MATERIAŁY SZKOLENIOWE DLA STUDENTÓW

MATERIAŁY SZKOLENIOWE DLA STUDENTÓW

Kurs : "Praca z dziećmi o specjalnych potrzebach edukacyjnych"

Moduł : Specyfika postępowania z uczniami

w klasach integracyjnych

Opracowanie :

mgr Renata Flis

Doradca metodyczny kształcenia integracyjnego

Urząd Miasta Krakowa

Jak tworzono klasy integracyjne w Polsce ? Wprowadzenie

Idea integracji pojawiła się w polskiej oświacie w latach siedemdziesiątych. Teoretycy i praktycy pedagogiki specjalnej zwrócili uwagę na integrowanie osób niepełnosprawnych w środowisku społecznym, przede wszystkim krzewienie tej idei w systemie oświaty i wychowania. Propagatorem tej idei społecznej integracji był prof. Aleksander Hulek (1916 – 1993 ), który pierwszy mówił o konieczności tworzenia integracyjnego systemu kształcenia.1 Jak pisał Hulek „ integracyjny system kształcenia i wychowania polega na maksymalnym włączeniu dzieci i młodzieży z odchyleniami od normy do zwykłych szkół i placówek oświatowych, umożliwiając im – w miarę możliwości – wzrastanie w gronie zdrowych rówieśników”. O integracji mówi się mając na myśli:

- łączenie w jednej grupie lub klasie dzieci o różnych możliwościach intelektualnych i rozwojowych,

- łączenie treści programowych i metod nauczania.

Idea ta wyrasta z ludzkiego poszukiwania w świecie człowieku ładu, harmonii i porządku. Człowiek dąży do tworzenia struktur, w których całość jest zasadą istnienia. Integracja więc jest to scalanie, zespalanie elementów istniejących rozdzielnie w uporządkowaną całość. ”W pedagogice specjalnej termin ten przyjął się w latach ostatnich niemal powszechnie a oznacza dążenie do zespolenia w procesie kształcenia jednostek upośledzonych wespół z jednostkami normalnymi w naturalnym ich środowisku. ”. 2

Cechą charakterystyczną integracji w oświacie jest świadome łączenie w jednej grupie przedszkolnej bądź szkolnej dzieci sprawnych i niepełnosprawnych.

Aleksandra Maciarz napisała o integracji społecznej , że jest to „ idea, kierunek przemian oraz sposób organizowania zajęć i rehabilitacji osób niepełnosprawnych wyrażające się w dążeniu do stworzenia tym osobom możliwości uczestniczenia w normalnym życiu, dostępu do tych wszystkich instytucji społecznych, w których uczestniczą pełnosprawni oraz do kształtowania pozytywnych ustosunkowań i więzi psychospołecznych między pełnosprawnymi i niepełnosprawnymi. Integrując społecznie dzieci niepełnosprawne, stwarzamy im warunki, aby mogły one wychowywać się w swojej rodzinie, uczyć się w szkole powszechnej i wzrastać w naturalnym środowisku wśród pełnosprawnych rówieśników.”3

Termin „integracja ” wyraża umiejętność współżycia i współdziałania osób niepełnosprawnych we wszystkich formach i sytuacjach życia społecznego w szkole, w domu, w pracy i czasie wolnym, co sprowadza się do integracji społecznej. Drugie znaczenie terminu to integracja szkolna czyli włączanie niepełnosprawnych dzieci do nauki w ogólnodostępnych szkołach i placówkach kształcenia masowego wraz z pełnosprawnymi dziećmi.4

Zatem pojęcie integracji funkcjonuje w obrębie dydaktyki ogólnej i pedagogiki specjalnej, która zajmuje się określoną grupą osób. Osoby te to jednostki odbiegające od normy rozwojowej, z zaburzeniami rozwoju. Osoby te bez specjalnej pomocy nie są w stanie osiągnąć poziomu rozwoju i przystosowania do zadań społecznych i zawodowych, które leżą w zakresie możliwości danej osoby. A więc „przez osobę niepełnosprawną rozumiem człowieka, który nie może samodzielnie zapewnić sobie społecznego funkcjonowania na skutek wrodzonego lub nabytego upośledzenia sprawności fizycznej lub psychicznej. Taka definicja zgodna jest ze Światowym Programem Akcji na Rzecz Osób Niepełnosprawnych przyjętym przez Zgromadzenie Ogólne Organizacji Narodów Zjednoczonych (ONZ) 3 grudnia 1982 roku. ”5

Dziecko niepełnosprawne – dziecko, które ma trudności w rozwoju, nauce i w społecznym przystosowaniu z powodu obniżonej sprawności psychofizycznej i któremu jest potrzebna specjalna pomoc. Niepełnosprawność w wąskim znaczeniu rozumiana jest jako upośledzenie jakiegoś organu (niewidomi, głusi, upośledzeni fizycznie, upośledzeni umysłowo).W szerszym znaczeniu ujmowana jest jako zaburzenie szeroko rozumianych różnorodnych czynności psychofizycznych ( może to więc być zaburzenie mowy, procesów percepcyjnych, emocjonalnych, przystosowawczych itd. ).6

Według prof. Hulka codzienność człowieka niepełnosprawnego ma być życiem bez ograniczeń społecznych i fizycznych, w poszanowaniu godności ludzkiej. Pisze on, że „życie ludzi niepełnosprawnych w zwykłych warunkach, na równych prawach i w miarę możliwości obowiązkach z pełnosprawnymi jest ich moralnym prawem; jeżeli sobie tego życzą i istnieją ku temu warunki.”7 Integracja wyraża się poczuciem akceptacji i przynależności oraz poczuciem identyfikacji. Sam proces zawsze przebiega w płaszczyźnie jednostkowej.

Aleksander Hulek opracował tezę, iż między niepełnosprawnymi a pełnosprawnymi jest więcej cech wspólnych niż różnic. W myśl, że choroba, uraz nie pozbawia sprawności fizycznych, psychicznych i społecznych jednostki niepełnosprawnej. Mimo upośledzenia jednostka jest samodzielna w życiu rodzinnym, osobistym i społecznym. To co wspólne dla jednej i drugiej grupy ludzi to początek dla integracji, a to co charakterystyczne dla niepełnosprawnych winno być prowadzone, skierowane na pomoc specjalistyczną.8

W zależności od sytuacji życiowych wyróżniamy następujące formy integracji:

  1. Integracja osoby niepełnosprawnej w rodzinie, przejawiająca się w pełnym uczestnictwie we wszystkich działaniach podejmowanych przez rodzinę;

  2. Integracja na poziomie szkoły realizowana poprzez wspólne nauczanie dzieci sprawnych i niepełnosprawnych;

  3. Integracja w zatrudnieniu realizowana przez niepełnosprawnych pełniących role zawodowe;

  4. Integracja w czasie wolnym od pracy realizowana poprzez włączenie niepełnosprawnych w różne formy turystyki, sportu i rekreacji.9

Są dwie koncepcje społecznej integracji dzieci niepełnosprawnych i sprawnych , stworzone i propagowane przez prof. Hulka.

  1. Koncepcja integracji pełnej polega na stworzeniu warunków niepełnosprawnym w ich naturalnym środowisku do wychowania, rozwoju i nauki, umożliwienie normalnego życia i udostępnienie im wszystkich szczebli kształcenia, instytucji pracy, kultury tak jak to jest z osobami sprawnymi. Efekt zależy od warunków jakie stworzymy tym osobom w ich naturalnych środowisku. A więc niepełnosprawni i sprawni tworzą jedno społeczeństwo – nowy model życia z nową siecią placówek edukacyjnych realizujących nie jeden program nauczania, ale tyle programów by sprzyjało to indywidualnemu rozwojowi każdego uczestnika. Jest to odejście od segregacji.

  2. Koncepcja integracji niepełnej jest odmianą integracji całkowitej polegające „na dopełnieniu społeczeństwa osobami niepełnosprawnymi ”( A. Maciarz ). Jest to modyfikowanie procesu rewalidacji dzieci i młodzieży w istniejących placówkach segregacyjnych. Stwarzanie możliwości dzieciom niepełnosprawnym przebywania z dziećmi sprawnymi.10

Wspólne działanie osób sprawnych i niepełnosprawnych w kierunku wspólnych celów, przyjęcie wspólnego systemu wartości i łącząca te osoby więź emocjonalna oraz poczucie wspólnoty to kryteria następnego podziału. A. Hulek. Wyróżnił następujące formy integracji:

  1. Lokalno – fizyczną. Jest wtedy gdy osoba niepełnosprawna jest włączona do grupy pełnosprawnych, ale nie nawiązuje z nimi kontaktu i nie ma z nimi bliskich więzi emocjonalnych; niepełnosprawnemu nie udziela się pomocy i wsparcia. Tą formę trudno nazwać integracją i może być niekorzystna dla rozwoju jej uczestników.

  2. Społeczno – socjalną. Spotyka się ją w szkołach masowych, w których istnieją klasy specjalne. Uczniowie klas specjalnych i zwykłych spotykają się tylko na ogólnoszkolnych uroczystościach lub wycieczkach.

