdujących się w nim urządzeń lub oświetlenia) powinny mieć klasę odporności ogniowej co najmniej EI 60 i być wykonane z materiałów niepalnych. Przedsionek powinien być zamykany drzwiami i wentylowany co najmniej grawitacyjnie.

Tunel.

W strefach pożarowych PM dopuszcza się stosowanie niezamykanego otworu w ścianie oddzielenia przeciwpożarowego służącego przeprowadzeniu urządzeń technologicznych w postaci tunelu. Tunel ten powinien: mieć długość co najmniej 4 m, być chroniony na całej długości stałym urządzeniem gaśniczym zraszaczowym. Ściany i strop tunelu wykonane powinny być z materiałów niepalnych, o klasie odporności ogniowej co najmniej EI 60. Ponadto pomieszczenia połączone tunelem powinny być zabezpieczone przed przepływem w nich dymu z jednego do drugiego pomieszczenia w przypadku wystąpienia pożaru.

Przeszklenia.

W ścianie oddzielenia przeciwpożarowego dopuszcza się wypełnienie otworów materiałem przepuszczającym światło (luksfery, cegła szklana, inne przeszklenie) jeżeli powierzchnia wypełnionych otworów nie przekracza 10% powierzchni ściany a klasa odporności ogniowej wypełnień nie jest niższa niż podana w tablicy 9.

Tablica 9. Klasy odporności ogniowej wypełnienia otworu w ścianie oddzielenia przeciwpożarowego

Wymagana klasa odporności ogniowej ściany oddzielenia przeciwpożarowego	Klasa odporności ogniowej wypełnienia otworu w ścianie
		będącej obudową drogi ewakuacyjnej	innej
REI 240	EI 120	E 120
REI 120	EI 60	E 60
REI 60	EI 30	E 30

Przepusty instalacyjne

Przepusty instalacyjne w elementach oddzielenia przeciwpożarowego powinny mieć klasę odporności ogniowej (EI) wymaganą dla tych elementów. Pod pojęciem "przepust instalacyjny" należy rozumieć miejsce przejścia instalacji użytkowych stosowanych w budynku przez przegrody, w tym także przewodów wentylacyjnych i klimatyzacyjnych. Wymóg zapewnienia odpowiedniej klasy odporności ogniowej dotyczy zarówno wypełnienia przestrzeni pomiędzy elementem konstrukcji, a przechodzącą instalacją, jak i samej instalacji, w zakresie szczelności pożarowej i izolacyjności cieplnej. Oznacza to, że w przypadku przewodów wentylacyjnych i klimatyzacyjnych, poza zapewnieniem wymaganej odporności ogniowej połączenia przewodu z elementem konstrukcji, powinny one być wyposażone w przeciwpożarowe klapy odcinające o odpowiedniej klasie odporności ogniowej lub alternatywnie - być obudowane elementami o klasie odporności ogniowej (EI) wymaganej dla klap. Dopuszcza się nie instalowanie przepustów dla pojedynczych rur instalacji wodnych, kanalizacyjnych i ogrzewczych, wprowadzanych przez ściany i stropy do pomieszczeń higieniczno sanitarnych.

4.14. Zachowanie odpowiednich odległości między budynkami

Minimalna szerokość pasa wolnego terenu stanowiącego oddzielenie przeciwpożarowe pomiędzy budynkami zapobiega przerzutowi ognia między budynkami. Odległość między zewnętrznymi ścianami budynków nierozprzestrzeniającymi ognia, które nie są ścianami oddzielenia przeciwpożarowego i mają na powierzchni większej niż 65% klasę odporności ogniowej (E) określoną w kolumnie 5 tablicy 5 nie powinna być mniejsza niż odległość w metrach określona w tablicy.

Tablica 10. Minimalna odległość w metrach pomiędzy zewnętrznymi ścianami budynków

Rodzaj budynku oraz dla budynku PM maksymalna gęstość obciążenia ogniowego strefy pożarowej PM Q w MJ/m^2	Rodzaj budynku oraz dla budynku PM maksymalna gęstość obciążenia ogniowego strefy pożarowej PM, Q w MJ/m^2
				PM
		ZL	IN	Q Ⴃ 1000	1000 <Q Ⴃ4000	Q>4000
ZL	8	8	8	15	20
IN	8	8	8	15	20
PM Q Ⴃ 1000	8	8	8	15	20
PM 1000 < Q Ⴃ 4000	15	15	15	15	20
PM Q > 4000	20	20	20	20	20

Zwraca się uwagę, że odległości te należy zwiększyć w przypadkach gdy:

• ściana zewnętrzna lub przekrycie dachu jednego z budynków jest rozprzestrzeniające ogień odległości podane w tablicy 8 należy zwiększyć o 50%, a jeżeli dotyczy to obu budynków - zwiększyć o 100%;

• w co najmniej w jednym z budynków znajduje się pomieszczenie zagrożone wybuchem, odległość między ich zewnętrznymi ścianami nie może być mniejsza niż 20 m;

• gdy ściana zewnętrzna budynku lub jej część ma wymaganą klasę odporności ogniowej (E) na powierzchni od 30 do 65%, to minimalną odległość pomiędzy nią a ścianą drugiego budynku należy zwiększyć o 50% w stosunku do podanej w tablicy 10;

• w przypadku gdy powierzchnia ta jest mniejsza niż 30% to minimalną odległość należy zwiększyć o 100% w stosunku do podanej w tablicy 10.

Minimalne odległości podane w tablicy 10 można też zmniejszyć w przypadku zastosowania stałych urządzeń gaśniczych wodnych. Powinny one być zainstalowane we wszystkich strefach pożarowych przylegających do rozpatrywanych ścian zewnętrznych. Gdy stałe urządzenia gaśnicze wodne są stosowane w obu budynkach - odległości można zmniejszyć o 50%, a gdy w jednym budynku - o 25%.

4.14. Odpowiednie warunki ewakuacji

Ewakuacja - uporządkowany ruch osób do miejsca bezpiecznego w przypadku pożaru lub innego niebezpieczeństwa

Zapewnienie bezpiecznej ewakuacji ludzi z budynku jest jednym z najważniejszych elementów ochrony przeciwpożarowej. Właściciel lub zarządca obiektu lub terenu zapewniając jego ochronę przeciwpożarową obowiązany jest w szczególności:

• zapewnić osobom przebywającym w budynku, obiekcie lub na terenie bezpieczeństwo i możliwość ewakuacji,

• ustalić sposoby postępowania na wypadek pożaru, klęski żywiołowej lub innego miejscowego zagrożenia.

W miejscach przeznaczonych na pobyt ludzi w budynkach, innych obiektach budowlanych i terenach należy zapewnić odpowiednie warunki ewakuacji. Odpowiednie warunki ewakuacji polegają w szczególności na:

• zapewnieniu odpowiedniej ilości wyjść ewakuacyjnych,

• zapewnieniu odpowiedniej szerokości wyjść ewakuacyjnych,

• zapewnieniu dopuszczalnej długości dojść ewakuacyjnych,

• zapewnieniu dopuszczalnej długości przejść ewakuacyjnych,

• zapewnieniu odpowiedniej bezpiecznej pożarowo obudowy i oddzieleń dróg,

• zabezpieczeniu dróg ewakuacyjnych przed zadymieniem.

• dostarczeniu użytkownikom informacji niezbędnej do ewakuacji poprzez właściwe oznakowanie budynku,

• ustalenia procedur postępowania na wypadek powstania pożaru, organizacji ewakuacji
  i prowadzenia ćwiczeń przeciwpożarowych (ewakuacyjnych).

W myśl polskich przepisów techniczno-budowlanych przez sformułowanie droga ewakuacyjna należy rozumieć „drogi komunikacji ogólnej” w budynku, które służą celom ewakuacji ludzi. Stanowić je mogą drogi poziome, takie jak: korytarze, pasaże, hole, galerie, itp. oraz drogi pionowe, takie jak schody i pochylnie.

W polskiej normie PN-ISO 8421-6 „Ochrona przeciwpożarowa. Terminologia. Ewakuacja i środki ewakuacji” drogę ewakuacyjną zdefiniowano jako „drogę stanowiącą część środków ewakuacji (ucieczki) z dowolnego punktu budynku do wyjścia końcowego”

Powszechnie przyjętą zasadą dotycząc warunków ewakuacji jest zasada zapewnienia, z każdego miejsca w budynku, dostępu do przynajmniej dwóch dróg ewakuacyjnych w zasadniczo różnych kierunkach. Celem takiego podejścia jest zapewnienie przynajmniej jednej alternatywnej drogi ucieczki, w przypadku gdyby druga była nie możliwa do wykorzystania w wyniku rozprzestrzeniania się pożaru. Zasada ta stosowana jest jednocześnie z zasadą dotyczącą ograniczenia długości przejścia po drodze ewakuacyjnej przy jednym kierunku ewakuacji - szczególnie istotna w przypadku budynków wielokondygnacyjnych. Idealną sytuacją, z punktu widzenia bezpieczeństwa ludzi i warunków ewakuacji, byłoby zapewnienie co najmniej dwóch lub więcej dróg ewakuacyjnych w każdym budynku lub jego części (strefy pożarowej). Oczywiście z ekonomicznego punktu widzenia, czy też ze względów użytkowych nie zawsze jest to możliwe do wykonania.

Wymaganą szerokość i liczbę przejść, wyjść oraz dróg ewakuacyjnych w budynku ustala się na podstawie liczby rzeczywistych użytkowników obiektu. W budynku, w którym z przeznaczenia i sposobu zagospodarowania pomieszczeń nie wynika jednoznacznie maksymalna liczba ich użytkowników wartość ta określana jest na podstawie wskaźników powierzchni użytkowej zawartych w tablicy 13.

Tablica 13. Wskaźnik powierzchni użytkowej dla pomieszczeń o nieznanej liczbie osób

Rodzaj pomieszczenia	Wskaźnik powierzchni użytkowej
Sale konferencyjne, lokale gastronomiczno-rozrywkowe, poczekalnie, hole, świetlice, itp.	1 m^2/ os.
Handlowo - usługowe	4 m^2/ os.
administracyjno - biurowe	5 m^2/ os.
Archiwa, biblioteki, itp.	7 m^2/ os.
Magazyny	30 m^2/ os.

Droga ewakuacyjna dla osób przebywających w pomieszczeniach, dla większości przypadków składa się z następujących odcinków:

• przejście ewakuacyjne,

• wyjście ewakuacyjne,

• dojście ewakuacyjne,

• wyjście ewakuacyjne końcowe.

Przejście ewakuacyjne to odległość od najdalszego miejsca w pomieszczeniu, w którym może przebywać człowiek, do wyjścia ewakuacyjnego z tego pomieszczenia na drogę ewakuacyjną lub do innej strefy pożarowej albo na zewnątrz budynku, Zgodnie z przepisami techniczno-budowlanymi szerokość przejść ewakuacyjnych w pomieszczeniach, wyjść ewakuacyjnych z pomieszczeń, dróg ewakuacyjnych poziomych i pionowych, a także drzwi stosowanych na tych drogach, należy (przy uwzględnieniu wszystkich dodatkowych czynników) obliczać proporcjonalnie do maksymalnej liczby osób mogących się nimi ewakuować, przyjmując 0,6 m na każde 100 osób - przy uwzględnieniu ich minimalnych wymiarów, które są następujące:

• przejście ewakuacyjne - 0,8 m,

• wyjście ewakuacyjne z pomieszczenia - do 3 osób: 0,8 m; powyżej 3 osób: 0,9 m,

• szerokość poziomej drogi ewakuacyjnej - 1,4 m; dla nie więcej niż 20 osób - 1,2 m,

• szerokość pionowej drogi ewakuacyjnej - (patrz tabela nr 5),

• szerokość drzwi stosowanych na drodze ewakuacyjnej - min. 0,9,

• szerokość drzwi wyjściowych z klatki schodowej - min. jak dla biegu klatki schodowej.

Dopuszczalna długość przejścia ewakuacyjnego wynosi:

• w strefach ZL - 40 m,

• w strefach pożarowych PM o gęstości obciążenia ogniowego przekraczającej 500 MJ/m² w budynku o więcej niż jednej kondygnacji nadziemnej - 75 m,

• w strefach pożarowych PM o gęstości obciążenia ogniowego nieprzekraczającej 500 MJ/m² w budynku o więcej niż jednej kondygnacji nadziemnej oraz w strefach pożarowych PM w budynku o jednej kondygnacji nadziemnej bez względu na gęstość obciążenia ogniowego - 100 m,

• w pomieszczeniu zagrożonym wybuchem - 40 m.

Jeżeli z przewidywanego przeznaczenia pomieszczenia nie wynika jednoznacznie sposób jego zagospodarowania, projektowa długość przejścia ewakuacyjnego nie może być większa niż 80% powyższych długości. Przejście ewakuacyjne może prowadzić łącznie tylko przez trzy pomieszczenia. W takim wypadku wymagania w zakresie klasy odporności ogniowej nie dotyczą ścianek działowych oddzielających od siebie te pomieszczenia. Długość przejścia określa się jako sumę przejść w poszczególnych pomieszczeniach. Przejście ewakuacyjne z innego pomieszczenia może prowadzić przez pomieszczenie zagrożone wybuchem, ale tylko wówczas kiedy obydwa pomieszczenia są powiązane funkcjonalnie.

Długości przejść ewakuacyjnych mogą być powiększone pod warunkiem zastosowania:

• stałych urządzeń gaśniczych wodnych - o 50%,

• samoczynnych urządzeń oddymiających uruchamianych za pomocą systemu wykrywania dymu - o 50%,

• w pomieszczeniach o wysokości przekraczającej 5 m - o 25%.

Powiększenia podlegają sumowaniu.

Z możliwości powiększenia długości przejść ewakuacyjnych można skorzystać tylko w przypadku, kiedy urządzeniem gaśniczym wodnym chroniona jest cała strefa pożarowa, a także kiedy jest ona w całości wyposażona w urządzenia oddymiające i system wykrywania dymu, zapewniający ich samoczynne uruchomienie (urządzenia do usuwania dymu i do napływu powietrza uzupełniającego). Powiększenie długości przejścia ewakuacyjnego o 25% (z uwagi na wysokość pomieszczenia przekraczającą 5 m), ma zastosowanie także w przypadku określenia jego długości na antresoli, ale tylko wówczas, kiedy wysokość antresoli obliczana jako odległość pomiędzy powierzchnią posadzki antresoli, a stropem (przekryciem dachu) ponad tą antresolą, również przekracza 5 m. Długość drogi ewakuacyjnej z poziomu antresoli powinna być obliczana, jako przejście ewakuacyjne w pomieszczeniu - od najdalszego miejsca na antresoli, w którym może przebywać człowiek, łącznie z uwzględnieniem długości biegów schodów i drogi od zakończenia biegu schodów do drzwi ewakuacyjnych.

Wyjście ewakuacyjne.

Przepisy techniczno-budowlane wymagają zapewnienia co najmniej dwóch wyjść ewakuacyjnych dla następujących pomieszczeń:

1. zagrożonych wybuchem o powierzchni przekraczającej 100 m²,

2. produkcyjnych lub magazynowych ogęstości obciążenia ogniowego powyżej 500 MJ/m² lub zaliczonych do kategorii zagrożenia ludzi ZL I, ZL II, ZL III względnie ZL V - o powierzchni przekraczającej 300 m²,

3. produkcyjnych albo magazynowych o gęstości obciążenia ogniowego do 500 MJ/m² i mających powierzchnię przekraczającą 1000 m², względnie mających długość dojścia przekraczającą 50 m,

4. w których może przebywać jednocześnie ponad 50 osób,

5. zaliczonych do kategorii zagrożenia ludzi ZL II, w których może przebywać jednocześnie ponad 30 osób.

Dojście ewakuacyjne to długość drogi ewakuacyjnej mierzona od wyjścia z pomieszczenia na tę drogę do wyjścia prowadzącego (np. drzwi):

• do innej strefy pożarowej,

• na zewnątrz budynku,

• do drzwi wejściowych, o klasie odporności ogniowej co najmniej EI30, do obudowanej klatki schodowej, zamykanej drzwiami dymoszczelnymi wyposażonej w urządzenia zapobiegające zadymieniu lub w samoczynne urządzenia oddymiające uruchamiane za pomocą systemu wykrywania dymu.

Maksymalne długości dojść ewakuacyjnych w zależności od rodzaju stref pożarowych oraz ilości dojść ewakuacyjnych określono w tablicy 11.

Tablica 11. Dopuszczalne długości dojść ewakuacyjnych

Rodzaj strefy pożarowej	Długość dojścia w m
		przy jednym dojściu	przy co najmniej 2 dojściach^1)
Z pomieszczeniem zagrożonym wybuchem	10	40
PM o gęstości obciążenia ogniowego Q > 500 MJ/m^2bez pomieszczenia zagrożonego wybuchem	30^2)	60
PM o gęstości obciążenia ogniowego Q ≤ 500 MJ/m^2bez pomieszczenia zagrożonego wybuchem	60^2)	100
ZL l, II i V	10	40
ZL III	30^2)	60
ZL IV	60^2)	100

W przypadku drogi ewakuacyjnej prowadzonej po klatce schodowej istotnym parametrem jest szerokość biegu schodów i szerokość spocznika. Wymagania w tym zakresie określa tablica 12.

Tablica 12. Minimalne szerokości dróg ewakuacyjnych pionowych

Przeznaczenie budynków	Minimalna szerokość użytkowa (m)
		biegu	spocznika
Budynki jednorodzinne i zagrodowe oraz mieszkania dwupoziomowe	0,8	0,8
Budynki mieszkalne wielorodzinne, budynki zamieszkania zbiorowego oraz użyteczności publicznej, z wyłączeniem budynków zakładów opieki zdrowotnej, a także budynki produkcyjne, magazynowo-składowe oraz usługowe, w których zatrudnia się ponad 10 osób	1,2	1,5
Przedszkola i żłobki	1,2	1,3
Budynki opieki zdrowotnej	1,4	1,5
Budynki usługowe, w których zatrudnia się do 10 osób	0,9	0,9

Aby istniała możliwość pełnego wykorzystania dróg ewakuacyjnych muszą być spełnione również wymagania porządkowe. Dlatego zakazane jest:

• składowane materiałów palnych na drogach komunikacji ogólnej służących ewakuacji,

• ustawianie na klatkach schodowych jakichkolwiek przedmiotów utrudniających ewakuację,

• zamykanie drzwi ewakuacyjnych w sposób uniemożliwiający ich natychmiastowe użycie,

• uniemożliwienie lub ograniczenie dostępu do wyjść ewakuacyjnych.

Oznakowanie dróg ewakuacyjnych.

Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych z 16 czerwca 2003 r. w sprawie ochrony przeciwpożarowej budynków, innych obiektów budowlanych oraz terenów nakłada obowiązek na właścicieli, zarządców lub użytkowników budynków oraz placów składowych i wiat, z wyjątkiem budynków mieszkalnych jednorodzinnych oznakowania, zgodnie z Polskimi Normami dróg ewakuacyjnych (z wyłączeniem budynków mieszkalnych), oraz pomieszczeń, w których w myśl przepisów techniczno-budowlanych wymagane są co najmniej 2 wyjścia ewakuacyjne, w sposób zapewniający dostarczenie informacji niezbędnych do ewakuacji. Zasady umieszczania znaków bezpieczeństwa na drogach ewakuacyjnych i drogach pożarowych określa PN-N-01256-6 Znaki bezpieczeństwa. Zasady umieszczania znaków bezpieczeństwa na drogach ewakuacyjnych i drogach pożarowych ze stycznia 1998 r. Polska Norma PN 92/N-01256/02 Znaki bezpieczeństwa. Ewakuacja. definiuje znaki ewakuacyjne, jako znaki informacyjne zapewniające wizualną informację o przebiegu wyznaczonej drogi ewakuacyjnej, zarówno przy świetle dziennym, lub sztucznym, jak też przy braku oświetlenia (po nagłym usunięciu źródła światła). W myśl postanowień cytowanej normy, od 1 stycznia 1995 r. należy stosować wyłącznie znaki ewakuacyjne o przedstawionej w niej grafice, rozmiarach i funkcji, wykonane na odpowiednim materiale fotoluminescencyjnym. Norma ta określa również wymagania dla znaków ewakuacyjnych podświetlanych: powinny one mieć oświetlenie własne, gwarantujące natężenie oświetlenia 0,5 lx na powierzchni znaku, w czasie 2 godzin od momentu zaniku napięcia w sieci oświetlenia podstawowego.

W związku ze swoją specyfiką znaków fotoluminescencyjnych, nie zaleca się stosować:

• w teatrach i kinach gdzie drogi ewakuacyjne nie mogą być okresowo oświetlane podczas przedstawień (w takim przypadku w sali widowiskowej powinny być stosowane znaki podświetlane, ale w częściach poza salą na korytarzach i schodach mogą być stosowane znaki fotoluminescencyjne),

• tam, gdzie drogi ewakuacyjne nie mogą być okresowo oświetlane z powodu braku instalacji elektrycznej,

• tam, gdzie w budynku znajduje się niewielka liczba osób, które znają pomieszczenia i mają do pokonania długie drogi ewakuacyjne (zaleca się wtedy indywidualne lampy awaryjne),

• tam, gdzie drogi ewakuacyjne lub ich część nie są oświetlone przez długie okresy i materiały świecące nie mogą się naładować.

Znaki ewakuacyjne powinny być wykonane z materiałów fotoluminescencyjnych (farb, emalii, kształtek z tworzyw sztucznych oraz wyrobów ceramicznych), które w wyniku wzbudzenia przez promieniowanie widzialne o długości fali poniżej 500 nm i promieniowanie ultrafioletowe emitują światło widzialne - szczególnie dobrze widoczne jako widzialne jarzenie po zaniku promieniowania wzbudzającego. Energia zgromadzona w materiale, maleje z upływem czasu od zaniku wzbudzenia, jednak dla zaadoptowanego już do ciemności oka element z takiego materiału może być dostrzegalny nawet przez kilka godzin. Progowe natężenie oświetlenia wzbudzenia wynosi 10 lx i jego luminacja rośnie proporcjonalnie do logarytmu natężenia czynnika wzbudzającego. Przy natężeniu oświetlenia wynoszącym 40 lx, czas nasycenia wzbudzenia wynosi zaledwie kilka minut. Ponadto znacznie lepszymi źródła promieniowania wzbudzającego są lampy fluoroscencyjne (świetlówki), gdyż efekt wzbudzenia przez nie daje niemal dwukrotnie większą luminancję i dłuższy czas jej zaniku niż lampy żarowe. Znaki i inne informacje wykonane z tych materiałów są tak samo widoczne przy świetle dziennym i działającym oświetleniu sztucznym jak tradycyjnych znaków refleksyjnych.

Rodzaje znaków ewakuacyjnych przedstawia tabela.

Nr	Znak ewakuacyjny	Znaczenie (nazwa) znaku ewakuacyjnego	Kształt i barwa	Znaczenie
1		Kierunek drogi ewakuacyjnej	Znak kwadratowy lub prostokątny Tło: zielone Symbol: biały fosforescencyjny	Znak wskazuje kierunek do wyjścia, które może być wykorzystane w przypadku zagrożenia. Strzałki krótkie - do stosowania z innymi znakami. Strzałka długa - do samodzielnego stosowania.
2		Wyjście ewakuacyjne	Znak prostokątny Tło: zielone Napis: biały fosforescencyjny	Znak stosowany do oznakowania wyjść używanych w przypadku zagrożenia.
3		Drzwi ewakuacyjne ^1)	Znak kwadratowy Tło: zielone Symbol: biały fosforescencyjny i zielony	Znak stosowany nad drzwiami skrzydłowymi, które są wyjściami ewakuacyjnymi (drzwi lewe lub prawe).
4		Przesunąć w celu otwarcia ^2)	Znak kwadratowy lub prostokątny Tło: zielone Symbol: biały fosforescencyjny	Znak stosowany łącznie ze znakiem nr 3 na przesuwnych drzwiach wyjścia ewakuacyjnego, jeśli są one dozwolone. Strzałka powinna wskazywać kierunek otwierania drzwi przesuwnych.
5		Kierunek do wyjścia drogi ewakuacyjnej	Znak prostokątny Tło: zielone Symbol: biały fosforescencyjny	Znak wskazuje kierunek drogi ewakuacyjnej do wyjścia; może kierować w lewo lub w prawo.
6		Kierunek do wyjścia drogi ewakuacyjnej schodami w dół	Znak prostokątny Tło: zielone Symbol: biały fosforescencyjny	Znak wskazuje kierunek drogi ewakuacyjnej schodami w dół na lewo lub prawo.
7		Kierunek do wyjścia drogi ewakuacyjnej schodami w górę	Znak prostokątny Tło: zielone Symbol: biały fosforescencyjny	Znak wskazuje kierunek drogi ewakuacyjnej schodami w górę na lewo lub prawo.
8		Pchać, aby otworzyć	Znak kwadratowy lub prostokątny Tło: zielone Symbol: biały fosforescencyjny	Znak jest umieszczany na drzwiach dla wskazania kierunku otwierania.
9		Ciągnąć, aby otworzyć	Znak kwadratowy lub prostokątny Tło: zielone Symbol: biały fosforescencyjny	Znak jest umieszczany na drzwiach dla wskazania kierunku otwierania.
10		Stłuc, aby uzyskać dostęp	Znak kwadratowy lub prostokątny Tło: zielone Symbol: biały fosforescencyjny	Znak ten może być stosowany: a) w miejscu, gdzie jest niezbędne stłuczenie szyby dla uzyskania dostępu do klucza lub systemu otwarcia, b) gdy jest niezbędne rozbicie przegrody dla uzyskania wyjścia.

Zadaniem znaków ewakuacyjnych w obiekcie jest ukierunkowanie strumieni ludzkich zgodnie z przyjętą koncepcją ewakuacji, szczególnie w takich przypadkach, w których występuje więcej niż jedna droga ewakuacyjna. Podstawowa zasada rozmieszczania znaków ewakuacji wynika ze sformułowania zawartego w polskich przepisach i mówi, że: z każdego miejsca na drodze ewakuacyjnej, w którym może pojawić się wątpliwość, co do kierunku ewakuacji, powinien być widoczny znak ewakuacyjny. Znaki ewakuacyjne wykonane na podłożu fotoluminescencyjnym powinny być usytuowane w polu zapewnienia odpowiedniej luminancji przez źródła światła. Celem zapewnienia odpowiedniego pobudzania oznakowań fotoluminescencyjnych, powierzchniom użytych znaków należy zapewnić oświetlenie min 25 lx przy zastosowaniu świetlówek oraz 40 lx przy zastosowaniu żarówek.

Wymagane wymiary znaków ewakuacyjnych uzależnione są od wielkości informacji umieszczonej na nich, a ta z kolei od odległości, z jakiej określony znak powinien być postrzegany. Wysokość liter w znaku WYJŚCIE EWAKUACYJNE powinna wynosić:

Odległość widzenia [m]	Wysokość liter wielkich "WYJŚCIE" [mm]	Szerokość znaku (mniejszy wymiar) [mm]
do 20 powyżej 20 do 20 powyżej 30 do 40	50 75 100	200 300 400

Długość znaku prostokątnego, zgodnie z PN musi być równy 2×h (z wyjątkiem strzałki długiej, dla której musi być równy 3×h). Wymaganą szerokość h dla pozostałych znaków prostokątnych, uzależnia się również od odległości widzenia znaku (l) zgodnie z wzorem:

h = l / Z,

gdzie:

Z = 100 dla znaków oświetlanych od strony powierzchni czołowej,

Z = 200 dla znaków oświetlanych od tyłu (światłem przechodzącym).

Wymiary znaków uzależnione są także od ich przesunięcia względem normalnej linii środkowej widzenia. Wynika stąd niecelowość umieszczania znaków ewakuacyjnych równolegle do kierunku ruchu. Wytyczne sugerują raczej umieszczanie znaków na ścianach korytarzy w miejscach prostopadłego dochodzenia osób (naprzeciw wyjść z pokoi, hal, sal, prostopadłych odnóg korytarzy) szczególnie w tych miejscach, w których mogą nasunąć się wątpliwości, co do kierunku ewakuacji, np. gdy widoczne są oznakowania drzwi na przeciwległych końcach korytarza, którego różnice odległości w obu kierunkach nie przekraczają 20%, a strumień ewakuacji powinien kierować się w kierunku założonym z planem ewakuacji. Podświetlane znaki ewakuacyjne w pomieszczeniach użytkowanych przy zgaszonym świetle podstawowym powinny mieć grafikę i zastosowanie takie same jak znaki niepodświetlone. Podświetlanie znaku może być realizowane zarówno od strony powierzchni czołowej, jak i od tyłu (światłem przechodzącym), przy czym, znak podświetlany od tyłu (światłem przechodzącym) może mieć wymiary dwukrotnie mniejsze od wymaganych dla umieszczonego w tym samym miejscu znaku podświetlanego od strony powierzchni czołowej. Przy znakach podświetlanych można stosować dodatkowo zabezpieczenia na wypadek niesprawności podświetlenia w postaci dodatkowych znaków fotoluminescencyjnych. Wykorzystywanie w tym celu znaków fotoluminescencyjnych stanowi dodatkowe zabezpieczenie na wypadek niesprawności podświetlenia po zaniku oświetlenia podstawowego.

Zakres stosowania poszczególnych znaków przedstawia się następująco:

1. Znak WYJŚCIE EWAKUACYJNE (nr 2) - umieszczany bezpośrednio nad drzwiami i stosowany przy oznakowaniu drzwi, przegradzających drogę ewakuacji ludzi:

• wyjść ewakuacyjnych z pomieszczeń, w których wymagane są co najmniej dwa takie wyjścia,

• wyjść prowadzących z budynku, innego obiektu budowlanego oraz terenu - na zewnątrz,

• wyjść prowadzących do innej strefy pożarowej, w tym - na obudowaną i zamkniętą drzwiami klatkę schodową w budynku o wysokości ponad 25 m (wysokim lub wysokościowym).

Rozmiary znaku muszą być dostosowane do odległości, z jakiej powinien on być dostrzegany przez ewakuujących się ludzi, a także do ewentualnego faktu przesunięcia go w stosunku do normalnej linii środkowej widzenia. (co wymaga powiększenia rozmiaru znaku)
     W obiektach, w których przebywają duże grupy obcokrajowców, wskazane jest, by znakowi temu towarzyszył znak EXIT lub EMERGENCY EXIT.

2. Znak "drzwi ewakuacyjne" (nr 3) + znak "kierunek drogi ewakuacyjnej" (nr 1) do oznakowania drzwi, przegradzających ustaloną drogę ewakuacji, nie wymienionych w pkt. 1, w tym także drzwi wyjściowych z przedsionka. Sposób umieszczenia wymienionych znaków jest taki sam, jak znaku WYJŚCIE EWAKUACYJNE. Wymiar boku każdego z tych dwóch znaków powinien mieć, zgodnie z Polską Normą [5], jedną z podanych wartości: 100, 125, 150, 200 lub 350 mm, w zależności od odległości, z jakiej znaki mają być dostrzegane przez ewakuujących się ludzi. Należy pamiętać również o wpływie rozmiaru znaku i jego ewentualnych przesunięć w stosunku do normalnej linii środkowej widzenia.

3. Znaki: "kierunek do wyjścia drogi ewakuacyjnej" (nr 5) "schodami w dół", (nr 6) lub "w górę" (nr 7) - w miejscach, w których kierunek ewakuacji może nasuwać wątpliwości:

• gdy nie jest widoczny znak WYJŚCIE EWAKUACYJNE lub znak "drzwi ewakuacyjne",

• gdy widoczny jest więcej niż jeden taki znak, a ludzie - zgodnie z planem ewakuacji - powinni przemieszczać się tylko w kierunku jednego z nich.

     Znaki te umieszczane są na ścianach (w miarę możliwości na wysokości ok. 150 cm, odpowiadającej średniej wysokości normalnej linii środkowej widzenia) lub nad drogą ewakuacyjną (na wysokości, co najmniej 200 cm), tam gdzie to jest możliwe prostopadle do kierunku ruchu informowanych ludzi. Gdy ten ostatni warunek nie jest spełniony, znak musi mieć rozmiary dodatkowo powiększone tak, by jego rzut na płaszczyznę prostopadłą do kierunku ruchu ludzi, miał rozmiary wynikające z obliczeń, przeprowadzonych jak dla znaków w pkt. 2. Znak "kierunek do wyjścia drogi ewakuacyjnej schodami w dół", (a także "kierunek do wyjścia drogi ewakuacyjnej schodami w górę") jest umieszczany:

• na ścianie przylegającej do tego biegu schodów, na który prowadzi droga ewakuacyjna, jeżeli będzie on wtedy widoczny z korytarza lub pomieszczeń wychodzących bezpośrednio na schody,

• nad drogą ewakuacyjną, prostopadle do kierunku ruchu ludzi, w osi tego biegu schodów, na który prowadzi droga ewakuacyjna,

• nad drzwiami przegradzającymi drogę ewakuacji, jeżeli bezpośrednio za nimi znajdują się schody: - usytuowane na przedłużeniu dotychczasowej drogi,

• usytuowane prostopadle do dotychczasowej drogi, przy czym droga ewakuacyjna prowadzi na bliższy z biegów tych schodów.

4. Znaki: "przesunąć w celu otwarcia" ( nr 4 ),"pchać, aby otworzyć" ( nr 8 ), "ciągnąć, aby otworzyć" ( nr 9 ) i "stłuc, aby uzyskać dostęp" ( nr 10 ) w razie istnienia uzasadnionej potrzeby.

Sposób rozmieszczania znaków ewakuacyjnych w budynku ilustruje poniższy plan ewakuacyjny.

Stosowanie innych form oznakowania dróg ewakuacyjnych niż znaki ewakuacyjne zalecane jest przy:

• identyfikacji przejść i drzwi na drogach ewakuacyjnych oraz w pomieszczeniach,

• wyraźnym określeniu i ujednoliceniu informacji odnośnie kierunku drogi ewakuacji w postaci ciągłego jej oznakowania jako linii w miejscach, gdzie mogą pojawić się wątpliwości co do tego kierunku,

• bocznym i krawędziowym oznaczeniu zarysów schodów jak i innych zmian poziomu podłogi,

• oznaczeniu różnego typu konstrukcyjnych i nie tylko przeszkód na drodze, takich jak: obniżenia stopu, niebezpieczne zwężenia, krawędzie, słupy etc.,

• wyraźnym pokazaniu planów dróg ewakuacyjnych,

• zapewnianiu ogólnego oświetlenia (o niskim natężeniu), jak np. windy.

    

4.16. Ochrona budynków przed zadymieniem.

Podstawowymi produktami pożaru są: dym, ciepło, gazowe produkty rozkładu materiałów, płomień i dym.

Dym, jako produkt spalania stanowi zasadniczą przeszkodę w zwalczaniu pożaru i prowadzaniu akcji ewakuacyjnej, gdyż wypełniając bardzo szybko pomieszczenie ogranicza znacznie lub całkowicie widoczność, paraliżując akcję ratowniczo - gaśniczą. Statystyki pożarowe wskazują, że dymy i gazy pożarowe są przyczyną 80% notowanych wypadków śmiertelnych w czasie pożaru.

Ciepło, które rozprzestrzeniając się w pomieszczeniu objętym pożarem podwyższa temperaturę materiałów palnych, przygotowuje je termicznie do spalania, a także wpływa zasadniczo na przegrzanie elementów nośnych budynku i tym samym zmniejszenie ich trwałości.

Gazowe produkty rozkładu materiałów stanowiące zarówno zagrożenie dla życia i zdrowia ludzi oraz dla konstrukcji budynku. Związane jest to z tym, że gazowe produkty spalania, a zwłaszcza tlenek węgla stanowią czynnik, który przy odpowiednim stężeniu, w określonych warunkach temperatury i ciśnienia staje się wybuchowy.

Płomień, występuje w warunkach rozgorzenia ogniska pożaru, tj. wówczas, gdy materiał palny objęty pożarem pali się już intensywnie.

Dym, ciepło i produkty gazowe zgodnie z prawami konwekcji unoszą się do góry i gromadzą pod stropem. Duże zagrożenie dymów i gazów pożarowych wynika także z faktu, że rozprzestrzeniają się one bardzo szybko po drogach poziomych (30-60 m/min) i pionowych (200-300 m/min). Przykładowe ilość produktów spalania w m³ powstałych ze spalenia 1 kg materiału.

Tabela 7.1.Ilości produktów spalania

Rodzaj materiału	Ilość produktów spalania w m^3
Drewno	5,0
Karton, papier	4,2
Kauczuk	10,5
Magnez	1,7
Sód metaliczny	0,9
Parafina	12,5
Słoma	4,0
Torf	4,5
Bawełna	4,5
Benzyna, nafta, mazut	12,5

Duże ilości produktów spalania powstające w trakcie pożaru w krótkim czasie mogą spowodować wypełnienie całego pomieszczenia, budynku lub jego części niebezpiecznym gazami i dymami pożarowymi. Wytwarzający się w czasie pożaru dym unosi się ku górze, gdzie gromadzi się w warstwie podsufitowej. Wraz z napływem kolejnych porcji dymu warstwa zadymienia przesuwa się w dół pomieszczenia lub drogi ewakuacyjnej powodując całkowitą utratę widoczności. Produkty spalania i rozkładu termicznego materiałów oddziaływają na użytkowników obiektu, powodując zatrucia, utratę widoczności i panikę.

W takiej sytuacji oczywistą jest konieczne zastosowanie systemów oddymiania.

Systemy te mają na celu:

• przeciwdziałanie rozprzestrzenianiu się dymu i gorących gazów pożarowych poza kondygnację objętą pożarem oraz wzdłuż ciągów ewakuacyjnych;

• umożliwienie ewakuacji ludzi z zagrożonej strefy;

• ułatwienie przeprowadzenia skutecznej akcji gaśniczej;

• zapobieżenie nadmiernemu ograniczeniu widoczności oraz spadkowi stężenia tlenu;

• zmniejszeniu strat materiałowych;

• usunięciu ciepła i obniżeniu temperatury pożaru.

Obowiązek stosowania systemów wentylacji pożarowej wynika z przepisów techniczno-budowlanych i dotyczy klatek schodowych i korytarzy w niektórych rodzajach budynków. Przepisy rozróżniają dwa rodzaje urządzeń:

• Samoczynne urządzenia oddymiające,

• Urządzenia zapobiegające ich zadymieniu.

Klatki schodowe i przedsionki przeciwpożarowe, stanowiące drogę ewakuacyjną w:

• budynku wysokim (W) dla strefy pożarowej ZL II,

• oraz w budynku wysokościowym (WW) dla stref pożarowych innych niż ZL IV,

powinny być wyposażone w urządzenia zapobiegające ich zadymieniu.

Klatki schodowe i przedsionki przeciwpożarowe, stanowiące drogę ewakuacyjną w budynku wysokim (W) dla strefy pożarowej ZL l, ZL III, ZL V lub PM, oraz w budynku wysokościowym (WW) dla strefy pożarowej ZL IV, powinny być wyposażone w:

• urządzenia zapobiegające zadymieniu,

• lub samoczynne urządzenia oddymiające uruchamiane za pomocą systemu wykrywania dymu.

W budynku wysokim (W) i wysokościowym (WW), w strefach pożarowych innych niż ZL IV, należy zastosować rozwiązania techniczno-budowlane zabezpieczające przed zadymieniem poziomych dróg ewakuacyjnych. W krytym ciągu pieszym (pasażu), do którego przylegają lokale handlowe i usługowe, oraz w przekrytym dziedzińcu wewnętrznym, należy zastosować rozwiązania techniczno-budowlane zabezpieczające przed zadymieniem dróg ewakuacyjnych. W podziemnej kondygnacji budynku, w której znajduje się pomieszczenie przeznaczone dla ponad 100 osób, oraz budowli podziemnej z takim pomieszczeniem, należy zastosować rozwiązania techniczno-budowlane zapewniające usuwanie dymu z tego pomieszczenia i z dróg ewakuacyjnych.

Wentylacja mechaniczna oddymiająca.

W systemie mechanicznym funkcje wentylacji pożarowej realizuje się poprzez:

• wytworzenie nadciśnienia w klatkach schodowych:

• wytworzenie nadciśnienia w przedsionkach przeciwpożarowych;

• intensywną wymianę powietrza w przestrzeni poziomych dróg ewakuacyjnych na poziomie kondygnacji objętej pożarem.

Do realizacji powyższych celów można zastosować dwa rozwiązania (systemy):

• rozwiązanie A polegające na rozdzieleniu systemu zabezpieczającego przed zadymieniem klatki schodowej i przedsionków przeciwpożarowych od systemu wentylacji oddymiającej korytarze ewakuacyjne poprzez zastosowanie w przedsionkach oddzielnej instalacji nawiewno-wyciągowej;

• rozwiązanie B polegające na połączeniu systemu zabezpieczającego przed zadymieniem klatki schodowej i przedsionków przeciwpożarowych od systemu wentylacji oddymiającej korytarze ewakuacyjne poprzez zastosowanie nawiewu powietrza z przedsionka przeciwpożarowego do przestrzeni korytarza za pomocą klap transferowych.

Zabezpieczenie dróg ewakuacyjnych może również odbywać za pomocą kombinacji systemów A i B. Klatki schodowe w systemach A i B są zabezpieczone poprzez wytworzenie w nich nadciśnienia o wysokości 20-80 Pa. po obu stronach zamkniętych drzwi. Przy otwartych drzwiach prędkość przepływu powietrza powinna być nie mniejsza niż 0,5 m/s, co odpowiada strumieniowi przepływu 3600 m³/h

Schemat działania systemu.

Po odebraniu sygnału przez centralę sygnalizacji pożaru powinno nastąpić:

• zamknięcie przeciwpożarowych klap odcinających w instalacjach wentylacyjnych i klimatyzacyjnych na granicach stref pożarowych;

• zmniejszenie wydajności systemów wywiewnych w celu wytworzenia w strefach nie objętych pożarem nadciśnienia;

• uruchomienie wentylatora nawiewnego doprowadzającego powietrze zewnętrzne na klatkę schodową;

• otwarcie klap odcinających na kondygnacji objętej pożarem zamontowanych na odgałęzieniach przewodów wentylacji pożarowej w korytarzu (wywiew) i przedsionku przeciwpożarowym (nawiew).

• uruchomienie wentylatorów nawiewnych i oddymiających obsługujących przedsionki p.poż. i korytarze ewakuacyjne.

• samoczynne zablokowanie drzwi dźwigów osobowych w pozycji zamkniętej na kondygnacji objętej pożarem;

• nawiew powietrza do szybu dźwigowego w celu wytworzenia nadciśnienia.

Elementy systemu muszą posiadać odpowiednią klasę odporności ogniowej zgodnie z tablicą 14.

Tablica 14 odporność ogniowa elementów systemu wentylacji pożarowej.

Element instalacji		Rozwiązanie A				Rozwiązanie B
				Klatka schodowa	Przedsionek		Korytarz	Klatka schodowa	Przedsionek		Korytarz
przewody	nawiewne	EI 60 EI 120*	EI 60 EI 120		EI 60 EI 120	EI 60 EI 120	EI 60 EI 120		-
		wywiewne	-	EI 60 EI 120		EI 60 EI 120	-	-		EI 60 EI 120
	Klapy	odcinające nawiewne	-	E 60		EI 60 EI 120	-	E 60		-
		odcinające wyciągowe	-	EI 60 EI 120		EI 60 EI 120	-	-		EI 60 EI 120
Drzwi między		E 30 E 60		E 30 E 60		E 30 E 60		zE 30 E 60

* dla budynków wysokościowych (WW)

Wentylatory oddymiające powinny posiadać następującą klasę odporności na wysoką temperaturę:

• F 400 (400 ⁰C/120 min w budynkach wyposażonych w instalację tryskaczową;

• F 600 (600 ⁰C/120 min w budynkach nie wyposażonych w instalację tryskaczową.

Wszystkie urządzenia systemu powinny być zasilane źródła awaryjnego. Przewody zasilające powinny być zabezpieczone ogniochronnie gwarantując zasilanie przez co najmniej 60min , a dla budynków WW - 120 minut.

System bezprzewodowego oddymiania

Obecnie coraz częściej stosowane są systemy bezprzewodowego oddymiania garaży i tunelów oparte na pracy zespołu kilku lub kilkunastu wentylatorów strumieniowych o dużej wydajności, ukierunkowujących przepływ zadymionego powietrza. Funkcjonowanie systemu bezprzewodowego oddymiania garaży, oparte jest na pracy zespołu niewielkich wentylatorów osiowych usytuowanych w górnej części garażu lub tunelu oraz w strefie przebywania ludzi. Wentylatory zasysają powietrze i dym podobnie jak kratki wyciągowe i po stronie tłocznej formują strumień, który jest w końcowej części przekazywany do następnego wentylatora. Podobnie jak w przewodach wentylacyjnych jest to ruch uporządkowany powodujący kontrolowany przepływ przez pomieszczenie aż do wyrzutni gdzie powietrze lub dym są usuwane. Dla prawidłowego funkcjonowania systemu podstawowe znacznie ma dobór odpowiedniej ilości oraz rozmieszczenie wentylatorów. Stosowanie systemu bezprzewodowego oddymiania ma szereg korzyści zarówno ekonomicznych jak i technicznych. Podstawowymi zaletami tego systemu sa:

• brak konieczności stosowania sieci kanałów wentylacyjnych,

• możliwość kontrolowania rozprzestrzeniania się dymu w przestrzeni pomiędzy miejscem pożaru a wentylatorami wyciągowymi (w bardzo krótkim czasie uzyskuje się efektywny i równomierny przepływ powietrza zewnętrznego w całej kubaturze garażu)

• ograniczenie kosztów związane jest z możliwością wyeliminowania klap, przegród ogniowych.

• szybkie zlokalizowanie źródła pożaru,

• ułatwienie akcji ratowniczej.

Przykład funkcjonowania bezprzewodowego systemu oddymiania w garażu podziemnym

1. W przypadku pojawienia się sygnału alarmowego o pojawieniu się pożaru brama wjazdowa otwiera się automatycznie,

2. Przez otwartą bramę napływa czyste powietrze zewnętrzne.

3. Załączane są wentylatory przetłaczające ukierunkowując przepływ powietrza w przestrzeni garażu.

4. Wentylatory znajdujące się w pobliżu otwartej bramy wjazdowej, ukierunkowują ruch powietrza w stronę ściany garażu, gdzie wytworzony strumień, wspomagany zainstalowanymi w pobliżu tej ściany wentylatorami podąża w kierunku końca pomieszczenia.

5. Przetłaczane powietrze przesuwa się wzdłuż ściany końcowej i jest zasysane przez zespół wentylatorów osiowych zamontowanych w ściennej wyrzutni powietrza.

Urządzenia wykrywające zanieczyszczenia i dym przekazują sygnały do urządzenia sterującego, które zarządza całym układem. W opisywanym systemie najczęściej stosowane są wentylatory osiowe o odporności na temperaturę 400⁰C przy 120 min. Wentylatory te stosowane są jako główne wyciągowe. Wentylatory o mniejszych wymiarach i wydajności, stosowane są do przetłaczania powietrza i dymu w przestrzeni garażu. Detektory wykrywające tlenek węgla i tlenek azotu oraz detektory dymu są rozmieszczone stosownie do przewidywanych koncentracji zanieczyszczeń oraz źródeł dymu. Szczególną uwagę zwraca się na takie ustawienie detektorów dymu, aby mogły niezwłocznie uruchomić cały system, to jest alarm dźwiękowy i świetlny a następnie system oddymiania.

4.19. Ocena zagrożenia życia ludzi

Podstawą do uznania użytkowanego budynku istniejącego za zagrażający życiu ludzi jest nie zapewnienie przez występujące w nim warunki techniczne możliwości ewakuacji ludzi, w szczególności w wyniku:

1. szerokości przejścia, dojścia lub wyjścia ewakuacyjnego, albo biegu względnie spocznika klatki schodowej służącej ewakuacji, mniejszej o ponad jedną trzecią od określonej w przepisach techniczno - budowlanych;

2. długości przejścia lub dojścia ewakuacyjnego większej o ponad 100% od określonej w przepisach techniczno - budowlanych;

3. występowania w pomieszczeniu strefy pożarowej ZL I lub ZL II albo na drodze ewakuacyjnej:

1. okładziny sufitu lub sufitu podwieszonego z materiału łatwo zapalnego lub kapiącego pod wpływem ognia względnie wykładziny podłogowej z materiału łatwo zapalnego,

2. okładziny ściennej z materiału łatwo zapalnego na drodze ewakuacyjnej, jeżeli nie zapewniono dwóch kierunków ewakuacji;

1. nie wydzielenia ewakuacyjnej klatki schodowej budynku wysokiego innego niż mieszkalny lub wysokościowego, w sposób określony w przepisach techniczno - budowlanych;

2. nie zabezpieczenia przed zadymieniem dróg ewakuacyjnych wymienionych w  przepisach techniczno - budowlanych, w określony tam sposób;

3. braku wymaganego oświetlenia awaryjnego w strefie pożarowej ZL I, ZL II lub ZL V albo na drodze ewakuacyjnej prowadzącej z tej strefy na zewnątrz budynku.

W takim przypadku, w budynku powinny zostać zastosowane rozwiązania zapewniające spełnienie wymagań bezpieczeństwa pożarowego. Zasady stosowania tych rozwiązań określają przepisy techniczno - budowlane. Przepisy dotyczące bezpieczeństwa pożarowego, a także oświetlenia awaryjnego, stosuje się również do użytkowanych budynków istniejących, jeżeli zagrażają one życiu ludzi, stosownie do wskazań ekspertyzy technicznej właściwej jednostki badawczo-rozwojowej albo rzeczoznawcy budowlanego oraz do spraw zabezpieczeń przeciwpożarowych, uzgodnionych z właściwym komendantem wojewódzkim Państwowej Straży Pożarnej lub państwowym wojewódzkim inspektorem sanitarnym, odpowiednio do przedmiotu tej ekspertyzy.

4.20. Drogi pożarowe

Droga pożarowa o utwardzonej nawierzchni, umożliwiająca dojazd o każdej porze roku pojazdów jednostek ochrony przeciwpożarowej do obiektu budowlanego powinna być doprowadzona do:

• budynku zawierającego strefę pożarową ZL I lub ZL II;

• budynku należącego do grupy wysokości: średniowysokie, wysokie lub wysokościowe, zawierającego strefę pożarową ZL III, ZL IV lub ZL V;

• budynku zawierającego strefę pożarową PM oraz do strefy pożarowej poza budynkiem, obejmującej urządzenia technologiczne, plac składowy lub wiatę, jeżeli gęstość obciążenia ogniowego wymienionych stref pożarowych przekracza 500 MJ/m² i zachodzi co najmniej jeden z warunków:

• powierzchnia strefy pożarowej przekracza 1000 m²,

• występuje pomieszczenie zagrożone wybuchem;

• budynku niskiego:

• zawierającego strefę pożarową ZL III o powierzchni przekraczającej 1000 m², obejmującą kondygnację nadziemną inną niż pierwsza, lub

• zawierającego strefę pożarową ZL V i mającego ponad 50 miejsc noclegowych;

• obiektu budowlanego innego niż budynek, przeznaczonego do użyteczności publicznej lub zamieszkania zbiorowego, w którym przewiduje się możliwość jednoczesnego przebywania w strefie pożarowej ponad 50 osób;

• stanowiska czerpania wody do celów przeciwpożarowych.

Droga pożarowa powinna przebiegać wzdłuż dłuższego boku budynku, a w przypadku gdy szerokość budynku jest większa niż 60 m - z jego dwóch stron, przy czym bliższa krawędź drogi pożarowej powinna być oddalona od ściany budynku o 5 - 15 m, a pomiędzy tą drogą i ścianą budynku nie powinny występować stałe elementy zagospodarowania terenu o wysokości przekraczającej 3 m lub drzewa. Obiekty wymienione wyżej powinny mieć połączenie z drogą pożarową, utwardzonym dojściem o szerokości minimalnej 1,5 m i długości nie większej niż 50 m, tych wyjść ewakuacyjnych z obiektu, poprzez które jest możliwy dostęp, bezpośrednio lub drogami ewakuacyjnymi, do każdej strefy pożarowej. Jeżeli w budynku występuje dźwig dla ekip ratowniczych to powinien mieć on połączenie z drogą pożarową dojściem przy czym długość dojścia obejmuje również drogę ewakuacyjną w budynku, o szerokości określonej w przepisach techniczno - budowlanych.

Wymagania dotyczące doprowadzenia drogi nie muszą być spełnione jeżeli spełnione są następujące warunki:

• w budynku o więcej niż 3 kondygnacjach nadziemnych, na każdej kondygnacji powyżej trzeciej nadziemnej, do wysokości 25 m, każda klatka schodowa ma okno umożliwiające dostęp ekip ratowniczych z zewnątrz przez otwór o dolnej krawędzi położonej nie wyżej niż 90 cm nad poziomem posadzki oraz o wysokości i szerokości odpowiednio co najmniej 110 cm i 60 cm, lub ma dojście do takiego okna poziomą drogą ewakuacyjną o długości nie większej niż 50 m;

• droga pożarowa jest doprowadzona do budynku tak, że jej najbliższa krawędź jest oddalona o 5 - 10 m od rzutu pionowego na poziom terenu każdego z okien, a pomiędzy tą drogą i wymienionymi oknami nie występują stałe elementy zagospodarowania terenu o wysokości przekraczającej 3 m lub drzewa;

• okno jest oznakowane od wewnątrz znakiem bezpieczeństwa „nie zastawiać”, a z zewnątrz - znakiem bezpieczeństwa odpowiednim do sposobu, w jaki można uzyskać dostęp do wnętrza budynku, zgodnie z Polską Normą dotyczącą znaków bezpieczeństwa;

• w budynku o nie więcej niż 3 kondygnacjach nadziemnych połączenie z drogą pożarową, utwardzonym dojściem o szerokości minimalnej 1,5 m i długości nie większej niż 30 m, mają te wyjścia ewakuacyjne z budynku, poprzez które jest możliwy dostęp, bezpośrednio lub drogami ewakuacyjnymi, do każdej strefy pożarowej.

Droga pożarowa powinna umożliwić przejazd pojazdu bez zawracania lub być zakończona: objazdem pętlicowym, placem manewrowym o wymiarach co najmniej 20×20 m, albo w sposób równorzędny. Wymaganie to nie dotyczy końcowego odcinka drogi pożarowej o długości do 15 m. Najmniejszy promień zewnętrznego łuku drogi pożarowej powinien wynosić co najmniej 11 m. Minimalna szerokość drogi pożarowej powinna wynosić 4 m, a jej nachylenie podłużne nie powinno przekraczać 5%:

• na całej długości budynku, oraz na odcinku 10 m przed i za tym budynkiem;

• na odcinku 15 m od miejsc doprowadzenia jej do budynku,

W obrębie miasta oraz na terenie działki, na której usytuowany jest obiekt, minimalna szerokość drogi pożarowej, powinna wynosić 3,5 m, jej nośność - 200 kN, a dopuszczalny nacisk na oś - 100 kN. Na terenach innych minimalna szerokość drogi pożarowej, z zastrzeżeniem powinna wynosić 3 m, jej nośność - 100 kN, a dopuszczalny nacisk na oś - 50 kN.

W szczególnie uzasadnionych przypadkach, gdy spełnienie wymagań dotyczących drogi pożarowej do obiektu budowlanego jest niemożliwe ze względu na lokalne uwarunkowania, dopuszcza się stosowanie rozwiązań zamiennych, uzgodnionych z właściwym miejscowo komendantem wojewódzkim Państwowej Straży Pożarnej, które zapewnią niepogorszenie warunków bezpieczeństwa pożarowego tego obiektu. Przejazdy na dziedzińce i inne tereny obudowane powinny odpowiadać następującym warunkom:

• wysokość przejazdu w świetle powinna wynosić co najmniej 4,2 m, a w budownictwie jednorodzinnym 3,2 m;

• szerokość przejazdu w świetle powinna wynosić co najmniej 3,6 m, w tym szerokość jezdni co najmniej 3 m;

• odległość między przejazdami na jeden dziedziniec nie może być większa niż 150 m.

W przejazdach, których jezdnie są oddzielone od chodników słupami lub ścianami, jezdnia powinna mieć szerokość co najmniej 3,6 m. Jeżeli przejazd jest wykorzystywany jako stałe przejście dla pieszych, powinien być w nim zapewniony chodnik o szerokości co najmniej 1 m.

4.21. Schemat oceny warunków ochrony przeciwpożarowej w budynku

Bardzo pomocne przy ocenie wymagań przeciwpożarowych jest przyjęcie odpowiedniej systematyki. Można oprzeć jej zasady na wymaganiach zawartych w rozporządzeniu Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji w sprawie uzgadniania projektu budowlanego pod względem ochrony przeciwpożarowej.

Schemat oceny powinny zawierać wymagania dotyczące warunków ochrony przeciwpożarowej obiektu, obejmujące w szczególności:

• powierzchnię, wysokość i liczbę kondygnacji;

• odległość od obiektów sąsiadujących;

• parametry pożarowe występujących substancji palnych;

• wielkość gęstości obciążenia ogniowego;

• kategorię zagrożenia ludzi, przewidywaną liczbę osób w poszczególnych pomieszczeniach i na każdej kondygnacji;

• ocenę zagrożenia wybuchem pomieszczeń oraz przestrzeni zewnętrznych;

• podział obiektu na strefy pożarowe;

• klasę odporności pożarowej budynku oraz klasę odporności ogniowej i stopień rozprzestrzeniania ognia elementów budowlanych;

• warunki ewakuacji, oświetlenie awaryjne (bezpieczeństwa i ewakuacyjne) oraz przeszkodowe;

• sposób zabezpieczenia przeciwpożarowego instalacji użytkowych, a w szczególności: wentylacyjnej, ogrzewczej, gazowej, elektroenergetycznej, odgromowej;

• dobór urządzeń przeciwpożarowych w obiekcie, dostosowany do wymagań wynikających z przyjętego scenariusza rozwoju zdarzeń w czasie pożaru, a w szczególności: systemu sygnalizacji pożarowej, stałych urządzeń gaśniczych, dźwiękowych systemów ostrzegawczych, instalacji wodociągowej przeciwpożarowej, urządzeń oddymiających, dźwigów przystosowanych do potrzeb ekip ratowniczych;

• wyposażenie w gaśnice i urządzenia ratownicze;

• zaopatrzenie w wodę do zewnętrznego gaszenia pożaru;

• drogi pożarowe.

5. PRZECIWPOŻAROWE ZAOPATRZENIE W WODĘ

Daniel Kuchowcz

________________________________________________________________________________

Przepisy określają zapotrzebowanie na wodę do celów przeciwpożarowych dla:

• jednostek osadniczych: miast i wsi;

• budynków użyteczności publicznej i zamieszkania zbiorowego oraz innych obiektów budowlanych o takim przeznaczeniu;

• budynków produkcyjnych i magazynowych oraz innych obiektów przemysłowych;

• obiektów gospodarki rolnej, z zastrzeżeniem

Przepisów tych rozporządzenia nie stosuje się do:

• zabudowy kolonijnej wiejskich jednostek osadniczych;

• pojedynczych gospodarstw gospodarki leśnej;

• jednostek osadniczych o liczbie mieszkańców nie przekraczającej 100 osób;

• zlokalizowanych poza granicami jednostek osadniczych: stacji paliw ze zbiornikami podziemnymi, stacji gazu płynnego i stacji obsługi samochodów;

• wolnostojących urządzeń technologicznych związanych z rurociągami dalekosiężnymi służącymi do transportu ropy naftowej i produktów naftowych (liniowe stacje zaworów, zasuwy), a także z sieciami gazowymi (armatura zaporowa i upustowa), jeśli powierzchnia zajmowana przez te urządzenia nie przekracza 500 m²;

• schronisk górskich;

• budynków o kubaturze brutto do 2500 m³ lub o powierzchni wewnętrznej do 500 m², znajdujących się poza granicami jednostek osadniczych;

• obiektów budowlanych punktów przyjęciowo - suszarniczych zboża, wykonanych z materiałów niepalnych.

Zapotrzebowanie na wodę do celów przeciwpożarowych do zewnętrznego gaszenia pożaru dla jednostki osadniczej określa tabela:

L. p.	Liczba mieszkańców jednostki osadniczej	Wydajność wodociągu dm3/s	Równoważny zapas wody w zbiorniku m3
1	Do 5 000	10	100
2	5 001 ÷ 10 000	15	150
3	10 001 ÷ 25 000	20	200
4	25 001 ÷ 10 0000	40	400
5	ponad 10 0000	60	600

Woda do celów przeciwpożarowych do zewnętrznego gaszenia pożaru dla budynków użyteczności publicznej i zamieszkania zbiorowego, oraz innych obiektów budowlanych o takim przeznaczeniu, powinna być zapewniona w następującej ilości:

• dla budynku o kubaturze brutto do 2500 m³ lub o powierzchni wewnętrznej do 500 m², położonego na terenie jednostki osadniczej - 10 dm³/s z co najmniej jednego hydrantu o średnicy 80 mm lub zapas wody 100 m³ w przeciwpożarowym zbiorniku wodnym;

• dla budynków nie wymienionych w pkt. 1 - 20 dm³/s łącznie z co najmniej dwóch hydrantów o średnicy 80 mm lub zapas wody 200 m³ w przeciwpożarowym zbiorniku wodnym;

• dla obiektów budowlanych nie będących budynkami, w których znajduje się strefa pożarowa przeznaczona do jednoczesnego przebywania ponad 50 osób na powierzchni do 2000 m² - 10 dm³/s z co najmniej jednego hydrantu o średnicy 80 mm lub zapas wody 100 m³ w przeciwpożarowym zbiorniku wodnym.

Ilość wody do celów przeciwpożarowych dla obiektów przemysłowych, w zależności od powierzchni wchodzących w ich skład stref pożarowych oraz gęstości obciążenia ogniowego w tych strefach, jest ustalana według poniższej tabeli, przy czym podstawą do określenia ilości wody wymaganej dla obiektu jest ta strefa pożarowa, która wymaga jej największej ilości:

Gęstość obciążenia ogniowego, MJ/m^2		Powierzchnia strefy pożarowej, m^2
				powyżej		500	1 000			2 000		3 000		4 000		5 000
		do	500	1 000	2 000			3 000		4 000		5 000
powyżej	do	Wydajność wodociągu, dm^3/s
	200	10		10		10	10		15		15		20
200	500	10		10		20	20		30		30		40
500	1 000	10		10		20	20		30		30		40
1 000	2 000	10		20		20	30		30		40		40
2 000	4 000	20		20		30	30		30		40		50
4 000		20		30		30	40		40		50		60

Sieć wodociągowa przeciwpożarowa

Sieć wodociągowa przeciwpożarowa powinna być wykonana jako sieć obwodowa. Dopuszcza się budowę sieci wodociągowej rozgałęzionej poza obszarami miejskimi oraz tam, gdzie ogólne zapotrzebowanie na wodę do celów przeciwpożarowych nie przekracza 20 dm³/s. Dopuszcza się budowę odgałęzień z sieci obwodowej w celu zasilania hydrantów zewnętrznych. W przypadku, gdy ogólne zapotrzebowanie na wodę do celów przeciwpożarowych przekracza 30 dm³/s, sieć obwodowa powinna być zasilana dwoma przewodami usytuowanymi w możliwie największej odległości od siebie. Sieć wodociągowa, dla której zapotrzebowanie na wodę do gaszenia pożaru przekracza 20 dm³/s, powinna być tak projektowana i budowana, aby możliwe było jednoczesne pobieranie wody z dwóch sąsiednich hydrantów zewnętrznych. Nominalne średnice przewodów wodociągowych, na których przewiduje się instalowanie hydrantów zewnętrznych, powinny wynosić co najmniej:

• DN 100 - w sieci obwodowej;

• DN 125 - w sieci rozgałęzieniowej;

• w odgałęzieniach sieci obwodowej - według obliczeń hydraulicznych;

• DN 80 - przy rozbudowie lub modernizacji istniejącego wodociągu o wydajności 5 dm³/s w jednostce osadniczej o liczbie mieszkańców nie przekraczającej 2 000.

Na sieci wodociągowej przeciwpożarowej powinny być stosowane hydranty zewnętrzne nadziemne o średnicy nominalnej DN 80. Dopuszcza się stosowanie hydrantów podziemnych o średnicy nominalnej DN 80 w przypadkach, gdy stosowanie hydrantów nadziemnych jest szczególnie utrudnione lub niewskazane, na przykład ze względu na powodowanie utrudnień w ruchu.

W obiekcie przemysłowym, w którym wymagana ilość wody do zewnętrznego gaszenia pożaru przekracza 30 dm³/s, w zakładach rafineryjnych i petrochemicznych oraz na magistralnym przewodzie wodociągowym powinny być stosowne hydranty nadziemne o średnicy nominalnej DN 100.

Hydranty zewnętrzne zainstalowane na sieci wodociągowej przeciwpożarowej powinny być od niej odcinane zasuwami w sposób umożliwiający ich odłączanie od sieci. Zasuwy powinny znajdować się w odległości co najmniej 1 m od hydrantu i pozostawać w położeniu otwartym.

Hydranty zewnętrzne na sieci wodociągowej przeciwpożarowej powinny być rozmieszczone wzdłuż dróg i ulic oraz przy ich skrzyżowaniach, przy zachowaniu odległości:

• między hydrantami - do 150 m;

• od krawędzi drogi lub ulicy - do 15 m;

• od chronionego budynku lub obiektu budowlanego - do 75 m;

• od ściany budynku - co najmniej 5 m.

Poza obszarami miejskimi odległość między hydrantami powinna być dostosowana do gęstości istniejącej i planowanej zabudowy. Wydajność nominalna hydrantu zewnętrznego, przy ciśnieniu nominalnym 0,2 MPa mierzonym na zaworze hydrantowym podczas poboru wody, powinna wynosić co najmniej:

• nadziemnego o średnicy nominalnej DN 80 - 10 dm³/s;

• nadziemnego o średnicy nominalnej DN 100 - 15 dm³/s;

• podziemnego o średnicy nominalnej DN 80 - 10 dm³/s.

6. ZABEZPIECZENIE PRZECIWPOŻAROWE INSTALACJI I URZĄDZEŃ TECHNOLOGICZNYCH ORAZ INSTALACJI UŻYTKOWYCH

Krzysztof Fiszer

________________________________________________________________________________

6.1. Ocena zagrożenia pożarem i wybuchem urządzeń technologicznych i pomieszczeń.

Zagrożenie pożarowe występujące w produkcji przemysłowej związane jest ściśle z własnościami materiałów stosowanych jako surowce, półprodukty oraz wyroby gotowe. Na zagrożenie to mają także wpływ warunki prowadzenia procesów technologicznych, rodzaj i stan urządzeń technologicznych, stosowane zabezpieczenia techniczne.

Aby ocenić rozmiary prawdopodobnych zagrożeń oraz przewidzieć mechanizmy ich powstawania należy zebrać i przeanalizować informacje dotyczące:

1. właściwości fizykochemicznych palnych substancji a zwłaszcza:

• wartości granic wybuchowości,

• gęstość względem powietrza(dotyczy palnych par i gazów),

• zdolność do mieszania się palnych par i gazów z utleniaczem(powietrzem),

• temperatura zapłonu, temperatura wrzenia,

• temperatura samozapalenia,

2. pomieszczenia lub przestrzeni zewnętrznej a w tym:

• rozkład i kubatura pomieszczenia,

• ukształtowanie i pokrycie terenu przestrzeni zewnętrznej,

• dane o wentylacji,

• dane o ruchach powietrza,

• lokalizacja źródeł zagrożenia,

3. rodzaju przewidywanych źródeł zagrożenia podając dane o:

• stanie pracy urządzeń w jakim może dochodzić do wydzielania się substancji palnych,

• ilości wydzielanych lub mogących się wydzielić substancji palnych,

• czasie wydzielania substancji palnych,

• możliwym przyroście ciśnienia w pomieszczeniu w przypadku wybuchu mieszaniny.

Pełna znajomość powyższych danych pozwala na obiektywną i merytorycznie trafną ocenę zagrożenia pożarowego i wybuchowego zakładu, linii technologicznej czy też operacji przemysłowej.

Obok oceny zagrożenia wybuchem jednym z ważniejszych parametrów opisujących zagrożenie pożarowe w obiektach produkcyjnych i magazynowych, w świetle obowiązujących przepisów, jest gęstość obciążenia ogniowego. Wartość obciążenia ogniowego (obliczona zgodnie z PN-B-02852 Ochrona przeciwpożarowa. Obliczanie gęstości obciążenia ogniowego oraz wyznaczanie względnego czasu trwania pożaru.) determinuje wymagania lokalizacyjne, budowlane, dotyczące zastosowania odpowiednich technicznych środków zabezpieczeń itp.

W wielu procesach technologicznych niezbędne jest stosowanie substancji mogących tworzyć z powietrzem mieszaniny wybuchowe, a tym samym powodować zagrożenie wybuchem. Wybuch jest procesem gwałtownego przejścia układu z jednego stanu równowagi w drugi z wydzieleniem znacznej ilości energii. Ze względu na pewne odmienności w mechanizmie wybuchów, dzieli się je na dwie zasadnicze grupy:

Wybuchy fizyczne- podczas, których składniki układu nie ulegają reakcjom chemicznym. np. wybuchy kotłów wodnych, zbiorników i butli ciśnieniowych. Wybuchy fizyczne, w odróżnieniu od opisanych niżej wybuchów chemicznych są pożarowo mniej groźne, ponieważ w przeważającej większości wypadków nie wydzielają one poważnych ilości ciepła. Nie mniej jednak powodują one zagrożenie związane z możliwością zniszczenia w czasie wybuchu aparatury przetwarzającej produkty łatwo zapalne, a w rezultacie ich zapalenie.

Wybuchy chemiczne- są procesem gwałtownego spalania połączonego ze wzrostem ciśnienia w bardzo krótkim czasie. Jest to zjawisko bardziej złożone. Jego przebieg zależy od wielu czynników m.in. temperatury początkowej, ciśnienia, składu mieszaniny.

Zagrożenie wybuchem może mieć miejsce przy pracy z substancjami palnymi takimi jak: gazy, pary, mgły lub rozdrobnione ciała stałe o ile ich stężenia w mieszaninie z powietrzem zawarte są w granicach wybuchowości. Dla zainicjowania wybuchu niezbędne jest źródło zapłonu o dostatecznej energii. Groźne w skutkach wybuchy mogą mieć miejsce w przypadku równoczesnego wystąpienia następujących warunków:

• wysoki stopień rozdrobnienia substancji palnej,

• stężenie substancji palnej zawarte jest w granicach wybuchowości,

• ilość mieszaniny wybuchowej przekracza niebezpieczną wartość,

• istnieje źródło zapłonu o dostatecznej energii.

Aby móc skutecznie zapobiegać możliwości powstawania warunków do wybuchu należy m.in. dokładnie poznać czynniki wpływające na tworzenie się mieszanin wybuchowych i powstawanie tzw. stref zagrożenia wybuchem wokół potencjalnych źródeł wydzielania substancji. Na wielkość strefy zagrożenia wybuchem mają wpływ:

• względna gęstość par cieczy i gazów palnych w stosunku do powietrza,

• wielkość źródeł wydzielania substancji palnych do otoczenia,

• czas wydzielania i utrzymywania się mieszaniny wybuchowej,

• temperatura zapłonu cieczy palnych,

• dolne granice wybuchowości par cieczy i gazów palnych,

• stosowane zabezpieczenia techniczne.

Ocena zagrożenia wybuchem pomieszczeń oraz przestrzeni zewnętrznych obejmuje wskazanie pomieszczeń zagrożonych wybuchem a także wyznaczenie w pomieszczeniach i przestrzeniach zewnętrznych odpowiednich stref zagrożenia wybuchem oraz wskazanie potencjalnych źródeł zapłonu. Za dokonanie tej oceny są odpowiedzialni: projektant, jednostka projektowania lub użytkownik decydujący o procesie technologicznym.

W pomieszczeniu należy wyznaczyć strefę zagrożenia wybuchem, jeżeli może w nim występować mieszanina wybuchowa o objętości, co najmniej 0,01 m³ w zwartej przestrzeni. Natomiast pomieszczenie zagrożone wybuchem to pomieszczenie, którym może wytworzyć się mieszanina wybuchowa powstała z wydzielającej się takiej ilości palnych gazów, par, mgieł lub pyłów, której wybuch mógłby spowodować przyrost ciśnienia w tym pomieszczeniu przekraczający 5 kPa.

6.2. Rodzaje stref:

Dla gazów i par cieczy:

Strefa 0

Obszar, w którym atmosfera wybuchowa zawierająca mieszaninę substancji palnych (w postaci gazu, pary albo mgły) z powietrzem występuje stale w długim czasie lub często.

Strefa 1

Obszar, w którym atmosfera wybuchowa zawierająca mieszaninę substancji palnych (w postaci gazu, pary albo mgły) z powietrzem może czasami wystąpić w trakcie normalnego działania.

Strefa 2

Obszar, w którym atmosfera wybuchowa zawierająca mieszaninę substancji palnych (w postaci gazu, pary albo mgły) z powietrzem nie występuje w trakcie normalnego działania, a w przypadku wystąpienia trwa tylko przez krótki czas.

Dla pyłów:

Strefa 20

Obszar, w którym atmosfera wybuchowa w postaci obłoku palnego pyłu w powietrzu występuje stale w długim czasie lub często.

Strefa 21

Obszar, w którym atmosfera wybuchowa w postaci obłoku palnego pyłu w powietrzu może czasami wystąpić w trakcie normalnego działania.

Strefa 22

Przestrzeń lub pomieszczenie, w którym atmosfera wybuchowa w postaci obłoku palnego pyłu w powietrzu nie występuje w trakcie normalnego działania, a w przypadku wystąpienia trwa tylko przez krótki czas.

Ocena zagrożenia wybuchem jest podstawą do zastosowania skutecznych środków ochrony mających na celu:

• zabezpieczenie przed powstanie mieszanin wybuchowych,

• zabezpieczenie przed zapłonem mieszaniny wybuchowej,

• zabezpieczenie przed skutkami wybuchu.

6.3. Zabezpieczenie instalacji i urządzeń technologicznych.

Rozróżnia się pierwotne i wtórne metody zapobiegania wybuchom.

Metody ochrony pierwotnej - zapobieganie wytwarzaniu mieszaniny wybuchowej.

Eliminacja lub ograniczenie stosowania substancji mogących tworzyć mieszaninę wybuchową.

W pierwszej kolejności należy dokonać oceny, czy istnieje możliwość zastąpienia substancji palnych takimi, które nie tworzą mieszanin wybuchowych np. palne rozpuszczalniki i środki oczyszczające, roztworami wodnymi albo niepalnymi węglowodorami.

Inertyzacja (zobojętnianie)

Poprzez dodanie gazowych substancji np. azotu, dwutlenku węgla, pary wodnej, bądź proszkowych substancji obojętnych można uniemożliwić tworzenie się mieszaniny wybuchowej. Rozróżnia się inertyzację częściową i całkowitą. Inertyzacja częściowa opiera się na zmniejszeniu stężenia tlenu w mieszaninie w stopniu uniemożliwiającym jej wybuch, lecz po zmieszaniu z dostateczną ilością powietrza lub tlenu, np. przy wydostaniu się mieszaniny z aparatu na zewnątrz, mieszanina ta staje się zdolna do wybuchu. Przy inertyzacji całkowitej stosunek gazu obojętnego do substancji palnej jest tak wysoki, że nawet po dodaniu dowolnej ilości powietrza lub tlenu mieszanina nie będzie stwarzała zagrożenia wybuchem.

Flegmatyzacja materiałów

Jest ogólną metodą podnoszenia stopnia bezpieczeństwa przy operowaniu substancjami skłonnymi do samoczynnego rozkładu. Polega na rozcieńczaniu substancji niebezpiecznych innymi związkami o trwałej budowie chemicznej, niepalnymi lub palnymi, które przejmując część ciepła reakcji rozkładu wpływają na złagodzenie lub zahamowanie samo przyspieszającego się rozkładu.

Kontrola stężeń wokół aparatów

Realizowana przez zastosowanie eksplozymetrów (wykrywaczy palnych gazów i par), które po przekroczeniu wartości progowej stężenia mogą uruchomić sygnalizację alarmową, urządzenia zabezpieczające np. w postaci dodatkowej wentylacji lub wyłączyć instalację technologiczną.

Wentylacja jako środek zabezpieczający.

Uniemożliwienie albo ograniczenie możliwości tworzenia się mieszaniny wybuchowej uzyskuje się poprzez stosowanie wentylacji. Ciągłe wentylowanie pomieszczeń tylko tam może zostać uznane za uniemożliwiające tworzenie się mieszaniny wybuchowej, gdzie możliwe jest oszacowanie maksymalnych ilości wydzielających się gazów i par, oraz gdzie w wystarczającym stopniu znane jest położenie źródła wydzielania, jak również warunki rozprzestrzeniania się substancji. W odniesieniu do pyłów, wentylacja tylko w tedy zapewnia wystarczające zabezpieczenie , kiedy pył jest odsysany w pobliżu miejsca jego powstawania.

Metody ochrony wtórnej - eliminowanie źródeł zapłonu z obszaru zagrożonego wybuchem.