  3. Funkcjonalną. Jest wtedy gdy osoba niepełnosprawna nawiązuje i utrzymuje bliskie kontakty z pełnosprawnymi mieszkając razem i wykorzystując wspólnie czas wolny w tych samych warunkach co sprawni i jest jej aktywnym uczestnikiem. Dotyczy to rodziny, grup rówieśniczych lub pracowniczych.

W obrębie integracji funkcjonalnej wyróżnił jej dwa rodzaje:

  1. Integrację funkcjonalną niższego stopnia. Zachodzi wtedy gdy dzieci sprawne i niepełnosprawne wykonują te same czynności lecz wykorzystują różny materiał realizując odmienne programy.

  2. Integrację funkcjonalną wyższego stopnia. Dzieci realizują tą samą czynność wykorzystując ten sam materiał i jednolity program.

Warunkiem integracji funkcjonalnej jest wprowadzanie takich rozwiązań technicznych i organizacyjnych by działania niepełnosprawnych były coraz bardziej skuteczne, zbliżały ich do normalizacji życia.11

Cele integracji szkolnej.

W procesie integracji muszą zostać stworzone odpowiednie warunki dla rozwoju, nauki, pracy i spędzania wolnego czasu osobom niepełnosprawnym, w naturalnym środowisku społecznym. Należy tym osobom zapewnić dostęp do wszystkich szczebli nauki, instytucji, usług tak jak pełnosprawni.

Cel procesu integracji osób niepełnosprawnych jest określany jako normalizacja, by niepełnosprawność była zjawiskiem normalnym. Każdy człowiek jest ważny, liczą się przeżycia wszystkich bez wyjątku niezależnie od koloru skóry czy stopnia sprawności fizycznej. Niepełnosprawni nie mogą być izolowani, muszą decydować, działać, żyć w warunkach tak jak pełnosprawni. Chodzi tu o integrację również innych grup społecznych, chodzi też o akceptację i wzajemną tolerancję dla różnych wartości, norm i opinii.12

W integracji szkolnej najważniejszym jest postrzeganie ucznia jako niepowtarzalnej jednostki, respektowanie różnic indywidualnych i tempa rozwoju, wynikających z odmiennego „ wyposażenia dziecka ”, poszanowanie jego indywidualności to znaczy potrzeb rozwojowych, zdolności, zainteresowań i osobistych doświadczeń. Nauka i wychowanie winno być skoncentrowane na uczniu. Nowe milenium postawiło przed edukacją wyzwania i zadania dotyczące zarówno współczesności ale i przyszłości. Edukacja musi wyjść naprzeciw przemianom świata społecznego, a w Polsce stała się wynikiem zmian systemowych w społeczeństwie. Zjawisko globalizacji jako ogół procesów prowadzących do coraz większej współzależności i integracji państw, społeczeństw, gospodarek i kultur jest jednym z fundamentalnych motorów rozwoju edukacji. Współczesny człowiek powinien posługiwać się nowymi technologiami, językami obcymi, być przygotowanym do nowego życia i otwartym na zmiany jakie niesie z sobą życie. . Atrybutami globalizacji stały się : zakres posiadanej wiedzy , zawód, wysokość dochodów, status społeczny, konkurencyjność. Kto nie spełnia tych warunków nie może korzystać z procesów globalizacji. Następuje wówczas marginalizacja niektórych grup społecznych nie pracujących. Wyrównywanie szans edukacyjnych to priorytet w działaniach każdej służby państwowej. Szkoła powinna rozwijać wrodzone umiejętności , stworzyć warunki do zdobycia wiedzy ,więcej : kompetencji , które umożliwią odniesienie sukcesu w technologicznej cywilizacji przyszłości. Edukacja dla przyszłości jest kolejnym hasłem pojawiającym się w kontekstach : politycznym , kulturowym, społecznym . Edukacja dla przyszłości polega na dostosowaniu edukacji do kontekstu kulturowego i do potrzeb uczących się. Wysoka jakość kształcenia jest warunkiem edukacji dla zrównoważonego rozwoju na wszystkich szczeblach i we wszystkich aspektach edukacji. To właśnie najwyższa jakość edukacji pozwoli na przyswojenie wartości , zachowań i postaw niezbędnych do zapewnienia zrównoważonego rozwoju i pozytywnej transformacji społecznej.

Zatem sens społecznej integracji tkwi w psychospołecznym procesie tworzenia jednej wspólnoty w obrębie tych samych warunków życia. Proces integracji należy rozumieć jako wychowanie i nauczanie dzieci niepełnosprawnych z pełnosprawnymi rówieśnikami ukierunkowane na przygotowanie wszystkich uczniów do aktywnego uczestnictwa w życiu społecznym, kulturalnym i gospodarczym. Wychowanie to proces którego celem jest wspieranie dziecka w rozwoju emocjonalnym aktywizującym pełen jego potencjał rozwojowy, to celowy rozwój osobowości, który zaangażuje ucznia do uczestnictwa we własnym rozwoju. Rodzina i szkoła mają kształcić moralność, kształtować bezpośredni stosunek człowieka do człowieka z poszanowaniem jego odrębności, inności i prawa stanowienia o sobie. Nauczyciel występuje w roli fecilitatora, osoby która wspiera samorzutne i znaczące uczenie się . Uczeń jest podmiotem oddziaływania, jako „ przeżywająca siebie subiektywność”. Nauczyciel musi pamiętać, ze człowiek jest podmiotem wtedy, jego działaniami steruje tożsamość autonomiczna, tzn. człowiek podejmuje określone działania nie dlatego, że wynika to z np. z przepisów roli, jaką kreuje, ale dlatego , że wynika to z jego własnych standardów życiowych. Nauczyciel w uzgodnieniu z rodzicami dziecka stwarza sytuacje wychowawcze, które pozwolą dziecku na zaakceptowanie i przyjęcie jako własne określonych wartości, idei, przekonań, poglądów, postaw a także uczuć. Uczeń ma prawo do zachowania tożsamości, zadawania pytań i uzyskania odpowiedzi, do dialogu i negocjacji, współdziałania, wyboru ofert, krytyki, oceniania i inicjatywy oraz do własnych poszukiwań. Ostatecznym celem jest nie tylko wychowanie człowieka sprawnie funkcjonującego w środowisku społecznym, ale i zdolnego do obrony własnych praw i potrzeb, a jednocześnie empatycznego i żywo reagującego na potrzeby innych ludzi. W pracy wychowawczej należy stosować takie metody, które w sposób prosty , przyjazny a jednocześnie interesujący pomogą rozmawiać z uczniami na trudne tematy. Aby wykorzystać tkwiący w uczniu potencjał rozwojowy należy stworzyć warunki sprzyjające pozytywnym relacjom z drugim człowiekiem i atmosferę, która tym relacjom musi towarzyszyć.

ZASADY WYCHOWAWCZE :

REGUŁY WYCHOWAWCZE

1.Jeśli chcesz być szanowany, szanuj siebie i innych zgodnie z drugim przykazaniem miłości:

„ żyj tak, aby innym z tobą było dobrze”

2. Jeśli chcesz wymagać od dziecka, bądź najpierw dla niego przykładem.

3. Jeśli rozmawiasz z dzieckiem o sprawach delikatnych, czyń to równie subtelnie.

4. Postępuj tak, by dziecko mogło mieć w tobie oparcie i poczucie bezpieczeństwa.

5. Poprzez swoje działania, buduj autorytet.

6. Wzmacniaj u dziecka każdy sukces, a w przypadkach trudnych doceniaj nawet najmniejsze starania.

7. Nie czyń z dziecka kaleki – ucz go samodzielności, odpowiedzialności, podejmowania trafnych decyzji i wyborów.

Autentyczność i wiarygodność to atrybuty współczesnego wychowawcy. Planowanie pracy wychowawczej jest najważniejszym zadaniem nauczycieli w klasie integracyjnej. Program wychowawczy powinien być spójny z programami nauczania, kształtować postawy i umiejętności, być budowany z udziałem uczniów, rodziców i nauczycieli, odnosić się do potrzeb uczniów wynikających z opinii i orzeczeń poradni psychologiczno-pedagogicznych oraz uwzględniać zmiany zachodzące w społeczności lokalnej i szkolnej. Integracja społeczna rówieśników powinna być stałym, nieustającym zadaniem dla nauczycieli, rodziców i uczniów.

Wprowadzenie systemu integracyjnego wymaga wielu zabiegów natury organizacyjnej, technicznej, dydaktycznej, opiekuńczo-wychowawczej, i socjalnej, uwzględniających indywidualne potrzeby każdego dziecka. Jest to realizacja Deklaracji z Salamanki ( UNESCO, 1994 ), która mówi , że : „ szkoły integracyjne winny uznać i odpowiadać na zróżnicowane potrzeby uczniów , przyjmując różne style nauczania i zapewnić każdemu wykształcenie dzięki właściwym programom, przygotowaniu organizacyjnemu i strategiom uczenia się.”

A. Maciarz w swojej książce napisała tak: „Społeczna integracja jest procesem zmian psychospołecznych, dokonujących się w naturalnym środowisku życia osób niepełnosprawnych w tym szczególnie w ich wzajemnych ustosunkowaniach z osobami pełnosprawnymi oraz we współuczestnictwie z nimi w różnych sytuacjach życia, w podejmowanych decyzjach i działaniach.”13

Cele szczegółowe integracji szkolnej w odniesieniu do dziecka niepełnosprawnego i rodziców są następujące:

Światowy program działań na rzecz

osób niepełnosprawnych

 Program działań w Polsce

Powszechna Deklaracja Praw Człowieka ( 1948 r.)