Zapobieganie zapłonowi od otwartego ognia.

Częstą przyczyną zapłonu mieszanin wybuchowych jest otwarty płomień. Wyłączając przypadki złej woli (podpalenia), należy wspomnieć o źle zabezpieczonych pracach pożarowo niebezpiecznych przeprowadzanych w obiektach zagrożonych wybuchem.

Zapobieganie zapłonowi od rozgrzanych powierzchni.

Pod wpływem kontaktu mieszaniny wybuchowej z gorącymi powierzchniami (np. rurociągów, urządzeń grzewczych, elektrycznych) może dojść do jej zapłonu. W strefie 0 i 1 temperatura rozgrzanych powierzchni nie może przekroczyć 80% temp. samozapalenia występującej tam mieszaniny. W strefie 2 urządzenia nie mogą się nagrzewać do temperatury wyższej niż temperatura samozapalenia mieszaniny.

Zagrożenia ze strony promieniowania świetlnego i cieplnego.

Promieniowanie słoneczne oddziałuje fotochemicznie i fototermicznie. Zależnie od warunków atmosferycznych nasłonecznione powierzchnie mogą osiągać temperaturę 80 - 100⁰C. Jest to temperatura dostatecznie wysoka do zapoczątkowania samonagrzewania się pyłów lub wywołania uszkodzenia butli z gazami skroplonymi pod ciśnieniem.

Iskry mechaniczne i elektryczne.

Iskry mechaniczne (udarowe, cierne, szlifierskie) w zależności od rodzaju materiału i warunków powstania mają różny potencjał zapłonowy, w większości przypadków jest on jednak zdolny do zapłonu mieszaniny wybuchowej. Zabezpieczenie przed zapłonem mieszaniny można realizować poprzez stosowanie materiałów nie generujących iskier mechanicznych. Zapobieganie zapłonom od iskier elektrycznych polega na właściwym doborze urządzeń w wykonaniu przeciwwybuchowym.

Zapobieganie skutkom elektryczności statycznej.

Stosowanie ochrony antyelektrostatycznej w pomieszczeniach zagrożonych wybuchem polega głównie na zmniejszeniu prądu generowania i zwiększeniu prądu rozładowania, które realizowane jest przez:

• zmniejszenie szybkości liniowej transportu mediów,

• wprowadzenie instalacji uziemiających,

• zwiększenie wilgotności względnej powietrza, zwilżenie powierzchni,

• stosowanie neutralizatorów dla materiałów o płaskich powierzchniach,

• nadmuchiwanie miejsc elektryzacji zjonizowanym powietrzem z poza stref zagrożenia dla powierzchni niepłaskich,

• właściwy dobór materiałów budowlanych, konstrukcyjnych, wykończeniowych obiektów i urządzeń oraz ubrań osób pracujących.

Zapobieganie przenoszeniu się ognia - bezpieczniki ogniowe.

Zapobieganie przenoszeniu się ognia wzdłuż smug gazowych mieszanin wybuchowych realizowane jest za pomocą bezpieczników ogniowych, których działanie polega na wygaszaniu płomienia na wąskich szczelinach. Bezpieczniki ogniowe stosuje się aby uniemożliwić przejście płomienia:

• z zewnątrz do urządzenia zagrożonego wybuchem,

• z jednej części urządzenia do drugiej,

• z wnętrza urządzenia do przestrzeni zagrożonej wybuchem.

Stosuje się następujące rodzaje bezpieczników:

• zwykłe przeciwwybuchowe,

• ognioodporne (czas działania od 1-3 godzin),

• przeciwwybuchowe (wytrzymujące krótkotrwały wzrost ciśnienia do 1MPa),

• przeciwdetonacyjne (od 5 do 8 MPa).

Zapobieganie skutkom wybuchów w aparaturze i rurociągach.

W przypadkach, gdy w/w metody nie dają gwarancji bezpiecznej pracy istnieje konieczność stosowania innych rozwiązań takich jak:

• aparatura wytrzymująca ciśnienie wybuchu,

• dławienie wybuchów wewnątrz aparatury i rurociągów,

• urządzenia upustowe w aparaturze i rurociągach.

Urządzenia te mogą być stosowane w następujących rodzajach przestrzeni chronionej:

• obiekty kubaturowe

• zbiorniki i aparaty skonstruowane jako naczynia ciśnieniowe lub wytrzymujące ciśnienie wybuchu obniżone przez urządzenia upustowe,

• rurociągi lub aparaty o wydłużonym kształcie, w których droga płomienia deflagracyjnego stwarza możliwość przejścia wybuchu w detonację.

6.4. Czasokresy badań instalacji i urządzeń elektrycznych.

Badania instalacji elektrycznych niskiego napięcia oraz zasilanych przez nie urządzeń elektrycznych odgrywają istotną rolę dla oceny ich stanu technicznego pod względem niezawodności eksploatacji i bezpieczeństwa użytkowania. Wyniki badań stanowią podstawę do podjęcia decyzji o przekazaniu instalacji i urządzeń elektrycznych do eksploatacji, o przedłużeniu okresu eksploatacji lub o konieczności dokonania odpowiednich napraw i remontów lub wycofania z eksploatacji.

Wprowadzone w ostatnich latach Ustawy Prawo Budowlane [12] i Prawo Energetyczne [13] oraz rozporządzenia wykonawcze do tych ustaw, jak również nowo ustanowione normy wprowadziły istotne zmiany wymagań odnośnie wykonywania badań i pomiarów w instalacjach elektrycznych do 1 kV.

Rozróżnia się dwa podstawowe rodzaje badań i pomiarów:
   a) badania i pomiary odbiorcze,
   b) badania i pomiary eksploatacyjne okresowe (ochronne).

Badania i pomiary odbiorcze dotyczą instalacji lub urządzeń elektrycznych nowo instalowanych lub modernizowanych. Mają one potwierdzić ich przydatność i gotowość do eksploatacji w miejscu zainstalowania. Zakres badań odbiorczych jest zwykle szerszy niż badań eksploatacyjnych okresowych i obejmuje wykonanie, co najmniej następujących prób i sprawdzeń:
- sprawdzenie dokumentacji,
- oględziny instalacji (urządzenia),
- próby i pomiary parametrów,
- sprawdzenie funkcjonalne działania urządzenia i/lub układu.

Szczegółowe wymagania odnośnie oględzin i prób instalacji elektrycznych przy badaniach odbiorczych określa norma PN-IEC 60364-6-61:2000 [5], odnośnie instalacji piorunochronnych norma PN-86-92/E-05003 [1] i norma PN-IEC 61024-1:2001 [6], odnośnie systemów uziemiających i uziemień obiektów telekomunikacji norma zakładowa ZN-96 TPSA-037 [17] oraz normy PN-T-45000-2:1998 [3] i PN-T-45000-3:1998 [4] a w odniesieniu do urządzeń elektrycznych o napięciu do 1 kV norma PN-E-04700:1998 [2], która jednak nie była wprowadzona do obowiązkowego stosowania.

Obowiązująca aktualnie Ustawa o normalizacji [14] wprowadziła zasadę, że od 01 stycznia 2003r. normy przestały być dokumentami obligatoryjnymi. Przyjęta w Ustawie [14] zasada jeszcze bardziej komplikuje, nawet bez tego nie precyzyjne wymagania odnośnie ramowych czasokresów badań eksploatacyjnych instalacji urządzeń elektrycznych.

Badania eksploatacyjne okresowe mają na celu sprawdzenie, czy stan techniczny instalacji lub urządzeń elektrycznych w trakcie eksploatacji nie uległ pogorszeniu w stopniu stwarzającym zagrożenie dla ich dalszego bezpiecznego użytkowania. Okresowe sprawdzanie i próby instalacji oraz urządzeń elektrycznych powinny dać odpowiedź na pytanie, czy wymagania stawiane instalacji (urządzeniu) są zachowane w czasie ich użytkowania.

Okresowe sprawdzenie i próby powinny obejmować, co najmniej:
- oględziny dotyczące ochrony przed dotykiem bezpośrednim,
- pomiary rezystancji izolacji,
- badania ciągłości przewodów ochronnych,
- badania ochrony przy dotyku pośrednim,
- próby działania urządzeń różnicowoprądowych.

Poniżej w syntetyczny sposób przedstawiono wymagania norm i przepisów odnośnie czasokresów badań instalacji i urządzeń elektrycznych niskiego napięcia.

Czasokresy badań eksploatacyjnych.

Wymagania dotyczące ramowych czasokresów badań eksploatacyjnych instalacji i urządzeń elektrycznych obowiązujące do 1997r. określało Zarządzenie MGiE z dnia 17.07.1987r. "w sprawie szczegółowych zasad eksploatacji sieci elektroenergetycznych" [16] wydane z mocy poprzednio obowiązującej Ustawy o Gospodarce Energetycznej z 06.04.1984r. [11]. Czasokresy te uzależnione były od charakteru instalacji (urządzeń) i określone były jako nie dłuższe niż 1 rok, 5 lat i 10 lat, w zależności od warunków środowiskowych ich użytkowania. Na podstawie art. 71 pkt 2 Ustawy [13] straciła moc prawną Ustawa z 1984r. [11] oraz tym samym Zarządzenie MGiE z 1987r. [16], do którego załącznik określał zakres pomiarów i prób eksploatacyjnych oraz podane wyżej ramowe terminy ich wykonywania. Aktualnie obowiązującym aktem prawnym wprowadzającym wymóg przeprowadzania badań okresowych w odstępach nie dłuższych niż 5-letnich jest Ustawa "Prawo Budowlane" [12].

Racjonalne wymagania dotyczące czasokresów badań eksploatacyjnych urządzeń i instalacji elektrycznych określają "Wytyczne wykonywania badań okresowych..." opracowane przez COBR "Elektromontaż" w 1999r. [15].

Przy opracowywaniu zaleceń podanych w tabeli 1 uwzględniono zarówno wymagania nowego Prawa Budowlanego, jak i wpływ warunków środowiskowych.

Lp.	Rodzaj pomieszczenia	Okres czasu pomiędzy sprawdzaniami
				rezystancji izolacji	skuteczności ochrony  przeciwporażeniowej
1.	O wyziewach żrących	nie rzadziej niż co 1 rok	nie rzadziej niż co 1 rok
2.	Zagrożone wybuchem	nie rzadziej niż co 1 rok	nie rzadziej niż co 1 rok
3.	Otwarta przestrzeń	nie rzadziej niż co 5 rok	nie rzadziej niż co 1 rok
4.	Bardzo wilgotne o wilg. ok. 100% i przejściowo wilgotne 75 do 100%	nie rzadziej niż co 5 rok	nie rzadziej niż co 1 rok
5.	Gorące o temperaturze powietrza ponad 35^oC	nie rzadziej niż co 5 rok	nie rzadziej niż co 1 rok
6.	Zagrożone pożarem	nie rzadziej niż co 1 rok	nie rzadziej niż co 5 rok
7.	Stwarzające zagrożenie dla ludzi (ZL I, ZL II i ZL III)	nie rzadziej niż co 1 rok	nie rzadziej niż co 5 rok
8.	Zapylone	nie rzadziej niż co 5 rok	nie rzadziej niż co 5 rok
9.	Pozostałe nie wymienione w p. 1-8	nie rzadziej niż co 5 rok	nie rzadziej niż co 5 rok

Tabela 1. Czasokresy pomiarów eksploatacyjnych instalacji i urządzeń elektrycznych

Podane w punkcie 7 tabeli 1 rodzaje kategorii zagrożenia ludzi zgodnie z klasyfikacją wprowadzoną Rozporządzeniem Ministra Infrastruktury z dnia 12 kwietnia 2002r. [8] obejmują budynki, ich części stanowiące odrębne strefy pożarowe:

1) ZL l - zawierające pomieszczenia przeznaczone do jednoczesnego przebywania ponad 50 osób niebędących ich stałymi użytkownikami, a nieprzeznaczone przede wszystkim do użytku ludzi o ograniczonej zdolności poruszania się,

2) ZL II - przeznaczone przede wszystkim do użytku ludzi o ograniczonej zdolności poruszania się, takie jak szpitale, żłobki, przedszkola, domy dla osób starszych,

3) ZL III - użyteczności publicznej, niezakwalifikowane do ZL l i ZL II,

Czasokresów określonych w tabeli 1 nie należy traktować jako wymagań obowiązujących, a jedynie jako zalecenia. Można jednak uznać, że określone w ten sposób zasady przeprowadzania pomiarów eksploatacyjnych spełniają zasady wiedzy technicznej i jako takie mogą być dopuszczone do stosowania przez obowiązujące "Prawo Budowlane". Natomiast sugerowana przez niektórych celowość stosowania wymagań unieważnionych PEUE nie wydaje się zasadna, jako sprzeczna z podstawową zasadą cyklu 5-letniego.

Należy zwrócić uwagę, że nowo ustanowiona norma PN-EN 50110-1:2001 [7] nie określa szczegółowo czasokresów badań okresowych ograniczając swe zalecenia do stwierdzenia, że przeglądy urządzeń elektrycznych (obejmujące oględziny i pomiary) powinny być wykonywane w określonych odstępach czasu.

Również norma PN-IEC 60364-6-61:2000 [5] podaje pewne ogólne wymagania dotyczące przeprowadzania sprawdzenia okresowego instalacji elektrycznych w ciągu najkrótszego okresu czasu, jaki wynika z charakteru instalacji i środowiskowych warunków eksploatacji.

Norma [5] poza kilkoma przypadkami specjalnymi zaleca stosowanie okresu 3-letniego, i dopuszcza przyjmowanie dłuższych okresów między badaniami okresowymi dla budownictwa mieszkaniowego. W odniesieniu do instalacji przemysłowych norma [5] dopuszcza zastąpienie badań okresowych przez odpowiedni, zapewniający bezpieczeństwo, system stałej kontroli i obsługi wyposażenia i instalacji przez osoby wykwalifikowane.

Bardziej rygorystyczne wymagania odnośnie czasokresów badań okresowych dotyczą placów budowy, dla których zwykle przyjmuje się, że kontrola okresowa stanu urządzeń elektrycznych pod względem bezpieczeństwa powinna być przeprowadzona, co najmniej dwa razy w roku, w okresach najmniej korzystnych dla stanu izolacji tych urządzeń, a ponadto:

1. przed uruchomieniem urządzenia po dokonaniu zmian, przeróbek i napraw zarówno elektrycznych jak i mechanicznych,

2. przed uruchomieniem urządzenia, które nie było czynne przez okres jednego miesiąca lub dłużej,

3. przed uruchomieniem urządzenia po jego przemieszczeniu.

Podane wyżej czasokresy badań eksploatacyjnych są wymaganiami ramowymi. Szczegółowe wymagania odnośnie częstości badań ochronnych powinny być określone w instrukcji eksploatacji, do której opracowania zobowiązuje operatorów systemu przesyłowego i rozdzielczego oraz podmioty zaliczone do I-IV grupy przyłączeniowej (czyli podmioty przyłączone do sieci przesyłowej oraz do sieci rozdzielczej o napięciu znamionowym wyższym niż 1 kV i o napięciu nie wyższym niż 1 kV lecz o mocy przyłączeniowej większej niż 40 kW) oraz podmioty zaliczone do VI grupy przyłączeniowej (czyli podmioty przyłączone do sieci na czas określony, niezależnie od napięcia znamionowego sieci) Rozporządzenie MG z 25.09.2000r. [10] wydane z mocy Ustawy [13].

W odniesieniu do podmiotów V grupy przyłączeniowej, (czyli podmiotów przyłączonych do sieci rozdzielczej o napięciu znamionowym nie wyższym niż 1 kV oraz o mocy przyłączeniowej nie większej niż 40 kW) obowiązek opracowania instrukcji eksploatacji, (czyli zatwierdzonej przez pracodawcę instrukcji określającej procedury i zasady wykonywania czynności niezbędnych przy eksploatacji urządzeń i instalacji energetycznych, opracowanej na podstawie odrębnych przepisów oraz dokumentacji producenta) został wprowadzony przez Ministra Gospodarki w rozporządzeniu z dnia 17.09.1999r. w sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy przy urządzeniach i instalacjach energetycznych [9] .

W paragrafie 8 tego rozporządzenia postawione są wymagania, aby:

1. urządzenia i instalacje energetyczne były eksploatowane tylko przez upoważnionych pracowników z zachowaniem postanowień określonych w instrukcjach eksploatacji ;

2. prace rozruchowe, próby techniczne urządzeń i instalacji energetycznych były prowadzone zgodnie z wymaganiami Polskich Norm, odrębnych przepisów, instrukcji eksploatacji oraz uzgodnione z ich użytkownikiem.

Z obowiązku opracowywania instrukcji zwolnieni są jedynie odbiorcy indywidualni, ze względu na to, że wymogów rozporządzenia MG z 17.09.1999r. [9] nie stosuje się do urządzeń energetycznych powszechnego użytku.

Przy określaniu tych wymagań należy brać pod uwagę:
- czasokresy ramowe określone wyżej,
- intensywność oddziaływania czynników środowiskowych,
- stopień zużycia technicznego urządzeń, sieci i instalacji elektrycznych.

Wymagania dotyczące badań odbiorczych i okresowych eksploatacyjnych uziemień i systemów uziemiających obiektów budowlanych telekomunikacji określa norma zakładowa ZN-96 TPSA-037 [17] oraz normy PN-T-45000-2:1998[3] i PN-T-45000-3:1998 [4].

Norma zakładowa [17] określająca wymagania dla instalacji uziemiających (uziemień) obiektów telekomunikacji przewodowej i bezprzewodowej rozróżnia:

• badania pełne, wykonywanie przy odbiorze sieci uziemiającej w nowym obiekcie telekomunikacyjnym, po ukończeniu prac montażowych lub po remoncie kapitalnym,

• badania niepełne, wykonywane okresowo podczas eksploatacji, raz w roku.

Norma [3] określająca wymagania odnośnie systemów uziemiających w obiektach telekomunikacji przewodowej oraz norma [4] podająca wymagania dla systemów uziemiających w obiektach radiofonii i telewizji wprowadzają minimalny zakres badań odbiorczych instalacji uziemiającej, który powinien obejmować:

• sprawdzenie wszystkich elementów sieci uziemiającej i wymiarów oraz zgodności z dokumentacją,

• pomiar rezystancji poszczególnych uziomów oraz wypadkowej rezystancji sieci uziemiającej.

Badania te powinny być wykonane podczas odbiorów instalacji w nowych obiektach telekomunikacyjnych oraz po modernizacji lub kapitalnym remoncie w obiektach eksploatowanych.

Normy [3] i [4] rozróżniają również badania pomiary instalacji uziemiającej w czasie eksploatacji jednakże nie określają dla nich szczegółowych wymagań, ograniczając się do stwierdzenia, że badania te powinny być wykonywane zgodnie z instrukcją (warunkami technicznymi) eksploatacji obiektu. Należy jednak wskazać, w załączniku A (informacyjnym) do normy [3] w bibliografii przywołana jest podana wyżej norma zakładowa [17], wprowadzająca wymóg przeprowadzania badań eksploatacyjnych okresowych w odstępach jednego roku.

Podsumowanie

Na podstawie podanych rozważań można sformułować następujące wnioski:

1. Aktualnie brak jest w miarę precyzyjnych wymagań dotyczących ramowych czasokresów badań eksploatacyjnych instalacji i urządzeń elektrycznych.

2. Obowiązującym aktem prawnym wprowadzającym wymóg przeprowadzania badań okresowych w odstępach nie dłuższych niż 5-letnich jest Ustawa Prawo Budowlane z 1994r.

3. Podane wyżej w tabeli 1 zalecenia odnośnie ramowych czasokresów badań eksploatacyjnych jako spełniające wymóg Ustawy Prawo Budowlane
   a jednocześnie uwzględniające w racjonalny sposób warunki środowiskowe eksploatacji instalacji i urządzeń elektrycznych, mogą stanowić podstawę do ustalania wymaganych czasokresów badań ochronnych, podawanych w instrukcjach ruchu i eksploatacji oraz w instrukcjach eksploatacji.

Literatura

1. PN-86-92/E-05003 Ochrona odgromowa obiektów budowlanych (arkusz 01,03 i 04).

2. PN-E-04700:1998 Urządzenia i układy elektryczne w obiektach elektroenergetycznych. Wytyczne przeprowadzania pomontażowych badań odbiorczych.

3. PN-T-45000-2:1998 Uziemienia i wyrównywanie potencjałów w obiektach telekomunikacji, radiofonii i telewizji. Wymagania i badania. Systemy uziemiające w obiektach telekomunikacji przewodowej.

4. PN-T-45000-3:1998 Uziemienia i wyrównywanie potencjałów w obiektach telekomunikacji, radiofonii i telewizji. Wymagania i badania. Systemy uziemiające w obiektach radiofonii i telewizji.

5. PN-IEC 60364-6-61:2000 Instalacje elektryczne w obiektach budowlanych. Sprawdzanie. Sprawdzanie odbiorcze.

6. PN-IEC 61024-1:2001 Ochrona odgromowa obiektów budowlanych. Zasady ogólne.

7. PN-EN 50110-1:2001 Eksploatacja urządzeń elektrycznych (identyczna z EN 50110-1:1996).

8. Rozporządzenie Ministra Infrastruktury 12 kwietnia 2002r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie. (Dz.U. Nr 75, poz. 690 ze zm.).

9. Rozporządzenie Ministra Gospodarki dnia 17 września 1999r. sprawie bezpieczeństwa i higieny pracy przy urządzeniach i instalacjach energetycznych (Dz.U. Nr 80, poz. 912).

10. Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 25. września 2000r. w sprawie szczegółowych warunków przyłączania podmiotów do sieci elektroenergetycznych, obrotu energią elektryczną, świadczenia usług przesyłowych, ruchu sieciowego i eksploatacji sieci oraz standardów jakościowych obsługi odbiorców. (Dz. U. Nr 85, poz. 957).

11. Ustawa z dnia 06.04.1984r. o Gospodarce Energetycznej Dz.U. Nr 21, poz. 96 z późniejszymi zmianami.

12. Ustawa z dnia 07.07.1994r. Prawo Budowlane. (Dz.U. Nr 89 poz. 414 z późniejszymi zmianami).

13. Ustawa z dnia 10.04.1997r. Prawo Energetyczne. (Dz. U. Nr 54, poz. 348 z późniejszymi zmianami).

14. Ustawa z dnia 12 września 2002r. o normalizacji (Dz. U. Nr 169, poz. 1386).

15. Wytyczne wykonywania okresowych badań sprawności technicznej urządzeń oraz instalacji elektrycznych i piorunochronnych. COBR "Elektromontaż", Warszawa 1999.

16. Zarządzenie Ministra Górnictwa i Energetyki z dnia 17.07.1987r. w sprawie szczegółowych zasad eksploatacji sieci elektroenergetycznych. (M.P. Nr 25, poz. 200).

17. ZN-96 TPSA-037 Telekomunikacyjne sieci miejscowe. Systemy uziemiające obiektów telekomunikacyjnych. Wymagania i badania (norma zakładowa ustanowiona Zarządzeniem Prezesa Zarządu TPSA z 16.12.1996).

18. „Czasokresy badań instalacji i urządzeń elektrycznych” Publikacja w ISE.pl: 2003-03-05 10:35:52,Źródło: Dr inż. Jan Strzałka, Zakład Elektroenergetyki AGH

6.5. Instalacje kominowe i dymowe.

Szczegółowe wymagania konstrukcyjno - eksploatacyjne dotyczące przewodów kominowych zawarte są w rozporządzeniu Ministra Infrastruktury z dnia 12 kwietnia 2002 r, w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki i ich usytuowanie (Dz.U. Nr 75 poz. 690 z późn. zm.). Natomiast ze względu na ochronę przeciwpożarową przewody dymowe powinny spełniać następujące warunki:

• obudowa przewodów powinna mieć odporność ogniową co najmniej 60 minut,

• obudowa taka może być wykonana z cegły pełnej o grubości 12 cm, murowanej na zaprawie cementowo - wapiennej z zewnętrznymi tynkami lub spoinowaniem.

Szczególne przypadki dotyczące przewodów dymowych należ rozpatrywać indywidualnie, kierując się zasadami określonymi w przepisach i Polskich Normach.

Usuwanie zanieczyszczeń z przewodów dymowych i spalinowych powinno odbywać się z częstotliwością:

• od palenisk opalanych paliwem stałym-co najmniej 4 razy w roku,

• od palenisk opalanych paliwem płynnym i gazowym-co najmniej 2 razy w roku,

• od palenisk zakładów zbiorowego żywienia i usług gastronomicznych-co najmniej raz w miesiącu, jeżeli przepisy miejscowe nie stanowią inaczej.

Zanieczyszczenia z przewodów wentylacyjnych w w/w obiektach należy usuwać co najmniej raz w roku, jeżeli większa częstotliwość nie wynika z warunków użytkowych. Powyższe obowiązki ciążą na właścicielu, zarządcy lub użytkowniku.

7. ŚRODKI GAŚNICZE. GAŚNICE.

Sławomir Miładowski, Piotr Skrzypczak

___________________________________________________________________________

7.1. Grupy pożarów:

• A - pożary ciał stałych pochodzenia organicznego, przy spalaniu których obok innych zjawisk występuje zjawisko żarzenia (drewno, papier, węgiel, tworzywa sztuczne, tkaniny, słoma),

• B - pożary cieczy palnych i substancji stałych topiących się wskutek ciepła (benzyna, alkohole, tłuszcze, oleje, lakiery, pak, parafina, aceton, smoła),

• C - pożary gazów (acetylen, metan, propan, wodór, gaz miejski),

• D - pożary metali (sód, potas, magnez uran).

7.2. Podstawowe pojęcia

Liczba spienienia (Ls) - stosunek objętości wytworzonej piany (Vp) do objętości zużytego wodnego roztworu środka pianotwórczego (Vr). Ls=
.

Prądownice pianowe, wytwornice pianowe, generatory piany lekkiej - sprzęt do

wytwarzania i podawania poszczególnych rodzajów piany gaśniczej.

Inhibicja - zahamowanie lub opóźnienie procesów chemicznych (tu spalania).

Wolne rodniki - atomy H, O, OH znajdujące się w strefie spalania, odpowiedzialne za przebieg procesu spalania (podtrzymujące proces palenia).

Stężenie gaśnicze - minimalne stężenie obj. środka gaśniczego (gazu) w powietrzu przy którym ustaje proces palenia.

Gęstość względna gazu w odniesieniu do powietrza (Dp) - stosunek masy cząsteczkowej gazu do masy cząsteczkowej powietrza.

Masa cząsteczkowa - suma mas atomowych wszystkich atomów wchodzących w skład

cząsteczki.

7.3. Podstawy procesu spalania.

Spalanie to złożony fizykochemiczny proces wzajemnego oddziaływania materiału palnego (paliwa) i powietrza (utleniacza) charakteryzujący się wydzielaniem ciepła i światła.

Warunki zaistnienia spalania to obecność:

• paliwa (odpowiednia ilość),

• utleniacza (odpowiednie stężenie),

• źródła ciepła (dostarczenie początkowej ilości energii),

• obecność wolnych rodników - wywołująca określone reakcje łańcuchowe.

Czworościan spalana:

7.4. Sposoby przerywania procesu spalania

Każdy środek gaśniczy posiada kilka mechanizmów przerywania procesów spalania, jednak zazwyczaj jeden z nich jest dominujący. Do mechanizmów tych należy zaliczyć :

• izolację materiału palnego od utleniacza,

• obniżenie stężenia utleniacza w strefie spalania (działania rozcieńczające),

• ochładzanie materiałów palących się,

• chemiczne zahamowanie procesów oksydoredukcyjnych (działanie inhibicyjne lub antykatalityczne),

• ochładzanie strefy spalania,

• izolacja materiału palnego przed promieniowaniem cieplnym.

7.5. Charakterystyka i mechanizm działania środków gaśniczych.

7.5.1. Woda -najczęściej stosowany środek gaśniczy.

Gaśnicza właściwość wody jest ściśle związana z jej działaniem chłodzącym. Woda skutecznie obniża temperaturę palących się materiałów oraz strefy spalania. Ponadto powstająca para wodna rozcieńcza strefę spalania, hamuje częstotliwość zderzeń rodników z palnymi gazami - w pewien sposób działa więc izolująco.

Właściwości ochładzające wody wynikają z jej dużej pojemności cieplnej, a także z bardzo wysokiego ciepła parowania, natomiast działanie rozcieńczające, które powoduje obniżenie stężenia tlenu w strefie spalania, polega na tym, że z jednego litra odparowanej wody powstaje ponad 1700 litrów pary.

W celu poprawy właściwości gaśniczych wody w określonych sytuacjach, stosuje się modyfikacje jej właściwości poprzez:

• obniżenie napięcia powierzchniowego (dodawanie zwilżaczy lub środków pianotwórczych),

• obniżanie temp. krzepnięcia (dodawanie NaCl lub innych soli nieorganicznych),

• zwiększanie lepkości (dodawanie środków zagęszczających - alginiany, borany karboksymetyloceluloza),

• zmniejszanie oporów przepływu (dodawanie polimerów).

Wody do celów gaśniczych nie należy stosować przy gaszeniu:

• materiałów reagujących z wodą (sód, potas, karbid itp.),

• urządzeń elektrycznych pod napięciem,

• olejów i tłuszczy o temperaturze wrzenia rzędu kilkuset ºC,

• stężonych kwasów nieorganicznych (podczas reakcji z wodą wydzielają się duże ilości ciepła),

• metali w bardzo wysokich temp. pożaru (mogą tworzyć mieszaninę wybuchową - rozkład wody na tlen i wodór).

7.5.2. Piana gaśnicza

Stosowana jest do gaszenia pożarów ciał stałych i cieczy nie reagujących z wodą (pożary grupy A i B). Działanie gaśnicze piany polega na wytwarzaniu warstwy izolacyjnej odgradzającej powierzchnię materiału palącego się od dostępu powietrza a także, co jest również ważne, na uniemożliwieniu przedostawania się palnych gazów i par do strefy spalania. Odpowiednio podana piana pokrywa gaszoną powierzchnię napływającą warstwą, która likwiduje strefę spalania. Dodatkową zaletą piany gaśniczej jest jej zdolność do ochładzania strefy pożaru. Tę właściwość ma woda wypływająca z piany. Oprócz tego wskutek działania piany następuje rozcieńczanie strefy spalania parą wodną w obszarze granicznym, gdzie piana styka się z płomieniami.

Niewielkie pożary, zwane ogólnie pożarami w zarodku, gasi się zazwyczaj pianami chemicznymi. Piany chemiczne o różnej liczbie spienienia stosuje się do gaszenia pożarów małych, średnich i dużych. Najczęściej jednak stosowanym rodzajem piany, jest piana mechaniczna. Powstaje ona wskutek energicznego zmieszania kilkuprocentowego (1,5 do 7) wodnego roztworu środka pianotwórczego z powietrzem. Podawanie piany na miejsce pożaru odbywa się za pomocą prądownic pianowych, wytwornic pianowych i generatorów piany lekkiej. Przeciwwskazania stosowania piany gaśniczej są takie same jak dla wody.

7.5.3. Gazy gaśnicze

Właściwości gaśnicze gazów inertnych (gazy obojętne, tj. nie wchodzące w reakcję z produktami spalania) polegają na rozcieńczaniu powietrza i obniżeniu stężenia tlenu do wartości, przy której zostają zahamowane procesy spalania. Palenie większości materiałów palnych zostaje zahamowane po obniżeniu stężenia tlenu do wartości około 12-16% ; niektóre materiały wymagają jeszcze niższego stężenia, od 5-9%. Do nich należy zaliczyć wodór, acetylen lub metale alkaiczne.

Najczęściej stosowane gazy gaśnicze:

dwutlenek węgla (CO₂)

Jest gazem bez barwy i zapachu o masie cząsteczkowej M=44,01. W temp. 0º C i ciśnieniu 36 barów przechodzi w stan ciekły. Jego gęstość względem powietrza (Dp) wynosi 1,529. Przy gwałtownym rozprężeniu skroplonego CO₂ do ciśnienia atmosferycznego powstaje zestalony CO₂ mający postać śnieżnobiałych grudek o temperaturze - 79 ºC. Jest to tzw. zjawisko sublimacji. Działanie gaśnicze dwutlenku węgla polega na rozcieńczeniu powietrza i obniżeniu stężenia tlenu do takiej wartości, przy której dalszy proces spalania jest z chemicznego punktu niemożliwy i proces ten ustaje.

Przy gaszeniu dwutlenkiem węgla występuje niewielki efekt chłodzenia, którego jednak nie uwzględnia się przy obliczaniu ilości gazu niezbędnej do ugaszenia pożaru.

Stężenie gaśnicze CO₂ wynosi ponad 30 % obj. w powietrzu, gdy stężenie tlenu nie przekracza 15 % obj. Dwutlenek węgla przy stężeniach powyżej 9 % obj. stanowi zagrożenie dla życia człowieka.

azot (N₂)

Jest gazem bezbarwnym i bez zapachu. Jego masa cząsteczkowa wynosi 28,016, a gęstość względem powietrza 0,967. Mała aktywność chemiczna i niepalność, a także duże i łatwo dostępne zasoby azotu występującego w przyrodzie stanowią uzasadnioną podstawę stosowania azotu jako środka gaśniczego. Stosowany jest głównie jako środek gaśniczy zabezpieczający lub wspomagający. Stężenie gaśnicze azotu wynosi 75 % obj.

dwutlenek siarki (SO₂)

Jest gazem bezbarwnym o drażniącej przenikliwej woni. Jego masa cząsteczkowa wynosi 64,066, a gęstość względem powietrza 2,26. Procesy spalania ustają przy zastosowaniu dwutlenku siarki o stężeniu 10-25% objętości. Przejawia on jednak silne właściwości toksyczne w stosunku do organizmu ludzkiego. Już stężenie 0,2% obj. może być groźne a nawet śmiertelne dla człowieka.

gazy spalinowe i generatorowe

Ze względu na ich toksyczność mogą być stosowane jedynie do zabezpieczania pomieszczeń zamkniętych i niedostępnych dla ludzi. W ich skład wchodzą : azot, dwutlenek węgla, tlen i tlenek węgla - są to składniki zasadnicze. Ze względu na miejsce powstawania wyróżnia się następujące rodzaje gazów spalinowych:

• z agregatów gaśniczych,

• z silników Diesla,

• z silników turboodrzutowych,

• gazy kominowe.

Ich mechanizm działania opisano na wstępie (gazy inertne).

7.5.4. Para wodna

Działanie gaśnicze pary polega na rozcieńczaniu palnych gazów w strefie spalania, a także na obniżaniu stężenia tlenu do wartości przy której proces palenia jest niemożliwy tzn. ok. 35% objętości pary wodnej w mieszaninie par i gazów w strefie spalania bądź w strefie zagrożenia pożarowego.

7.5.5. Proszki gaśnicze

Mechanizmy gaszenia płomieni proszkami gaśniczymi są bardzo skomplikowane i do dnia dzisiejszego nie w pełni wyjaśnione. Proszki służą do gaszenia pożarów wszystkich grup (A,B,C,D). Są efektywnymi środkami gaśniczymi. Wysoki efekt gaśniczy zawdzięczają przede wszystkim zdolnościom inhibicyjnym (inhibitor - katalizator ujemny, katalizator, który powoduje zmniejszanie szybkości reakcji chemicznej - w tym przypadku spalania). Inhibitorami procesów spalania w proszkach gaśniczych są rozdrobnione sole nieorganiczne zawierające w swym składzie odpowiednie metale alkaiczne. W procesie spalania występują rodniki typu H, OH, lub O które odpowiedzialne są za przebieg spalania. Podczas gaszenia proszkami, wspomniane rodniki przechwytywane i neutralizowane są przez atomy metali alkaicznych takich jak Na lub K, co powoduje spowolnienie a następnie przerwanie procesu spalania.

W działaniu proszku gaśniczego w płomieniach wyodrębniamy następujące fazy:

• ogrzewanie się cząstek proszku przez gazy płomieni,

• częściowe wyparowanie substancji,

• częściowy rozkład substancji w fazie gazowej z uwolnieniem atomów metalu,

• inhibicja procesu spalania przez atomy metalu.

Opisane powyżej działanie dotyczy proszków do gaszenia pożarów gazów, cieczy palnych i produktów palnych ciał stałych topiących się podczas pożarów - tutaj zasadniczym działaniem gaśniczym jest efekt inhibicyjny.

W proszkach przeznaczonych do gaszenia pożarów metali a także ciał stałych, których spalanie przebiega z udziałem żarzenia, dominującym działaniem jest działanie fizyczne tj. izolacja powierzchni materiału palnego przed kontaktem z utleniaczem zawartym w powietrzu. Proszkami można gasić urządzenia elektryczne pod napięciem.

7.5.6. Halony

Są to organiczne związki chemiczne zawierające w swej cząsteczce atomy chlorowców, a zwłaszcza zbudowane na bazie metanu i etanu. W związkach tych atomy wodoru zastąpione zostały chlorowcami, jak: chlor, brom, fluor, jod. Halony są gazami lub cieczami o niskiej temp. wrzenia. O właściwościach gaśniczych halonów decyduje ich duży ciężar właściwy par w stosunku do powietrza oraz słabe powiązania chlorowców z cząsteczkami macierzystymi a więc atomami węgla.

Halony działają inhibicyjnie (antykatalitycznie) w odniesieniu do reakcji przebiegających w procesie palenia. Wprowadzone w strefę spalania uwalniają część chlorowców (CL,Br,F), które mają zdolność neutralizowania rodników znajdujących się w strefie spalania (H,OH,O), a tym samym hamują proces palenia. Zneutralizowanie znaczącej w danym środowisku części rodników prowadzi do wygaszenia ognia. Ponieważ wszystkie reakcje chemiczne w wysokich temperaturach przebiegają ze znaczną prędkością to i reakcje między jonami halonowymi i rodnikami zachodzą również w analogicznie szybkim tempie, w wyniku czego czas gaszenia przy udziale halonów jest krótki. Zjawisku inhibicyjnego działania halonów przypisuje się zasadniczą rolę w gaszeniu pożaru.

Stężenie gaśnicze halonów wynosi od 3 do 10 % obj. Stężeni niebezpieczne dla człowieka (po testach na zwierzętach) waha się w granicach 1,2 % obj. (halon 1040 - tetra) do 83 % obj. (halon 1301). Mimo doskonałych właściwości gaśniczych, toksyczność niektórych halonów oraz niszczenie warstwy ozonowej, wpłynęły na wycofanie ich z produkcji i stosowania jako środka gaśniczego.

Po wycofaniu ze stosowania jako środka gaśniczego halonów, trwają poszukiwania innych posiadających podobne właściwości gazów gaśniczych. Do tej pory nie udało się opracować nowego równie doskonałego środka gaśniczego jakim są halony. Efektem tych poszukiwań jest opracowanie nowego gazu gaśniczego o nazwie INERGEN. Jest to gaz nie posiadający niestety właściwości inhibicyjnych. Efekt gaśniczy uzyskuje się wyłącznie poprzez obniżanie stężenia tlenu w wyniku rozcieńczania powietrza w strefie spalania.

W skład inergenu wchodzi azot, argon i dwutlenek węgla. Poszczególne składniki zostały tak dobrane, że gęstość tej mieszaniny zbliżona jest do gęstości powietrza - warunek równomiernego rozprzestrzeniania się gazu.

7.6. Nowe sposoby gaszenia pożarów (w fazie stosowania i w fazie badań)

Wysokociśnieniowe prądy wody o bardzo dużej dyspersji:

• system IFEX 2000 - aparaty plecakowe o masie około 35-40 kg, pojemność zbiornika na wodę 12 litrów + butla powietrzna o pojemności 4 litrów (ciśnienie 150 atmosfer).

Pistolet impulsowy o masie 6,2 kg, impuls 0,25-1 litra (strzał), czas ładowania 3 sek.

• układ gaśniczy oparty o system tryskaczowy HI-FOG fińskiej firmy MARIOFF - dziesięciokrotnie bardziej efektywny od systemu tradycyjnego - ilość wody do gaszenia taka sama jak halonu 1211, 1301 (specjalne tryskacze, system zaworów, zestaw pomp wysokociśnieniowych, układ przewodów rurowych i połączeń elektrycznych i zespół sygnalizacyjno-alarmowy),

Zwiększenie rozpuszczalności w wodzie gazów gaśniczych (N₂, CO₂). Wprowadzenie do wody gaśniczej znaczących ilości gazów zmieniłoby właściwości wody, w tym również gaśnicze - w fazie badań (mało obiecujące efekty),

Znalezienie środków lub sposobu przerywania mostków wodorowych występujących między cząsteczkami wody. Pozwoliłoby to na znaczne zmiany właściwości wody i jej parametrów.

Prowadzone są też prace zmierzające do znalezienia innych dodatków chemicznych w celu dalszego korygowania właściwości fizycznych wody.

Wprowadzanie do strefy spalania fal akustycznych o określonej częstotliwości - powoduje zakłócenia koncentracji reagujących ze sobą cząsteczek. Opóźnienia zderzania się reagentów powodują zwolnienie procesów spalania, przyspieszenie zderzania się reagentów spowodują natomiast stymulację palenia (prace w fazie doświadczeń).

Podział środków gaśniczych

1. Wodne roztwory 1. Piana chemiczna 1. Proszki gaśnicze 1. Dwutlenek węgla 1. Halon 1211

środków zwilżających -lekka typu ABC 2. Dwutlenek siarki 2. Halon 1301

2. Wodne roztwory -średnia (fosforanowe) 3. Azot 3. Halon 2402

środków zagęszczających -ciężka 2. Proszki gaśnicze 4. Gazy generatorowe 4. Halon 1011

3. Wodne roztwory 2. Piana mechaniczna typu BC 5. Para wodna 5. Halon 1202

-inne -lekka (węglanowe) 6. Inne gazy

4. Para wodna -średnia 3. Proszki gaśnicze (inergen)

-ciężka typu D (specjalne)

4. Proszki gaśnicze

uniwersalne

5. Proszki gaśnicze

mocznikowo-węglanowe

7.7. Gaśnice

7.7.1. Podstawowe pojęcia

gaśnica - sprzęt, w którym ciśnienie wewnętrzne umożliwia wyrzucenie środka gaśniczego i jego skierowanie na ognisko pożaru.

ciśnienie wewnętrzne - ciśnienie panujące wewnątrz zbiornika ze środkiem gaśniczym (X), lub ciśnienie czynnika napędowego, składowanego w oddzielnym zbiorniku (Z), lub ciśnienie powstające w wyniku reakcji chemicznej (Y).

gaśnica przenośna - gaśnica przenoszona i uruchamiana ręcznie; masa gaśnicy przenośnej, gotowej do użycia nie powinna przekraczać 20 kg.

środek gaśniczy - całość produktów zawartych w gaśnicy, powodujących proces gaszenia.

wielkość napełniania gaśnicy - masa lub objętość środka gaśniczego znajdującego się w gaśnicy podawana w kg lub dm*.

7.7.2. Typy gaśnic

W zależności od rodzaju środka gaśniczego zawartego w gaśnicy wyróżnia się następujące typy gaśnic:

• GW - gaśnice wodne

• GWP - gaśnice pianowe

• GP - gaśnice proszkowe

• GS - gaśnice śniegowe

• GH - gaśnice halonowe

7.7.3. Czas działania

Czas działania gaśnicy jest to czas, w którym przy całkowicie otwartych zaworach środek gaśniczy wypływa z gaśnicy w sposób ciągły i z właściwą skutecznością gaśniczą.

Wielkość napełnienia kg lub dm3	czas działania minimum, s
do 3	6
powyżej 3 do 6	9
powyżej 6 do 10	12
powyżej 10	15

7.7.4. Wymagania szczególne.

Przerywanie wypływu środka gaśniczego. Gaśnice powinny być wyposażone w

samozamykający zawór odcinający , umożliwiający czasowe przerwanie wypływu środka gaśniczego.

Położenie robocze. Uruchomienie gaśnicy powinno być możliwe bez konieczności odwracania jej do góry dnem. Elementy obsługowe gaśnicy powinny znajdować się w górnej części gaśnicy lub częściowo u góry gaśnicy, a częściowo na końcu węża.

Oznakowanie gaśnicy.

Barwa zbiornika ze środkiem gaśniczym powinna być czerwona, jeżeli obowiązujące przepisy w danym kraju nie stanowią inaczej.

ROZPORZĄDZENIE MINISTRA SPRAW WEWNĘTRZNYCH I ADMINISTRACJI

z dnia 16 czerwca 2003 r. w sprawie ochrony przeciwpożarowej budynków, innych obiektów budowlanych i terenów. ( Dz. U. z 2003 r. Nr 121, poz. 1138 )

§ 1. Rozporządzenie określa sposoby i warunki ochrony przeciwpożarowej budynków, innych

obiektów budowlanych i terenów, zwanych dalej ,, obiektami ”.

* 2.1. Ilekroć w rozporządzeniu jest mowa o:

7) urządzeniach przeciwpożarowych - rozumie się przez to urządzenia ( stałe lub półstałe,

uruchamiane ręcznie lub samoczynnie ) służące do wykrywania i zwalczania pożaru lub ograniczania jego skutków w obiektach, w których lub przy których są zinstalowane, a w szczególności: stałe i półstałe urządzenia gaśnicze i zabezpieczające, urządzenia wchodzące w skład systemu sygnalizacji pożarowej i dźwiękowego systemu ostrzegawczego, instalacje oświetlenia ewakuacyjnego, hydranty, zawory hydrantowi, pompy w pompowniach przeciwpożarowych, przeciwpożarowe klapy odcinające, urządzenia oddymiające oraz drzwi i bramy przeciwpożarowe, o ile są wyposażone w systemy sterowania;

* 3.2. Urządzenia przeciwpożarowe i gaśnice powinny być poddawane przeglądom technicznym i czynnościom konserwacyjnym zgodnie z zasadami określonymi w Polskich Normach dotyczących urządzeń przeciwpożarowych i gaśnic, w odnośnej dokumentacji techniczno-ruchowej oraz instrukcjach obsługi.

3. Przeglądy techniczne i czynności konserwacyjne, o których mowa w ust. 2, powinny być prowadzone w okresach i w sposób zgodny z instrukcją ustaloną przez producenta, nie rzadziej jednak niż raz w roku.

4. Węże stanowiące wyposażenie hydrantów wewnętrznych powinny być raz na 5 lat poddawane próbie ciśnieniowej na maksymalne ciśnienie robocze, zgodnie z Polską Normą dotyczącą konserwacji hydrantów wewnętrznych.

* 28.1 Obiekty powinny być wyposażone w gaśnice przenośne spełniające wymagania Polskich Norm będących odpowiednikami norm europejskich ( EN ), dotyczących gaśnic, lub w gaśnice przewoźne.

2. Rodzaj gaśnic powinien być dostosowany do gaszenia tych grup pożarów, określonych w Polskich Normach dotyczących podziału pożarów, które mogą wystąpić w obiekcie.

3. Jedna jednostka masy środka gaśniczego 2 kg ( lub 3 dm3 ) zawartego w gaśnicach powinna przypadać, z wyjątkiem przypadków określonych w przepisach szczególnych:

1. na każde 100 m2 powierzchni strefy pożarowej w budynku, niechronionej stały urządzeniem gaśniczym:

a) zakwalifikowanej do kategorii zagrożenia ludzi ZL I, ZL II, ZL III lub ZL V,

b) produkcyjnej i magazynowej o gęstości obciążenia ogniowego ponad 500 MJ/m2,

c) zawierającej pomieszczenie zagrożone wybuchem:

2) na każde 300 m2 powierzchni strefy pożarowej nie wymienionej w punkcie 1, z wyjątkiem zakwalifikowanej do kategorii zagrożenia ludzi ZL IV.

4. Miejsca omłotów , niezależnie od wymaganych gaśnic, powinno być wyposażone w pojemnik z wodą o objętości co najmniej 200 dm3, przygotowany do wykorzystania w celach gaśniczych przy użyciu wiadra lub inny równorzędny sposób.

* 29.1. Gaśnice w obiektach powinny być rozmieszczone:

1) w miejscach łatwo dostępnych i widocznych, w szczególności:

a) przy wejściach do budynków,

b) na klatkach schodowych,

c) na korytarzach,

d) przy wyjściach z pomieszczeń na zewnątrz;

2) w miejscach nie narażonych na uszkodzenia mechaniczne oraz działanie źródeł ciepła ( piece, grzejniki );

3) w obiektach wielokondygnacyjnych - w tych samych miejscach na każdej kondygnacji, jeżeli pozwalają na to istniejące warunki.

2. Przy rozmieszczaniu gaśnic powinny być spełnione następujące warunki:

1) odległość z każdego miejsca w obiekcie, w którym może przebywać człowiek, do

najbliższej gaśnicy nie powinna być większa niż 30 m.

2) do gaśnic powinien być zapewniony stały dostęp o szerokości co najmniej 1 m.

7.7.5. Wielkości napełniania i minimalne wymagania dotyczące skuteczności gaśniczej.

Proszek gaśniczy		CO 2	Halony	Woda i piana
Zalecane wielkości napełnienia kg	Dopuszczalne wielkości napełnienia kg	kg	kg	kg
-	1	-	1	-
2	-	2	2	2
-	3	-	-	3
-	4	-	4	-
-	-	5	-	-
6	-	-	6	6
9	-	-	-	9
12	-	-	-	-

7.7.6. Przeglądy i konserwacja gaśnic.

Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych z 16 czerwca 2003 określa, że sprzęt powinien być poddawany badaniom technicznym i czynnościom konserwacyjnym zgodnie z zasadami określonymi w odrębnych przepisach, Polskich Normach i instrukcjach obsługi sprzętu. Czasokresy przeglądów konserwacyjnych podawane przez producenta są różne, niekiedy nawet 5 lat. Mając na uwadze ujednolicenie zasad przeglądów § 3 ust 3 cytowanego rozporządzenia podaje, że czynności konserwacyjne powinny być prowadzone nie rzadziej niż raz na rok, a ich zakres powinien być zgodny z instrukcją obsługi ustaloną przez producenta. Zgodnie z zaleceniami producentów konserwacje i naprawy muszą być prowadzone przez uprawnionych przedstawicieli, którzy powinni wykazać się stosownym upoważnieniem - autoryzacją producenta danej gaśnicy. Związane to jest z obowiązkiem zachowania osiągów i parametrów, w oparciu o które wydano dopuszczenie i przeprowadzono pożarnicze badanie typu - atest - certyfikację. Mając na uwadze zachowanie ważności certyfikatu przy remontach, naprawach muszą być stosowane tylko części zamienne i elementy potwierdzone w wydanym dopuszczeniu instytutu badawczego, w tym przypadku Centrum Naukowo-Badawczego Ochrony Przeciwpożarowej. Dlatego też przy zlecaniu lub podpisywaniu umowy z ewentualnym konserwatorem sprzętu gaśniczego należy sprawdzić czy posiada on wymagane upoważnienie producenta danej gaśnicy do jej napraw.

Katowickie Zakłady Wyrobów Metalowych - Spółka Akcyjna w Siemianowicach Śląskich oraz WSP Ogniochron z Andrychowa wspólnym pismem z dnia 9 grudnia 2003 r. nr 11/2/0 ustaliły, iż w przypadku nowego sprzętu począwszy od 1 października 2003 r. przeglądy gaśnic przenośnych powinny być prowadzone nie rzadziej niż raz na rok. Okresy mogą ulec skróceniu w uzasadnionych przypadkach, decyzję taką podejmuje administrator obiektu. W przypadku gaśnic będących już w obiegu okresy przeglądów muszą być zgodne z instrukcją zamieszczoną na oryginalnej etykiecie gaśnicy.

W Polsce brak jest jednoznacznych uregulowań prawnych, dotyczących problemu utrzymania podręcznego sprzętu gaśniczego w stałej gotowości. Powoduje to, że sprzęt jest bardzo często niewłaściwie sprawdzany, konserwowany i naprawiany, co w konsekwencji prowadzi do licznych przypadków niesprawności sprzętu. Z tego powodu zgodnie ze stanowiskiem CNBOP oraz w wyniku wielu sugestii i propozycji od konserwatorów posiadających wieloletnie doświadczenie jak i w oparciu o uregulowania w normie DIN część 4 zaleca się:

Zalecenia ogólne.

1. Przed upływem okresu gwarancji (rok od daty produkcji) gaśnice proszkowe pod stałym ciśnieniem i gaśnice śniegowe, powinny być poddane pierwszej okresowej kontroli. Wynikiem kontroli może być stwierdzenie konieczności naprawy. Następne kontrole powinny być przeprowadzane co 6 miesięcy.

2. Gaśnice i agregaty proszkowe z ładunkiem pomocniczym produkcji KZWM SA powinny być poddane pierwszej okresowej kontroli przed upływem okresu gwarancji (rok od daty produkcji).

Następnie:
-gaśnice z nabojem CO₂ - co 6 miesięcy

- agregaty (butle azotowe - co 6 miesięcy)

3. Okres konserwacji agregatów i gaśnic może być skrócony w zależności od warunków (warunki atmosferyczne, przemysł chemiczny, górnictwo, woda morska lub pomieszczenia o dużym zagrożeniu pożarowym). KZWM SA sugeruje aby kierować się „zdrowym rozumem” (tj. nie patrzeć tylko na martwe przepisy, a uwzględniać z jednej strony świadomość użytkownika a z drugiej fachowość i rzetelność usługodawcy oraz inne uwarunkowania).

4. Dla zapewnienia sprawności sprzętu p.poż. oraz jego gotowości do użycia należy przestrzegać warunków technicznych dozoru technicznego:

1. przeglądów stanu technicznego,

2. okresowej konserwacji,

3. czynności naprawczych,

4. rejestracji i rewizji agregatów proszkowych.

Ad. a) w zakresie przeglądu wchodzi ocena stanu technicznego gaśnic i ich gotowości do użycia :

• sprawdzenie ciśnienia w gaśnicach pod stałym ciśnieniem (wskazania manometru) w gaśnicach i agregatach pod zmiennym ciśnieniem, sprawdzenie stanu napełnienia gazu wyrzutowego w zbiornikach zasilających,

• sprawdzenie stanu węży , prądownic , głowic i zaworów ,

• stan etykiet (czy są czytelne).

Ad. b) w zakres konserwacji, wymiana uszkodzonych elementów a także sprawdzenie proszku gaśniczego.

Ad. c) czynności naprawcze wykonuje się wtedy gdy zasadnicze elementy gaśnicy takie jak prądownice, głowice zawory - uległy zniszczeniu (niedopuszczalne są naprawy zbiorników ciśnieniowych a także zaworów bezpieczeństwa).

Badanie zbiorników ciśnieniowych należy przeprowadzać co 5 lat w zakładzie posiadającym uprawnienia U.D.T. zgodnie z warunkami technicznymi dozoru technicznego - DT-UC-90/ZP/06 p.3.1.3.5.

Ad. d) użytkownik zgłosi agregat do rejestracji w odnośnym I.D.T. celem uzyskania decyzji dopuszczającej urządzenie do ruchu.

Terminy następnych badań zostaną ustalone przy rewizji zewnętrznej zgodnie z warunkami technicznymi DT-UC-90/WO-B rozdz. 4.

5. Przeglądy gaśnic śniegowych należy dokonywać co 6 miesięcy. Przy stwierdzeniu ubytku masy CO₂ o 10% należy gaśnicę oddać do ponownego ładowania. Sprawdzić plomby na gaśnicy jeżeli plomba jest zerwana, a waga gaśnicy jest zgodna z tabliczką znamionową, zaplombować ponownie kółko zaworu.
   UWAGA !

Jeżeli gaśnica nie ma odpowiedniej masy ładunku lub nie posiada legalizacji butlę należy oddać do specjalistycznego zakładu celem legalizacji i załadowania CO₂

6. Przegląd, konserwacja i naprawa sprzętu mogą być wykonywane tylko przez upoważnionego konserwatora, który powinien legitymować się pisemnym upoważnieniem producenta i ukończonym kursem w zakresie ochrony p.poż. które zezwalają na wykonywanie czynności związanych z utrzymaniem gaśnic w stanie gotowym do użycia.

Konserwator ponosi odpowiedzialność za prawidłowe z punktu widzenia bezpieczeństwa pracy i ochrony p.poż. sprawdzenie, konserwacje i naprawy powierzonych mu gaśnic i agregatów, dlatego użytkownik gaśnic nie może podejmować żadnych działań, które mogłyby ograniczyć zakres kontroli i kryteria oceny stanu technicznego sprzętu. Użytkownik po przeprowadzonych czynnościach kontrolnych, konserwacyjnych lub naprawczych powinien wymagać od konserwatora poświadczenia wykonania prac związanych z utrzymaniem gaśnic lub agregatu w stanie gotowości.

Jako dowód wykonania ww. prac konserwator zobowiązany jest do wydania informacji na etykiecie samoprzylepnej, lub w innej formie, która musi zawierać :

• imię i nazwisko konserwatora,

• data ostatniego badania,

• data kolejnego badania.

Po naprawie i konserwacji parametry i cechy techniczne, które stanowiły podstawę wydania świadectwa CNBOP muszą być utrzymane. Muszą być stosowane takie same środki gaśnicze, gazy itp. które zostały potwierdzone w świadectwie dopuszczenia.

Usytuowanie rozmieszczenia sprzętu gaśniczego powinno być oznakowane zgodnie z PN-92/N 01256/01 Znaki bezpieczeństwa. ochrona przeciwpożarowa.

8. URZĄDZENIA PRZECIWPOŻAROWE

Mariusz Hulewicz

___________________________________________________________________________

8.1. Systemy sygnalizacji pożarowej

System sygnalizacji pożarowej jest to zbiór współpracujących ze sobą urządzeń (czujki, centralka, urządzenia transmisyjne, wykonawcze i zasilające), mogących w sposób samoczynny (automatyczny) wykrywać pożary we wczesnym stadium ich rozwoju, powiadamiać (sygnalizować) o wykryciu odpowiednie służby w obiekcie, a gdy istnieje potrzeba - przesłać meldunek do Państwowej Straży Pożarnej lub automatycznie włączyć urządzenia gaszące.

Odpowiednio zaprojektowane połączenie urządzeń takiego systemu z właściwie dobranymi i poprawnie rozmieszczonymi czujkami, zapewnionym bezprzerwowym zasilaniem łącznie z opracowaną instrukcją postępowania na wypadek otrzymania sygnału z urządzeń, tworzy lokalną instalację wczesnego wykrywania pożaru lub - prościej instalację sygnalizacji pożarowej.

Automatyczne systemy sygnalizacji pożarowej mają na celu możliwie wczesne wykrywanie pożaru oraz sygnalizowanie i alarmowanie o nim dla podjęcia odpowiednich działań, takich jak: ewakuacja ludzi i mienia, wezwanie straży pożarnej za pomocą systemów transmisji alarmu oraz automatyczne wyzwalanie procesów gaszenia.

Dla zapewnienia powyższych wymagań w skład tego systemu wchodzą:

• centrala sygnalizacji pożarowej,

• automatyczne czujki pożarowe,

• ręczne ostrzegacze pożarowe,

• urządzenia alarmowe (akustyczne i optyczne),

• urządzenia sterownicze automatycznych urządzeń przeciwpożarowych.

8.8.1. Struktura automatycznego systemu przeciwpożarowego

W dużych obiektach, jakimi są np. budynki wysokie, ze względu na wielkość i stopień komplikacji systemów tworzone są centralne systemy nadzoru i sterowania, do których przyłączone są przede wszystkim:

• systemy ochrony obiektu (sygnalizacja antywłamaniowa, telewizja przemysłowa),

• automatyka systemów grzewczych, wentylacyjnych i klimatyzacyjnych,

• systemy nagłaśniające,

• systemy telefonii wewnętrznej,

• systemy przywoławcze,

• systemy zasilania i dystrybucji energii elektrycznej,

• systemy zasilania awaryjnego,

• systemy wykrywania i gaszenia pożarów.

8.1.2. Centralka sygnalizacji pożarowej

O efektywności systemu decydują dwa jego podstawowe elementy - centralki sygnalizacji pożarowej i czujki pożarowe. Centralki pożarowe mogą pracować w dwóch układach: odosobnionym i gwiaździstym (lub pętlowym). W układzie odosobnionym centralka odbiera kryteria alarmów od zainstalowanych na liniach dozorowych czujek i ręcznych ostrzegaczy pożarowych. W układzie gwiaździstym jedna z centralek pracuje jako zbiorcza, przyjmując kryteria pożarowe od centralek satelitarnych, połączonych z liniami sygnałowymi.

Zadania i wymogi stawiane centralce sygnalizacji pożarowej:

• zasilanie czujek energią,

• odbiór sygnałów od przyłączonych czujek;

• sprawdzenie czy odebrane sygnały są sygnałami alarmu pożarowego;

• optyczna i akustyczna sygnalizacji każdego alarmu pożarowego;

• wskazywanie miejsca zagrożenia,

• rejestrowanie odbieranych sygnałów;

• w miarę potrzeby dalsze przesyłanie sygnałów poprzez urządzenia transmisji sygnałów alarmu pożarowego, np. do straży pożarnej lub poprzez urządzenia sterowane do automatycznych urządzeń gaśniczych;

• kontrola instalacji i sygnalizacja optyczna usterek (np. przy zwarciu przewodu oraz przy zakłóceniach w zasilaniu w energię).

Centrale sygnalizacji pożaru, w zależności od stopnia złożoności, mogą pracować w różnych systemach sygnalizacji pożarowej. Jak już wcześniej wspomniano mogą być np. centralami nadrzędnymi (master) lub pracować w systemie jako podcentrale (slave). W zależności od technologii wykonania i nowoczesności central można podłączać do nich różne urządzenia peryferyjne i budować linie adresowalne pętlowe lub otwarte oraz linie konwencjonalne. Każda z firm oferujących systemy sygnalizacji pożarowej posiada odmienne rozwiązania techniczne centralek spełniających określone zadania.

8.1.3. Czujki pożarowe

Zgodnie z normą PrPN-ISO 8421-3 „Ochrona Przeciwpożarowa. Terminologia. Wykrywanie pożaru i alarmowanie.” czujka pożarowa jest elementem automatycznego systemu sygnalizacji pożarowej, zawierającym co najmniej jeden czujnik, który reaguje na odpowiednie zjawiska fizyczne i/lub chemiczne w celu sygnalizowania w centrali sygnalizacji pożarowej.

Czujki dymu działają na zawarte w powietrzu produkty spalania i/lub pirolizy (definicja według Normy Europejskiej EN -54). Ze względu na zasadę działania rozróżnia się:

• jonizacyjne czujki dymu, reagujące na produkty spalania wnikające do komory jonizacyjnej czujki,

• optyczne czujki dymu, reagujące na produkty spalania powodujące rozproszenie światła w zakresie widma podczerwonego i/lub ultrafioletowego,

• liniowe czujki dymu, reagujące na produkty spalania powodujące osłabienie światła w zakresie widma podczerwonego i/lub ultrafioletowego. [15]

W jonizacyjnych czujkach dymu stosuje się izotopy promieniotwórcze emitujące cząstki alfa, które charakteryzują się największą zdolnością jonizacji otaczającego powietrza. Zasięg cząstek alfa w powietrzu zależy od rodzaju izotopu, ale nie przekracza 10 cm. Dla najpowszechniej stosowanego izotopu Am-241 (ameryk), energia emitowanego promieniowania alfa wynosi 5,5 MeV, a zasięg tych cząstek w powietrzu nie przekracza 4 cm. Jonizacyjna czujka dymu nie stanowi więc żadnego zagrożenia promieniowaniem jonizującym dla osób przebywających w pomieszczeniu, w którym zainstalowano czujki.

Szczególny przypadek stanowią jonizacyjne czujki dymu wyposażone w baterię zasilającą, sygnał dźwiękowy oraz przycisk umożliwiający elektryczne sprawdzanie czujki, nazywane czujkami autonomicznymi. Całość umieszczona jest w obudowie umożliwiającej zainstalowanie takiej czujki w mieszkaniu przez jej użytkownika - właściciela mieszkania. Czujki te nie wymagają kontroli radiologicznej i mogą być sprzedawane bez ograniczeń

Liniowe czujki dymu reagują na produkty spalania powodujące osłabienie światła w zakresie widma podczerwonego. Nazywane są one czujkami liniowymi, gdyż miejscem geometrycznym wykrycia dymu (kryterium pożarowego) jest linia łącząca dwa elementy takiej czujki: nadajnik i odbiornik.

Nadajnik jest źródłem impulsów promieniowania podczerwonego, wysyłanego w stronę odbiornika wyposażonego w analizator stanu pożarowego przestrzeni zawartej między nadajnikiem i odbiornikiem. Dym pojawiający się na linii między nadajnikiem i odbiornikiem, powodujący osłabienie strumienia promieniowania, jest wykrywany przez odbiornik jako kryterium pożaru.

8.1.4. Czujki temperatury

Czujki cieplne zwane również temperaturowymi - reagują na wzrost temperatury ich otoczenia. Rozróżnia się:

• czujki nadmiarowe - alarmują wówczas, gdy temperatura ich otoczenia przekroczy określoną wartość progową. Nadają się do instalowania w pomieszczeniach, których nie występuje niska temperatura.

• czujki cieplne różnicowe - alarmują wówczas, gdy szybkość narastania temperatury otoczenia czujki przekroczy określoną wartość. Działają jednak tylko przy szybkich przyrostach temperatury: Przy bardzo wolnych przyrostach mogą nie zadziałać wcale. Mają w związku z tym bardzo ograniczone zastosowanie. W Polsce nie są produkowane. W niektórych krajach (np. we Francji) istnieje zakaz ich stosowania.

• czujki cieplne różnicowo - nadmiarowe stanowią połączenie obu wyżej wymienionych. Przy szybkich przyrostach temperatury w czasie (** 1^oC*min^-1) działają tak jak czujki różnicowe, a przy powolnych przyrostach (*<1^oC*min^-1) - jak czujki nadmiarowe.

Ze względu na swoją uniwersalność czujki cieplne różnicowo - nadmiarowe są najczęściej instalowane. Czujki płomienia stosuje się w pomieszczeniach, gdzie ewentualny pożar charakteryzowałby się natychmiastowym pojawieniem się płomieni, nie poprzedzony wydzielaniem się dymu lub też temperatury. Stosuje się zatem tam, gdzie zgromadzone są materiały pędne lub łatwopalne substancje chemiczne, rozpuszczalniki itp.

Płomień emituje promieniowanie z zakresu od dalekiej podczerwieni aż do nadfioletu. Promieniowanie to rozchodzi się z prędkością światła i podlega prawom optyki. Jeżeli więc nie zostanie ono pochłonięte przez środowisko, może szybko dotrzeć do odpowiedniej czujki, umożliwiając tym samym wykrycie i zareagowanie na będący jego źródłem pożar.

Obecnie stosowane są dwa podstawowe typy czujek płomienia: wykrywające promieniowanie podczerwone (czujki IR) i wykrywające promieniowanie nadfioletowe (czujki UV).

Charakterystyczną cechą każdego płomienia jest migotanie, czyli periodyczne zmiany natężenia światła. Zmiany te zachodzą z częstotliwością od 2 do 30 Hz. Tę właściwość wykorzystuje się w czujkach płomienia dla wyodrębnienia promieniowania emitowanego przez płomień z tła, pochodzącego od promieniowania podczerwonego emitowanego przez inne źródła, np. grzejniki lub żarówki. Emitowane przez płomień promieniowanie trafia poprzez filtr optyczny czujki na element światłoczuły, powodując powstanie w nim sygnału w postaci zmiennego napięcia. Selektywny wzmacniacz czujki przepuszcza tylko charakterystyczną dla migocącego płomienia częstotliwość sygnału, który po wyprostowaniu podawany jest na integrator i układ progowy. Przekroczenie przez sygnał określonej wartości progowej w założonym czasie powoduje zadziałanie czujki, tzn. wysyłanie przez jej człon końcowy sygnału alarmowego do centralki.

Najnowszej generacji czujki płomieni, tzw. dualne - nazywane dwubarwnymi, wykorzystują zasadę porównywania wielkości sygnałów pojawiających się z dwóch detektorów „obserwujących” w tym samym czasie tę samą przestrzeń, ale pracujących w dwóch różnych wąskich obszarach widmowych, np. w nadfiolecie i w podczerwieni. [18]

8.1.5. Linie dozorowe central alarmowych

Linia dozorowa jest jednym z najważniejszych obwodów systemu alarmowego, gdyż łączy ona czujki z centralą. Stan linii dozorowej decyduje o tym, czy i w jakim stanie sygnały wysyłane przez czujki dotrą do centrali, aby następnie mogły być ujawnione jako alarm. Często, np. w przypadku sygnalizacji pożarowej, linia dozorowa pełni dodatkowo rolę linii zasilającej czujki.

Wśród nowoczesnych mikroprocesorowych central alarmowych można wyróżnić dwa systemy linii dozorowych:

1. system konwencjonalny

• zwykły (typu otwartego i typu zamkniętego)

• parametryczne (pojedyncze i podwójne)

2. system adresowalny.

Linie konwencjonalne. Zwykłe.

Linia dozorowa typu otwartego współpracuje z czujką wyposażoną w zestyki normalnie otwarte NO (normally open). Linia typu zamkniętego współpracuje z czujką wyposażoną w zestyki normalnie zamknięte NC (normally closed). Zwarcie lub rozwarcie w linii traktowane jest jako kryterium alarmu. Linie typu otwartego są rzadko stosowane ze względu na niemożność odróżnienia przerwy w linii od stanu czuwania. Częściej stosowane są linie typu zamkniętego. Jednak ich podstawową wadą jest brak sygnalizacji zwarcia linii, istotny w przypadku, gdy na linii pracuje wiele czujek z systemu. Powyższych wad nie posiadają linie parametryczne.

Linie parametryczne.

Linia parametryczna jest linią zakończoną rezystorem ustalającym wartość prądu płynącego w linii w stanie dozorowania. Zmiana tego prądu spowodowana zadziałaniem czujki dołączonej do linii powoduje zmianę wartości napięcia na wejściu centrali. Zmiana ta wykrywana jest przez układy wejściowe centrali i odpowiednio interpretowana. Rezystancja charakterystyczna linii (wartość rezystora), określana indywidualnie dla danego typu centrali, może być rozłożona na kilka rezystorów instalowanych w czujkach dołączonych do linii.

W systemach z liniami konwencjonalnymi centrala może zlokalizować miejsce alarmu z dokładnością do grupy czujek zainstalowanych na jednej linii. W systemie adresowalnym centralka lokalizuje konkretną czujkę. Każda z czujek podłączonych do linii adresowalnej wyposażona jest w moduł, który ma swój indywidualny, ustalony przez instalatora lub ustawiany fabrycznie numer identyfikacyjny.

Systemy adresowalne można wykonać jako linie otwarte i linie dozorowe pętlowe - umożliwiające dwustronne zasilanie czujek oraz transmisje o ich danych. W linii pętlowej pojedyncza przerwa linii dozorowej nie eliminuje żadnej z czujek. Bezpośrednio po uszkodzeniu centrala zasila czujki do miejsca przerwy. Następnie, po upływie określonego czasu lub po wykryciu uszkodzenia, centrala zmienia kierunek zasilania pętli. Zastosowanie izolatorów zwarć oddzielających obszary ochrony w przypadku zwarcia pozwala na stworzenie instalacji o wysokiej odporności na uszkodzenia linii dozorowej typu zwarcie. W systemach adresowalnych, w przypadku, gdy kilkoma czujkami należy nadzorować pojedyncze pomieszczenie, można zastosować linię boczną.

8.1.5. Okablowanie w systemach alarmowych

W liniach dozorowych sygnalizacji pożarowej stosuje się przewody telekomunikacyjne YTKSYekw, natomiast w liniach zasilających systemy w energię elektryczną - przewody YDY 3x2,5^*. Telekomunikacyjne kable o izolacji i powłoce polwinitowej, ekranowe, przeznaczone do połączeń stałych urządzeń systemów alarmowych, sygnalizacyjnych, teletransmisyjnych, telefonicznych, przetwarzania informacji i innych podobnych urządzeń.

YnTKSYekw - telekomunikacyjny [T] kabel [K] stacyjny [S] o żyłach miedzianych jednodrutowych, o izolacji polwinitowej [Y] i powłoce z polwinitu samogasnącego uniepalnionego [Yn] we wspólnym ekranie na ośrodku [ekw]

8.1.6. Elementy składowe systemu.

Sygnalizator alarmowy- urządzenie, które nie występuje w centralce sygnalizacji pożarowej, zaś sygnalizuje alarm pożarowy, np. urządzenie sygnalizacji optycznej czy akustycznej.

Ręczny ostrzegacz pożarowy - urządzenie do ręcznego wyzwalania sygnału alarmu pożarowego.

Urządzenie transmisji sygnałów alarmu pożarowego- urządzenie transmisji sygnałów z centralki sygnalizacji pożarowej do centrali odbioru sygnałów alarmu pożarowego.

Centrala odbioru sygnałów alarmu pożarowego - urządzenie, za którego pośrednictwem można w każdej chwili zastosować niezbędne środki w celu zapobiegania powstawaniu lub rozprzestrzenianiu się pożaru oraz walki z nim.

Urządzenie sterownicze automatycznych urządzeń przeciwpożarowych - urządzenie do automatycznego wyzwalania urządzeń przeciwpożarowych z chwilą otrzymania przez nie sygnału z centralki sygnalizacji pożarowej.

Urządzenie przeciwpożarowe z automatycznym wyzwalaniem - urządzenie do przesyłania sygnału uszkodzeniowego z centralki sygnalizacyjnej pożarowej do centrali odbioru sygnałów uszkodzeniowych.

Centrala odbioru sygnałów uszkodzeniowych - urządzenie, za którego pośrednictwem można zastosować zespół środków niezbędnych do usunięcia uszkodzenia.

Zasilanie energią - źródło energii dla centralki sygnalizacji pożarowej oraz urządzeń zasilanych energią przez centralkę. Może być kilka źródeł: sieć, źródło rezerwowe.

Elementy połączeniowe -wszystkie elementy potrzebne do połączenia wyżej opisanych urządzeń.

8.2. Stałe urządzenia gaśnicze

Stałe urządzenia gaśnicze to urządzenia na stałe związane z chronionym obiektem, wyposażone we własny zapas środka gaśniczego, przeznaczone do zwalczania pożaru we wczesnym stanie jego rozwoju.

9. Zapobieganie poważnym awariom przemysłowym.

Krzysztof Fiszer

___________________________________________________________________________

 

9.1. Informacje ogólne

Dyrektywą Rady 96/82/WE z 9 grudnia 1996 roku w sprawie zarządzania zagrożeniami poważnymi awariami z udziałem substancji niebezpiecznych, zwaną Dyrektywą Seveso II lub Comah (wcześniej obowiązującą była Dyrektywa Rady 82/501/EWG z 24 czerwca 1982 roku w sprawie zagrożenia poważnymi awariami przez niektóre rodzaje działalności przemysłowe), w Unii Europejskiej wprowadzono wymagania bezpieczeństwa, dotyczące sfery zapobiegania poważnym awariom przemysłowym i ograniczania ich skutków. Dostosowywanie przepisów polskich do prawa UE w tym obszarze, znalazło swe odzwierciedlenie w Ustawie z dnia 27 kwietnia 2001 r. Prawo ochrony środowiska (Dz. U. Nr 62 poz.627 z późn. zmianami).

Ustawa ww. wprowadza w Polsce dwie kategorie obiektów stwarzających zagrożenie wystąpienia poważnej awarii przemysłowej: zakłady o zwiększonym ryzyku i o dużym ryzyku wystąpienia awarii. Kwalifikacja zakładu do jednej z tych dwu kategorii związana jest z ilością substancji niebezpiecznych znajdujących się w obiekcie. Przepisy Unii Europejskiej oraz dostosowane do nich regulacje krajowe wprowadzają obowiązek samodzielnego dokonania identyfikacji obiektu niebezpiecznego przez zarząd zakładu, w którym znajdują się lub mogą powstać w razie awarii niebezpieczne substancje chemiczne wymienione w kryteriach kwalifikacyjnych.

9.2. Kryteria kwalifikacyjne

Ustawa „Prawo ochrony środowiska w art. 248 ust.4 ustala zasadę dotyczącą kryteriów kwalifikacyjnych. Zgodnie z omawianym zapisem ustawy kryteria składają się z dwóch wykazów:

• substancji niebezpiecznych wymienionych z nazwy wraz z ilościami decydującymi o zaliczeniu zakładu do kategorii zwiększonego lub dużego ryzyka powstania poważnej awarii przemysłowej,

• następujących kategorii substancji: bardzo toksyczne, toksyczne, utleniające, wybuchowe, łatwo palne, wysoce łatwopalne, skrajnie łatwo palne, niebezpieczne szczególnie dla ludzi i środowiska wraz z odpowiednimi wartościami progowymi.

Na podstawie delegacji zawartej w Ustawie Prawo ochrony środowiska art.248 ust.3 zostało opracowane rozporządzenie (Ministra Gospodarki z dnia 9 kwietnia 2002 r. w sprawie rodzajów i ilości substancji niebezpiecznych, których znajdowanie się w zakładzie decyduje o zaliczeniu go do zakładu o zwiększonym ryzyku albo zakładu o dużym ryzyku wystąpienia poważnej awarii przemysłowej, Dz. U. Nr 58, poz.535), w którym ustalono kryteria kwalifikacyjne oraz zasady zaliczania obiektów do kategorii zwiększonego lub dużego ryzyka wystąpienia awarii.