Na bazie Deklaracji w 1966 roku uchwalono Międzynarodowe Pakty Praw Człowieka
Deklaracji Praw Dziecka ( ONZ 1959 )

ONZ

W 1971 r. uchwalono Deklarację Praw Osób Opóźnionych Umysłowo (Declaration on the Rights of Mentally Retarded Persons), która zapewniała iż osoby niepełnosprawne intelektualnie mają te same prawa co inni ludzie, oraz przyznawała im specjalne prawa związane z ich potrzebami.

 1973 r. - Raport o stanie oświaty w PRL ; powszechne wykształcenie średnie; model systemu oświaty wywierający wpływ na kształtowanie się osobowości obywateli; szkoła – wychowuje i kształci

Deklaracji Praw Osób Niepełnosprawnych ( ONZ 1975)

(Declaration on the Rights of Disabled Persons) potwierdzająca, że osoby niepełnosprawne mają takie same prawa obywatelskie i polityczne jak inni ludzie.

Rezolucja w sprawie Światowego Programu Działania na rzecz Osób Niepełnosprawnych ( 1982 )

Społeczność międzynarodowa uznała, że zapobieganie niepełnosprawności, rozwój rehabilitacji i wyrównanie szans osób niepełnosprawnych w społeczeństwie nadal pozostają najważniejszymi celami.
Zgromadzenie Ogólne ogłosiło lata 1983 -1992 Dekadą Osób Niepełnosprawnych (United Nations Decade of Disabled Persons) Konferencje naukowo – szkoleniowe na temat kształcenia integracyjnego , latach 1989 i 1991.
W 1993 roku Zgromadzenie Ogólne ONZ przyjęło Standardowe Zasady Wyrównywania Szans Osób Niepełnosprawnych

7 września 1991 r. ustawa „ O systemie oświaty ”15– która dotyczy zasad organizowania opieki nad uczniami niepełnosprawnymi oraz ich kształcenia w ogólnodostępnych i integracyjnych szkołach i placówkach, a także organizacji kształcenia specjalnego: wymienione w ustawie szkoły i placówki integracyjne należy rozumieć jako formę właściwej integracji; to praktyczne rozwiązanie zostało uznane prawnie jako nowa forma systemu edukacyjnego w naszym kraju. Jeszcze przed wejściem ustawy powstało w Polsce dwanaście przedszkoli i pięć szkół, w których utworzono oddziały integracyjne.

Zarządzenie Ministra Edukacji (nr 29 ) z dnia 4 października 1993 - określenie zasad opieki nad uczniami niepełnosprawnymi w trzech formach organizacyjnych systemu kształcenia: pełna integracja, częściowa i kształcenie segregacyjne w szkołach specjalnych. Zarządzenie to określiło warunki tworzenia przedszkoli i klas integracyjnych oraz formy opieki psychologiczno-pedagogicznej.16

1993 r. – rządowy, ogólny program reformy systemu edukacyjnego „ Dobra i nowoczesna szkoła – kontynuacja przemian edukacyjnych; zawężenie funkcji wychowawczej i opiekuńczej szkoły, „ minima programowe”, państwo jako gwarant wyrównywania szans edukacyjnych.

Deklaracja z Salamanki oraz wytyczne dla działań

w zakresie specjalnych potrzeb edukacyjnych ( 1994 )

W 1993 i 1994 r. odbyły się sejmiki szkolnictwa specjalnego i integracyjnego w Krakowie gdzie powołano Zespół ds. Kształcenia Integracyjnego. W Centrum Metodycznym Pomocy Psychologiczno-Pedagogicznej MEN utworzono samodzielne stanowisko do spraw integracji pod kierunkiem prof. Krystyny Ostrowskiej.

1994 -95 r. – dokumenty: „ Głównie kierunki doskonalenia systemu edukacji w Polsce”, „ Raport o stanie systemu edukacji”: kierunki zmian : modernizacja treści kształcenia oraz określenie celów wychowania i modeli współczesnej szkoły. Modernizacja prawa oświatowego
1995 r. – Komisja Europejska opublikowała Białą Księgę Kształcenia i Doskonalenia, w której dokonano diagnozy obecnej sytuacji oświatowej na tle takich przemian jak : rozwój społeczeństwa informacyjnego, proces globalizacji, , przemiany cywilizacji naukowo-technicznej. Wskazano kierunki działań : zdobywanie nowej wiedzy, zbliżenie szkół i przedsiębiorstw, walka ze zjawiskiem marginalizacji, nauka języków. 21 lipca 1995 - nowelizacja ustawy o systemie oświaty, w myśl której określone zostały uprawnienia rodziców do decydowania o formie kształcenia dziecka lub wypełnianiu przez nie obowiązku szkolnego poza szkołą – ukończenie szkoły jest wówczas możliwe na podstawie egzaminu kwalifikacyjnego.17
1 września 1999 r., reforma systemu edukacji, odnosi się nie tylko do popularyzacji uczniów pełnosprawnych, ale zawiera również pewne postulaty dotyczące dzieci niepełnosprawnych i przemian w systemie szkolnictwa specjalnego.

„Traktat Amsterdamski" (Unia Europejska, 1997)

Wprowadzenie możliwości uchwalenia sankcji dla państwa członkowskiego naruszającego zasady demokracji; przepisy te uchwalono z myślą o przyszłych członkach - państwach postkomunistycznych,

 Lata 90 –te : reformy - szkolnictwa wyższego, ogólnego, szkolnictwa zawodowego

„Deklaracja Madrycka" - Europejski Kongres na rzecz Osób Niepełnosprawnych Madryt, 20-24 marca 2002

NIEPEŁNOSPRAWNOŚĆ TO KWESTIA PRAW CZŁOWIEKA.

Osobom niepełnosprawnym przysługują takie same prawa, jak wszystkim innym obywatelom. Pierwszy paragraf Powszechnej Deklaracji Praw Człowieka głosi: wszystkie ludzkie istoty są wolne i równe pod względem godności i praw. Aby osiągnąć ten cel, wszystkie społeczeństwa powinny szanować odmienność w swoich społecznościach oraz starać się zapewnić osobom niepełnosprawnym pełnię praw człowieka: cywilnych, politycznych, społecznych, ekonomicznych i kulturalnych - gwarantowanych w rozmaitych międzynarodowych Konwencjach, w Traktacie Unii Europejskiej i konstytucjach poszczególnych krajów.

Program Rządowy –Pilotaż 2005-2007 „Wczesna, kompleksowa i ciągła pomoc dziecku zagrożonemu niepełnosprawnością lub niepełnosprawnemu oraz jego rodzinie.”

Strategia systemu edukacji na lata 2007-2013 zakłada, że edukacja w Polsce będzie ułatwiać każdemu realizację aspiracji oraz rozwój własny, będzie przygotowywać do aktywnego uczestnictwa w życiu społecznym, kulturalnym i gospodarczym - Edukacja dla przyszłości, Edukacja dla zrównoważonego rozwoju; model edukacji skierowanej na dziecko i zhumanizowanej szkoły otwartej

KSZTAŁCENIE INTEGRACYJNE W ŚWIETLE PRAWA OŚWIATOWEGO.
(aktualizacja na dzień 10 sierpnia 2010 roku)

  1. Ustawa o Systemie Oświaty z dnia 07. września 1991 roku z późniejszymi zmianami, nowelizacja z 2001 roku Dz.U. Nr 111, poz. 1194, z późniejszymi zmianami.

- wprowadzenie definicji niepełnosprawności sprzężonych – przez niepełnosprawność sprzężoną należy rozumieć występowanie u dziecka niesłyszącego lub słabo słyszącego, niewidomego lub słabo widzącego, z niepełnosprawnością ruchową, z upośledzeniem umysłowym lub autyzmem co najmniej jeszcze jednej z wymienionych niepełnosprawności.

  1. Rozporządzenie MENiS z dnia 18 stycznia 2005 roku w sprawie warunków organizowania kształcenia, wychowania i opieki dla dzieci i młodzieży niepełnosprawnych oraz niedostosowanych społecznie w przedszkolach, szkołach i oddziałach ogólnodostępnych i integracyjnych Dz.U. Nr 19, poz 167:

Projekt z dnia 18 kwietnia 2010 r. wprowadza następujące zmiany w obowiązującym rozporządzeniu :

- Określa , jakie dysfunkcje rozwojowe uznaje się za niepełnosprawność – niesłyszących, słabo słyszących, niewidomych, słabo widzących, z niepełnosprawnością ruchową, z upośledzeniem umysłowym, z autyzmem, w tym z zespołem Aspargera, z niepełno sprawnościami sprzężonymi. Do kształcenia integracyjnego otrzymują kwalifikacje osoby niepełnosprawne oraz niedostosowanych społecznie i zagrożonych niedostosowaniem społecznym. ( (Zmiana dotyczy wykluczenia uczniów z zaburzonym zachowaniem , które w świetle projektu nie będą otrzymywać kwalifikacji do kształcenia integracyjnego)

- nauka może być prowadzona nie dłużej niż do ukończenia przez ucznia : 15. roku życia – w przypadku szkoły podstawowej; 19.roku życia – w przypadku gimnazjum; 23.roku życia – w przypadku szkoły ponad gimnazjalnej;

- przedszkola i szkoły zapewniają uczniom :realizację zaleceń ppp, odpowiednie warunki nauki, sprzęt specjalistyczny i środki dydaktyczne; realizacje zajęć specjalistycznych , rewalidacyjnych, resocjalizacyjnych oraz inny zajęć, stosownie do potrzeb, w tym alternatywnych metod komunikacji; realizację programu wychowania przedszkolnego lub programu nauczania; realizację programu wychowawczego i profilaktyki; realizacje Indywidualnego programu edukacyjno-terapeutycznego; wielospecjalistyczna ocenę funkcjonowania ucznia; pomoc psychologiczno-pedagogiczną; pomoc rodzicom w różnych aspektach; integrację ze środowiskiem, przygotowanie do samodzielności w życiu dorosłym.