Zgodnie z rozporządzeniem zaliczenie zakładu do zakładu o dużym ryzyku następuje wtedy, jeżeli suma

q₁/Q_D + q₂/Q_D + q₃/Q_D +q₄/Q_D +q₅/Q_D + ….. jest większa lub równa 1,

gdzie poszczególne symbole oznaczają:

q_x - ilości substancji niebezpiecznych (lub kategorii substancji niebezpiecznych) odpowiadających: tabeli 1 lub 2,

Q_D - odpowiednie ilości określone w kolumnie 5 tabeli lub ilości określone w kolumnie 3 tabeli 2.

Zaliczenie zakładu do zakładu o zwiększonym ryzyku następuje wtedy, jeżeli suma

q₁/Q_Z + q₂/Q_Z + q₃/Q_Z +q₄/Q_Z +q₅/Q_Z + ….. jest większa lub równa 1,

gdzie poszczególne symbole oznaczają:

q_x - ilości substancji niebezpiecznych (lub kategorii substancji niebezpiecznych) odpowiadających tabeli 1 lub 2,

Q_Z - odpowiednie ilości określone w kolumnie 4 tabeli 1 lub ilości określone w kolumnie 2 tabeli 2.

9.3. Obowiązki prowadzących zakłady o zwiększonym i o dużym ryzyku wystąpienia awarii.

Wymagania stawiane właścicielom lub zarządcom zakładów różnią się znacznie w zależności od tego do której kategorii ryzyka dany zakład zostanie zakwalifikowany. Wspólnymi obowiązkami prowadzących zakłady o zwiększonym i o dużym ryzyku wystąpienia awarii są:

• zgłoszenie działalności do właściwego organu PSP (zakład o zwiększonym ryzyku do komendanta powiatowego, natomiast zakład o dużym ryzyku do komendanta wojewódzkiego), do wiadomości wojewódzkiemu inspektorowi ochrony środowiska,

• sporządzenie programu zapobiegania poważnym awariom przemysłowym, a następnie przedłożenie go właściwemu organowi PSP, do wiadomości wojewódzkiemu inspektorowi ochrony środowiska.

Zgłoszenie, powinno zawierać następujące dane:

• oznaczenie prowadzącego zakład, jego adres zamieszkania lub siedziby,

• adres zakładu,

• informację o tytule prawnym,

• charakter prowadzonej lub planowanej działalności,

• rodzaj instalacji i istniejące systemy zabezpieczeń,

• rodzaj, kategorię i ilość oraz charakterystykę fizykochemiczną, pożarową i toksyczną substancji niebezpiecznej,

• charakterystykę terenu w bezpośrednim sąsiedztwie zakładu, ze szczególnym uwzględnieniem czynników mogących przyczynić się do zwiększenia zagrożenia awarią przemysłową lub pogłębienia jej skutków.

Każda istotna zmiana ilości (o więcej niż 20 %) lub rodzaju substancji niebezpiecznej, albo jej charakterystyki fizykochemicznej, pożarowej i toksycznej, zmiana technologii lub profilu produkcji, w stosunku do danych przedstawionych w zgłoszeniu, powinny zostać zgłoszone właściwemu organowi PSP w terminie 14 dni przed jej wprowadzeniem.

 

Program zapobiegania awariom powinien zawierać w szczególności:

• określenie prawdopodobieństwa zagrożenia awarią przemysłową,

• zasady zapobiegania oraz zwalczania skutków awarii przemysłowej przewidywane do wprowadzenia,

• określenie sposobów ograniczenia skutków awarii przemysłowej dla ludzi i środowiska w przypadku jej zaistnienia,

• określenie częstotliwości przeprowadzania analiz programu zapobiegania awariom w celu oceny jego aktualności i skuteczności.

 

Obowiązki prowadzącego zakład o dużym ryzyku są następujące:

• opracowanie i wdrożenia systemu bezpieczeństwa stanowiącego element ogólnego systemu zarządzania i organizacji zakładu,

• opracowanie i przedłożenie właściwemu komendantowi wojewódzkiemu PSP oraz wojewódzkiemu inspektorowi ochrony środowiska raportu o bezpieczeństwie,

• opracowania i przedstawienie do zatwierdzenia właściwemu komendantowi wojewódzkiemu PSP wewnętrznego planu operacyjno-ratowniczego,

• dostarczenie właściwemu komendantowi wojewódzkiemu PSP informacji niezbędnych do opracowania zewnętrznego planu operacyjno-ratowniczego.

 

W systemie bezpieczeństwa należy uwzględnić:

• określenie, na wszystkich poziomach organizacji, obowiązków pracowników odpowiedzialnych za działania na wypadek awarii przemysłowej,

• szkolenia pracowników, których obowiązki są związane z funkcjonowaniem instalacji, w której znajduje się substancja niebezpieczna,

• funkcjonowanie mechanizmów umożliwiających systematyczną analizę zagrożeń awarią przemysłową oraz prawdopodobieństwa jej wystąpienia,

• instrukcje bezpiecznego funkcjonowania instalacji, w której znajduje się substancja niebezpieczna, przewidziane dla normalnej eksploatacji instalacji, a także konserwacji i czasowych przerw w ruchu,

• instrukcje sposobu postępowania w razie konieczności dokonania zmian w procesie przemysłowym,

• analizę przewidywanych sytuacji awaryjnych, służącą należytemu opracowaniu planów operacyjno-ratowniczych,

• prowadzenie monitoringu funkcjonowania instalacji, w której znajduje się substancja niebezpieczna, umożliwiającego podejmowanie działań korekcyjnych w przypadku wystąpienia zjawisk stanowiących odstępstwo od normalnej eksploatacji instalacji,

• systematyczną ocenę programu zapobiegania awariom oraz systemu bezpieczeństwa, prowadzoną z punktu widzenia ich aktualności i skuteczności.

Raport o bezpieczeństwie powinien wykazać, że:

• prowadzący zakład o dużym ryzyku jest przygotowany do stosowania programu zapobiegania awariom i do zwalczania awarii przemysłowych,

• zakład spełnia warunki do wdrożenia systemu bezpieczeństwa,

• zostały przeanalizowane możliwości wystąpienia awarii przemysłowej i podjęto środki konieczne do zapobieżenia im,

• rozwiązania projektowe instalacji, w której znajduje się substancja niebezpieczna, jej wykonanie oraz funkcjonowanie zapewniają bezpieczeństwo,

• zostały opracowane wewnętrzne plany operacyjno-ratownicze oraz dostarczono informacje do opracowania zewnętrznych planów operacyjno-ratowniczych.

 

W raporcie o bezpieczeństwie zamieszcza się:

• informacje o zakładzie, jego działalności, systemie zarządzania oraz organizacji, istotne dla zapobiegania awariom;

• analizę możliwości wystąpienia awarii i informacje o środkach koniecznych do zapobieżenia im;

• informacje, że prowadzący zakład opracował program zapobiegania awariom i jest przygotowany do jego stosowania;

• informacje, że zakład spełnia warunki do wdrożenia systemu bezpieczeństwa;

• informacje, że zastosowane rozwiązania projektowe, konstrukcja oraz eksploatacja instalacji zakładu zapewniają wystarczający poziom bezpieczeństwa;

• informacje, że prowadzący zakład opracował wewnętrzny plan operacyjno-ratowniczy oraz dostarczył informacje do opracowania zewnętrznego planu operacyjno-ratowniczego.

   

Plany operacyjno-ratownicze zawierają w szczególności:

• zakładane działania służące ograniczeniu skutków awarii przemysłowej dla ludzi i środowiska,

• propozycje metod i środków służących ochronie ludzi i środowiska przed skutkami awarii przemysłowej,

• informację o występujących zagrożeniach, podjętych środkach zapobiegawczych i o działaniach, które będą podjęte w przypadku wystąpienia awarii przemysłowej, przedstawianą społeczeństwu i właściwym organom Państwowej Straży Pożarnej, wojewodzie, wojewódzkiemu inspektorowi ochrony środowiska, staroście, wójtowi, burmistrzowi lub prezydentowi miasta,

• wskazanie sposobów usunięcia skutków awarii przemysłowej i przywrócenia środowiska do stanu poprzedniego, a w przypadku gdy nie jest to możliwe - określenie zabiegów, których celem jest rekultywacja,

• wskazanie sposobów zapobiegania transgranicznym skutkom awarii przemysłowej.

Plan wewnętrzny sporządzany przez prowadzącego zakład o dużym ryzyku obejmuje teren tego zakładu i powinien zawierać

• podstawowe informacje dotyczące lokalizacji i działalności zakładu,

• określenie występujących zagrożeń i procedur prowadzenia na terenie zakładu działań ratowniczych służących ochronie ludzi i środowiska przed skutkami awarii, wraz ze wskazaniem przewidzianych do tego celu środków i metod,

• wskazanie sposobu postępowania poawaryjnego,

• dokumentację graficzną sporządzoną w skali zapewniającej czytelne przedstawienie wymaganych informacji.

 

Plan zewnętrzny, sporządzany przez komendanta wojewódzkiego Państwowej Straży Pożarnej, obejmuje teren poza zakładem o dużym ryzyku, który może być narażony na skutki poważnej awarii, i powinien zawierać:

• wskazanie osób upoważnionych do uruchamiania procedur ratowniczych, osoby kierującej działaniami ratowniczymi oraz nadzorującej i koordynującej działania w zakresie usuwania skutków awarii,

• zbiorczy wykaz sił i środków służb ratowniczych oraz służb wspomagających, przewidzianych do prowadzenia działań ratowniczych i usuwania skutków awarii,

• opis systemu przedstawiania społeczeństwu informacji o występujących zagrożeniach związanych z działalnością zakładu, podjętych środkach zapobiegawczych i działaniach, które będą podejmowane w razie wystąpienia awarii,

• procedury powiadamiania ludności i właściwych organów administracji o zagrożeniu awarią lub jej wystąpieniu,

• procedury dotyczące ewakuacji ludności,

• procedury udzielania pomocy medycznej osobom poszkodowanym,

• procedury postępowania związane z możliwością wystąpienia transgranicznych skutków awarii,

• procedury postępowania poawaryjnego,

• określenie sposobów zabezpieczenia logistycznego działań ratowniczych,

• inne niezbędne informacje wynikające ze specyfiki zagrożenia oraz lokalnych uwarunkowań.

9.4. Literatura.

Szczegółowe informacje dotyczące kryteriów kwalifikacyjnych i zasad zaliczania zakładów do odpowiedniej kategorii ryzyka, a także formy, zakresu zagadnień i zakresu terytorialnego wewnętrznych i zewnętrznych planów jak i raportu o bezpieczeństwie, są zawarte w odpowiednich rozporządzeniach ministra właściwego do spraw gospodarki, wydanych w porozumieniu z ministrami właściwymi do spraw środowiska, spraw wewnętrznych oraz ministrem obrony narodowej, tj.:

• Rozporządzenie Ministra Gospodarki z dnia 9 kwietnia 2002 r. w sprawie rodzajów i ilości substancji niebezpiecznych, których znajdowanie się w zakładzie decyduje o zaliczeniu go do zakładu o zwiększonym ryzyku albo zakładu o dużym ryzyku wystąpienia poważnej awarii przemysłowej(Dz. U. Nr 58, poz.535),

• Rozporządzenie Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 29 maja 2003 r. w sprawie wymagań, jakim powinien odpowiadać raport o bezpieczeństwie zakładu o dużym ryzyku (Dz. U. Nr 104, poz. 970),

• Rozporządzenie Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej z dnia 17 lipca 2003 r. w sprawie wymagań, jakim powinny odpowiadać plany operacyjno-ratownicze(Dz. U. Nr 131, poz. 1219).

10. ZASADY ORGANIZACJI I PROWADZENIA DZIAŁAŃ RATOWNICZO-GAŚNICZYCH

Andrzej Król, Jerzy Marciniak

___________________________________________________________________________

10.1. Podstawowe definicje.

Pożar - niekontrolowany proces palenia przebiegający w miejscu do tego nieprzeznaczonym.

Pod względem taktycznym pożary dzielą się na: zewnętrzne i wewnętrzne.

Pożary zewnętrzne - rozwijają i rozprzestrzeniają się na otwartej przestrzeni, cechą charakterystyczną jest oddawanie energii cieplnej w przestrzeń prawie nieograniczoną.

Pożary wewnętrzne - rozwijają i rozprzestrzeniają się w zamkniętych przestrzeniach.

10.2. Zagrożenia podczas pożarów.

Bezpośrednie działanie płomieni i wysokich temperatur - średnia temperatura płomieni waha się w granicach 1200-1600^oC, a temp. promieniowania cieplnego około 800^oC. Człowiek bez specjalnego zabezpieczenia nie jest w stanie przebywać w takich temperaturach.

Zadymienie - mieszanina gazowych i stałych produktów spalania i rozkładu termicznego z powietrzem. Zagrożenia spowodowane zadymieniem: utrudnienie lub uniemożliwienie opuszczenia pomieszczeń lub budynku; zmniejszenie orientacji przestrzennej powodując potknięcia, upadki i uderzenia o niewidoczne przedmioty; ograniczenie widoczności; działa drażniąco na oczy i układ oddechowy; wysoka temp.(ok. 300^oC),wdychanie ich powoduje oparzenia przewodu oddechowego; zatrucia produktami powstającymi podczas spalania i rozkładu różnych materiałów.

Inne rodzaje zagrożeń:

• Niedobór tlenu w środowisku otaczającym strefę spalania.

• Występowanie substancji toksycznych.

• Możliwość uszkodzenia konstrukcji budynków (zawalenie się ścian, stropów, podciągów i innych elementów konstrukcyjnych.

• Możliwość występowania wybuchów.

10.3. Organizacja akcji.

Celem podstawowym każdej akcji gaśniczej jest ostateczne ugaszenie pożaru.

Wyróżnia się dwa etapy akcji gaśniczej:

• okres lokalizacji pożaru - od chwili rozpoczęcia działań do ograniczenia rozszerzania się pożaru i zmniejszenia szybkości palenia się

• okres likwidacji pożaru - stanowiący końcowy etap działań, polegający na ostatecznym ugaszeniu pożaru

Etap przygotowania decyzji

Podstawą wprowadzenia do działań służb ratowniczych jest rozkaz bojowy.

Rozpoznanie sytuacji pożarowej:

• Wstępne - ogólne wiadomości o zagrożeniu ludzi i miejscu pożaru, sytuacji atmosferycznej i mikroklimatycznej i warunkach terenowych oraz posiadanych siłach i środkach

• Właściwe - szczegółowe wiadomości o zagrożeniu ludzi i miejscu pożaru, zaopatrzeniu wodnym oraz zagrożeniu materiałami toksycznymi lub wybuchowymi

Podstawowe elementy rozpoznania

Rozpoznanie miejsca pożaru (przeprowadza się wywiad ogniowy, którego zadaniem jest ustalenie miejsca pożaru oraz ustalenie czy zagrożone jest życie ludzkie),

Zadania rozpoznania miejsca pożaru:

• czy zagrożone jest życie ludzkie (gdzie i jak ewakuować),

• w którym miejscu się pali,

• jakie materiały się palą,

• kierunek i prędkość rozprzestrzeniania się pożaru,

• drogi dojścia do pożaru,

• zagrożenie budynków sąsiednich,

• niebezpieczeństwo wybuchu, zawalenia się konstrukcji, wydzielanie się trujących gazów i par, obecność urządzeń pod napięciem,

• czy konieczna jest ewakuacji ludzi lub zwierząt,

Wywiad ogniowy - natychmiast po przybyciu jednostki i kontynuuje się go do momentu zakończenia akcji.

Rozpoznanie zaopatrzenia wodnego dostarcza dodatkowych informacji czy ilość wody do celów gaśniczych jest wystarczająca i czy należy szukać dodatkowych źródeł.

Rozpoznanie wodne ma na celu:

• ustalenie miejsca znajdowania się wody gaśniczej

• rodzaj zbiorników z wodą gaśniczą

• ilość punktów czerpania wody

• odległość od miejsca pożaru

• czy istnieją stanowiska wodne przy zbiorniku

• sposób dostarczenia wody do miejsca pożaru

• możliwości dojazdu do zbiorników i stopień zanieczyszczenia wody

Rozpoznanie sytuacji atmosferycznej i mikroklimatycznej.

Pod pojęciem sytuacji atmosferycznej rozumie się zespół czynników atmosferycznych istniejących w danej sytuacji i mającej wpływ na rozwój pożaru.

• wiatr - siła i kierunek

• temperatura powietrza

• opady i ich ilość

Sytuacja mikroklimatyczna - szereg zjawisk występujących w powietrzu bezpośrednio otaczających miejsce pożaru a w szczególności prądy powietrzne pionowe i poziome tworzące się w wyniku różnic cieplnych stykających się ze sobą w powietrzu

Należy zwrócić uwagę na następujące elementy:

• stopień zadymienia pomieszczeń

• wpływ wzrostu wilgotności na rozwój pożaru

• różnica temperatury powietrza i palących się materiałów oraz siły prądów powietrznych stąd wynikających.

Rozpoznanie warunków terenowych

Rozpoznanie to ma na celu określenie w jaki sposób można wykorzystać warunki terenowe w czasie trwania działań, w jaki sposób utrudniają ich prowadzenie.

Należy zwrócić uwagę na:

• przeszkody naturalne

• istniejącą różnicę wzniesień

Rozpoznanie posiadanych sił i środków na terenie akcji

Rozpoznanie to obejmuje ilość sił i stopień ich wyszkolenia i doświadczenia oraz ustalenia środków gaśniczych i sprzętu.

Źródła informacji:

• zgłoszenie pożaru lub zdarzenia

• plany ochrony przeciwpożarowej, operacyjny plan obrony, karty informacyjne miejscowości

• informacje osób postronnych i kompetentnych

• zewnętrzne objawy pożaru

• rozpoznanie osobiste pożaru

zamiar taktyczny - plan akcji, wybranie jednej z kilku możliwości

decyzja - jest podstawą do określenia zadań bojowych dla pododdziałów i oddziałów

rozkaz bojowy - polecenie KAR-a obowiązujące wszystkich uczestników akcji ratowniczej, określające zadania bojowe oraz sposoby ich realizacji

ocena sytuacji - analiza stanu i określenie konsekwencji wynikających z rozwoju i rozprzestrzeniania się pożaru, skutków katastrof, klęsk żywiołowych i innych występujących zagrożeń

ocena możliwości - określenie wydajności i przydatności sił i środków zgromadzonych na

terenie akcji po ocenie sytuacji

10.4. Sposoby podawania środków gaśniczych w różnych sytuacjach pożarowych.

Zastosowanie prądów gaśniczych wodnych.

Zwarte - charakteryzujące się tym, że woda wypływa z prądownicy w postaci jednolitego strumienia i pozostaje w tej postaci, przelatując na dużą odległość.

Cechy charakterystyczne: zasięg rzutu do kilkudziesięciu metrów, wysoka energia kinetyczna, duża możliwość precyzyjnego sterowania takim strumieniem, możliwość ochładzania obszaru na którym nam szczególnie zależy, możliwość „omiatania” wodą dużych powierzchni ścian zbiorników rozgrzanych pożarem, podawanie wody przez otwory okienne do wnętrza pomieszczeń, możliwość podawania wody do strefy max. spalania co umożliwia zwiększenie udziału wody odparowanej, działanie na niewielką powierzchnię materiału palnego, większe straty wody niewykorzystanej w procesie gaszenia ,mniejsze działanie chłodzące w porównaniu do prądów rozproszonych.

Zastosowanie : do gaszenia ciał stałych o zwartej budowie, do gaszenia pożarów zewnętrznych i materiałów żarzących się, przy pożarach intensywnych , przy występowaniu dużych ognisk pożarów uniemożliwiających bliższe podejście.

Kropliste - strumień wody o działaniu powierzchniowym. Wielkość kropelek od 1mm do 3mm.

Cechy charakterystyczne : obejmują zasięgiem dużą powierzchnię, chłodzą materiały narażone na promieniowanie cieplne, nie wymagają zastosowania dużej ilości wody, obniżają temperaturę w pomieszczeniu, posiadają zdolność osadzania pyłu, nie posiadają takiej energii kinetycznej jak strumień zwarty.

Zastosowanie : do gaszenia materiałów sypkich i włóknistych, przy stopniowym ochładzaniu nagrzanej powierzchni.

Mgłowe : strumień wody o działaniu przestrzennym. Wielkość kropelek od 0,1mm do 1mm.

Cechy charakterystyczne : usuwają zadymienie, b.dobrze odbierają ciepło z otoczenia, niewielkie straty wody, nie wyrządzają szkód popożarowych, w określonych warunkach można gasić urządzenia pod napięciem.

Zastosowanie : zastosowanie podobne do prądów kroplistych, używane do gaszenia pożarów mieszkań magazynów, szpitali. Tam gdzie woda może spowodować straty materialne.

Zastosowanie prądów gaśniczych pianowych.

Pianę gaśniczą stosuje się: do gaszenia ciał stałych i cieczy, nie reagujących z wodą; przy pożarach cieczy palnych (benzyna, nafta, oleje, smary, benzen, naftalen itp.), jako zabezpieczenie przed promieniowaniem cieplnym, we wszystkich przypadkach gdzie jako środek gaśniczy może być użyta woda.

• Prądy piany ciężkiej - do gaszenia pożarów na otwartych przestrzeniach, do podawania na dużą odległość. (PP2-12, PP4-12, PP8-12, DWP-16, DWP-24 )

• Prądy piany średniej - stosujemy, możliwe jest podejście na bliską odległość od źródła ognia; mały zasięg rzutu. (WP2-75, WP-150, WP4-75 )

• Prądy piany lekkiej - mechanizm gaszenia pianą lekką polega na wypełnieniu całego pomieszczenia , a tym samym wyparcie powietrza. Piana lekka wytwarzana jest przez generator. (GPL2-650S, GPL2-650SE, GPL2-700W).

Zasady podawania prądów gaśniczych proszkowych

• na otwartej przestrzeni podawać chmurę proszku nad ognisko pożaru z wiatru

• stosować sprzęt ochronny (okulary, sprzęt ochrony dróg oddechowych, ubrania ochronne)

• dobierać właściwy rodzaj proszku do palącego się materiału

• w strefę spalania wprowadzać obłok proszku, podchodząc jak najbliżej ogniska pożaru.

10.5. Ratownictwo i ewakuacja ludzi, zwierząt i mienia.

Ewakuacja - to zorganizowane działanie zmierzające do usunięcia ze strefy zagrożonej ludzi, zwierząt i mienia.

Ewakuacja jest działaniem, które często da się przewidzieć i przygotować do niego

poprzez:

• przystosowanie do jej wymagań odpowiednich dróg (zachowanie odpowiednich szerokości dróg komunikacyjnych, utrzymywanie swobodnego przejścia, oznakowanie, oświetlenie, wskazanie wyjść bezpieczeństwa itp.),

• opracowanie wskazówek dotyczących postępowania (instrukcje, próbne alarmy połączone z ewakuacją obiektu),

• przygotowanie niezbędnego sprzętu i wyposażenia (wory, rękawy ratownicze, linkowe aparaty ratownicze, nosze, wózki itp.).

Ratownictwo - to niesienie pomocy w sytuacjach bezpośredniego zagrożenia dla zdrowia i życia ludzi, zwierząt oraz zagrożenia mienia.

Ratownictwo i ewakuacja ludzi.

Akcję ewakuacji ludzi podejmuje się z chwilą gdy zaistniały pożar lub inne zdarzenie może stwarzać dla nich zagrożenie. W obiektach użyteczności publicznej obowiązek rozpoczęcia ewakuacji spoczywa na pracownikach danego zakładu. W innych przypadkach decyzja o ewakuacji podjęta zostaje przez kierującego akcją.

Ratowanie ludzi powinno być rozpoczęte natychmiast gdy:

• rozszerzający się pożar zagraża bezpośrednio ludziom lub pomieszczeniom w których ludzie się znajdują, także wówczas, gdy pomieszczenia „tylko” wypełniają się dymem, mimo iż ognisko pożaru jest odległe,

• ludziom zagraża wybuch, zawalenie się obiektu lub jego części,

• ludzie nie mogą samodzielnie wydostać się z obiektu wskutek utraty przytomności, orientacji, przerażenia czy zablokowania przejść,

• drogi wyjścia zostały odcięte przez płomienie bądź dym.

Każde działanie jednostek ratowniczych powinno poprzedzać dobrze przeprowadzone rozpoznanie o zagrożeniu dla ludzi, trzeba ustalić:

• ile osób znajduje się w niebezpieczeństwie,

• w jakim są wieku i jaki jest ich stan psychofizyczny,

• gdzie się znajdują (lub gdzie mogą się znajdować, jeżeli nie mamy żadnych sygnałów od zagrożonych),

• jaki jest stan zagrożenia,

• jakimi drogami możemy dostać się do zagrożonych.

Ratowanie ludzi powinno przebiegać normalnymi drogami komunikacyjnymi (o ile istnieją ku temu warunki), czyli drzwiami, klatkami schodowymi, schodami p. poż.

Jeżeli te drogi są niedostępne lub nie nadają się do akcji ratowniczej, ratownictwo prowadzi się przez okna, balkony, dachy, tarasy, wykorzystując sprzęt ratowniczy.

W sytuacjach krytycznych akcję trzeba będzie podjąć przez otwory w stropach, ścianach specjalnie wykonane dla potrzeb akcji.

Zasady postępowania ratowników:

• z osobami znajdującymi się w zagrożeniu należy nawiązać kontakt i uspokoić je,

• osobom mogącym poruszać się samodzielnie można wskazać bezpieczną drogę,

• osoby znajdujące się w stanie szoku nerwowego lub opanowane histerią należy uspokoić,

• grupa ludzi musi być eskortowana przez ratowników,

• osoby nie mogące poruszać się o własnych siłach należy wynosić i kierować w miejsca bezpieczne,

• w przypadku korzystania ze sprzętu ratowniczego należy zwrócić szczególną uwagę na warunki bezpieczeństwa,

• drogi ratownictwa i ewakuacji nie mogą być niczym zastawione,

• wszystkie pomieszczenia po zakończeniu ewakuacji lub ratownictwa powinny być ponownie przejrzane,

• należy zwrócić uwagę na stan zdrowia osób ewakuowanych.

Ratownictwo zwierząt.

Zwierzęta zagrożone wykazują znaczny niepokój i lęk, nie chcąc opuszczać miejsc do których są przyzwyczajone. Zwierzęta te są mało odporne na działanie dymu i często układają się na podłożu powodując dodatkowe utrudnienie.

Zasady postępowania:

• ewakuacja zwierząt musi być rozpoczęta w chwili, gdy istnieje niebezpieczeństwo zadymienia obiektu,

• ewakuację powinny podjąć w miarę możliwości osoby, opiekujące się zwierzętami,

• do zwierząt podchodzimy ostrożnie i spokojnie,

• zwierzęta wyprowadzone muszą być przeprowadzane w miejsca bezpieczne.

Ratowanie mienia.

Ewakuację podejmuje się gdy:

• istnieje obawa zniszczenia mienia o znacznej wartości, a siły i środki straży pożarnych są niewystarczające do skutecznego zlokalizowania pożaru,

• występuje bezpośrednie zagrożenia mienia, którego nie można obronić,

• ruchomości utrudniają dostęp do ogniska pożaru lub wyraźnie przeszkadzają w prowadzeniu działań bojowych,

• ruchomości stwarzają groźbę rozszerzenia się pożaru,

• ze względu na ciężar mienia występuje groźba zawalenia się stropów, nadwątlonych w wyniku oddziaływania ciepła.

Zasady postępowania:

• ewakuacja może być stosowana systemem potokowym lub brygadowym,

• w pierwszej kolejności ratujemy materiały, które pod wpływem wysokich temperatur lub w wyniku kontaktu z wodą grożą gwałtownym rozszerzeniem się pożaru lub wybuchem,

• ewakuacja nie może przebiegać chaotycznie,

ruchomości wynoszone należy pozostawiać pod nadzorem kierownictwa zakładu pracy, właścicieli prawnych lub policji.

10.6. Wykorzystanie uwarunkowań budowlanych i terenowych do właściwego prowadzenia akcji ratowniczych.

Utworzenie odcinków bojowych.

Odcinek bojowy - ściśle określona część terenu pożaru, gdzie pracuje jedna lub kilka jednostek bojowych połączonych wspólnym zadaniem taktycznym i wspólnym dowództwem (dowódca odcinka bojowego)

Teren pożaru dzieli się na odcinki bojowe w celu usprawnienia dowodzenia jednostkami.

W zależności od rodzaju i cech szczególnych pożaru granice odcinków bojowych ustala się:

• pięter piwnic, strychów oraz klatek schodowych - gdy pożar rozwija się w jednym budynku,

• części obwodu - gdy pali się poszczególny obiekt,

• poszczególnych obiektów - gdy pożar objął teren z kilkoma obiektami,

• części powierzchni ziemi - gdy pali się otwarty obszar (lasy, trawy, torfowiska, itp.),

Dozór miejsca zdarzenia.

Do obowiązków posterunku pogorzeliskowego należy:

• dogaszanie zgliszcz za pomocą sprzętu i środków pozostawionych do dyspozycji posterunku,

• nie dopuszczanie do pogorzeliska osób postronnych ze względu na możliwość doznania obrażeń, a także wobec tego, że miejsce pożaru może być poddane dalszym oględzinom w celu ustalenia przyczyny zdarzenia,

• utrzymywanie łączności z właściwym stanowiskiem kierowania, by w razie potrzeby można było wezwać niezbędną pomoc.

Praktykuje się protokolarne przekazanie pogorzeliska administratorom.

10.7. Plany operacyjne

Plan działań ratowniczych.

W okresie zasadniczych zmian w organizacji władzy państwowej i samorządowej, służb publicznych, ochrony zdrowia, a także struktur pozarządowych szczególnego znaczenia nabiera konieczność opracowania i wdrożenia planów ratowniczych na poziomie powiatu, województwa i kraju. Właściwie skonstruowany plan ratowniczy ma szansę być uniwersalny dla każdego rodzaju zdarzenia, dla sposobu zarządzania na wszystkich szczeblach władzy samorządowej i rządowej oraz dla skutecznego kierowania działaniem przez służby ratownicze. Wiedzieć należy także, że nie ma możliwości opracowania efektywnych planów ratowniczych bez wykonania dokładnej analizy zagrożeń i analizy zabezpieczenia operacyjnego w zakresie różnych rodzajów ratownictwa oraz bez precyzyjnych ustaleń dotyczących współpracy ze społecznościami terenów sąsiednich. Każdy plan ratowniczy bez, względu na oficjalne przyporządkowanie terytorialne, powinien zapewniać, jak najwyższy poziom bezpieczeństwa jako wielkiego, zbiorowego bezpieczeństwa.

Ustawa z dnia 24 sierpnia 1991 r. o Państwowej Straży Pożarnej art. 12 ust. 5 pkt. 2 zobowiązuje komendanta wojewódzkiego Państwowej Straży Pożarnej do opracowania planów ratowniczych na obszarze województwa. Z kolei art. 13 ust. 4 pkt. 8 zobowiązuje komendanta powiatowego (miejskiego) do opracowania takich planów na obszarze powiatu.

W Rozporządzeniu Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 29 grudnia 1999 r. w sprawie szczegółowych zasad organizacji Krajowego Systemu Ratowniczo-Gaśniczego - w § 4 - § 6 określono zasady opracowania planów ratowniczych.

1. Opracowanie planów, poprzedza się:

1/ analizą zagrożeń występujących na danym obszarze, przy uwzględnieniu gęstości

zaludnienia, warunków geograficzno - topograficznych, stanu infrastruktury oraz

zagrożeń z obszarów sąsiadujących, w tym terenów objętych prawem górniczym,

poligonów, wód przybrzeżnych oraz terenów państw ościennych,

2/ analizą zabezpieczenia operacyjnego podległego obszaru, określającą siły i środki

niezbędne do ratowania życia, zdrowia, mienia i środowiska oraz ograniczenia,

likwidacji lub usuwania potencjalnych zagrożeń, przy uwzględnieniu sił i środków

własnych systemu oraz współdziałających z systemem na poszczególnych poziomach

jego funkcjonowania.

2. Analizy, o których mowa w ust. 1, poddaje się aktualizacji co najmniej raz w roku.

3. Dla potrzeb prowadzenia analizy zagrożeń, o której mowa w ust. 1 pkt. 1, stosuje się zasady gromadzenia i przekazywania danych z ustaleń dokonanych w toku czynności kontrolno - rozpoznawczych, określone w załączniku nr 2 do rozporządzenia.

4. Analizy, o których mowa w ust. 1, są podstawą ewentualnych korekt sieci podmiotów

systemu na jego poszczególnych poziomach funkcjonowania oraz planowania

i rozmieszczania sprzętu specjalistycznego.

Plan ratowniczy powinien być:

• odzwierciedleniem zasięgu i struktury systemu ratowniczego, na danym terenie, integralnego elementu szeroko rozumianego obszaru ochrony ludności,

• kluczem do właściwej organizacji działań ratowniczych,

• zbiorem informacji i procedur uruchamianych w zależności od rodzaju i skali zagrożenia,

• podstawą do zachowania spójności i ciągłości procedur od momentu prognozowania zagrożenia, poprzez działania ratownicze, organizację ewakuacji ludzi do tymczasowych lub zastępczych kwater po niesienie pomocy psychologicznej, czy też całkowite lub częściowe odbudowanie środowiska,

• tak skonstruowany, aby skutecznie dla każdego rodzaju zdarzenia i dla każdego sposobu zarządzania na wszystkich szczeblach władzy samorządowej i rządowej oraz zapewniał efektywne kierowanie działaniem służb ratowniczych,

• uzgodniony z wszystkimi potencjalnymi uczestnikami działań ratowniczych,

• regularnie i bardzo wnikliwie weryfikowany drogą ćwiczeń w warunkach rzeczywistych i aplikacyjnych nie rzadziej niż raz w roku oraz zawsze w razie potrzeby

• „planem matką” dla planów działań ratowniczych poszczególnych podmiotów systemu lub podmiotów działających na jego rzecz,

• zatwierdzany przez starostę i wojewodę

Podstawowe elementy składowe planów określa załącznik nr 1 do rozporządzenia:

Załączniki do rozporządzenia Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 29 grudnia 1999 r.

Załącznik nr1. Podstawowe elementy składowe powiatowych i wojewódzkich planów ratowniczych.

1.Zadania dla podmiotów ratowniczych oraz podmiotów współpracujących z systemem w zakresie alarmowania o zagrożeniu, prognozowania jego rozwoju, prowadzenia działań ratowniczych oraz usuwania skutków zdarzenia.

2. Rozmieszczenie /sieć / podmiotów systemu według podziału:

• Państwowa Straż Pożarna,

• ochotnicze straże pożarne,

• specjalistyczne grupy ratownicze,

• krajowa baza sprzętu specjalistycznego, w tym miejsca składowania środków

gaśniczych, sorbentów, neutralizatorów oraz sprzętu logistycznego na potrzeby

zabezpieczenia działań ratowniczych,

• pozostałe siły i środki systemu.

3. Rozmieszczenie podmiotów współdziałających z systemem.

4. Wykaz powiatowych, wojewódzkich i krajowych specjalistów do spraw ratownictwa.

5. Zbiorczy wykaz sił i środków przeznaczonych do prowadzenia działań ratowniczych

w zakresie:

• ratownictwa medycznego,

• ratownictwa chemicznego i ekologicznego,

• ratownictwa technicznego,

• gaszenia pożarów,

• walki z klęskami żywiołowymi.

6. Zbiorczy wykaz sił i środków przeznaczonych do wsparcia kwatermistrzowskiego

i logistycznego działań ratowniczych.

7. Wykaz szpitali posiadających możliwość przyjęcia poszkodowanych w wyniku zdarzeń jednostkowych i masowych.

8.Wykaz podmiotów odpowiedzialnych za przyjęcie ewakuowanej ludności do kwater zastępczych lub tymczasowych oraz zabezpieczających potrzeby socjalne przy zagrożeniu długotrwałym oraz w sytuacji zniszczenia mieszkań.

9. Wykaz podmiotów realizujących działania z zakresu ładu i porządku, usuwania skutków zdarzenia, w tym oczyszczania i usuwania odpadów poakcyjnych oraz zabezpieczenia sanitarno - epidemiologicznego.

10. Zbiorcze zestawienie procedur :

• przyjmowania informacji o zdarzeniu oraz alarmowania i dysponowania sił i środków systemu w zależności od rodzaju i wielkości zdarzenia oraz sił współdziałających z systemem,

• powiadamiania podmiotów odpowiedzialnych za ostrzeganie ludności przy prognozowanym lub istniejącym zagrożeniu,

• powiadamiania przez powiatowe stanowiska kierowania:

• starosty,

• prezydenta/ burmistrza, wójta/,

• członków powiatowego zespołu do spraw ochrony przeciwpożarowej i ratownictwa,

• członków sztabu komendanta powiatowego Państwowej Straży Pożarnej,

• kierownictw podmiotów tworzących i wspomagających system na poziomie

• powiatowym,

4/ powiadamiania przez wojewódzkie stanowisko koordynacji ratownictwa:

• Krajowego Centrum Koordynacji Ratownictwa,

• wojewody,

• starostów,

• członków wojewódzkiego zespołu do spraw ochrony przeciwpożarowej ratownictwa,

• członków sztabu komendanta wojewódzkiego Państwowej Straży Pożarnej,

• dowódców odwodów operacyjnych,

• kierownictw podmiotów tworzących i wspomagających system na poziomie

• wojewódzkim,

5/ alarmowania:

• podmiotów odpowiedzialnych za transport i przyjęcie poszkodowanych,

• podmiotów odpowiedzialnych za przyjęcie i zabezpieczenie potrzeb socjalnych ewakuowanej ludności,

• podmiotów wspomagających działania ratownicze oraz zaplecze kwatermistrzowsko - logistyczne sił systemu,

• podmiotów wspierających psychicznie i humanitarnie ewakuowaną ludność,

• podmiotów współdziałających z systemem,

6/ funkcjonowania stanowisk kierowania oraz sił systemu podczas katastrof,

klęsk żywiołowych i sytuacji nadzwyczajnych zagrożeń życia, zdrowia lub

środowiska,

7/ postępowania podmiotów systemu przy zdarzeniach uwzględniających specyfikę

zagrożeń na danym obszarze operacyjnym.

11. Zasady współdziałania:

1/ sztabu lub kierującego działaniem ratowniczym z podmiotami systemu

i wspomagającymi system,

2/ kierującego działaniem ratowniczym, sztabu lub stanowisk kierowania ze środkami

masowego przekazu,

3/ kierującego działaniem ratowniczym, sztabu lub stanowisk kierowania

z zagranicznymi podmiotami ratowniczymi.

Załączniki do powiatowych planów ratowniczych:

1. Plan alarmowania i prowadzenia działań ratowniczych poszczególnych podmiotów systemu.

2. Sposoby postępowania na wypadek powstania pożaru, klęski żywiołowej lub innego miejscowego zagrożenia dla zakładów / zakładowe plany ratownicze/.

3. Plany działań ratowniczych na autostradach i drogach szybkiego ruchu.

4. Plany działań ratowniczych na obszarach leśnych.

5. Gminne plany ratownicze / dotyczy gmin posiadających plany ratownicze /.

6. Plany działań ratowniczych według potrzeb poszczególnych powiatów.

7. Plan działania powiatowego zespołu do spraw ochrony przeciwpożarowej i ratownictwa.

Załączniki do wojewódzkich planów ratowniczych:

1. Plany alarmowania i uruchamiania wojewódzkich odwodów operacyjnych oraz

Krajowych Baz Sprzętu Specjalistycznego.

2. Plany ewakuacji ludzi, zwierząt i mienia z miast, gmin i powiatów na czas klęsk

żywiołowych lub sytuacji nadzwyczajnych zagrożeń życia, zdrowia lub środowiska.

3. Powiatowe plany ratownicze.

4. Plany działań ratowniczych według potrzeb poszczególnych województw.

5. Plan działania wojewódzkiego zespołu do spraw ochrony przeciwpożarowej

i ratownictwa.

Zebrane doświadczenia z ostatnich lat pozwalają wnioskować, że nawet najlepiej skonstruowane zasady współdziałania i plany ratownicze nie wytrzymują czasem konfrontacji z konkretnym zdarzeniem z uwagi na jego nietypowy przebieg lub wymiar. Nadzieję na skuteczne podjęcie tego wyzwania daje zmieniające się oblicze Krajowego Systemu Ratowniczego w Polsce poprzez otwieranie się na wszystkie podmioty ratownicze oraz wdrażanie nowych zasad zarządzania systemem na każdym obszarze administracyjnym oraz jego ścisłe powiązanie z pragmatyką ochrony ludności. Jednolita pragmatyka zarządzania zintegrowanym systemem ratownictwa i ochrony ludności oparta na precyzyjnych planach ratowniczych daje nadzieję na efektywne wykorzystanie środków, zapewnienie spójności i ciągłości procedur ratowniczych od powiadamiania i ostrzegania ludności począwszy, a na specjalistycznych medycznych czy chemicznych procedurach ratowniczych i zabezpieczeniu socjalnym poszkodowanych skończywszy. Równouprawnienie podmiotów systemu ratowniczego i dokładne zasady współpracy z podmiotami z poza systemu oraz właściwa promocja racjonalnych rozwiązań organizacyjnych w społeczeństwie stwarza możliwość powszechnego zrozumienia i udziału obywateli w skutecznych działaniach na rzecz poszkodowanych. Wytężona praca organizatorów systemu ratownictwa i ochrony ludności oraz wielokrotnie wskazana gotowość naszego społeczeństwa do pomocy poszkodowanym zaowocuje niewątpliwie stworzeniem planów ratowniczych adekwatnych do zagrożeń i możliwości zarówno państwa, jak i społeczności lokalnych. Pamiętać jednak należy, że nie ma monopolu na nieomylność i dlatego wszelkie plany ratownicze powinny być regularnie i bardzo wnikliwie weryfikowane drogą ćwiczeń w warunkach rzeczywistych i aplikacyjno-sztabowych

10.8. Sztaby akcji.

Wprowadzenie do działań ratowniczych dużej ilości sił i środków, warunki w jakich pododdziały maja wykonywać swoje zadanie, stwarza dla dowódcy trudną sytuację.

Po wykonaniu podstawowych czynności związanych z organizacja działań ratowniczych

tj. rozpoznania, oceny sytuacji, kalkulacji sił i środków i wydaniu rozkazu bojowego oraz przystąpienia jednostek ratowniczych do działań bojowych, zakres obowiązków dowódcy wzrasta o zadania związane z zabezpieczeniem logistycznym działań ratowniczych.

Do utrudnień w skutecznym dowodzeniu można zaliczyć:

• brak szybkich i dokładnych informacji o zdarzeniu i jego rozwoju,

• możliwość powstania wybuchu, tworzenia się gazów toksycznych,

• duże tempo działań bojowych i rozczłonkowanie sił i środków,

• brak na czas zabezpieczenia materiałowo-technicznego działań,

• nietrafność decyzji.

Utrudnienia te powodują, że dowódca nie może podołać wszystkim obowiązkom

w trudnych i skomplikowanych działaniach. W tej sytuacji czynnikiem skutecznego dowodzenia jest właściwa struktura organów dowodzenia, tzn. organizacja sztabów, jako czynnika ułatwiającego dowódcy kierowanie działaniami ratowniczo-gaśniczymi

Ogólnie przyjęto, że sztaby tworzy się w przypadkach, kiedy przewidują to ustalenia planów ratowniczych lub kiedy w działaniach ratowniczo-gaśniczych uczestniczą siły większe od kompanii i jeżeli KAR uzna za celowe powołanie sztabu. Najczęściej sztaby organizuje się w niewielkiej skali (zalążki sztabów), a w roli szefów zespołów sztabu występują pojedyncze osoby, realizujące zadania w zakresie organizacji, utrzymania łączności, zabezpieczenia logistycznego i bieżącej analizy operacyjnej działań ratowniczych. Jako jedno z usprawnień procesu dowodzenia traktuje się powoływanie sztabów w planach ratowniczych. Sztaby mają wówczas charakter stały, a ich członkowie poznają teren przyszłych działań ratowniczych podczas ćwiczeń i manewrów.

Sztab -składa się z zespołów osób funkcyjnych wyznaczonych najczęściej rozkazem dowódcy do wykonywania konkretnych zadań. Sztab działa w stałym składzie osobowym. Zaletami powołanych na stałe sztabów jest ich wysoka sprawność i skuteczność w odróżnieniu od sztabów powołanych doraźnie. Sztab stały można szkolić i specjalizować w wykonywaniu poszczególnych funkcji, co jest czynnikiem mającym pozytywny wpływ na jego sprawność działania. Praktyczne działania sztabu i nabywanie coraz to nowych doświadczeń powoduje, że jego kolejne działania będą dawały coraz to lepsze rezultaty.

W wielu Komendach Wojewódzkich funkcjonowały, bądź funkcjonują obecnie 3-4 osobowe tzw. grupy operacyjne o stałych składach osobowych, które oprócz funkcji inspekcyjnych, realizowały również zadania kierowania działaniami ratowniczymi. W systemie tygodniowych służb grupy brały udział w ćwiczeniach na tych obiektach na terenie województwa, w których zaplanowane było użycie większej ilości sił i środków. Dobór kadry do nich odbywał się według posiadanych kwalifikacji, czy też według specyfiki wynikającej ze stanowiska pracy i przebiegał w taki sposób, aby zapewnić możliwość utworzenia i działania zalążka sztabu, rozwijanego według potrzeb.

Rozróżniamy cztery zespoły:

• Zespół Analiz.

• Zespół Łączności.

• Zespół Logistyki.

• Zespół Informacyjno-Prasowy.

Do obowiązków Zespołu Analiz należy w szczególności:

• dokonywanie oceny zaistniałej sytuacji oraz prognozowanie jej rozwoju,

• opracowywanie wariantowych koncepcji ograniczania lub likwidacji skutków

• występującego zagrożenia,

• naliczanie sił i środków oraz określenie potrzeb wynikających z prowadzonych działań

• ratowniczo-gaśniczych,

• opracowywanie dokumentacji związanej z prowadzeniem działań ratowniczych,

• opracowywanie meldunków sytuacyjnych KAR-a i stanowiska kierowania.

Do zadań i obowiązków Zespołu Łączności należy w szczególności:

• organizowanie łączności dowodzenia i współdziałania, ustalenia potrzeb w zakresie sprzętu i urządzeń łączności niezbędnych w prowadzeniu działań ratowniczych,

• terminowe przekazywanie meldunków i rozkazów do adresata,

• wzywanie sił i środków,

• ewidencjonowanie prowadzonej korespondencji oraz czasów jej przyjmowania i wysyłania.

Do zadań i obowiązków Zespołu Logistyki należy w szczególności:

• organizowanie punktów przyjęcia sił i środków oraz rozprowadzanie ich na odcinki bojowe,

• realizowanie zapotrzebowania na sprzęt specjalistyczny, środki gaśnicze, materiały i urządzenia niezbędne do prowadzenia działań,

• organizowanie dostarczenia materiałów pędnych, części zamiennych i artykułów żywnościowych,

• zapewnienie zabezpieczenia sanitarno-medycznego działań ratowniczych,

• organizowanie i prowadzenie punktów naprawy sprzętu gaśniczego i technicznego,

• organizowanie i prowadzenie zakwaterowania,

• przygotowywanie warunków do pracy sztabu,

• określenie potrzeb w zakresie transportu ewakuowanych osób i ich mienia,

• naliczanie potrzeb bytowych dla ewakuowanych ludzi i zwierząt,

• dokumentowanie działań logistycznych.

Do zadań i obowiązków Zespołu Informacyjno-Prasowego należy w szczególności:

• tworzenie bazy informacyjnej prowadzonych zadań,

• zapewnienie sprawnego przepływu informacji z działań, w tym:

• organizowanie punktu informacyjnego do kontaktów z przedstawicielami mediów,

• opracowywanie treści informacji i komunikatów,

• przygotowywanie komunikatów dotyczących zachowań społeczeństwa w związku z występującymi zagrożeniami i prowadzonymi działaniami ratowniczymi,

• współpraca z rzecznikami prasowymi służb współdziałających,

• opracowywanie informacji dla władz administracyjnych i samorządowych.

Podstawowe zadania sztabu:

• analiza sytuacji oraz prognozowanie jej rozwoju

• wypracowanie koncepcji opóźnienia lub likwidacji skutków występującego zagrożenia

• naliczanie sił i środków ratowniczych ochrony przeciwpożarowej i innych

• zapewnienie łączności dowodzenia i współdziałania

• przygotowanie rozkazu dowódcy, jego wdrożenie i kontrola realizacji

• opracowanie dokumentacji z przebiegu działań ratowniczych

• dokonanie lokalizacji zapotrzebowania materiałowo-technicznego w odniesieniu do wielkości sił i środków oraz rozmiarów zdarzenia

• obliczanie potrzeb materiałowych i bytowych dla ewakuowanych osób i mienia

• kompleksowa realizacja zadań logistycznych

• tworzenie bazy informacyjnej z działań ratowniczo-gaśniczych, opracowanie komunikatów, informacji itp., według wstępnych potrzeb

• opracowanie dokumentacji z zabezpieczenia działań ratowniczo-gaśniczych

Zadania Szefa Sztabu:

• organizowanie i koordynacja pracy sztabu, określenie szczegółowych zadań dla członków,

• bieżąca analiza rozwoju zagrożeń mających wpływ na prowadzenie działań ratowniczych,

• utrzymywanie łączności z dowódcą,

• opracowywanie i przedkładanie propozycji zamiaru taktycznego.

Zadania zastępcy Szefa Sztabu:

• nadzór nad dokumentacją sztabu,

• nadzór nad zapewnieniem warunków pracy sztabów,

• organizowanie wsparcia prowadzonych działań ratowniczych.

10.9. O czym powinien pamiętać Kierujący Akcją Ratowniczą.

Z analizy działalności ekip ratowniczych podczas kilku poważnych katastrof wynika sporo wniosków. Ujęto je w 20 reguł postępowania dla osób kierujących akcją ratowniczą w podobnych sytuacjach.

Reguła nr 1: Nie pogarszaj sytuacji.

Okres oczekiwania na przybycie ekip ratowniczych wykorzystaj na rozpoznanie sytuacji i podjęcie decyzji o właściwym kierunku działań.

Reguła nr 2: Nie wydawaj ogólnikowych poleceń.

Takie zachowanie jest typowe dla wywołujących panikę. Okrzyki typu „wynosić co się da” lub „wszystko płonie” nie pomagają w kierowaniu. Dokładnie zorientuj się w sytuacji i wydawaj konkretne polecenia. Nie organizuj paniki bezwładnym wołaniem o pomoc.

Reguła nr 3: Kontroluj przepływ informacji.

Zawsze w sytuacjach krytycznych rodzi się olbrzymia ilość informacji, nad którymi trzeba panować. Staraj się selekcjonować, by użytecznie wykorzystać, a mylne natychmiast tłumić. Pamiętaj że ludzie postępują irracjonalnie przy braku informacji. Mniej przy sobie osoby dobrze poinformowane.

Reguła nr 4: Pamiętaj że o wszystkim nie możesz decydować.

Kierujący akcją ratowniczą są zwykle obciążeni nadmiarem obowiązków. Umiejętność właściwego ich uszeregowania pod względem ważności i wykonywania we właściwej kolejności to klucz do sukcesu. Trzeba z czegoś zrezygnować, by móc skupić się w sprawach najważniejszych.

Reguła nr 5: Nie zajmuj się drobiazgami.

Jeżeli będziesz postępował zgodnie z dotychczas podanymi regułami to piąta nie powinna sprawić ci kłopotu. Wiedz jednak, że zetkniesz się z osobami, które zajmować cię będą drobiazgami, by uniknąć kontaktu z rzeczywistymi problemami. Nie daj się wciągnąć do tego typu działań i skoncentruj się na kontrolowaniu przedsięwzięć kluczowych dla sytuacji.

Reguła nr 6: Wyeliminuj niepoważnych.

Uświadom sobie że podobnie jak zajmowanie się błahostkami, również trywializowanie sytuacji jest działaniem obronnym. Ludziom o takim nastawieniu daj zadania, które wyeliminują ich ze struktury organizacyjnej lub spowodują przeniesienie poza teren twojego działania.

Reguła nr 7: Pamiętaj o odpoczynku.

Ma to szczególne znaczenie podczas długotrwałych działań ratowniczych. Zmęczenie kierujących akcją prowadzi do podejmowania błędnych decyzji, zwiększa ryzyko, powoduje stresy. Nie obawiaj się przekazania dowództwa, gdy musisz odpocząć. Wprowadź podmianę dla całego personelu w celu zapewnienia wszystkim czasu na odpoczynek i relaks.

Reguła nr 8: Zadbaj o właściwą łączność.

Pomyślność akcji ratowniczej zależy od współpracy i koordynacji wysiłków. Dlatego poszczególne jednostki muszą mieć możliwość kontaktowania się ze sobą. Wielu problemów uda się uniknąć, gdy osoby podejmujące kluczowe decyzje będą miały możliwość porozumiewania się.

Reguła nr 9: Wróć do normalnych działań gdy tylko będzie to możliwe.

Kontynuowanie bez potrzeby działań na najwyższych obrotach prowadzi do napięć organizacyjnych. Gdy sytuacja zostanie opanowana, nie wprowadzaj zbędnego pośpiechu.

Reguła nr 10: Informuj swego przełożonego.

Gdy zadbasz o to, wiele zyskasz. Po pierwsze masz szansę dotrzeć przy pomocy swojego przełożonego do potrzebnych ci środków. Po drugie, w razie potrzeby możesz liczyć na wsparcie w czasie akcji.

Reguła nr 11: Wykorzystaj doświadczenia innych.

Poszczególnym jednostkom przydzielaj zadania zgodnie z ich przygotowaniem. Korzystaj z usług służb specjalistycznych.

Reguła nr 12: Unikaj znalezienia się w sytuacji bez wyjścia.

Działalność podczas sytuacji krytycznych nie może być jednostkowa. Dokonując wyborów pamiętaj o tym. Nie podejmuj decyzji w rodzaju „raz kozie śmierć”. Zawsze pozostaw sobie możliwość podjęcia decyzji alternatywnej.

Reguła nr 13: Pamiętaj, że prokurator przyjrzy się twojej działalności.

Fakt ten muszą uwzględnić wszyscy decydenci, ale nie mogą być ta myślą skrępowani. Wszystko, co zdarzy się podczas akcji, będzie potem szczegółowo analizowane. Wyznacz kogoś do notowania twoich rozkazów oraz przedsięwzięć, a także w miarę możliwości motywów ich podjęcia.

Reguła nr 14: Nie zwalniaj innych z odpowiedzialności.

Pamiętaj o tym, że nie tylko tobie zależy na powodzeniu akcji. Zaufaj innym. Miej dystans do swoich decyzji (nie wszystkie są doskonałe). Pozwól współpracownikom decydować i odpowiadać za podjęte decyzje.

Reguła nr 15: Wykorzystaj koleżeńskie stosunki.

Zanim wydarzy się sytuacja krytyczna, staraj się poznać ludzi, z którymi będziesz współpracował. Organizuj spotkania podległych ci jednostek.

Reguła nr 16: Zorientuj się jakie masz możliwości uzyskania pomocy.

Przygotuj listę możliwych sposobów uzyskania pomocy, zanim będziesz jej potrzebował.

Reguła nr 17: Współdziałaj ze środkami masowego przekazu.

Wyznacz osobę odpowiedzialna za kontakty ze środkami masowego przekazu. Od tego jakie informacje będą przekazywane mediom zależy w głównej mierze powodzenie całej akcji. Media też mogą ci pomóc, ale również zaszkodzić szukając sensacji.

Reguła nr 18: Pamiętaj że po opanowaniu sytuacji nastąpi rozładowanie stresów.

Dotyczy to zwłaszcza twoich podwładnych. Symptomy rozładowania się stresów mogą być różne: depresja, poirytowanie, bóle fizyczne, nieracjonalne wybuchy. Twoim zadaniem jest zapewnienie środków medycznych i pomocy lekarskiej.

Reguła nr 19: Pamiętaj że uratowani wymagają opieki.

Osoby uratowane mogą przeżywać szok, uczucie bezradności, poczucia winy, lęk. Trzeba umieć tym ludziom pomóc.

Reguła nr 20: Przeprowadź krytyczną analizę akcji ratowniczej. ^∗

Ma to duże znaczenie i może być dobrze spożytkowane w przyszłości.

Wykorzystaj przedstawione tu reguły podczas akcji, a także ich planowania. Pamiętaj o tym, że zapominali o nich doświadczeni dowódcy. Ucz się na błędach innych.

10.10. Funkcje dowodzenia:

• planowanie, polega na ocenie i prognozowaniu rozwoju sytuacji oraz formowaniu celów taktycznych działań.

• organizowanie, polega na ustaleniu części składowych ogólnego zadania taktycznego oraz podziału sił i środków do wykonania konkretnych zadań.

• pobudzanie do działania polega na spowodowaniu aby wszystkie elementy organizacyjne akcji przyczyniły się do realizacji swoich zadań i ogólnego zadania akcji,

• kontrolowanie - polega na kontrolowaniu rzeczywistego przebiegu działań z zaplanowanym oraz porównaniu osiągniętych rezultatów z zaplanowanymi.

			DOWODZENIE
planowanie organizowanie faza przygotowania akcji przygotowanie decyzji					pobudzanie kontrolowanie faza wykonawcza akcji realizacja decyzji

W warunkach funkcji planowanie i organizowanie d-cy wykonują następujące czynności :rozpoznanie, ocena sytuacji, ocena możliwości, wypracowanie decyzji, przekazanie decyzji podwładnym w formie zadania i rozkazu bojowego, zorganizowanie systemu łączności, stworzenie odpowiedniej struktury organizacyjnej akcji, zapewnienie zaopatrzenia w środki gaśnicze

W ramach funkcji pobudzanie i kontrolowanie d-cy wykonują:

Wprowadzenie na pozycje bojowe jednostek zgodnie z planem akcji, ciągłe śledzenie rozwoju sytuacji, uzupełnianie lub korygowanie decyzji, przekazywanie decyzji uzupełnionych , skorygowanych lub zmienionych wykonawcom, zapewnienie nieprzerwanej dostawy środków gaśniczych, zapewnienie ciągłości dowodzenia, kontrolowanie osiągniętych wyników działań.

Ogólna ocena sytuacji powinna zawierać następujące zagadnienia:

Rozmiary pożaru oraz przewidywane kierunki rozwoju i przemieszczania się. Stan i stopień zagrożenia dla użytkowników obiektu oraz uczestników akcji. Ogólne określenia metod i sposobów lokalizowania i likwidacji pożaru.

Efektem końcowym funkcji planowanie jest opracowanie planu akcji, czyli zamiaru taktycznego KAR.

Części składowe zadania taktycznego: ustalenie taktycznych celów działania. Określenie metod i sposobów realizacji celów. Ustalenie kolejności zadań.

W warunkach funkcji organizowanie podstawową funkcją dowódcy jest decydowanie. Polega ono na świadomym , nie przypadkowym wyborze najlepszych rozwiązań w danej sytuacji. W procesie wyprowadzania decyzji opieramy się na danych cyfrowych opisujących parametry pożaru, na wnioskowaniu opartym o ocenę sytuacji, na praktycznym doświadczeniu z akcji prowadzonych w podobnej sytuacji.

OCENA SYTUACJI

INFORMACJE

ZAMIAR TAKTYCZNY

DECYZJA

ROZKAZ

DZIAŁANIE

OCENA MOŻLIWOŚCI

Decyzja jest podstawą do określenia zadań bojowych dla poszczególnych sekcji, plutonów i OB

Zadania bojowe przekazywane są w formie rozkazów bojowych.

Rozkaz bojowy powinien zawierać : ocenę sytuacji, zamiar dowódcy, zadania bojowe dla pododdziałów lub oddziałów i OB, zadania dla jednostek specjalistycznych, zadania dla odwodu taktycznego, czas i sposoby przekazywania meldunków, określanie stanowiska KAR, sposoby utrzymywania łączności.

10.11. Prawa i obowiązki kierującego działaniami ratowniczymi

Rozporządzenie Rady Ministrów z 4 lipca 1992 r. w sprawie zakresu i trybu korzystania z praw przez kierującego działaniami ratowniczymi.

Kierujący akcją ratowniczą lub innymi działaniami ratowniczymi prowadzonymi przez jednostki ochrony przeciwpożarowej jest uprawniony do zarządzania :

1. Ewakuacji ludzi z rejonu objętego działaniem ratowniczym w przypadku zagrożenia życia i zdrowia, a w szczególności gdy:

• istnieje możliwość powstania paniki

• przewidywany rozwój zdarzeń może odciąć drogi ewakuacyjne.

1. Zakazu przebywania w rejonie objętym działaniem ratowniczym osób postronnych oraz utrudniających prowadzenie działań

2. Ewakuacji mienia w szczególności gdy:

• istnieje możliwość rozprzestrzenienia się pożaru lub innego zagrożenia

• usytuowanie mienia utrudnia prowadzenie działań ratowniczych

3. Prac wynurzeniowych oraz rozbiórkowych w szczególności w sytuacjach:

• zagrożenia ludzi , zwierząt i mienia

• potrzeby dotarcia do źródeł zagrożenia

• potrzeby użycia środków gaśniczych i neutralizatorów oraz odprowadzenia substancji toksycznych

4. Wstrzymania komunikacji w ruchu lądowym w sytuacji:

• zapewnienia właściwego ustawienia i eksploatacji sprzętu ratowniczego,

• zapewnienia dróg komunikacyjnych na potrzeby działań,

• eliminacji zagrożeń powodowanych przez środki komunikacji,

• realizacji zadań określonych w pkt. 1-4.

5. Przejęcia w użytkowanie na czas niezbędny do działania ratowniczego pojazdów, środków technicznych i innych przedmiotów, ujęć wody, środków gaśniczych oraz nieruchomości potrzebnych w działaniu ratowniczym.

6. Odstąpienia od zasad uznanych powszechnie za bezpieczne z zachowaniem wszystkich możliwych w danych warunkach zabezpieczeń jeśli w ocenie KAR dokonanej w miejscu i czasie zdarzenia istnieje prawdopodobieństwo uratowania życia ludzkiego w szczególności w przypadku gdy:

• z powodu braku specjalistycznego sprzętu zachodzi konieczność zastosowania sprzętu zastępczego,

• fizyczne możliwości ratownika mogą zastąpić brak możliwości użycia właściwego sprzętu.

• jest możliwe wykonanie określonej czynności przez osobę zgłaszającą się dobrowolnie.

Zarządzenia kierującego działaniami ratowniczymi są decyzjami, którym może być nadany rygor natychmiastowej wykonalności w trybie przepisów KPA

Kierujący działaniami ratowniczymi jest uprawniony do żądania niezbędnej pomocy od instytucji państwowych , jednostek gospodarczych i organizacji społecznych i od obywateli. Realizacja uprawnień występuje wyłącznie w okolicznościach uzasadnionych stanem wyższej konieczności przy czym:

• do skorzystania z uprawnień pkt. 1-5 wystarczające jest wydanie ustnego polecenia, które należy potwierdzić na piśmie na żądanie zainteresowanego

• przejęcia w użytkowanie na czas niezbędny do działania ratowniczego nieruchomości, środków, przedmiotów - wymaga wydania pokwitowania określającego cechy przejętego mienia, które podlega zwrotowi a w razie potrzeby sporządza się protokół zniszczenia lub uszkodzenia mienia.

O każdym przypadku skorzystania z uprawnień określonych w rozporządzeniu KAR informuje w raporcie swojego przełożonego.

10.12. Literatura.

• Taktyka działań ratowniczych zasady postępowania. Praca zb. Częstochowa 1998.

• Bagieński W, Dobosz J.: Służba operacyjna. Taktyka walki z pożarami. SChP

Poznań 1980.

• Piotr Bielicki: Taktyka pożarnicza dla szeregowców. Skrypt. WOSzP Wałbrzych

1990.

• Burzyński E.: Podejmowanie decyzji w działaniach taktycznych straży pożarnej.

IWCRZZ, Warszawa 1979.

• Burzyński E. Taktyka pożarnicza. Definicje podstawowe WOSP Warszawa 1975.

• Rozporządzenie MSWiA z dnia 29 grudnia 1999. w sprawie szczegółowych zasad

organizacji krajowego systemu ratowniczo-gaśniczego.

• Wolanin J.: Podstawy rozwoju pożarów. SGSP, Warszawa 1986

11. PROWADZENIE KONTROLI SPEŁNIANIA WYMAGAŃ OCHRONY PRZECIWPOŻAROWEJ W ZAKŁADZIE PRACY.

Dariusz Markiewicz.

___________________________________________________________________________

11.1. Pojęcie kontroli i jej rodzaje

Kontrolą jest obserwowanie i ustalanie czy wykrywanie stanu faktycznego, porównanie rzeczywistości z zamierzeniami, występowanie przeciwko zjawiskom niekorzystnym i sygnalizowanie właściwym jednostkom o dokonanych spostrzeżeniach.

Kontrola polega na:

• ustaleniu jak być powinno,

• ustaleniu istniejącego stanu rzeczy,

• zestawieniu, tego co istnieje z tym co powinno być, co przewidują odpowiednie wzorce czy normy i sformułowanie na podstawi tej różnicy, jeśli takowa istnieje, zaleceń w celu usunięcia niepożądanych zjawisk.

Działania kontrolne mogą być prowadzone w formie kontroli:

• Kompleksowej, która obejmuje całokształt działania kontrolowanej jednostki pod względem ochrony przeciwpożarowej,

• Problemowej, która obejmuje wybrane zagadnienia z działalności kontrolowanej jednostki np. kontrola dotycząca rozpoznania możliwości i warunków prowadzenia działań ratowniczych przez jednostki ochrony przeciwpożarowej,

• Doraźnej, która ma charakter interwencyjny, wynikający z potrzeb pilnego zbadania nagłych zdarzeń i która w miarę potrzeby może przybierać formę kontroli kompleksowej lub problemowej. Jako przykład można tu podać kontrolę stanu zabezpieczeń przeciwpożarowych lokali gastronomiczno-rozrywkowych przed rozpoczęciem bali sylwestrowych.

• Sprawdzającej, której celem jest sprawdzenie wykonania zaleceń pokontrolnych, a także weryfikowania wyników kontroli przeprowadzonych przez komórki lokalne niższego stopnia lub sprawdzenie zasadności odwołania się kontrolowanych od ustaleń poprzednich kontroli. Sprawdzenie realizacji obowiązków zawartych w Decyzji Komendanta Powiatowego (Miejskiego). Kontrola sprawdzająca może być kilkakrotna np. po wydaniu upomnienia lub nałożeniu grzywny w celu przymuszenia.

11.2. Czynności kontrolno-rozpoznawcze prowadzone przez PSP

Organem nadzoru nad przestrzeganie przepisów przeciwpożarowych jest Państwowa Straż Pożarna. W ramach realizacji tego zadania PSP przeprowadza czynności kontrolno rozpoznawcza oraz ćwiczenia i manewry. I tak zgodnie z art. 10 ust. 1 ustawy o ochronie przeciwpożarowej „prawo do przeprowadzenia czynności kontrolno-rozpoznawczych z zakresu ochrony przeciwpożarowej mają uprawnieni straży pełniącej służbę w Państwowej Straży Pożarnej oraz osoby uprawnione przez Komendanta wojewódzkiego Państwowej Straży Pożarnej”.

Do przeprowadzenia czynności można upoważnić strażaka, który posiada niezbędną wiedzę i spełnia następujące warunki;

• strażak z wyższym wykształceniem - co najmniej sześciomiesięczny okres służby stałej,

• strażak w stopniu aspiranckim lub oficerskim bez wyższego wykształcenia - co najmniej roczny okres służby stałej i odbycie specjalistycznego przeszkolenia w zakresie przeprowadzenia czynności.

Przepisy zastrzegają więc kontrolowanie stanu ochrony przeciwpożarowej dla personelu posiadającego odpowiednie kwalifikacje i tytuł prawny (upoważnienie) do wykonywania tych czynności.

Przedmiot, zakres i termin przeprowadzenia czynności kontrolno rozpoznawczych ustalają organy PSP, biorąc pod uwagę następujące okoliczności;

1. analizy stanu bezpieczeństwa w zakresie ochrony przeciwpożarowej, dotyczące poszczególnych rodzajów obiektów budowlanych i terenów, ze zwróceniem szczególnej uwagi na;

1. obiekty użyteczności publicznej i zamieszkania zbiorowego,

2. obiekty stanowiące możliwość wystąpienia nadzwyczajnego zagrożenia środowiska,

3. terenów leśnych.

1. zlecenia starosty,

2. polecenia sądu, prokuratora lub najwyżej Izby Kontroli,

3. zawiadomienia inwestora, o którym można w art. 56 ust. 1 pkt. 4 ustawy z dnia 7 lipca 1994 roku - Prawo Budowlane,

4. zlecenie osób fizycznych i prawnych oraz jednostek organizacyjnych nie posiadających osobowości prawnej.

Za przeprowadzenie czynności kontrolno-rozpoznawczych, zaleconych PSP przez osoby prawne, fizyczne i inne jednostki organizacyjne, pobierane są opłaty. Podstawę ich pobierania stanowi art. 24 ust. 2 ustawy z dnia 24 sierpnia 1991 roku o PSP, a ich wysokość określona została w rozporządzeniu Ministra Spraw Wewnętrznych z dnia 4 lipca 1992 roku w sprawie pobierania opłat przez PSP za zlecone czynności kontrolno-rozpoznawcze (Dz. U. Nr 58. Poz. 294).

Opłaty pobierane są na podstawie zawartej umowy, określającej żądany zakres czynności.

Do jej zawarcia są upoważnieni:

1. Komendant Główny PSP,

2. Komendanci wojewódzcy PSP,

3. Komendanci powiatowi (miejscy) PSP,

4. Komendanci szkół PSP,

5. Dyrektorzy jednostek badawczo-rozwojowych PSP.

W umowie ustalona jest wysokość opłat za zlecone czynności w oparciu i aktualnie obowiązujące stawki opłat za czynności biegłych w postępowaniu przed organami wymiaru sprawiedliwości. Płatność następuje po przeprowadzeniu zaleconych czynności.

11.2.1. Zakres czynności kontrolno-rozpoznawczych.

Zakres czynności kontrolno-rozpoznawczych obejmuje między innymi;

• kontrolę przestrzegania przepisów przeprowadzonych,

• ocena zgodności z wymogami ochrony przeciwpożarowej rozwiązań technicznych zastosowanych w obiekcie budowlanym,

• rozpoznawanie zagrożeń technicznych, chemicznych i ekologicznych,

• rozpoznawanie możliwości i warunków prowadzenia działań ratowniczych przez jednostki ochrony przeciwpożarowej,

• wstępne ustalenia nieprawidłowości, które przyczyniły się do zaniedbań, powstania pożaru oraz okoliczności jego rozprzestrzeniania.

11.2.2. Zasady przeprowadzania kontroli stanu ochrony przeciwpożarowej.

Zasoby przeprowadzenia czynności kontrolno-rozpoznawczych z zakresu ochrony przeciw pożarowej określa rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 19 stycznia 1998 roku w sprawie czynności kontrolno-rozpoznawczych z zakresu ochrony przeciwpożarowej oraz osób uprawnionych do ich przeprowadzenia (Dz. U. Nr 15, poz. 69)

O wszczęciu czynności-kontrolno rozpoznawczych zawiadamia się kontrolowanego na piśmie z określeniami:

• zakresu czynności,

• przewidywanego czasu trwania tych czynności,

• miejsca ich prowadzenia,

• imienia i nazwiska strażaka wykonującego czynności.

Przed przystąpieniem do czynności, kontrolujący ma obowiązek okazania kontrolowanemu legitymacji służbowej i upoważnienia do przeprowadzenia tych czynności, a także zapoznania kontrolowanego z jego prawami i obowiązkami. Doręcza kontrolowanemu zawiadomienie o przeprowadzeniu czynności.

Kontrolowany jest obowiązany umożliwić strażakowi przeprowadzenie czynności, a w szczególności:

1. umożliwić dostęp do obiektów, urządzeń i innych składników majątkowych, w stosunku, do których mają być przeprowadzone czynności kontrolno rozpoznawcze,

2. zapewnić wgląd w dokumentację i prowadzone ewidencje objęte zakresem czynności,

3. umożliwić kontrolującemu sporządzenie kopii niezbędnych dokumentów

4. zapewnić warunki do pracy, w tym w miarę możliwości samodzielne pomieszczenie i miejsce do przechowywania dokumentów,

5. udostępnić środki łączności, a w przypadku gdy kontrolowanym jest przedsiębiorca - także inne konieczne środki techniczne, jakimi dysponuje w zakresie niezbędnym do wykonania czynności.

Kontrolowany jest obowiązany również udzielić kontrolującemu wyjaśnień w sprawach objętych zakresem czynności związanych z ujawnionymi nieprawidłowościami. Kontrolujący ma prawo wstępu oraz poruszania się po terenie objętym czynnościami kontrolno-rozpoznawczymi na podstawie legitymacji służbowej, bez potrzeby uzyskania przepustki. Pewne ograniczenia w tym zakresie wynikają z art. 25 ustawy z dnia 24 sierpnia 1991 roku o Państwowej Straży Pożarnej, który mówi, że osoba przeprowadzająca kontrolę nie ma prawa wstępu do części mieszkalnej kontrolowanych obiektów i pomieszczeń, a także obiektów i pomieszczeń stanowiących własność bądź zarządzanych przez Siły Zbrojne Rzeczypospolitej Polskiej, Policje, Urząd Ochrony Państwa i Straży Granicznej, obce misje dyplomatyczne i urzędy konsularne.

Kontrolujący nie podlega przeszukaniu przewidzianemu w regulaminie kontrolowanej jednostki. Strażak podlega przepisom o bezpieczeństwie i higienie pracy oraz o ochronie przeciwpożarowej, obowiązującym w kontrolowanej jednostce.

11.2.3. Dokumentowanie czynności kontrolno-rozpoznawczych.

Z ustaleń dokonanych w toku czynności strażak sporządza protokół, którego oryginał jest obowiązany doręczyć bez zbędnej zwłoki właściwemu komendantowi powiatowemu (miejskiemu) Państwowej Straży Pożarnej.

Protokół z kontroli powinien zawiera rzetelne, obiektywne i udokumentowane wyniki z kontroli. Stanowi on merytoryczną i formalną podstawę do nałożenia obowiązku usunięcia nieprawidłowości stwierdzonych podczas kontroli.

W protokole powinny znaleźć się następujące dane

1. podstawa prawna przeprowadzonych czynności,

2. stopień, tytuł, imię i nazwisko oraz stanowisko służbowe przeprowadzającego kontrolę,

3. nazwa (nazwisko) oraz adres lub siedzibę kontrolowanego, a także imię i nazwisko osoby upoważnionej do reprezentowania spraw kontrolowanego (jest to z reguły specjalista ds. ochrony przeciwpożarowej)

4. informacja, kto i w jakim charakterze uczestniczył w czynnościach kontrolnych obiektów, terenów, urządzeń i kontrolowanych składników majątkowych,

5. określanie zakresu czynności,

6. wykaz kontrolowanych obiektów, terenów, urządzeń i kontrolowanie składników majątkowych.

7. opis faktycznego stanu z określeniem między innymi

1. niezgodności z wymogami przepisów przeciwpożarowych

2. niezgodności rozwiązań technicznych zaobserwowanych w obiekcie budowlanym z wymogami ochrony przeciw pożarowej.

3. wyników rozpoznania a zagrożeń technicznych, chemicznych i biologicznych

4. dotyczące wyników rozpoznawania możliwości i warunków do prowadzenia działań ratowniczych

5. dotyczące przyczyn powstania i rozprzestrzenia się pożaru,

8. opis uchyleń mogących powodować zagrożenie życia ludzi lub bezpośrednie niebezpieczeństwo powstania pożaru.

9. opis nieprawidłowości usuniętych w toku czynności wraz ze wzrostem skuteczności ich usunięcia.

Sporządzony protokół podpisuje kontrolujący oraz kontrolowany, właściciel, zarządca bądź użytkownik odpowiadający za stan bezpieczeństwa pożarowego na terenie kontrolowanym albo osoba przez niego upoważniona po zapoznaniu się z treścią protokołu, o czym kontrolujący ma obowiązek go pouczyć. Oryginał protokołu pozostaje u kontrolującego strażaka, natomiast kontrolowany otrzymuje jego kopię.

11.2.4. Postępowanie pokontrolne.

Na podstawie protokołu komendant powiatowy (miejski) PSP, w razie stwierdzenia naruszenia przepisów przeciwpożarowych uprawniony jest w drodze decyzji administracyjnej do:

1. nakazania usunięcia nieprawidłowości w zakresie ochrony przeciwpożarowej w ustalonym terminie,

2. wstrzymania robót (prac), zakazania używania maszyn, urządzeń lub środków transportowych oraz eksploatacji pomieszczeń, obiektów lub ich części, jeżeli stwierdzenie uchybienia mogą powodować zagrażanie powstania pożaru.