- w uzasadnionych przypadkach w szkołach można zatrudnić pomoc nauczyciela,

- określone zostały zadania nauczycieli i specjalistów zatrudnionych w szkole/klasie integracyjnej

- uczniom niepełnosprawnym dostosowuje się warunki egzaminów zewnętrznych dostosowane do niepełnosprawności,

  1. Rozporządzenie MENiS z dnia 07 stycznia 2003 w sprawie zasad udzielania i organizacji pomocy psychologiczno - pedagogicznej w publicznych przedszkolach, szkołach i placówkach Dz.U. Nr 11, poz. 114:

Projekt z dnia 28 kwietnia wprowadza następujące zmiany :

- pomoc psychologiczno-pedagogiczna jest udzielana z inicjatywy : ucznia, rodziców, nauczyciela prowadzącego zajęcia, specjalisty, poradni psychologiczno-pedagogicznej,

-położono nacisk na zaspakajanie indywidualnych potrzeb rozwojowych uczniów wybitnie zdolnych;

- pomoc psychologiczno-pedagogiczna to : zajęcia rozwijające zainteresowania uczniów, działania pedagogiczne ( w przedszkolu- obserwacja pedagogiczna zakończona analizą i oceną gotowości dziecka do podjęcia nauki w szkole; w szkole podstawowej w klasach I –III – rozpoznawanie ryzyka dysleksji; w gimnazjum i szkole ponadgimnazjalnej- poprzez doradztwo edukacyjno-zawodowe);zindywidualizowanej pracy z uczniem na dodatkowych i obowiązkowych zajęciach; zajęcia dydaktyczno-wyrównawcze ( liczba uczniów – do 8 ) ; zajęcia specjalistyczne –korekcyjno-kompensacyjne ( l. uczniów do 5 ), logopedyczne ( l. uczniów do 4), socjoterapeutyczne, inne o charakterze terapeutycznym ( do 10 uczniów); zajęć związanych z wyborem kierunku kształcenia; porad i konsultacji dla uczniów, rodziców i nauczycieli; działań na rzecz zorganizowanej pomocy materialnej

- godzina zajęć dydaktyczno-wyrównawczych trwa 45 min., a godz. zajęć specjalistycznych trwa 60 min.

- określono zadania Zespołu ds. specjalnych potrzeb edukacyjnych zwanego :„ Zespołem”

- określono zadania pedagoga i psychologa w przedszkolu, szkole lub placówce;

- rodzice dziecka mogą uczestniczyć w pracach Zespołu, w części dotyczącej ich dziecka,

- Zespół zakłada i prowadzi :

Kartę Indywidualnych Potrzeb Ucznia , zwanej dalej „ Kartą” dla uczniów posiadających opinię poradni psychologiczno-pedagogicznej oraz innych uczniów, którzy wymagają pomocy specjalistycznej

Indywidualny program edukacyjno-terapeutyczny dla uczniów posiadających orzeczenie o potrzebie specjalnego

- wsparcie merytoryczne dla nauczycieli i specjalistów zapewniają poradnie psychologiczno-pedagogiczne oraz placówki doskonalenia nauczycieli

  1. Rozporządzenie MENiS z dnia 18 września 2008 roku w sprawie sposobu i trybu organizowania indywidualnego rocznego przygotowania przedszkolnego i indywidualnego nauczania dzieci i młodzieży ( Dz. U. z dnia 1 października 2008 r. )

indywidualne nauczanie dzieci i młodzieży przewlekle chorej, na podstawie orzeczenia z poradni psychologiczno - pedagogicznej, prowadzone jest przez jednego lub kilku nauczycieli szkoły. Uwaga! Uczeń niepełnosprawny posiadający orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego może otrzymać orzeczenie - o potrzebie indywidualnego nauczania, jeżeli warunki zdrowotne nie pozwolą mu uczęszczać do szkoły razem z rówieśnikami. Wówczas traci moc orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego. W uzasadnionych przypadkach dyrektor szkoły może powierzyć prowadzenie indywidualnego nauczania nauczycielowi zatrudnionemu w innej placówce (np. specjalnej, gdy uczeń jest niepełnosprawny, lub nauczycielowi z innej szkoły, który ma stosowne uprawnienia); zajęcia w ramach indywidualnego nauczania prowadzi się w miejscu pobytu dziecka - w szczególności w domu rodzinnym! Nie wyklucza to jednak prowadzenia nauczania indywidualnego w szkole. Dzieci, którym poradnia psychologiczno - pedagogiczna przyznała nauczanie indywidualne, wymagają szczególnego wsparcia. Najważniejsze jest umożliwienie im kontaktów rówieśniczych w środowisku szkolnym. Uczniowi nauczanemu indywidualnie, jeżeli pozwala na to jego stan zdrowia, powinno się umożliwić udział w różnego rodzaju uroczystościach klasowych i szkolnych, także z pojedynczym włączaniem go w zajęcia lekcyjne. Dla każdego ucznia posiadającego orzeczenie o potrzebie indywidualnego nauczania, dyrektor szkoły ustala zasady, zakres, miejsce i czas prowadzenia zajęć. Dyrektor przedszkola lub szkoły, zwany dalej "dyrektorem", organizuje indywidualne przygotowanie przedszkolne lub indywidualne nauczanie w sposób zapewniający wykonanie określonych w orzeczeniu zaleceń dotyczących warunków realizacji potrzeb edukacyjnych dziecka oraz form pomocy psychologiczno-pedagogicznej.

Uwaga! Nie może jednak istnieć sytuacja, gdy uczeń niepełnosprawny, który dodatkowo posiada orzeczenie o potrzebie indywidualnego nauczania, uczęszcza na wszystkie zajęcia lekcyjne ze zdrowymi rówieśnikami, po lekcjach zaś organizuje mu się nauczanie indywidualne wg. tygodniowego wymiaru godzin zgodnie z cytowanym rozporządzeniem! Czasami, przed zmianą organizacji nauczania ucznia niepełnosprawnego - z nauczania indywidualnego na (często ponowne) nauczanie w klasie ogólnodostępnej bądź integracyjnej (szczególnie w przypadku uczniów z zaburzonym zachowaniem) - praktykuje się organizowanie tego nauczania na terenie szkoły ze stopniowym włączeniem do zespołu klasowego.

  1. Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 23 grudnia 2008 r. w sprawie podstawy programowej wychowania przedszkolnego oraz kształcenia ogólnego w poszczególnych typach szkół(rozporządzenie zostało opublikowane w Dzienniku Ustaw z dnia 15 stycznia 2009 r. Nr 4, poz. 17)

- podstawa programowa kształcenia ogólnego realizowana jest przez uczniów pełnosprawnych, niepełnosprawnych w normie intelektualnej oraz uczniów upośledzonych w stopniu lekkim

- zgodnie z zapisem , podstawa programowa powinna być opanowana przez każdego ucznia o przeciętnym poziomie inteligencji

- podstawa programowa sformułowana jest językiem wymagań, wskazując konkretne treści , które każdy uczeń musi opanować

- uczniowie z upośledzeniem umysłowym w stopniu umiarkowanym i znacznym realizują inną podstawę programową zgodnie z odrębnym rozporządzeniem

  1. Rozporządzenie MENiS z dnia 30 kwietnia 2007 roku w sprawie warunków i sposobu oceniania, klasyfikowania i promowania uczniów i słuchaczy oraz przeprowadzania egzaminów i sprawdzianów w szkołach publicznych ( Dz. U. nr 83, poz.582) wraz z późniejszymi zmianami :

    • nauczyciel jest obowiązany, na podstawie opinii, z publicznej lub niepublicznej poradni psychologiczno - pedagogicznej, lub orzeczenia o potrzebie kształcenia specjalnego (także orzeczenia o potrzebie indywidualnego nauczania), z publicznej poradni psychologiczno - pedagogicznej dostosować wymagania edukacyjne do indywidualnych potrzeb i możliwości ucznia, u którego stwierdzono trudności w uczeniu się . Nauczyciel zmniejsza wymagania w stosunku do uczniów z upośledzeniem umysłowym i uczniów o niższym poziomie funkcjonowania intelektualnego (co diagnozuje i zaleca specjalista w poradni), w odniesieniu do pozostałych uczniów niepełnosprawnych, nauczyciel szuka różnorodnych sposobów i metod, by uczeń posiadł należyte wiadomości i umiejętności bez zaniżania wymagań edukacyjnych!