W obu przypadkach stanowisko komendanta ma formę decyzji administracyjnej, od której przysługuje odwołanie do komendanta wojewódzkiego PSP. Decyzje w sprawach, o których mowa w pkt. 2, podlegają natychmiastowemu wykonaniu.

11.3. Zasady postępowania administracyjnego.

Komendanci powiatowi (miejscy) Państwowej Straży Pożarnej zgodnie z art. 26 ustawy z dnia 24 sierpnia 1991 roku o PSP uprawnień są do wydawania decyzji administracyjnych, gdy wynikiem rozstrzygnięcia ma być stwierdzenie istnienia obowiązku prawnego wynikającego z przepisów przeciwpożarowych. Decyzje administracyjne rozstrzygają sprawę co do jej istoty w całości lub w części albo w inny sposób kończą postępowanie w danej instancji. Takim innym zakończeniem sprawy może być umorzenie postępowania. W postępowaniu administracyjnym organ wydaje obok decyzji postanowienia, które w zasadzie nie rozstrzygają o istocie sprawy a dotycząca poszczególnych kwestii wynikających w toku postępowania (postanowienie o zawieszeniu postępowania, przywróceniu terminu, ukarania grzywną itd.)

Decyzja administracyjnym zgodnie z art. 108 §1 ustawy z dnia 14 czerwca 1960 roku - kodeks postępowania administracyjnego może być nadany rygor natychmiastowej wykonalności, gdy jest to niezbędne ze względu na ochronę zdrowia lub życia ludzkiego albo dla zabezpieczenia gospodarstwa narodowego przed ciężkimi stratami bądź też ze względu na inny interes społeczny lub wyjątkowo ważny interes strony.

Rygor natychmiastowej wykonalności nadawany jest decyzją komendanta powiatowego (miejskiego) PSP dotyczącym wstrzymania robót (prac), zakazu używania maszyn lub środków transportowych oraz eksploatacji pomieszczeń, obiektów lub ich części, jeżeli stwierdzone uchybienia mogą powodować zagrożenie życia ludzi lub bezpośrednie zagrożenie powstania pożaru.

Zgodnie z Rozporządzeniem MSWiA z dnia 16 czerwca 2003 r. w sprawie ochrony przeciwpożarowej budynków, innych obiektów budowlanych i terenów podstawą do uznania użytkowanego budynku istniejącego za zagrażający życiu ludzi i wydaniu w tej sytuacji decyzji z rygorem natychmiastowej wykonalności jest niezapewnienie przez występujące w nim warunki techniczne możliwości ewakuacji ludzi, w szczególności w wyniku:

1. szerokości przejścia, dojścia lub wyjścia ewakuacyjnego, albo biegu względnie spocznika klatki schodowej służącej ewakuacji, mniejszej o ponad jedną trzecią od określonej w przepisach techniczno - budowlanych;

2. długości przejścia lub dojścia ewakuacyjnego większej o ponad 100% od określonej w przepisach techniczno - budowlanych;

3. występowania w pomieszczeniu strefy pożarowej ZL I lub ZL II albo na drodze ewakuacyjnej:

1. okładziny sufitu lub sufitu podwieszonego z materiału łatwo zapalnego lub kapiącego pod wpływem ognia względnie wykładziny podłogowej z materiału łatwo zapalnego,

2. okładziny ściennej z materiału łatwo zapalnego na drodze ewakuacyjnej, jeżeli nie zapewniono dwóch kierunków ewakuacji;

1. niewydzielenia ewakuacyjnej klatki schodowej budynku wysokiego innego niż mieszkalny lub wysokościowego, w sposób określony w przepisach techniczno - budowlanych;

2. niezabezpieczenia przed zadymieniem dróg ewakuacyjnych wymienionych w  przepisach techniczno - budowlanych, w określony tam sposób;

3. braku wymaganego oświetlenia awaryjnego w strefie pożarowej ZL I, ZL II lub ZL V albo na drodze ewakuacyjnej prowadzącej z tej strefy na zewnątrz budynku.

Na decyzje i postanowienia wydane przez komendantów PSP służą środki odwoławcze. Środki te dzielą się na środki prawne zwyczajne i nadzwyczajne. Środkami prawnymi nadzwyczajnymi są w k.p.a. - żądanie wznowienia postępowania, żądanie stwierdzenia nieważności decyzji, a także niektórych postanowień i sprzeciw prokuratora. Wnosić je można wyłącznie w przypadkach, gdy zachodzą szczególne, określone w kodeksie podstawy (np. decyzja lub postanowienie zostały wydane z naruszeniem przepisów o właściwości albo bez podstawy prawnej lub z rażącym naruszeniem prawa - art. 156 §1 pkt. 1 i 2 k.p.a.) Środkami prawnymi zwyczajnymi są odwołanie i zażalenie. Zasada postępowania administracyjnego jest, że od decyzji wydanej w pierwszej instancji strona może odwołać się tylko raz (zgodnie z zasadą dwuinstancyjności postępowania administracyjnego) a właściwy do rozpatrzenia odwołania jest organ administracyjny państwowej wyższego stopnia. Odwołanie wnosi się w terminie czternastu dni od dnia doręczenia decyzji stronie do właściwego organu odwoławczego za pośrednictwem organu, który wydał decyzję. Właściwym organem odwoławczym od decyzji wydawanych w pierwszej instancji przez komendantów powiatowych (miejskich) PSP zgodnie a art. 27 ustawy o PSP i przepisami k.p.a. będą właściwi komendanci wojewódzcy PSP.

Jeżeli wniesiono odwołanie od decyzji, a komendant powiatowy (miejski) PSP, który ją wydał uzna, że odwołanie to zasługuje w całości na uwzględnienie, może on wydać nową decyzję, w której decyzje zaskarżoną zmieni lub w całości uchyli (art. 132 k.p.a.), Gdy komendant powiatowy (miejski) uzna, że odwołanie to nie zasługuje w całości na uwzględnienie obowiązany jest przesłać odwołanie wraz z aktami sprawy oraz swoim stanowiskiem wyrażonym na piśmie, organowi odwoławczemu tj. komendantowi wojewódzkiemu PSP, w terminie 7 dni od dnia, w którym otrzymał odwołanie (art. 133k.p.a.)

Ponieważ decyzjami komendanta powiatowego (miejskiego) PSP nakłada się na zobowiązanego z reguły kilka obowiązków, pojęcie „całości” dotyczy tu każdego obowiązku z osobna.

Przed upływem terminu do wniesienia odwołania decyzja nie ulega wykonaniu, wniesienie odwołania w tym terminie wstrzymuje jej wykonanie (art. 130 k.p.a.), za wyjątkiem decyzji, którym został nadany rygor natychmiastowej wykonalności.

Organ odwoławczy komendant wojewódzki wydaje decyzje, w której:

• utrzymuje w mocy zaskarżoną decyzję albo

• uchyla zaskarżoną decyzję w całości albo części i w tym zakresie orzeka co do istoty sprawy,

• umarza postępowanie odwoławcze.

Komendant wojewódzki może uchylić zaskarżoną decyzję w całości i przekazać sprawę do ponownego rozpatrzenia komendantowi powiatowemu (miejskiemu) gdy rozstrzygnięcie sprawy wymaga uprzedniego przeprowadzenia postępowania wyjaśniającego w całości lub w znacznej części. Przekazując sprawę komendant wojewódzki może wskazać, jakie okoliczności należy wziąć pod uwagę przy ponownym rozpatrzeniu sprawy.

Środkiem odwoławczym na postanowienia jest zażalenie. Zażalenie wnosi się w terminie siedmiu dni. Możność wnoszenia tego środka jest ograniczona i wnosi się go tylko w przypadkach określonych w k.p.a. Wniesienie zażalenia nie wstrzymuje wykonania postanowienia, jednakże organ administracji państwowej, który wydał postanowienie, może wstrzymać jego wykonanie, gdy uzna to za uzasadnione.

11.4. Postępowanie egzekucyjne w administracji.

Komendant powiatowy (miejski) PSP jako organ egzekucyjny w sprawach egzekucyjnych przestrzegania przepisów przeciwpożarowych (art. 20 §1 pkt.1ustawy o postępowaniu egzekucyjnym w administracji z dnia 17 czerwca 1966 roku), powinien wszcząć egzekucję po upływie 7 dni od dnia doręczenia upomnienia zawierającego wezwanie do wykonania obowiązku z zagrożeniem skierowania sprawy na drogę postępowania egzekucyjnego po upływie terminu wykroczenia obowiązku wskazanego w decyzji.

Środki egzekucyjne można podzielić na dwie grupy: Podstawową grupę stanowią środki o charakterze zaspokajającym, to znaczy takie środki, których zastosowanie bezpośrednio powoduje wykonanie obowiązku (np. wykonanie zastępcze, odebranie rzeczy ruchomej). Druga grupa to środki o charakterze przyjmującym, nie prowadzą bezpośrednio do wykonania obowiązku, a mają jedynie skłonić zobowiązanego do jego wykonania przez dolegliwość samego środka. Ustawa stanowi tylko o jednym takim środku a mianowicie grzywnie w celu przymuszenia. Pozostałe środki egzekucyjne to środki o charakterze zaspokajającym.

Ustawa o postępowaniu egzekucyjnym w administracji odrębnie reguluje środki egzekucyjne stosowane w celu wykonania obowiązku o charakterze pieniężnym i niepieniężnym jest to konsekwencja podziału obowiązków podlegających egzekucji administracyjnej z punktu widzenia rodzaju świadczenia, które ma być w tym trybie wykonane, na obowiązki polegające na uiszczenie określonej kwoty pieniężnej i obowiązki polegające na wykonaniu innej czynności lub zaniechaniu działania.

1. grzywna w celu przymuszenia,

2. wykonanie zastępcze,

3. odebranie rzeczy ruchomej

4. odebranie nieruchomości, opróżnienie lokali i innych pomieszczeń,

5. przymus bezpośredni.

Środkiem egzekucyjnym, z którego najczęściej korzysta komendant powiatowy (miejski) PSP jest grzywna w celu przymuszenia. Jest to jedyny środek egzekucyjny o charakterze przymuszającym do wykonania obowiązku pośrednio, poprzez dolegliwość nałożonej grzywny, która ma skłonić zobowiązanego lub osoby czuwające nad wykonaniem obowiązku do jego wykonania. Grzywna w celu przymuszenia może być nakładana zarówno na osoby fizyczne, jak i osoby prawne, a także na jednostki organizacyjne nie posiadające osobowości prawnej. Grzywna ta może być nakładana kilkukrotnie w tej samej lub wyższej kwocie.

Komendant powiatowy(miejski) stosując ten środek egzekucji powinien doręczyć zobowiązanemu odpis tytułu wykonawczego, który jest podstawą wszczęcia egzekucji, zaopatrzonego w klauzurę o skierowaniu tytułu do egzekucji administracyjnej oraz postanowienie o nałożeniu grzywny.

Nałożone grzywny w celu przymuszenia, nie uiszczone w terminie, podlegają ściągnięciu w trybie egzekucji należności pieniężnych. Środkami egzekucji administracyjnej należności pieniężnych są:

1. egzekucja z pieniędzy,

2. egzekucja z wynagrodzenia za pracę,

3. egzekucja ze świadczeń z zaopatrzenia emerytalnego oraz ubezpieczenia społecznego,

4. egzekucja z innych wierzytelności pieniężnych i innych praw majątkowych,

5. egzekucja nieruchomości.

W razie wykonania obowiązku określonego w tytule wykonawczym, nałożone, a nie uiszczone lub nie ściągnięte grzywny w celu przymuszenia podlegają umorzeniu. Umorzenie to występuje wyłącznie na wniosek zobowiązanego. W razie wykonania obowiązku określonego w tytule wykonawczym, nałożone i uiszczone mogą być mu zwrócone w całości lub w części. O ich zwrocie decyduje organ egzekucyjny w wyniku łącznego spełnienia trzech przesłanek:

1. wykonania obowiązku określonego w tytule wykonawczym.

2. złożenie wniosku o zwrot grzywien przez zobowiązanego,

3. wystąpienia uzasadnionych przypadków, których ocena należy do organu egzekucyjnego.

11.5. Nie władcze egzekwowanie obowiązków przez PSP

Tak jak zostało to omówione wyżej po czynnościach kontrolno-rozpoznawczych komendant powiatowy (miejski) PSP w formie decyzji lub nieprawidłowości, jakie zostały stwierdzone w trakcie kontroli. Od tej decyzji przysługuje odwołanie natomiast na postanowienie służy zażalenie do Komendanta Wojewódzkiego PSP, za pośrednictwem komendanta powiatowego (miejskiego), który wydał decyzję lub postanowienie. Środki te (decyzja i postanowienie) to władcze działanie administracji, oprócz nich mogą być równolegle stosowane środki niewładcze takie jak wystąpienie do właściwego organu nadzoru np. Wydziału Architektury, Urzędu Dozoru Technicznego, Rad Nadzorczych, Państwowej Inspekcji Pracy, Sanepidu, Nadzoru Budowlanego, Ochrony Środowiska.

11.6. Inne formy kontroli stanu zabezpieczeń przeciwpożarowych

Jednostki ochrony przeciwpożarowej mogą prowadzić działalność kontrolną przez sprawdzanie warunków przygotowania obiektu do działań ratowniczych. Formy mogą być różne od zwykłych czynności kontrolno-rozpoznawczych poprzez „ ćwiczenia na obiekcie” oraz szkolenia praktyczne w zapoznawaniu się z zabezpieczeniem obiektu. Mogą być sprawdzone przyjęte rozwiązania w planach obrony obiektu, planach ratownictwa czy instrukcji bezpieczeństwa pożarowego. Termin i zakres ćwiczeń muszą być wcześniej uzgodnione z właścicielem, zarządcą obiektu. Dosyć istotną formę kontroli stanu zabezpieczeń przeciwpożarowych w zakładzie jest tzw. kontrola wewnętrzna.

11.6.1. Kontrola wewnętrzna.

Sprawna organizacja systemu ochrony przeciwpożarowej wymaga wypracowanych zasad, form i trybu kontroli funkcjonowania tego systemu. Kontrola stanu ochrony przeciwpożarowej należy do podstawowych obowiązków osoby prowadzącej sprawy ochrony przeciwpożarowej. Dlatego też, aby kontrole takie były skuteczne należy stosować następujące zasady:

• kontrole powinny być przeprowadzane według opracowanych planów kontroli zatwierdzonych przez kierownika obiektu.

• kontrole powinny być prowadzone w obecności lub za wiedzą osoby zarządzającej danym obiektem, grupą pomieszczeń lub pomieszczeniem,

• przed przystąpieniem do przeprowadzenia kontroli kontrolujący powinien przedstawić cel i zakres danej kontroli,

Podczas przeprowadzenia kontroli osoba przeprowadzająca ją powinna:

• żądać informacji i wyjaśnień w zakresie objętym kontrolą od osób zarządzających obiektem lub pomieszczeniami i mieć prawo wglądu do dokumentacji,

• sporządzić z protokół z przeprowadzonej kontroli i uzyskać podpis osoby zarządzającej,

• wstrzymać działania lub prace stwarzające szczególne zagrożenie dla życia, zdrowia lub mienia.

Kontrolą powinny być objęte następujące zagadnienia:

• stan zabezpieczenia przeciwpożarowego obiektu oraz pomieszczeń,

• znajomość przez pracowników zasad bezpieczeństwa pożarowego w tym instrukcji postępowania na wypadek powstania pożaru i użycia podręcznego sprzętu gaśniczego,

• stan techniczny sprzętu i urządzeń przeciwpożarowych,

• działalność na rzecz bezpieczeństwa pożarowego pracowników nadzoru i osób sprawujących funkcje kierownicze,

• przebieg realizacji zadań i planów dotyczących poprawy stanu bezpieczeństwa pożarowego.

W zakresie szczegółowym tematyka kontroli powinna uwzględniać m.in.:

• stopień realizacji wniosków z kontroli poprzednich,

• stan instalacji elektrycznych, ogrzewczych, gazowych, odgromowych i wentylacyjnych itp.

• drożność wewnętrznych dróg pożarowych, komunikacyjnych i ewakuacyjnych,

• prawidłowość składowania i magazynowania materiałów palnych,

• lokalizację obiektów, parkingów itp. urządzeń na terenie obiektu w stosunku do sąsiedniej zabudowy,

• możliwość dojazdu jednostek straży pożarnej,

• stan wyposażenia pomieszczeń i wykończenia pod względem stosowanych materiałów,

• przeciwpożarowe zaopatrzenie wodne (stan hydrantów wewnętrznych, wyposażenie, oznakowanie, dostęp do nich),

Prawidłowo przeprowadzona kontrola oraz wyegzekwowanie jej wyników w zasadniczy sposób ogranicza możliwość powstania pożaru. W wielu przypadkach takie kontrole powinny być przeprowadzane wspólnie z inspektorem do spraw BHP lub tematyka kontroli powinna uwzględniać tematykę BHP oraz ochrony przeciwpożarowej.

Częstotliwość kontroli uzależniona jest przede wszystkim od zagrożenia pożarowego. Z reguły, pracownicy prowadzący sprawy ochrony przeciwpożarowej w zakładzie powinni przeprowadzać kompleksowe kontrole stanu bezpieczeństwa pożarowego przynajmniej dwa razy w roku. Oprócz tego powinny być przeprowadzane kontrole doraźne np. w dni wolne od pracy, po godzinach pracy w zależności od potrzeb danego zakładu bądź firmy. Kontrole stanu kontroli przeciwpożarowej z reguły przeprowadzają osoby zajmujące się tymi zagadnieniami, niekiedy jednak mogą być to kontrole komisyjne. W wielu przypadkach takie kontrole powinny być przeprowadzone wspólnie z inspektorem ds. BHP bądź też tematyka kontroli powinna uwzględniać zagadnienia BHP oraz ochrony przeciwpożarowej.

11.7. Literatura.

• T. Jędrzejewski i P. Rączka „Postępowanie egzekucyjne w Administracji - komentarz” Gdańsk 2000 r.

• Z. Janowicz „Kodeks postępowania administracyjnego - komentarz” Warszawa 1990

• W. Ciemiński „Bezpieczeństwo pożarowe - praktyczny poradnik” Skierniewice 1998

1. Metodyka prowadzenia szkoleń.

Maria Urbańska

___________________________________________________________________________

12.1. Elementy procesu dydaktycznego.

Proces dydaktyczny jest to system powiązanej ze sobą w czasie działalności nauczyciela i uczniów, w toku której nauczyciel kierując pracą uczniów umożliwia im osiągnięcie określonych wyników nauczania.

Cechy procesu dydaktycznego:

• planowy,

• długotrwały,

• systematyczny,

• „instytucjonalny”,

• nastawiony na wynik,

• złożony.

Etapy procesu dydaktycznego:

• uświadomienie celów i zadań szkolenia,

• omówienie nowego materiału,

• uogólnienie nowych treści,

• utrwalenie,

• kształtowanie umiejętności i nawyków,

• wiązanie teorii z praktyką,

• kontrola i ocena.

12.2. Przygotowanie merytoryczne do zajęć

Potrzeba i konieczność przygotowania się do zajęć. Zasady doboru treści kształcenia.

Dla osiągnięcia celów szkolenia konieczna jest odpowiednia treść kształcenia. Powinna ona odzwierciedlać aktualne i przyszłe, przewidywane potrzeby szkolonych. Stąd też właśnie potrzeby decydują przede wszystkim o doborze treści kształcenia. Treści te powinny być zgodne z wymaganiami naukowymi oraz z przyjętą przez władze zakładu pracy koncepcją programową. Aby ściślej sprecyzować zadania dydaktyczne, a tym samym ułatwić dobór treści kształcenia należy skonkretyzować i nadać bardziej operatywny charakter założonym celom szkolenia.

Treść kształcenia musi odpowiadać rygorystycznym wymogom nauki. Wiedza bowiem i umiejętności nabywane podczas szkolenia stanowią jeden ze składników poglądu szkolonych na rzeczywistość. Przy doborze treści należy uwzględniać wymagania wskazujące na potrzebę cyklicznej aktualizacji przekazywanej wiedzy. Stąd konieczność powtarzania szkoleń. Nieodzowne jest przy tym pomijanie w treści zbędnych szczegółów i encyklopedycznej wielowątkowości.

Kolejne wymagania, których wpływ na dobór treści kształcenia jest wyraźny, mają charakter psychologiczny. Chodzi tutaj o dostosowanie treści do potencjalnych możliwości szkolonych. Natomiast wymagania natury dydaktycznej wynikają przede wszystkim z konieczności przestrzegania zasad systematyczności i korelacji.

12.3. Formy i metody doskonalenia zawodowego

Doskonalenie zawodowe jest to podwyższanie kwalifikacji zawodowych za pośrednictwem różnych form kształcenia i samokształcenia. Natomiast dokształcanie to kształcenie realizowane równolegle z wykonywaną pracą zawodową, w celu zdobycia takiego wykształcenia, jakie jest niezbędne do wykonywania danego zawodu.

Formy:

• kursy (stacjonarne, przemienne, seminaria- omawiane jest zazwyczaj jedno zagadnienie),

• praktyki zawodowe (oddelegowanie do innego zakładu pracy w celu poznania na przykład nowego sprzętu, nowych sposobów pracy, metod działania),

• ćwiczenia (wielokrotne wykonywanie określonych czynności w celu zwiększenia sprawności działania),

• samokształcenie kierowane (indywidualne lub grupowe przyswajanie wiadomości i nabywanie umiejętności w zakresie wymaganym przez organizatorów).

Przygotowanie niezbędnej dokumentacji zajęć- zapisy w dziennikach szkoleń, książkach i arkuszach egzaminacyjnych, plany zajęć, plany ćwiczeń, konspekt zajęć.

Dobór wykładowców i instruktorów.

Każda osoba posiadająca odpowiednie przygotowanie merytoryczne i pedagogiczne może być wykładowcą. Natomiast rolę instruktora może pełnić osoba z wyższym stopniem przygotowania od uczestników zajęć.

Funkcje doskonalenia zawodowego:

• adaptacyjna (posiadane umiejętności muszą być przeorganizowane i dostosowane do nowego stanowiska pracy),

• wyrównawcza (uzupełnienie wykształcenia do wymagań na danym stanowisku pracy),

• renowacyjna (wiążąca się ze stałą potrzebą unowocześniania zasobu wiedzy i umiejętności- samokształcenie),

• rekonstrukcyjna (twórcze podejście do wykonywanej pracy- nowatorskie rozwiązania).

12.4. Wykorzystanie pomocy dydaktycznych w procesie kształcenia

Środki dydaktyczne są to różnorodne materiały i znaki symboliczne pośredniczące w procesie szkolenia, umożliwiające usprawnienie tego procesu, uzyskanie optymalnych wyników oraz ułatwiające poznanie obiektywnej rzeczywistości i nabywanie umiejętności jej przekształcania.Prezentowane są różne stanowiska w zakresie podziału, a podstawą ich klasyfikacji są różne kryteria. Przyjmując za podstawę stopień złożoności (w sensie technicznym) oraz rodzaj eksponowanych bodźców, dzieli się środki dydaktyczne na dwie podstawowe grupy:

• środki proste;

• środki złożone (techniczne).

Środki proste podzielono na:

• środki słowne (podręczniki i inne teksty drukowane),

• środki wzrokowe (oryginalne przedmioty, modele, obrazy, plansze, schematy,

• diagramy, wykresy).

Środki złożone podzielono na:

• mechaniczne środki wzrokowe (aparaty fotograficzne, diaskopy, episkopy,

• mikroskopy, teleskopy, kamery filmowe, aparaty projekcyjne, kamery TV,

• radiolokatory, lasery),

• środki słuchowe (gramofony, magnetofony, odbiorniki radiowe),

• środki wzrokowo - słuchowe /audiowizualne/ (film dźwiękowy, telewizja

• otwarta i w obwodzie zamkniętym, magnetowid, środki automatyzujące

• proces uczenia się, czyli maszyny dydaktyczne, gabinety, laboratoria

• językowe, komputery).

Funkcje środków dydaktycznych w kształceniu

• służą bezpośredniemu poznawaniu przez szkolonych określonych fragmentów rzeczywistości (f. poznawcza),

• są narzędziem rozwijania zdolności poznawczych oraz uczuć, woli i aktywności (f. kształcąca),

• stanowią istotne źródło wiadomości i umiejętności, utrwalanie poznanych już treści, weryfikację hipotez, sprawdzenie stopnia opanowania wiedzy i umiejętności (f. dydaktyczna),

• przyśpieszają przebieg informacji.

13. Wykorzystanie informatyki i literatury fachowej w procesie pozyskiwania informacji i wykonywania opracowań.

Jan Neubauer

13.1. Internet jako źródło informacji z zakresu ochrony przeciwpożarowej:

Strony o tematyce związanej z ochroną przeciwpożarową:

http://www.e-forum.com.pl/

Wydawnictwo Forum - "Wiedza na usługach rynku" - to istota działalności firmy. Zajmuje się wydawaniem specjalistycznych publikacji i czasopism oraz organizowaniem seminariów dla firm i instytucji funkcjonujących w warunkach zmiennego otoczenia gospodarczo-prawnego. Publikacje - tworzone przez praktyków i dla praktyków - są zawsze aktualnym, prostym w użytkowaniu i skutecznym narzędziem dla kadry kierowniczej.

http://www.tarbonus.pl

TARBONUS to jedna z czołowych firm oferujących usługi w zakresie specjalistycznych wydawnictw związanych z szeroko rozumianą tematyką bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej, ochrony środowiska oraz prawnej ochrony pracy.

http://www.ppoz.pl/

Oficjalna strona miesięcznika „Przegląd pożarniczy” wydawanego przez Komendę Główną Państwowej Straży Pożarnej w Warszawie.

http://www.sitp.home.pl/

Oficjalna strona Stowarzyszenia Inżynierów i Techników Pożarnictwa. Na stronie tej można zaznajomić się z kwartalnikiem „Ochrona przeciwpożarowa”. Dostępne są strony artykułów z pierwszego numeru w formacie *.pdf. (do przeglądania niezbędne jest posiadanie programu Adobe Acrobat.). Można także skorzystać i zapoznać się z nowymi aktami prawnymi oraz projektami przepisów jak i norm z zakresu ochrony ppoż. Zamieszczone dokumenty są dostępne w formacie *.doc (do przeglądania niezbędne jest posiadanie programu MS WORD)

http://www.strazak.pl/

Na stronie dostępne są informacje prawne związane z ochroną przeciwpożarową pod hasłem: „Prawo - Ratowniczy Bank Wiedzy”. Można znaleźć wybrane dzienniki ustaw dotyczące rozpoznawania zagrożeń czy materiałów niebezpiecznych itp.

http://www.spiewnik.gower.pl/strazak/

Ten serwis jest w całości poświęcony zagadnieniom związanym z pożarnictwem

Zawiera strażacką mapę Polski, na której umieszczono ciekawe miejsca związane z pożarnictwem znajdujące się w różnych miejscowościach Polski. Warto zaglądnąć też do galerii. Znajduje się tam kilkadziesiąt zdjęć pojazdów strażackich zarówno gaśniczych, jak i specjalistycznych. Godne polecenia są także strony poświęcone Państwowej Straży Pożarnej. Można się z nich dowiedzieć m. in. o kierownictwie KG PSP, strukturze organizacyjnej, czy prawie pożarniczym. Wiele praktycznych rzeczy znajduje się na stronie ze sprzętem pożarniczym. Są tam informacje o podręcznym sprzęcie pożarniczym, sprzęcie ratowniczym lub o środkach gaśniczych.

http://www.kgpsp.gov.pl/

Oficjalna strona Komendy Głównej Państwowej Straży Pożarnej w Warszawie.

Na stronie tej w zakładce „PREWENCJA” można zapoznać się z zagadnieniami związanymi z prewencją w PSP. Zakładka „PRAWO” zawiera wykazem aktów prawnych obowiązujących w PSP.

http://www.prawo.lex.pl/

LEX Polski Serwer Prawa - serwer wydawnictwa prawniczego LEX.

Zwiera: serwis informacji prawnej, katalog stron prawniczych, bazy adresowe

http://nettax.interia.pl/intmenu/public/info.asp

Internetowa Baza Prawna NetTax zawiera prawie 13 tys. ujednoliconych aktów prawnych, ponad 12 tys. powiązanych z dokumentami orzeczeń oraz blisko 4 tys. artykułów z zakresu piśmiennictwa. Bogata zawartość, łatwość obsługi i stały dostęp sprawiły, że produkt ten cieszy się dużym uznaniem użytkowników i wygrywa z czołówką polskich firm oferujących oprogramowanie  z  zakresu  prawa,  podatków i księgowości:

http://www.top-design.com.pl

Misją firmy jest dostarczanie na rynek wysokiej jakości znaków: ewakuacyjnych, ochrony przeciwpożarowej, ochrony i higieny pracy, nalepek na gaśnice, znaków nakazu, instrukcji BHP i innych.

Elektroniczne archiwum

Po dłuższym czasie pracy na komputerze okazuje się, że posiadamy wiele dokumentów, które chcieli byśmy z uwagi na ważność zabezpieczyć. Najprostszym sposobem zabezpieczenia plików to skopiowanie ich na dyskietkę bądź dysk CD. Czynność tą można wykonać korzystając z funkcji kopiuj dostępnej w systemie bądź programu do zapisywania na płytach. Jeżeli danych będzie dużo i będą zajmować wiele miejsca na dysku a nie posiadamy nagrywarki CD trzeba skorzystać z programu do tworzenia archiwum. Jednym z takich programów jest WinZip lub WinRar.

Zabezpieczenie plików znajdujących się w zasobach komputera przy wykorzystaniu programu WinZip.

1. Okno programu i dostępne funkcje:

nowe archiwum		otwórz archiwum	archiwum faworyt	dodaj pliki do archiwum	rozpakuj archiwum	otwórz wskazany plik	rozpakuj archiwum do folderu	kreator do tworzenia archiwum

2. Wykonanie nowego archiwum o nazwie „dane_10_2003.zip”

1. Nacisnąć przycisk „New”.

2. Podać nazwę archiwum np: dane_10_2003.zip

3. W okienku dialogowym „Create in” podać miejsce na dysku, gdzie zapisać nowe archiwum

4. Nacisnąć przycisk „OK”

3. Dodanie plików do archiwum przy pomocy przycisku „Add”

1. Wskazać folder, gdzie znajdują się pliki do zarchiwizowania opcja „Add from”

2. Wybrać pliki do archiwizacji (podświetlić na niebiesko)

3. Nacisnąć przycisk „Add”

4. Otwarcie istniejącego archiwum (plik o rozszerzeniu *.zip)

1. Nacisnąć przycisk „Open”

2. Wskazać plik, który jest archiwum

3. Nacisnąć przycisk „Otwórz”

Rozpakowanie istniejącego archiwum

1. Otworzyć archiwum (plik o rozszerzeniu *.zip)

2. Wybrać pliki do wypakowania (podświetlić)

3. Nacisnąć przycisk „Extrack”

4. W okienku Extrack określić miejsce na dysku, gdzie mają być wypakowane pliki „Extrack to” - określamy miejsce korzystając z środkowego okienka

5. Nacisnąć przycisk „Extrack”

14. USTALANIE PRZYCZYN I OKOLICZNOŚCI POWSTAWANIA POŻARÓW

Tomasz Wiśniewski

____________________________________________________________________

^{Z uwagi na brak polskiej literatury dotyczącej badania przyczyn powstawania pożarów zamieszczone treści zostały oparte na materiałach wypracowanych na I i II Międzynarodowej Konferencji nt: „Badanie przyczyn powstawania pożarów”, które odbyły się w Szkole Aspirantów Państwowej Straży Pożarnej w Poznaniu w latach 2003 i 2005. Materiały opublikowano w formie książkowej pod redakcją bryg. mgr inż. Piotra Guzewskiego - Biegłego Sądowego z listy Sądu Okręgowego w Poznaniu. Pozostałe treści uzupełniono niepublikowanymi materiałami kpt. mgr inż. Tomasza Wiśniewskiego - Biegłego Sądowego z listy Sądu Okręgowego w Poznaniu oraz literaturą anglojęzyczną.}

Badanie przyczyn powstawania pożarów ma wiele celów. Najważniejsze z nich to prawidłowe, nie budzące wątpliwości ustalenie przyczyny pożaru oraz wszelkich okoliczności, które go poprzedzały, a także ustalenie sprawcy pożaru. Realizacja pierwszego celu daje możliwość wpływania na szeroko pojmowane bezpieczeństwo pożarowe. Dochodzenia po pożarowe pełnią bardzo ważną rolę w procesach poznawczych zachowania się ognia, dlatego powinniśmy większą uwagę poświęcić właśnie im.

Dochodzenia popożarowe to trudna dziedzina wymagająca od podmiotów uczestniczących w ustalaniu przyczyn powstawania pożarów dobrej organizacji oraz szerokiej wiedzy. Przez wielu teoretyków zagadnienia ustalanie przyczyn pożarów uznawane jest za jedną z najtrudniejszych czynności procesowych.

Szybko i prawidłowo ustalona przyczyna pożaru to znacznie większe możliwości ujawnienia sprawcy, to możliwość poprawy bezpieczeństwa pożarowego, to wymierny efekt ekonomiczny dla państwa oraz co najważniejsze to większy poziom bezpieczeństwa dla ludzi. Pomimo oczywistych i wymiernych korzyści płynących z dobrze funkcjonującego systemu badań popożarowych w Polsce nie widać szczególnego zainteresowania tym zagadnieniem ze strony oficjalnych urzędów państwowych oraz towarzystw ubezpieczeniowych. Niska jakość badań powoduje, że obecnie mamy do czynienia z plagą podpaleń oraz bezkarnością sprawców większości tych zbrodniczych czynów. Mam jednak nadzieję, że jeśli nie urzędy państwowe, to przynajmniej biegli i eksperci występujący w sprawach o pożary dołożą wszelkich starań, by sukcesywnie podnosić poziom swojej wiedzy i umiejętności praktycznych. Sprawność pracy ekspertów połączona ze sprawnością działania organów procesowych to jeden z podstawowych warunków zapobiegawczych.”

Pojęcie pożaru

Pojęcie pożaru nie jest jednoznacznie zdefiniowane w prawodawstwie polskim. Inaczej pożar określany jest w przepisach dotyczących ochrony przeciwpożarowej, inaczej zaś w przepisach Kodeksu karnego.

Pożar wg kodeksu karnego

Zgodnie z art. 163 § 1 Kodeksu karnego pożar to zdarzenie, które zagraża życiu lub zdrowiu wielu osób albo mieniu w wielkich rozmiarach. Pojęcie pożaru, o którym mowa w wymienionym artykule rozumiane jest jako ogień rozprzestrzeniający się z siłą żywiołową. Jest to więc ogień o wielkim zasięgu, który zagraża życiu lub zdrowiu wielu osób albo mieniu w wielkich rozmiarach. Pojęcie pożaru w ujęciu Kodeksu karnego obejmuje w zasadzie rozprzestrzenienie się ognia na kilka obiektów (budowle, składy materiałowe, las) albo nawet jeden obiekt, ale o wielkich rozmiarach (np. blok mieszkalny). Sprawca pożaru spełniającego kryteria określone w art. 163 § 1 kk podlega karze pozbawienia wolności w wymiarze:

• od roku do 10 lat - w przypadku działania umyślnego,

• od 3 miesięcy do 5 lat - w przypadku działania nieumyślnego.

W przypadku sprowadzenia bezpośredniego niebezpieczeństwa wystąpienia zdarzenia określonego w art. 163 § 1 kk, sprawca podlega karze pozbawienia wolności w wymiarze:

• od 6 miesięcy do 8 lat - w przypadku działania umyślnego

• do lat 3 - w przypadku działania nieumyślnego.

Nie jest natomiast pożarem spalenie niewielkiego obiektu lub rzeczy, chociażby wielkiej wartości (cennych dokumentów, pieniędzy, aparatury itp.), jeżeli ma to miejsce w warunkach, w których ogień nie może się rozprzestrzenić. W takiej sytuacji sprawca odpowiada na podstawie art. 288 § 1 kk (zniszczenie mienia przez podpalenie) i podlega karze pozbawienia wolności od 3 miesięcy do lat 5, lub w wypadku spraw mniejszej wagi - podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności albo jej pozbawienia do jednego roku.

Pożar wg definicji straży pożarnej

Państwowa Straż Pożarna do celów związanych z ewidencją oraz klasyfikacją prowadzonych działań ratowniczych oraz do celów analiz statystycznych korzysta z definicji pożaru zamieszczonej w Rozporządzeniu Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z 29 grudnia 1999 roku w sprawie szczegółowych zasad organizacji krajowego systemu ratowniczo-gaśniczego. W załączniku nr 3 tego rozporządzenia podaje się następującą definicję pożaru:

Pożary - są to niekontrolowane procesy palenia, przebiegające w miejscu do tego nie przeznaczonym.

Zgodnie z tą definicją każde spalanie zachodzące w miejscu do tego nie przeznaczonym jest pożarem. Spalanie to rozumiane jest zarówno jako spalanie płomieniowe, jak i bezpłomieniowe (np. żarzenie się).

Klasyfikacja pożarów

Na potrzeby sporządzania dokumentacji z działań jednostek straży pożarnej obowiązuje następujący podział pożarów według ich wielkości:

1) Pożar mały - występuje, jeśli w jego wyniku zostały spalone lub zniszczone:

• obiekty lub ich części, ruchomości, składowiska materiałów, maszyny, urządzenia, surowce, paliwa itp. o powierzchni do 70 m² lub objętości do 350 m³,

• lasy, uprawy, trawy, torfowiska lub nieużytki o powierzchni nie większej niż 1 ha;

2) Pożar średni - występuje, jeśli w jego wyniku zostały spalone lub zniszczone:

• obiekty lub ich części, ruchomości, składowiska materiałów, maszyny, urządzenia, surowce, paliwa itp. o powierzchni od 71 do 300 m² lub objętości od 351 do 1500 m³,

• lasy, uprawy, trawy, torfowiska lub nieużytki o powierzchni powyżej 1 ha i nie większej niż 10 ha;

3) Pożar duży - występuje, jeśli w jego wyniku zostały spalone lub zniszczone:

• obiekty lub ich części, ruchomości, składowiska materiałów, maszyny, urządzenia, surowce, paliwa itp. o powierzchni od 301 do 1000 m² lub objętości od 1501 do 5000 m³,

• lasy, uprawy, trawy, torfowiska lub nieużytki o powierzchni powyżej 10 ha i nie większej niż 100 ha;

4) Pożar bardzo duży - występuje, jeśli w jego wyniku spalone lub zniszczone powierzchnie lub objętości przekraczają wartości podane w punkcie 3.