    • nauczyciel, na początku roku szkolnego, informuje uczniów niepełnosprawnych i ich rodziców o wymaganiach edukacyjnych wynikających z realizowanego, dostosowanego do indywidualnych możliwości ucznia, programu (program indywidualny, modyfikacje programowe, aneks o sposobie realizacji programu - cytowane a), b), c) oraz sposobach sprawdzania jego osiągnięć edukacyjnych;

    • nauczyciel ocenia osiągnięcia edukacyjne ucznia niepełnosprawnego w odniesieniu do stopnia realizacji przez niego dostosowanego programu (programu indywidualnego, modyfikacji programowych, aneksu o sposobie realizacji programu - cytowane a), b), c) - uczeń niepełnosprawny także może uzyskiwać oceny celujące i bardzo dobre oraz otrzymywać świadectwa z czerwonym paskiem! Warunki, sposoby i kryteria oceniania uczniów niepełnosprawnych winny być uwzględnione w WSO szkoły;

    • nauczyciel, na początku roku szkolnego, informuje uczniów niepełnosprawnych i ich rodziców o warunkach i sposobie oraz kryteriach oceny zachowania, co także winno mieć swoje odniesienie do WSO szkoły;

    • przy ustalaniu oceny klasyfikacyjnej zachowania ucznia, u którego stwierdzono zaburzenia lub odchylenia rozwojowe, należy uwzględnić wpływ stwierdzonych zaburzeń i odchyleń na jego zachowanie na podstawie orzeczenia o potrzebie kształcenia specjalnego lub indywidualnego nauczania (szczególnie w przypadku uczniów, u których stwierdzono ADHD, zaburzone zachowanie lub zaburzenia emocji);

    • w klasach integracyjnych ocenę zachowania, tak jak i w innych klasach, ustala wychowawca klasy, oceny klasyfikacyjne ustalają nauczyciele prowadzący dane zajęcia edukacyjne, po zasięgnięciu opinii nauczyciela współorganizującego kształcenie integracyjne (nauczyciela specjalnego, wspierającego) - w praktyce zawsze dwaj nauczyciele razem oceniają ucznia niepełnosprawnego;

    • uczeń niepełnosprawny, tak jak każdy inny, w klasach I - III otrzymuje ocenę opisową z zachowania i osiągnięć edukacyjnych (klasyfikacyjnych); w klasach starszych z osiągnięć edukacyjnych (klasyfikacyjnych) z poszczególnych przedmiotów otrzymuje ocenę wyrażoną cyfrą wg. skali od 1 do 6 a z zachowania wg. skali: wzorowe, bardzo dobre, dobre, poprawne, nieodpowiednie, naganne. Przyjmuje się, iż dodatkowo można konstruować oceny opisowe z osiągnięć edukacyjnych i z zachowania ucznia niepełnosprawnego także na II - gim i III – cim etapie kształcenia - w takiej sytuacji winno mieć to swoje odbicie w WSO;

    • uwaga! - uczniowie z upośledzeniem umysłowym w stopniu umiarkowanym i znacznym otrzymują wyłącznie oceny opisowe na wszystkich etapach kształcenia, zarówno z zachowania, jak i z zajęć edukacyjnych (bieżące i klasyfikacyjne). Klasyfikacja śródroczna i końcoworoczna ucznia z upośledzeniem umysłowym w stopniu umiarkowanym i znacznym w klasach I - III polega na podsumowaniu jego osiągnięć edukacyjnych i ustaleniu jednej oceny klasyfikacyjnej oraz oceny z zachowania. Klasyfikacja śródroczna i końcoworoczna ucznia z upośledzeniem umysłowym w stopniu umiarkowanym i znacznym, począwszy od klasy czwartej szkoły podstawowej, polega na podsumowaniu jego osiągnięć edukacyjnych z zajęć edukacyjnych określonych w szkolnym planie nauczania (Dz.U. Nr 15 z 2002 roku, poz. 142). Szczególnie mocno w ocenie opisowej należy podkreślać zajęcia edukacyjne "Funkcjonowanie w środowisku", gdzie zamieszcza się informacje o osiągnięciach ucznia także z czytania, pisania, liczenia i inne). Ucznia z upośledzeniem umysłowym w stopniu umiarkowanym lub znacznym promuje się do klasy programowo wyższej, uwzględniając specyfikę kształcenia, w porozumieniu z jego rodzicami. Także o ukończeniu przez tego ucznia szkoły (klasy programowo najwyższej) postanawia rada pedagogiczna, uwzględniając specyfikę kształcenia, w porozumieniu z jego rodzicami; zgodnie z podstawą programową kształcenia ogólnego dla uczniów z upośledzeniem umysłowym w stopniu umiarkowanym i znacznym nawet niewielkie postępy ucznia powinny być wzmacnianie pozytywnie, natomiast brak postępów nie podlega wartościowaniu negatywnemu.

    • dyrektor szkoły może zwolnić ucznia niepełnosprawnego z zajęć z wychowania fizycznego, informatyki i technologii informacyjnej na podstawie opinii o ograniczonych możliwościach uczestniczenia w tych zajęciach wydanej przez lekarza na dany okres. Nie wszyscy uczniowie, także z niepełnosprawnościami fizycznymi, posiadają takie opinie, z czego wynika, iż mają pełne prawo do udziału w tych zajęciach (uwaga: uczniowie z różnego rodzaju niepełnosprawnościami mają bardzo dużą potrzebę ruchu, nie zawsze możliwą do zaspokojenia na zajęciach z wychowania fizycznego, którą szkoła powinna pomóc im zaspokoić!);

    • jeżeli uczeń realizuje ogólną, tą samą podstawę programową co zdrowi rówieśnicy, nie wolno zwalniać go z żadnych innych zajęć niż wymienione powyżej (przedmiotów nauczania), w szczególnych przypadkach można zmienić organizację nauczania danego przedmiotu - uczeń niepełnosprawny na koniec semestru i roku szkolnego uzyskuje oceny klasyfikacyjne ze wszystkich zajęć edukacyjnych (przedmiotów nauczania);

    • przy ustalaniu oceny z wychowania fizycznego, techniki, plastyki i muzyki w odniesieniu do uczniów niepełnosprawnych należy brać pod uwagę wysiłek wkładany przez ucznia w wywiązywanie się z obowiązków wynikających ze specyfiki tych zajęć;

    • na podstawie opinii z publicznej lub niepublicznej poradni psychologiczno - pedagogicznej lub orzeczenia publicznej poradni psychologiczno - pedagogicznej oraz na pisemny wniosek rodziców dyrektor szkoły może zwolnić ucznia z wadą słuchu z nauki drugiego języka obcego - czasem jest to język, który nie jest kontynuowany, postępować należy zgodnie z zaleceniami specjalistów i kierując się dobrem ucznia!);

    • uczniowie niepełnosprawni (oprócz uczniów umiarkowanie i znacznie upośledzonych) przystępują do sprawdzianu w ostatnim roku nauki w szkole podstawowej i egzaminu przeprowadzanego w ostatnim roku nauki w gimnazjum w warunkach i formie dostosowanych do ich dysfunkcji;

    • uczniowie z upośledzeniem umysłowym w stopniu umiarkowanym i znacznym nie przystępują do ww. sprawdzianów i egzaminów;

    • uczniowie z upośledzeniem w stopniu lekkim ze sprzężoną niepełnosprawnością (łącznie), posiadający orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego (z uwagi na sprzężoną niepełnosprawność), którzy nie rokują kontynuowania nauki w szkole ponadgimnazjalnej, mogą być zwolnieni z ww. sprawdzianu i egzaminu (na wniosek rodziców, po zaopiniowaniu przez dyrektora szkoły, zwalnia dyrektor OKE);

    • w przypadku ucznia posiadającego orzeczenie o potrzebie indywidualnego nauczania, dostosowanie warunków ww. sprawdzianu i egzaminu następuje na podstawie tego orzeczenia;

    • w przypadku absolwenta posiadającego orzeczenie o potrzebie indywidualnego nauczania dostosowanie warunków i formy przeprowadzania egzaminu maturalnego do indywidualnych potrzeb psychofizycznych i edukacyjnych następuje na podstawie tego orzeczenia; absolwenci chorzy lub niesprawni czasowo, na podstawie zaświadczenia o stanie zdrowia wydanym przez lekarza, mogą przystąpić do egzaminu maturalnego w warunkach i formie odpowiednich ze względu na ich stan zdrowia;

Projekt z dnia 29 kwietnia 2010 r. wprowadza następujące zmiany :

- zdefiniowano pojecie : specyficzne trudności w uczeniu się

Przez specyficzne trudności w uczeniu się należy rozumieć trudności w uczeniu się odnoszące się do uczniów w normie intelektualnej , o właściwej sprawności motorycznej i prawidłowo funkcjonujących systemach sensorycznych, którzy mają trudności w przyswajaniu treści dydaktycznych, wynikające ze specyfiki ich funkcjonowania poznawczo-percepcyjnego

- zobowiązuje się nauczyciela do indywidualizowania pracy z uczniem na obowiązkowych i dodatkowych zajęciach edukacyjnych, w szczególności dostosować wymagania edukacyjne do indywidualnych potrzeb psychofizycznych i edukacyjnych ucznia , zgodnie z ustaleniami zawartymi w „ Karcie”

- przy ustalaniu oceny z wychowania fizycznego, techniki, zajęć technicznych, plastyki, muzyki, i zajęć artystycznych należy brać pod uwagę wysiłek wkładany przez ucznia z wywiązywania się z obowiązków wynikających ze specyfiki tych zajęć;

- dyrektor zwalnia ucznia z zajęć wychowania fizycznego, informatyki i technologii informacyjnej , zajęć komputerowych na podstawie opinii wydanej przez lekarza,

-Dyrektor szkoły , na wniosek rodziców oraz na podstawie opinii poradni psychologiczno-pedagogicznej lub orzeczenia o potrzebie kształcenia specjalnego zwalnia do końca danego etapu edukacyjnego ucznia z wadą słuchu, z głęboką dysleksją rozwojową, z afazją, z niepełnosprawnościami sprzężonymi lub z autyzmem z nauki drugiego języka obcego.

  1. Rozporządzenie MENiS z dnia 27 lipca 2007 roku w sprawie zasad wydawania wzorów świadectw, dyplomów państwowych i innych druków szkolnych, sposobu dokonania ich sprostowań i wydawania duplikatów, a także zasad legalizacji dokumentów przeznaczonych do obrotu prawnego z zagranicą oraz odpłatności za wykonanie tych czynności ( Dz. U. z dnia 3 sierpnia 2007 roku Nr 140, poz. 987 )

    • uczniowie niepełnosprawni (z wyjątkiem uczniów z upośledzeniem w stopniu umiarkowanym i znacznym) z klasy integracyjnej lub klasy ogólnodostępnej otrzymują takie same świadectwa szkolne promocyjne i ukończenia szkoły jak uczniowie pełnosprawni (wg wzorów w ww. Dz.U.), na świadectwie nie wolno umieszczać adnotacji "klasa integracyjna" ani żadnych innych tego typu;

    • uczniowie z upośledzeniem umysłowym w stopniu lekkim, uczęszczający do klas integracyjnych lub ogólnodostępnych otrzymują świadectwa z adnotacją (na stronie drugiej, nad "Wynikami klasyfikacji końcoworocznej") "uczeń (uczennica) realizował/a program nauczania dostosowany do indywidualnych możliwości i potrzeb na podstawie orzeczenia wydanego przez zespół orzekający działający w (tu wpisuje się właściwą nazwę publicznej poradni psychologiczno - pedagogicznej)". Uczniowie z upośledzeniem umysłowym w stopniu lekkim, tak jak i inni uczniowie, otrzymują na świadectwie, od klasy czwartej szkoły podstawowej wzwyż, stopnie wyrażone cyframi;

    • uczniowie z upośledzeniem umysłowym w stopniu umiarkowanym i znacznym w klasie I-III otrzymują takie same świadectwa, jak uczniowie z upośledzeniem umysłowym w stopniu lekkim (z ww. adnotacją) i oceną opisowa; od klasy IV szkoły podstawowej uczniowie z upośledzeniem umysłowym w stopniu umiarkowanym i znacznym otrzymują świadectwa promocyjne i kończące szkoły odmienne, wg. "własnego" wzoru, kolejno: MENiS - I/5/2; MENiS- I/10/2; MENiS - I/19/2; MENiS - I/25/2 (już bez ww. adnotacji). Uczniowie upośledzeni umysłowo w stopniu umiarkowanym i znacznym zawsze na świadectwie otrzymują oceny opisowe bez względu na poziom nauczania;

    • świadectwo szkolne ucznia niepełnosprawnego, uczęszczającego do klasy integracyjnej, pod wynikami klasyfikacji, podpisuje wychowawca klasy (jeden nauczyciel). Często jednak jest tak, ze świadectwo podpisują dwaj nauczyciele. Wychowawstwo klasy przydziela nauczycielowi dyrektor szkoły. Wychowawcą klasy integracyjnej może być nauczyciel wiodący (nauczyciel przedmiotu) lub nauczyciel wspierający (pedagog specjalny).

  2. Rozporządzenie MENiS z dnia 19 lutego 2002 roku w sprawie sposobu prowadzenia przez publiczne przedszkola, szkoły i placówki dokumentacji przebiegu nauczania, działalności wychowawczej i opiekuńczej oraz rodzajów tej dokumentacji Dz.U. Nr 23, poz. 225 z późniejszymi zmianami: Dz.U. Nr 107, poz. 1003 z 2003 roku:

    • do dziennika lekcyjnego wpisuje się (między innymi) ---oznaczenia realizowanych programów nauczania zawartych w zestawie nauczania dla danego oddziału - należy oznaczyć także indywidualne lub zmodyfikowane programy nauczania dla poszczególnych uczniów niepełnosprawnych - tematy prowadzonych zajęć edukacyjnych dla całej klasy - przy kolejnych tematach podpisuje się dwóch obecnych na zajęciach nauczycieli tj. wiodący i wspierający; tematem wiodącym jest temat realizowany zgodnie z programem uczniów pełnosprawnych, nauczyciel wspierający dostosowuje wymagania edukacyjne : zakres treści kształcenia ,metody, środki dydaktyczne dla każdego ucznia niepełnosprawnego. Zakres opanowanych treści kształcenia przez ucznia niepełnosprawnego powinien być uzgodniony z nauczycielem przedmiotu.

    • szkoła, w której uczeń niepełnosprawny korzysta z zajęć rewalidacyjnych lub innych specjalistycznych, powinna prowadzić dodatkowe dzienniki zajęć, z wpisywanymi tam (między innymi) indywidualnymi lub grupowymi programami pracy z uczniami niepełnosprawnymi oraz kolejne tematy prowadzonych zajęć;

    • wewnątrzszkolne ocenianie uczniów niepełnosprawnych może być także dokumentowane w innym niż dziennik lekcyjny dokumencie (np. osobnym zeszycie, gdzie nauczyciele odnotowują opisowo postępy ucznia), jednak oceny semestralne i końcoworoczne (wszystkie) wpisuje się do dziennika lekcyjnego ( dotyczy to w szczególności uczniów upośledzonych w stopniu umiarkowanym dla których ocena bieżąca, śródroczna i roczna jest oceną opisową; ocena bieżąca – w dodatkowym dokumencie, śródroczna i roczna w dzienniku;)
      - Uwaga! w przypadku ucznia przewlekle chorego, dyrektor szkoły specjalnej zorganizowanej w zakładzie opieki zdrowotnej (szkoły przyszpitalnej, szkoły w sanatorium) przesyła dyrektorowi szkoły, do której dziecko powraca, pisemną informację o wynikach nauczania i zachowania uzyskanych przez dziecko w czasie pobytu w szkole przyszpitalnej lub sanatoryjnej. Dyrektor i nauczyciele szkoły, do której powraca uczeń, winni uwzględniać te oceny na każdym etapie kształcenia.

ZASADY TWORZENIA I FUNKCJONOWANIA KLAS INTEGRACYJNYCH

  1. Klasa integracyjna liczy od 15 do 20 uczniów, w tym od 3 do 5 uczniów niepełnosprawnych oraz niedostosowanych społecznie lub zagrożonych niedostosowaniem społecznym posiadających orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego.( do 31 VIII 2010 r. kwalifikację do klas integracyjnych otrzymują również dzieci z zaburzeniami zachowania, od 1 IX projekt zmian MEN wyklucza tych uczniów z systemu integracyjnego)

  2. Orzeczenie o potrzebie kształcenia specjalnego wydaje poradnia psychologiczno-pedagogiczna na wniosek rodziców/prawnych opiekunów.

  3. Kwalifikacji do kształcenia integracyjnego na wniosek rodziców dokonują pracownicy wydziałów edukacji urzędów miasta /gminy.

  4. Dyrektor szkoły jest zobowiązany dostosować warunki kształcenia oraz wymagania edukacyjne do potrzeb i możliwości psycho-fizycznych uczniów, realizować zalecenia poradni psychologiczno-pedagogicznej oraz ustalenia „Zespołu”.

  5. Po uzyskaniu zgody od organu prowadzącego na tworzenie klasy integracyjnej dyrektor szkoły zatrudnia nauczyciela pedagoga specjalnego , którego kwalifikacje wyznaczone są potrzebami uczniów niepełnosprawnych, np. jeżeli w klasie będzie uczeń z niepełnosprawnością umysłową , dyrektor zatrudni oligofrenopedagoga. W uzasadnionych przypadkach dyrektor szkoły może zatrudnić w klasie integracyjnej oprócz nauczycieli ( nauczyciel przedmiotu, nauczyciel pedagog specjalny) pomoc nauczyciela . Finansowanie takiej osoby oparte jest na porozumieniu miedzy : MEN, Ministrem Zdrowia, Ministrem Pracy i Polityki Społecznej.

Istnieją trzy możliwości :

  1. SUO – specjalistyczne usługi opiekuńcze

Realizowane są przez : pracownika socjalnego; psychologa; pedagoga; logopedę; terapeutę terapii zajęciowej; pielęgniarkę; asystenta osoby niepełnosprawnej ; opiekunkę środowiskową ; specjalistę w zakresie rehabilitacji medycznej; fizjoterapeutę; i in.