Statystyczne przyczyny pożarów

W Polsce przyczyny pożarów zostały sklasyfikowane w Rozporządzeniu Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z 29 grudnia 1999 roku w sprawie szczegółowych zasad organizacji krajowego systemu ratowniczo-gaśniczego (KSRG). Wykaz wszystkich przyczyn podano w tabeli.

Kod przyczyny	Statystyczna przyczyna pożaru
01	nieostrożność osób dorosłych (NOD) przy posługiwaniu się ogniem otwartym, w tym papierosami, zapałkami
02	NOD przy wypalaniu pozostałości roślinnych na polach
03	NOD przy posługiwaniu się substancjami łatwo palnymi i pirotechnicznymi
04	NOD przy prowadzeniu prac pożarowo - niebezpiecznych
05	NOD w pozostałych przypadkach
06	nieostrożność osób nieletnich (NON) przy posługiwaniu się ogniem otwartym, w tym papierosami, zapałkami
07	NON przy wypalaniu pozostałości roślinnych na polach
08	NON przy posługiwaniu się substancjami łatwo palnymi i pirotechnicznymi
09	NON przy prowadzeniu prac pożarowo niebezpiecznych
10	NON w pozostałych przypadkach
11	wady urządzeń i instalacji elektrycznych, w szczególności przewodów, osprzętu oświetlenia, odbiorników bez urządzeń grzewczych
12	nieprawidłowa eksploatacja urządzeń i instalacji elektrycznych
13	wady elektrycznych urządzeń ogrzewczych, w szczególności pieców, grzałek, kuchni
14	nieprawidłowa eksploatacja elektrycznych urządzeń ogrzewczych
15	wady urządzeń ogrzewczych na paliwo stałe
16	nieprawidłowa eksploatacja urządzeń ogrzewczych na paliwo stałe
17	wady urządzeń ogrzewczych na paliwo ciekłe
18	nieprawidłowa eksploatacja urządzeń ogrzewczych na paliwo ciekłe
19	wady urządzeń ogrzewczych na paliwo gazowe
20	nieprawidłowa eksploatacja urządzeń ogrzewczych na paliwo gazowe
21	wady urządzeń mechanicznych
22	nieprawidłowa eksploatacja urządzeń mechanicznych
23	wady procesów technologicznych
24	nieprzestrzeganie reżimów technologicznych
25	nieprawidłowe magazynowanie substancji niebezpiecznych
26	wady środków transportu
27	nieprawidłowa eksploatacja środków transportu
28	samozapalenia biologiczne
29	samozapalenia chemiczne
30	wyładowania atmosferyczne
31	wady konstrukcji budowlanych
32	nieprawidłowa eksploatacja konstrukcji budowlanych
33	elektryczność statyczna
34	podpalenia umyślne, w tym akty terroru
35	pożary jako następstwo innych miejscowych zagrożeń
36	inne przyczyny
37	nieustalone

Ustalanie przyczyn powstawania pożarów

Przepisy obowiązujące w Polsce nie precyzują dokładnie kompetencji organów państwowych w zakresie odpowiedzialności za ustalanie przyczyn powstawania pożarów. Nie ma odrębnej struktury organizacyjnej wyznaczonej do realizacji tego zadania. W praktyce przyczyna pożaru w pierwszej kolejności ustalana jest przez strażaka dowodzącego działaniami ratowniczymi, jednak z uwagi na liczne ograniczenia na tym etapie określa się jedynie przypuszczalną przyczynę powstania pożaru. Następnie, po zakończeniu działań ratowniczo-gaśniczych, w określonych sytuacjach straż pożarna w ramach czynności kontrolno-rozpoznawczych może ustalić wstępną przyczynę powstawania pożaru. Czynności te mogą się jednak odbywać dopiero po pisemnym zawiadomieniu poszkodowanego o zamiarze i terminie ich przeprowadzenia. Zakres czynności kontrolno-rozpoznawczych reguluje Rozporządzenie Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z 19 stycznia 1998 r. w sprawie czynności kontrolno-rozpoznawczych z zakresu ochrony przeciwpożarowej oraz osób uprawnionych do ich przeprowadzania.

W dalszej kolejności, właściwą przyczynę pożaru ustalają już organy procesowe, które mogą posiłkować się wskazaniami dowodzącego akcją ratowniczą oraz opiniami biegłych z list Sądów Okręgowych (SO). Na tym etapie organy procesowe rutynowo lub na zlecenie powołanego biegłego wykonują szereg analiz i badań, wykorzystując liczne placówki naukowo-badawcze zlokalizowane w strukturach Policji, Państwowej Straży Pożarnej czy też ośrodków akademickich na terenie całego kraju. Na bazie zgromadzonego materiału dowodowego oraz wyników badań specjalistycznych końcową opinię w sprawie przyczyny powstania pożaru przygotowuje dla organów procesowych biegły z listy SO.

Organa procesowe

Dochodzenia w sprawach o pożary prowadzą w Polsce organa procesowe, do których zalicza się: Policję, Prokuraturę, Sądy Powszechne, Urząd Ochrony Państwa, Żandarmerię Wojskową oraz Organy Kontroli Finansowej.

Policja lub Prokuratura przeprowadza wstępne czynności sprawdzające, podczas których ustala się, czy zdarzenie wyczerpuje znamiona przestępstwa, oraz dokonuje się kwalifikacji zdarzenia pod względem karnym. W ostatnim okresie wszystkie sprawy dotyczące pożarów zostały przekazane do wstępnego rozpatrywania Policji. Jeśli okoliczności towarzyszące pożarowi wskazują, że doszło do przestępstwa, wszczyna się postępowanie przygotowawcze, w ramach którego prowadzone jest dochodzenie lub śledztwo. Ten etap kończy się wniesieniem aktu oskarżenia, jeśli udało się ustalić sprawcę pożaru, lub umorzeniem postępowania, jeśli sprawcy nie udało się jednoznacznie ustalić.

Podsumowując, główne cele dochodzeń prowadzonych przez organy procesowe dotyczą:

• kwalifikacji zdarzenia/czynu pod względem zagrożenia dla ludzi, mienia oraz środowiska;

• ustalenia okoliczności zdarzenia: kiedy miało miejsce, jak przebiegało, jak do niego doszło;

• ustalenia winnych: człowiek, czynniki niezależne od woli człowieka;

• zebranie materiału dowodowego: przesłuchania świadków, zdjęcia, filmy, dowody rzeczowe, próbki do dalszych badań specjalistycznych (np. fizykochemicznych, elektrotechnicznych, mechanoskopijnych, biologicznych);

• umorzenie lub wniesienie oskarżenia.

Państwowa Straż Pożarna

Państwowa Straż Pożarna w ramach ustawowych obowiązków jest odpowiedzialna za wstępne ustalanie przyczyny oraz okoliczności powstania i rozprzestrzeniania się pożaru. W większości przypadków przyczynę pożaru określa dowodzący działaniami ratowniczymi do chwili ich zakończenia lub też komisja powołana przez komendanta powiatowego PSP w przypadku większych pożarów. Tak określona przyczyna jest mało przydatna dla organów procesowych prowadzących postępowanie w sprawie pożaru. Wynika to głównie z następujących ograniczeń:

• strażacy nie posiadają uprawnień procesowych nie mogą więc:

• przesłuchiwać świadków pożaru,

• zabezpieczać materiału dowodowego,

• przeprowadzać oględzin (procesowych) miejsca pożaru,

co uniemożliwia zweryfikowanie wstępnie określonej przyczyny powstania pożaru;

• dowodzący działaniami ratowniczymi cały swój wysiłek skupia na organizacji akcji ratowniczej oraz przebiegu działań, a po zakończeniu działań ratowniczych odpowiada za jak najszybsze osiągnięcie pełnej gotowości bojowej; dowódca nie ma więc czasu ani możliwości, aby ustalić wiarygodną przyczynę zaistnienia pożaru;

• po zakończeniu działań i przekazaniu miejsca zdarzenia właścicielowi/zarządcy lub Policji strażacy z formalnego punktu widzenia nie mają uprawnień do wejścia na pogorzelisko;

• ustalanie przyczyny pożaru, w licznych przypadkach, jest zadaniem czasochłonnym i wymagającym posiadania specjalnych predyspozycji i kwalifikacji; strażacy Państwowej Straży Pożarnej nie są przygotowywani do realizacji zadań z zakresu ustalania przyczyn powstawania pożarów.

Niedopuszczenie Państwowej Straży Pożarnej do wykonywania czynności procesowych uniemożliwia określenie wiarygodnej, dającej się obronić w toku postępowania przygotowawczego oraz procesowego przyczyny zaistnienia pożaru. Z tego względu w zakresie ustalania przyczyny powstania pożaru PSP występuje tylko w charakterze pomocniczym, a nie orzekającym. Tym samym przyczyna pożaru określona przez strażaka PSP, nawet jeśli byłaby jedyną możliwą i w 100 % pewną, w rozumieniu przepisów prawa będzie zawsze przyczyną wstępną, podlegającą dalszemu udowodnieniu w toku postępowania procesowego. Z drugiej strony, ograniczony zakres możliwości PSP sprawia, że istnieje duże prawdopodobieństwo, że przyczyna pożaru określona przez dowodzącego działaniami in situ może daleko odbiegać od przyczyny rzeczywistej. Z tego względu należy również zdawać sobie sprawę, iż statystyka przyczyn pożarów prowadzona przez PSP może być obarczona błędem, który w obecnej rzeczywistości trudno jest nawet oszacować.

Biegli występujący w sprawach o pożary

Sprawy biegłych w Polsce reguluje Rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości z 8 czerwca 1987 roku w sprawie biegłych sądowych i tłumaczy przysięgłych. W polskim prawodawstwie wyróżnia się dwie kategorie biegłych:

• biegły indywidualny - osoba fizyczna,

• biegły instytucjonalny - np. Szkoła Główna Służby Pożarniczej, Instytut Ekspertyz Sądowych itp.

Ponadto biegły może być biegłym z listy Sądu Okręgowego (biegli preferowani) lub biegłym nie będącym zarejestrowanym w sądach, powoływanym ad hoc (najczęściej eksperci rzadkich specjalności).

Biegły w sprawach o pożary występuje:

• w postępowaniu przygotowawczym;

• w postępowaniu jurysdykcyjnym:

• karnym,

• cywilnym,

• innym prowadzonym przed sądem.

W każdym przypadku podstawą występowania biegłego jest postanowienie o powołaniu biegłego wydane pisemnie. W szczególnych przypadkach dopuszcza się powołanie ustne, np. telefoniczne, po którym organ powołujący zobowiązany jest niezwłocznie wystawić powołanie na piśmie.

Biegłych sądowych ustanawia przy sądzie okręgowym prezes tego sądu na okres 5 lat. Biegły przed objęciem funkcji składa wobec prezesa przyrzeczenie rzetelnego, zgodnego z sumieniem wykonywania powierzonych przez organy procesowe spraw.

W Polsce biegłym może być ustanowiona osoba, która:

• posiada obywatelstwo polskie i korzysta w pełni praw cywilnych i obywatelskich;

• ukończyła 25 lat życia;

• posiada teoretyczne i praktyczne wiadomości specjalne w danej gałęzi nauki, techniki, sztuki, rzemiosła, a także innej umiejętności, dla której ma być ustanowiona;

• daje rękojmię należytego wykonywania obowiązków biegłego;

• wyrazi zgodę na ustanowienie jej biegłym.

Posiadanie wiadomości specjalnych powinno być wykazane dokumentami lub innymi dowodami.

Inne podmioty wspomagające opiniowanie w sprawach o pożary

W celu udowodnienia lub uprawdopodobnienia przyjętej wstępnie hipotezy co do przyczyny powstania i rozprzestrzenienia się pożaru, bardzo często organ prowadzący postępowanie z własnej inicjatywy lub na wniosek biegłego zleca wykonanie szeregu dodatkowych analiz. Są to badania, dotyczące takich zagadnień, jak np.:

• określenie parametrów rozwoju pożaru;

• przeprowadzenie badań modelowych;

• zbadania zachowania się materiałów i konstrukcji w warunkach, które występowały w czasie pożaru;

• odtworzenie ilości materiałów składowanych w obiekcie na podstawie badań pogorzeliska;

• badania fizykochemiczne, zwłaszcza pod kątem obecności przyspieszaczy pożarowych;

• badania elektrotechniczne, głównie urządzeń elektrycznych oraz instalacji elektrycznych;

• badania metalograficzne;

• badania mechanoskopijne;

• badania biologiczne, np. płynów ustrojowych, DNA, zatruć CO oraz innymi związkami powszechnie występującymi w środowisku pożarowym;

• i szereg innych, w zależności od potrzeb.

15. PRACE NIEBEZPIECZNE POD WZGLĘDEM POŻAROWYM

Tomasz Wiśniewski

___________________________________________________________________

Prace niebezpieczne pożarowo - nieprzewidziane instrukcją technologiczną lub prowadzone poza wyznaczonym na stałe do tego celu miejscem, jak prace remontowo - budowlane związane z użyciem otwartego ognia przeprowadzone wewnątrz obiektu, na przyległych do nich terenach oraz placach składowych, a także wszelkie prace remontowo - budowlane wykonywane w strefach zagrożonych wybuchem, należy prowadzić w sposób uniemożliwiający powstanie pożaru lub wybuchu.

Podstawa prawna

ROZPORZĄDZENIE

MINISTRA SPRAW WEWNĘTRZNYCH I ADMINISTRACJI

z dnia 16 czerwca 2003 r.

w sprawie ochrony przeciwpożarowej budynków, innych obiektów budowlanych i terenów

(Dz. U. Nr 121 z dnia 11 lipca 2003 r.)

Na podstawie art. 13 ust. 1 ustawy z dnia 24 sierpnia 1991 r. o ochronie przeciwpożarowej (Dz. U. z 2002 r. Nr 147, poz. 1229 oraz z 2003 r. Nr 52, poz. 452) zarządza się, co następuje:

Rozdział 8

Prace niebezpieczne pod względem pożarowym oraz ocena zagrożenia wybuchem

§32.1. Przed rozpoczęciem prac niebezpiecznych pod względem pożarowym, mogących powodować bezpośrednie niebezpieczeństwo powstania pożaru lub wybuchu, właściciel, zarządca lub użytkownik obiektu jest obowiązany:

• ocenić zagrożenie pożarowe w miejscu, w którym prace będą wykonywane;

• ustalić rodzaj przedsięwzięć mających na celu niedopuszczenie do powstania i rozprzestrzeniania się pożaru lub wybuchu;

• wskazać osoby odpowiedzialne za odpowiednie przygotowanie miejsca pracy, za przebieg oraz zabezpieczenie miejsca po zakończeniu pracy;

• zapewnić wykonywanie prac wyłącznie przez osoby do tego upoważnione, posiadające odpowiednie kwalifikacje;

• zaznajomić osoby wykonujące prace z zagrożeniami pożarowymi występującymi w rejonie wykonywania prac oraz z przedsięwzięciami mającymi na celu niedopuszczenie do powstania pożaru lub wybuchu.

§32.2. Przy wykonywaniu prac, o których mowa w ust. 1, należy:

• zabezpieczyć przed zapaleniem materiały palne występujące w miejscu wykonywania prac oraz w rejonach przyległych, w tym również elementy konstrukcji budynku i znajdujących się w nim instalacji technicznych;

• prowadzić prace niebezpieczne pod względem pożarowym w pomieszczeniach (urządzeniach) zagrożonych wybuchem lub w pomieszczeniach, w których wcześniej wykonywano inne prace związane z użyciem łatwo palnych cieczy lub palnych gazów, jedynie wtedy, gdy stężenie par cieczy lub gazów w mieszaninie z powietrzem w miejscu wykonywania prac nie przekracza 10% ich dolnej granicy wybuchowości;

• mieć w miejscu wykonywania prac sprzęt umożliwiający likwidację wszelkich źródeł pożaru;

• po zakończeniu prac poddać kontroli miejsce, w którym prace były wykonywane, oraz rejony przyległe;

• używać do wykonywania prac wyłącznie sprzętu sprawnego technicznie i zabezpieczonego przed możliwością wywołania pożaru.

§33.1. W obiektach i na terenach przyległych, gdzie prowadzone są procesy technologiczne z użyciem materiałów mogących wytworzyć mieszaniny wybuchowe lub, w których materiały takie są magazynowane, powinna być dokonana ocena zagrożenia wybuchem.

2. Ocena, o której mowa w ust. 1, obejmuje wskazanie pomieszczeń zagrożonych wybuchem, wyznaczenie w pomieszczeniach i przestrzeniach zewnętrznych odpowiednich stref zagrożenia wybuchem oraz wskazanie czynników mogących w nich zainicjować zapłon.

3. Oceny, o której mowa w ust. 1, dokonują: inwestor, projektant lub użytkownik decydujący o procesie technologicznym.

4. Klasyfikację stref zagrożenia wybuchem określa Polska Norma dotycząca zapobiegania wybuchowi i ochronie przed wybuchem.

5. Pomieszczenie, w którym może wytworzyć się mieszanina wybuchowa, powstała z wydzielającej się takiej ilości palnych gazów, par, mgieł lub pyłów, której wybuch mógłby spowodować przyrost ciśnienia w tym pomieszczeniu przekraczający 5 kPa, określa się jako pomieszczenie zagrożone wybuchem.

6. Wytyczne w zakresie określania przyrostu ciśnienia w pomieszczeniu, jaki mógłby zostać spowodowany przez wybuch, zawiera załącznik do rozporządzenia.

7. W pomieszczeniu należy wyznaczyć strefę zagrożenia wybuchem, jeżeli może w nim występować mieszanina wybuchowa o objętości co najmniej 0,01 m3 w zwartej przestrzeni.

Rodzaje prac niebezpiecznych pożarowo

Do prac niebezpiecznych pożarowo należy zaliczyć w szczególności:

Wszystkie prace z otwartym ogniem, podczas których występuje iskrzenie lub nagrzewanie np.:

• spawanie, cięcie gazowe i elektryczne,

• podgrzewanie instalacji, urządzeń i zaworów z substancjami palnymi,

• podgrzewanie lepiku i smoły,

• używanie materiałów pirotechnicznych.

Wszystkie prace związane ze stosowaniem gazów, pyłów i cieczy, przy których mogą powstać mieszaniny wybuchowe:

• przygotowanie do stosowania gazów, pyłów i cieczy,

• stosowanie tych pyłów i cieczy do malowania, lakierowania, klejenia i mycia,

• suszenie materiałów i substancji palnych oraz usuwania pozostałości po ww substancji ze stanowiska pracy.

Materiały niebezpieczne pożarowo

• gazy palne,

• ciecze palne o temperaturze zapłonu poniżej 328,15 K (55°C),

• materiały wytwarzające w zetknięciu z wodą gazy palne,

• materiały zapalające się samorzutnie na powietrzu,

• materiały wybuchowe i pirotechniczne,

• materiały ulegające samorzutnemu rozkładowi lub polimeryzacji,

• materiały mające skłonności do samozapalenia;

Zabezpieczenie prac pożarowo niebezpiecznych

1. Praca pożarowo niebezpieczne prowadzone poza wyznaczonym na stałe do tego celu miejscem, jak prace remontowe związane z użyciem otwartego ognia prowadzone wewnątrz obiektów, na przyległych do nich terenach oraz na placach składowych, a także wszelkie prace remontowe wykonywane w strefach zagrożonych wybuchem, należy prowadzić w sposób uniemożliwiający powstanie pożaru lub wybuchu.

2. W związku z powyższym treść opisująca prace pożarowo niebezpieczne została przedstawiona w formie instrukcji. Instrukcja określa zasady
   i sposób wykonywania cięcia, spawania, zgrzewania lub lutowania metali, malowania farbami proszkowymi i lakierowania substancjami palnymi zwanych dalej "pracami spawalniczymi" oraz tryb wydawania zezwoleń na wykonanie tych prac.

3. Wykonywanie prac spawalniczych powinno być prowadzone na podstawie ogólnie obowiązujących przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy. Prace spawalnicze mogą być wykonywane tylko przez osoby wykwalifikowane, posiadające ważną książeczkę spawacza
   i przeszkolenie specjalistyczne w zakresie przeciwpożarowym.

Wytyczne w zakresie prac pożarowo niebezpiecznych

1. Podstawą wykonania prac spawalniczych lub innych przy użyciu ognia otwartego jest przyjęcie zlecenia na wykonanie tych czynności przez np. Kierownika Utrzymania Ruchu Zakładu.

2. Zasadą jest, że wydział na terenie, którego mają zostać wykonane prace niebezpieczne pożarowe musi odpowiednio przygotować teren i miejsce do tych prac oraz uczestniczyć w ich zabezpieczeniu.

3. Wykonawca prac musi posiadać na ich wykonanie wydane "zezwolenie" wg wzoru nr 2 sporządzone na podstawie "protokółu" wg wzoru nr 1.

4. Przed przystąpieniem do prac niebezpiecznych pożarowe w miejscach określonych w załączniku nr 1 "Instrukcji" obowiązuje sporządzenie protokółu zabezpieczenia prac niebezpiecznych pożarowe wg wzoru nr 1 z jego służbowym obiegiem, a po przygotowaniu miejsca na ich wykonanie, wydanie przez zlecającego zezwolenia na ich wykonanie wg wzoru nr 2.

Wytyczne w zakresie prac pożarowo niebezpiecznych

1. Protokół zabezpieczenia prac niebezpiecznych pożarowo sporządzany jest komisyjnie przez wykonawcę lub organizatora tych prac. Skład komisji określającej w protokóle warunki zabezpieczenia tych prac jest następujący:

• przedstawiciel wykonawcy,

• przedstawiciel zleceniodawcy,

• przedstawiciel wydziału (komórki) na terenie której będą wykonywane prace (odbierający prace),

2. Warunkiem wydania zlecenia na wykonanie prac niebezpiecznych pożarowo jest prawidłowe przygotowanie miejsca ich wykonania według ustaleń protokółu przez zleceniodawcę i wykonawcę tych prac.

3. Podstawą wykonania prac niebezpiecznych pożarowo przez obcych wykonawców na terenie zakładu (obiektu) jest ich zabezpieczenie według zasad określonych w niniejszym rozdziale pracy.

Wytyczne w zakresie prac pożarowo niebezpiecznych

1. Kierujący pracami niebezpiecznymi pożarowo, ma prawo wydawania poleceń związanych z prawidłowym ich zabezpieczeniem, a w przypadku wystąpienia zagrożenia natychmiastowego ich przerwania, dotyczy to również pracowników którzy je wykonują.

2. Prace po ich zakończeniu muszą być odebrane przez zlecającego, jak również skontrolowane przez wykonawcę. Fakt zakończenia prac musi być odnotowany w zaprowadzonych "książkach - rejestrach prac niebezpiecznych pożarowo" i Kierownikowi Utrzymania Ruchu.

Przygotowanie miejsca i terenu do wykonania PPN

1. Przed rozpoczęciem wszelkiego rodzaju prac należy dokładnie zapoznać się z rozkładem i zagospodarowaniem pomieszczeń i przyległych terenów, występującym zagrożeniem pożarowym oraz ustaloną kwalifikacją pod względem występującego niebezpieczeństwa pożarowego.

2. W przypadku wykonywania prac niebezpiecznych pożarowo w miejscach, w których występują materiały łatwopalne jak również materiały palne oraz w strefach i stanowiskach pracy zagrożonych pożarem lub wybuchem i zaliczonych do kategorii zagrożenia ludzi, należy przeprowadzić komisyjną ocenę warunków zabezpieczenia tych prac.

3. W przypadku wątpliwości, co do kwalifikacji obiektów i pomieszczeń oraz terenów zakładu po względem występującego zagrożenia pożarowego należy skonsultować się z oficerem pożarnictwa pełniącego nieetatowy nadzór nad zakładem (obiektem).

Przygotowanie miejsca i terenu do wykonania PPN

1. Wszelkie materiały palne występujące w miejscu wykonywania prac oraz w przyległych rejonach, w tym również elementy konstrukcji budynków i znajdujących się w nich instalacji technicznych i urządzeń technologicznych należy zabezpieczyć przed zapaleniem.

2. Materiały palne (również opakowania) należy odsunąć na taką odległość od miejsca wykonywania prac, aby było niemożliwe bezpośrednie dotarcie ognia i odprysków.

3. Przed przystąpieniem do robót należy również sprawdzić czy ogień lub odpryski nie przedostaną się do sąsiednich pomieszczeń poprzez różne otwory instalacyjne i technologiczne do urządzeń i przewodów wentylacyjnych oraz przez wszelkiego rodzaju nieszczelności.

4. Należy również sprawdzić czy na skutek przewodnictwa cieplnego nie dojdzie do zapalenia materiałów, gdzie doprowadzona jest np. spawana konstrukcja, rurociągi lub inne metalowe elementy.

5. Prace niebezpieczne pożarowo w pomieszczeniach (urządzeniach) i ich otoczeniu, jeżeli zakwalifikowane są do zagrożonych wybuchem lub w pomieszczeniach, w których wykonywano inne prace związane z użyciem cieczy łatwo zapalnych lub palnych gazów, mogą być prowadzone wyłącznie wtedy, gdy stężenie par cieczy lub gazów w mieszaninie z powietrzem w miejscu wykonywania prac nie przekracza 10% ich dolnej granicy wybuchowości.

6. Jeżeli w pobliżu miejsca prac występują otwory technologiczne, kablowe, instalacyjne i inne lub, których funkcja jest nieznana to należy je bezwzględnie zasłonić materiałami niepalnymi oraz sprawdzić po zakończeniu prac czy w sąsiednich pomieszczeniach lub otoczeniu nie występują oznaki palenia lub innych procesów egzotermicznych.

7. Należy zapewnić dojścia do miejsc i stanowisk gdzie będą wykonywane prace niebezpieczne oraz odpowiednie warunki ewakuacji dla ludzi i sprzętu.

8. Prace niebezpieczne pożarowo (spawalnicze) mogą być wykonywane wyłącznie przez osoby do tego upoważnione, posiadające odpowiednie kwalifikacje.

9. Wyniki kontroli należy odnotować w "książce" wg wzoru nr 3 zaprowadzonej przez wykonawcę i zlecającego roboty, każdy w swoim zakresie.

10. W "książce" wg wzoru nr 3 należy również rejestrować wszelkie inne prace niebezpieczne pożarowe wykonywane poza stałymi stanowiskami, dla których nie jest wymagane sporządzenie protokółu.

Zabezpieczenie PPN w strefach zagrożonych wybuchem

1. Należy ograniczyć do niezbędnego minimum prowadzenie prac przy użyciu ognia otwartego w strefach, pomieszczeniach i stanowiskach, w których występuje zagrożenie wybuchem, jedynie do sytuacji awaryjnej przy jednoczesnym spełnieniu warunków pełnego bezpieczeństwa.

2. Do prac związanych ze stosowaniem cieczy, gazów i pyłów, przy których mogą występować mieszaniny wybuchowej zalicza się w szczególności: magazynowanie i transport pyłów (zbiorniki, rurociągi, filtry, filtrocyklony, szafy pyłowe, itp., pion transportu pneumatycznego suchego, część ekspedycyjne),

3. Wykonywanie prac przy użyciu ognia otwartego jest dopuszczalne wyłącznie wtedy, gdy w miejscu i otoczeniu tych prac usunięto stosowane tam ciecze, gazy, pyły lub ich pozostałości w takim stopniu, że wykluczona jest możliwość powstania mieszanin wybuchowych.

4. Szczegółowe kryteria określające warunki bezpieczeństwa pożarowego muszą być każdorazowo określone komisyjnie i spisane w protokóle wg wzoru nr 1

Podstawowe wyposażenie stanowisk PPN w podręczny sprzęt gaśniczy

1. Każde stanowisko spawalnicze i inne miejsca przy użyciu ognia otwartego muszą być wyposażone w sprawny technicznie sprzęt i środki do gaszenia pożaru.

2. W przypadku wykonywania prac w pomieszczeniach niebezpiecznych pożarowo, w zależności od rodzaju występujących materiałów palnych, każde miejsce wykonywania tych prac musi być wyposażone w jedną gaśnicę proszkową, gaśnicę śniegową, jedną hydronetką wodną oraz koc gaśniczy w zależności od ustaleń protokółu.

3. W pomieszczeniach (budynkach) o palnej konstrukcji, każde miejsce wykonywania prac spawalniczych należy zabezpieczyć w węże tłoczne podłączone do hydrantu z wodą, to samo dotyczy miejsc gdzie występuje w otoczeniu duża ilość materiałów palnych.

4. Prace wykonywane na konstrukcjach budynków muszą być zabezpieczone w szczególny sposób przed przedostaniem się ognia do wnętrza oraz zabezpieczone przed zapaleniem pokrycia dachowego, jak i konstrukcji budynku w zależności od występującego zagrożenia i ustaleń protokółu.

5. Sprzęt na zabezpieczenie powinien być umieszczany w pobliżu wykonywanych prac, jednak w odległości nie większej niż 10 m.

Obowiązki pracowników nadzorujących i wykonujących PPN

Do obowiązków pracowników nadzorujących prace spawalnicze przy użyciu ognia otwartego należy:

• znajomość przepisów przeciwpożarowych oraz egzekwowanie ich przestrzegania od podległych mu pracowników,

• sprawdzanie warunków pracy i zabezpieczenia przeciwpożarowego przewidzianego dla danego rodzaju obiektu oraz miejsc wykonywania prac,

• natychmiastowe wstrzymanie prac z chwilą stwierdzenia sytuacji stwarzającej niebezpieczeństwo powstania pożaru do czasu usunięcia nieprawidłowości,

• dokonywanie zapisów w książce kontroli prac według wzoru nr 3,

• udział w komisyjnym określaniu warunków wykonywania prac oraz kontroli stanowisk budynków, pomieszczeń po zakończeniu prac niebezpiecznych pożarowo.

Obowiązki pracowników nadzorujących i wykonujących PPN

Do obowiązków spawaczy i pracowników wykonujących prace niebezpieczne pożarowo należ:

• znajomość obowiązujących przepisów przeciw pożarowych i ustaleń zawartych w instrukcji, znajomość obsługi podręcznego sprzętu gaśniczego oraz zasad postępowania na wypadek pożaru lub innego miejscowego zagrożenia,

• przed przystąpieniem do prac należy sprawdzić warunki zagrożenia pożarowego w miejscu wykonywania robót oraz otoczeniu,

• przestrzeganie obowiązujących zasad postępowania w odniesieniu do określonych warunków i toku pracy,

• przygotowanie odpowiedniego sprzętu gaśniczego na zabezpieczenie prac,

• przerwanie pracy w przypadku stwierdzenia warunków umożliwiających powstanie pożaru i poinformowanie o tym fakcie bezpośredniego przełożonego,

• dokładne sprawdzenie po zakończeniu pracy stanowiska i otoczenia w celu stwierdzenia czy nie występuje niebezpieczeństwo wywołania pożaru,

• po zakończeniu prac należy informować bezpośredniego przełożonego oraz zlecającego roboty,

• bezwzględnie należy wykonywać wszelkie polecenia przełożonych
  i kontrolujących roboty w sprawach związanych z zabezpieczeniem przeciwpożarowym.

WZÓR Nr 1

PROTOKÓŁ

zabezpieczenia prac niebezpiecznych pożarowo

w ................................................................................................................................................

^{(nazwa komórki organizacyjnej)}

1. Nazwa i określenie budynku - pomieszczenia i miejsca, w którym przewiduje się wykonanie prac niebezpiecznych pożarowo.

.........................................................................................................................................

.........................................................................................................................................

2. Kwalifikacja pod względem występującego niebezpieczeństwa pożarowego.

.........................................................................................................................................

.........................................................................................................................................

3. Rodzaj elementów budowlanych występujących w danym budynku, pomieszczeniu lub rejonie przewidywanych prac.

.........................................................................................................................................

.........................................................................................................................................

4. Sposób zabezpieczenia przeciwpożarowego budynku, pomieszczenia, stanowiska, urządzenia itp. na okres wykonywania prac.

.........................................................................................................................................

.........................................................................................................................................

5. Ilość i rodzaj podręcznego sprzętu gaśniczego do zabezpieczenia prac.

.........................................................................................................................................

.........................................................................................................................................

6. Środki i sposób alarmowania PSP oraz współpracowników w przypadku zaistnienia pożaru.

.........................................................................................................................................

.........................................................................................................................................

7. Osoba odpowiedzialna za całokształt przygotowania zabezpieczenia prac.

.........................................................................................................................................

.........................................................................................................................................

8. Osoba odpowiedzialna za nadzór nad stanem bezpieczeństwa pożarowego w toku wykonywania prac

.........................................................................................................................................

.........................................................................................................................................

9. Osoby przeprowadzające kontrole rejonu prac po ich zakończeniu

.........................................................................................................................................

.........................................................................................................................................

Podpisy członków Komisji

.................................................

.................................................

.................................................

WZÓR Nr 2

ZEZWOLENIE Nr .............

na wykonanie prac niebezpiecznych pożarowo

(spawanie, cięcie, lutowanie, nagrzewanie itp.)

1. Miejsce pracy ..................................................................................................................

^{(wydział, oddział, instalacja itp.)}

2. Rodzaj pracy....................................................................................................................

3. Czas pracy, dnia .....................................od godziny....................do godziny.................

4. Zagrożenie pożarowo - wybuchowe w miejscu pracy.

.........................................................................................................................................

.........................................................................................................................................

.........................................................................................................................................

.........................................................................................................................................

^{(określić z czego wynika)}

5. Sposób zabezpieczenia przed możliwością zainicjowania pożaru - wybuchu.

.........................................................................................................................................

.........................................................................................................................................

.........................................................................................................................................

.........................................................................................................................................

6. Środki zabezpieczenia:

1. p.poż ...............................................................................................................

..........................................................................................................................

2. BHP ................................................................................................................

..........................................................................................................................

3. inne .................................................................................................................

..........................................................................................................................

7. Sposób wykonania pracy.

.........................................................................................................................................

.........................................................................................................................................

.........................................................................................................................................

.........................................................................................................................................

.........................................................................................................................................

.........................................................................................................................................

.........................................................................................................................................

.........................................................................................................................................

.........................................................................................................................................

.........................................................................................................................................

.........................................................................................................................................

.........................................................................................................................................

.........................................................................................................................................

8. Odpowiedzialni za:

1. przygotowanie miejsc pracy, środków zabezpieczających i zabezpieczenie prac niebezpiecznych pożarowo:

.........................................................................................................................................

^{(nazwisko i imię) (podpis przyjmującego do wykonania)}

2. stosowanie środków zabezpieczających, organizację pracy instruktaż:

.........................................................................................................................................

^{(nazwisko i imię) (podpis przyjmującego do wykonania)}

9. Zezwalam na rozpoczęcie robót:

.......................................................... ......................................................

^{(podpis wystawiającego) (podpis kierownika)}

10. Pracę zakończono, dnia ..............................o godzinie ........................................

Wykonał :................................................

^(podpis)

11. Stanowisko pracy i jego otoczenie sprawdzono i nie stwierdzono zaniedbań mogących zainicjować pożar.

Stwierdzam odbiór Skontrolował

......................................................... ..........................................

^{(podpis) (podpis)}

Uwaga : Odbierający przekazuje zezwolenie kierownikowi, który wydał to zezwolenie.

WZÓR Nr 3

Książka - rejestr prac niebezpiecznych pożarowo

Lp	Nazwa budynku, pomieszczenia , w którym wykonano prace niebezpieczne pożarowo	Data i godzina rozpoczęcia prac oraz z czyjego polecenia	Imiona i nazwiska osób wyznaczonych do pracy	Godzina przeprowadzenia kontroli toku pracy i podpis przeprowadzającego kontrolę	Uwagi i polecenia wydane pracownikowi w trakcie kontroli pracy	Data i godzina zakończenia prac	Data i godzina przeprowadzenia kontroli po zakończeniu prac	Imiona i nazwiska osób przeprowadzających kontrolę	Podpis przeprowadzającego kontrolę
1	2	3	4	5	6	7	8	9	10

- przy określaniu łącznej szerokości dróg ewakuacyjnych pionowych w budynkach użyteczności publicznej i produkcyjnych uwzględnia się tą kondygnację, na której może przebywać równocześnie największa liczba osób.

- w przypadkach określonych przepisami techniczno-budowlanymi.

^∗ Na podstawie artykułu D.L. Jonesa: „Crisis management - 20 rules”, „Fire Engineering” nr 10/84

Guzewski P. „Badanie przyczyn powstawania pożarów” II Międzynarodowa Konferencja 29-30 września 2005 - zbiór referatów, SITP Oddział Poznań.

Tamże

Wiele osób - najczęściej przyjmuje się powyżej sześciu osób, chociaż ostateczna interpretacja zapisu należy do prowadzącego postępowanie.

Mienie w wielkich rozmiarach - duże obiekty, budynki lub kilka budynków.

Dz.U. Nr 111, poz.1311.

Guzewski P. „Badanie przyczyn powstawania pożarów” II Międzynarodowa Konferencja 29-30 września 2005 - zbiór referatów, SITP Oddział Poznań.

Dochodzenie - prowadzone jest do 2 miesięcy z możliwością przedłużenia do 3 miesięcy.

Śledztwo - prowadzone jest do 3 miesięcy z możliwością przedłużenia do 1 roku.

Ustawa z dnia 24 sierpnia 1991 r. o Państwowej Straży Pożarnej (jednolity tekst ustawy opublikowany w:

Dz.U. Nr 147, poz. 1230 z 2002 r.).

Szkolenie dla osób wykonujących czynności z zakresu ochrony przeciwpożarowej w zakładach pracy

2

Strona 1 z 133

Szkoła Aspirantów Państwowej Straży Pożarnej w Poznaniu

Szkolenie dla osób wykonujących czynności z zakresu ochrony przeciwpożarowej w zakładach pracy

______________________________________________________________________________________________________________________

Szkoła Aspirantów Państwowej Straży Pożarnej w Poznaniu

Szkolenie dla osób wykonujących czynności z zakresu ochrony przeciwpożarowej w zakładach pracy

Strona 132 z 133

Szkoła Aspirantów Państwowej Straży Pożarnej w Poznaniu

Szkolenie dla osób wykonujących czynności z zakresu ochrony przeciwpożarowej w zakładach pracy

______________________________________________________________________________________________________________________

___________________________________________________________________________________________________________________Szkoła Aspirantów Państwowej Straży Pożarnej w Poznaniu

Strona 133 z 133

Ostrzegacze pożarowe

Czujki automatyczne

Centrala sygnalizacji pożarowej

Urządzenia Transmisji

Alarmu

Uruchomienie sygnalizatorów optycznych i/lub akustycznych

Sterowanie urz. Przeciwpoż.

Państwowa

Straż Pożarna

energia

wolne

rodniki

paliwo

tlen

---