SUO może zlecić lekarz psychiatra lub neurolog na każdym etapie życia.

Podstawa prawna Rozporządzenie Ministra Polityki Społecznej z dnia 22.09.2005 roku w sprawie specjalistycznych usług opiekuńczych. O SUO składamy wniosek do OPS w rejonie zamieszkania. Do wniosku załączamy skierowanie /zaświadczenie lekarskie; OPS przeprowadza wywiad środowiskowy i wydaje decyzję o ilości i sposobie finansowania w terminie do 30 dni. SUO są gwarantowanym wsparciem z finansów rządowych dlatego OPS nie może odmówić ich przyznania z powodów finansowych; Gmina poprzez OPS organizuje realizację świadczenia; Odwołanie od ewentualnej decyzji składamy w terminie 14 dni. SUO mogą być realizowane w różnych placówkach: w przedszkolu, na terenie szkoły, w domu lub innych ośrodkach rehabilitacyjno terapeutycznych, w miejscu zamieszkania. Odpłatność za SUO zależy od kryterium dochodowego na członka w rodzinie i oblicza się ją zgodnie z tabelą zawartą w rozporządzeniu (Rozporządzenie Ministra Polityki Społecznej z dnia 22.09.2005 roku w sprawie specjalistycznych usług opiekuńczych.)

  1. Wolontariat

Ustawa o wolontariacie : „Ustawa o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie”(Dz.U. z 29 maja 2003 r nr 96, poz. 873. Przepisy wprowadzające ustawę - Dz.U. z 29 maja 2003 r. nr 96 poz. 874.)

Dokument, o którym mowa po raz pierwszy w sposób kompleksowy ujmuje w ramy prawne działalność organizacji pozarządowych i wolontariuszy w Polsce.Rozdział III ustawy w całości poświęcony jest wolontariatowi. Określone są w nim m.in., kto to jest wolontariusz, gdzie i na jakich zasadach mogą pracować wolontariusze, w jakim zakresie należy ich ubezpieczać jakie koszty ich pracy można im zwracać , jak przygotować ich do pracy.Praktyczne wytłumaczenie treści Ustawy znajdziecie w zakładce komentarz do ustawy. Warto zaznaczyć, że dokument ten nie jest jedynym, który określa zasady pracy wolontariuszy. Innymi, z którymi warto się zapoznać są rozporządzenia: Ministra pracy i Polityki Społecznej oraz Ministerstwa Edukacji Narodowej i Sportu. Określają one warunki współpracy z wolontariuszami w wybranych placówkach.

Przydatne linki : http://www.wolontariat.org.pl/strona.php?p=131; http://www.wolontariat.org.pl/

  1. Osoby odbywające staż / prace interwencyjne : Urząd Pracy

Prace interwencyjne oznaczają zatrudnienie bezrobotnego przez pracodawcę, które nastąpiło w wyniku umowy zawartej ze starostą i ma na celu wsparcie osób będących w szczególnej sytuacji na rynku pracy. W stosunku do:

bezrobotnych do 25 roku życia,

bezrobotnych długotrwale lub kobiet, które nie podjęły zatrudnienia po urodzeniu dziecka,

bezrobotnych powyżej 50 roku życia,

bezrobotnych bez kwalifikacji zawodowych, bez doświadczenia zawodowego lub bez wykształcenia średniego,

bezrobotnych samotnie wychowujących co najmniej jedno dziecko do 18 roku życia,

bezrobotnych, którzy po odbyciu kary pozbawienia wolności nie podjęli zatrudnienia,

bezrobotnych niepełnosprawnych

Pracodawca składa wniosek o organizację prac interwencyjnych , z uwagi na brak przepisów wykonawczych do ustawy - wnioski w przygotowaniu oraz informację o udzielonej pomocy publicznej do Powiatowego Urzędu Pracy właściwego ze względu na miejsce wykonywania prac interwencyjnych.

  1. Wszyscy rodzice , zarówno dzieci niepełnosprawnych jak i zdrowych wyrażają zgodę na uczęszczanie dziecka do klasy integracyjnej. Szczególnie jeśli w szkole powstaje pierwsza klas integracyjna bardzo ważne jest, aby zorganizować spotkanie wszystkich rodziców z nauczycielami, pedagogami i psychologiem celem przedstawienia wizji takiej klasy.

  2. Jeżeli tworzymy więcej niż jedna klasę integracyjną na danym poziomie, warto zorganizować zajęcia otwarte dla uczniów zdrowych , aby poprzez obserwację bezpośrednią dokonać wstępnej diagnozy tych uczniów. I nie chodzi tu o określenie poziomu intelektualnego, a poziomu emocjonalnego, umiejętności współpracy i zachowania w grupie aby można było dokonać prawidłowego podziału uczniów do klas.

Jeżeli chodzi o uczniów niepełnosprawnych , to podziału do klas powinien dokonać psycholog i pedagog, a jeśli nie ma w szkole psychologa należy wnioskować do poradni psychologiczno-pedagogicznej o pomoc ze strony pracownika poradni. W przypadku uczniów z niepełnosprawnością umysłową, należy zgrupować ich w jednej klasie. Jest to bardzo ważne, gdyż na wyższych etapach edukacji będą dla siebie wsparciem, stanowić będą grupę koleżeńską o podobnych zainteresowaniach i możliwościach.

  1. Klasy integracyjne tworzy się na każdym etapie edukacyjnym, w każdym typie szkół oraz oddziały integracyjne w przedszkolach.

  2. Zasady kształcenia :

  1. Zasady pracy :

  1. Nauczyciel :

ZADANIA NAUCZYCIELI PRACUJĄCYCH W KLASIE INTEGRACYJNEJ

W klasie integracyjnej pracuje równocześnie dwóch nauczycieli, nauczyciel przedmiotu oraz nauczyciel pedagog specjalny ( nauczyciel wspierający, wspomagający), z pensum 18 godzin dydaktycznych. Pedagog specjalny we współpracy z nauczycielami przedmiotu i za zgodą dyrektora szkoły , dokonuje wyboru przedmiotów , na których będzie wspierał nauczyciela i uczniów. Realizacja godzin rewalidacji indywidualnej zalecanej przez poradnię psychologiczno-pedagogiczną odbywa się zazwyczaj w ramach pensum godzin. W szkołach ponadgimnazjalnych, szczególnie w liceach ogólnokształcących pedagog specjalny ma pod swoją opieką uczniów z kilku klas integracyjnych.

Dokumentacja nauczyciela pedagoga specjalnego

  1. Indywidualny program edukacyjno –terapeutyczny zawierający plan indywidualnej pracy z dzieckiem - z uwzględnieniem dostosowania wymagań edukacyjnych w zakresie warunków kształcenia, zakresu treści, doboru metod i form pracy , sposobów sprawdzania i oceniania oraz realizacji celów terapeutycznych

  2. Plan pedagogizacji rodziców zgodny z programem współpracy

  3. Karta Indywidualnych Potrzeb Ucznia zwana „ Kartą”

Zadania nauczyciela pedagoga specjalnego

  1. Dokonanie opisu wielospecjalistycznej oceny poziomu funkcjonowania dziecka niepełnosprawnego

- diagnoza dokonywana jest na danym etapie edukacyjnym, nie rzadziej niż raz w roku przez nauczycieli i specjalistów prowadzących zajęcia z uczniem

- zapoznanie się z dokumentacją i opinią poradni psychologiczno-pedagogicznej, lekarza, innych specjalistów, rodziców

- zbadanie wybranych funkcji poprzez zastosowanie narzędzi badawczych do diagnozy pedagogicznej,

- obserwacja, konsultacja ze specjalistami

  1. Opracowanie i realizowanie wspólnie z innymi specjalistami oraz rodzicami ucznia planu terapii indywidualnej

- w szczególności : zespołowe ustalenie zakresu, metod i form pracy rewalidacyjnej, rehabilitacyjnej i terapeutycznej, z uwzględnieniem działań wspomagających rodzinę

- koordynowanie działań specjalistów, monitorowanie rytmiczności zajęć i ich efektywności

  1. Prowadzenie dokumentacji – IPET, Karta

  2. Modyfikacja programu nauczania w oparciu o plan wynikowy

- bieżąca i systematyczna konsultacja z nauczycielem prowadzącym w celu maksymalnego włączenia dziecka do zajęć, wskazywanie mocnych stron.

  1. Opracowywanie i przygotowywanie pomocy dydaktycznych dla uczniów niepełnosprawnych, indywidualnych kart pracy, testów itp.

  2. Wspieranie ucznia podczas zajęć edukacyjnych. Pomoc w wykonaniu ćwiczeń, udzielanie wskazówek, w rozładowaniu napięcia. W przedszkolu i klasach I –III szkoły podstawowej pomoc intensywna dotycząca zarówno sfery dydaktycznej jak i społecznej, na wyższych etapach edukacyjnych dążenie do jak największej samodzielności ucznia. Nauczyciel w roli fecilitatora. Nie wyręczamy ucznia, ukierunkowujemy jego działanie, porządkujemy, objaśniamy i tłumaczymy, nie piszemy za ucznia np. notatek z lekcji

  3. Systematyczne ocenianie postępów i ewaluacja działań.

  4. Wspieranie ucznia niepełnosprawnego poprzez prowadzenie rewalidacji

  5. Ustalenie sposobu współpracy z rodziną dziecka w zakresie:

- rozpoznawania i rozumienia specyfiki niepełnosprawności,

- pomocy w interpretacji zachowań dziecka i prawidłowym reagowaniu na te zachowania,

- instruktażu i poradnictwa dotyczących kontynuowanych w domu zajęć rewalidacyjnych,

- informowania o potrzebie wyposażenia dziecka w niezbędny sprzęt i środki dydaktyczne,

- wskazywanie ośrodków pomocy specjalistycznej i materialnej ( we współpracy z pedagogiem szkolnym)

Zadania nauczyciela przedmiotu

  1. Opracowanie i realizacja planu nauczania ( opracowanie planu wynikowego)

Nauczyciel przedmiotu ma obowiązek dostarczenia planu nauczania z planem wynikowym pedagogowi specjalnemu z początkiem każdego roku szkolnego. Wspólnie ustalają zakres treści kształcenia, określają zagadnienia, które mogą stanowić dla ucznia niepełnosprawnego szczególną trudność , opracowują i stosują w praktyce metody, które pomogą uczniowi przyswoić przekazywane treści.

  1. Bieżąca konsultacja z pedagogiem specjalnym:

- tematu zajęć edukacyjnych ( wskazanie podstawowych wiadomości i umiejętności),

- ćwiczeń realizowanych na zajęciach,

- zakresu sprawdzanych umiejętności i wiadomości ( przedstawienie propozycji testów sprawdzających ),

- ustalenie sposobu włączenia dziecka niepełnosprawnego poprzez odpowiedni dobór metod i form pracy, wskazanie mocnych stron

3. Prowadzenie zajęć edukacyjnych

W klasach I-III szkoły podstawowej nauczyciele wymieniają się rolami podczas prowadzenia zajęć. Wynika to z dużego podobieństwa metodyki nauczania początkowego do metod pedagogiki specjalnej. Na pozostałych etapach to nauczyciel przedmiotu przekazuje treści kształcenia stosując różnorodne metody pracy, ważne jest aby pamiętał o tym, że odpowiada również za zrozumienie treści kształcenia przez ucznia niepełnosprawnego. Dlatego zawsze powinien wychodzić od treści najłatwiejszych z poziomu koniecznego i podstawowego odwołując się do wielozmysłowego poznania . Nauczyciel pedagog specjalny pomaga uczniowi podczas wykonywania ćwiczeń na lekcji , jest to czas na powtórne wyjaśnienie zagadnień o ile nie zostały przez ucznia zrozumiałe.

  1. Prowadzenie dokumentacji :

- zeszyt wychowawcy,

- dziennik lekcyjny,

- arkusze ocen.

  1. Diagnozowanie uczniów pełnosprawnych

  2. Bieżący rejestr postępów uczniów :

- ocenianie osiągnięć edukacyjnych uczniów, klasyfikowanie zgodnie z założeniami systemu oceniania wewnątrzszkolnego

- ocenianie zachowania zgodnie z ustalonymi kryteriami

- konsultacja z nauczycielem pedagogiem specjalnym w zakresie oceniania ucznia niepełnosprawnego

  1. Opracowanie i realizacja planu pracy z uczniem zdolnym oraz programu pomocy specjalistycznej zgodnie z potrzebami dzieci

  2. Współpraca z rodzicami uczniów

Zadania wspólne

nauczycieli i specjalistów uczących w klasie integracyjnej, we współpracy z rodzicami ucznia

  1. Rozpoznawanie indywidualnych potrzeb edukacyjnych i możliwości psychofizycznych dzieci i młodzieży niepełnosprawnych, niedostosowanych społecznie oraz zagrożonych niedostosowaniem społecznym;

  2. Organizacja i prowadzenie zajęć edukacyjnych, w szczególności opracowanie i realizacja programów nauczania i IPET

  3. Wspomaganie uczniów w ich procesie kształcenia

  4. Realizacja zadań wynikających z programu wychowawczego szkoły i programu profilaktyki

  5. Współorganizacja zajęć edukacyjnych i procesu wychowawczego w formach integracyjnych, w szczególności :

- wspólny wybór lub opracowanie programów nauczania ( dostosowanie programów nauczania do zróżnicowanego zespołu klasowego )

- łączenie na drodze negocjacji wytycznych i założeń pracy z dzieckiem niepełnosprawnym i dzieckiem zdrowym w jednolity system kształcenia

- opracowanie strategii pracy w klasie ( dobór strategii tak, aby wychodziły naprzeciw jednostkowym potrzebom i możliwościom uczniów , analiza efektywności stosowanych metod oraz dostosowanie tempa nauczania do indywidualnych potrzeb edukacyjnych oraz możliwości psychofizycznych dzieci i młodzieży

- dzielenie się obowiązkami w klasie, planowanie podziału ról podczas zajęć edukacyjnych

- przygotowanie i wdrożenie programu wychowawczego

- dostosowanie wymagań edukacyjnych poszczególnym uczniom zgodnie z zaleceniami poradni psychologiczno-pedagogicznych

- prowadzenie lub organizacja różnego rodzaju form pomocy psychologiczno-pedagogicznej dla dziecka i jego rodziny.

4. Opracowanie i realizacja programu włączenia rodziców do działań na rzecz klasy i szkoły

Zasady współpracy nauczycieli w klasie integracyjnej : partnerstwo, wzajemny szacunek i zaufanie, życzliwa pomoc, sprawna komunikacja , systematyczne , wspólne planowanie pracy, współodpowiedzialność za przebieg procesu dydaktyczno-wychowawczego.

Każdy nauczyciel powinien świadomie i z pełną odpowiedzialnością podejmować pracę w klasie integracyjnej. Bardzo ważna jest kreatywna postawa nauczyciela , gdyż praca z tak zróżnicowanym zespołem dzieci oraz konieczność dzielenia się doświadczeniem z innym nauczycielem wymaga ciągłych poszukiwań, , wypracowania coraz to nowych strategii oddziaływania, jednym słowem ustawicznego doskonalenia siebie, siebie jako człowieka, siebie jako nauczyciela.

CZYNNIKI UŁATWIAJĄCE PRACĘ W KLASIE INTEGRACYJNEJ

  1. Otwartość na zmiany

Zmiana dotyczy stylu nauczania, uczenia się nowego zachowania i innego myślenia, widzenie siebie jako ucznia. Wymusza refleksyjne myślenie , analizowanie, zastanawianie się nad skutecznością oddziaływań dydaktyczno-wychowawczych. To ciągłe poszukiwanie nowych rozwiązań i dostosowywanie się do zmieniających się sytuacji. Zmiana, czyli na nastawienie na ustawiczne doskonalenie się, to proces , a nie wydarzenie. Należy jasno określić cel, do którego zmierzamy i zrozumieć go. Warto też określić realistyczne priorytety i opracować hierarchię wartości – mieć przekonanie o ich słuszności. Jeśli już określimy swoją wizję kształcenia i wychowania, trzeba szukać wsparcia innych osób, przede wszystkim dyrektora szkoły i najbliższych współpracowników ( pedagoga, psychologa, specjalistów) – nie bójmy się mówić o swoich potrzebach, kłopotach, trudnościach i sukcesach. Można uczyć się we współdziałaniu. Nauczmy się dokonywać właściwej oceny swoich działań – na jakimkolwiek etapie się znajdujemy, uczmy się dokonywać konstruktywnej samooceny.

  1. Nawiązanie pozytywnych relacji z innymi nauczycielami

  1. Czynniki warunkujące dobre partnerstwo :

ZASADY KONSTRUOWANIA INDYWIDUALNEGO PROGRAMU EDUKACYJNO-TERAPEUTYCZNEGO DLA UCZNIA NIEPEŁNOSPRAWNEGO „IPET”

(na podstawie orzeczenia o potrzebie kształcenia specjalnego)

Działalność edukacyjna szkoły realizowana jest w następujących obszarach : dydaktycznym, wychowawczym, rewalidacyjnym.

Indywidualny program edukacyjny powinien mieć charakter : edukacyjno - terapeutyczny i powinien obejmować :

  1. Diagnozę funkcjonalną :

- wywiadów i rozmów z rodzicami,

- informacji uzyskanych od lekarzy i specjalistów,

- obserwacji pedagogicznej w zakresie : komunikacji, rozwoju ruchowego , wyrażania swoich emocji i funkcjonowania w relacjach z innymi oraz opanowania technik szkolnych,

- orzeczenia o potrzebie kształcenia specjalnego,

- opinii o dostosowaniu wymagań edukacyjnych wydanych przez poradnie psychologiczno-pedagogiczne zawierających również diagnozę pedagogiczną i psychologiczną

Dokonując charakterystyki psycho-pedagogicznej ucznia należy zwrócić szczególną uwagę na mocne strony dziecka, jego zainteresowania i uzdolnienia, usposobienie, ulubione formy aktywności. Trzeba też opisać emocje i funkcjonowanie społeczne ( zachowanie w relacjach z dorosłymi, rówieśnikami; sposób reagowania na sytuacje trudne ). W dalszej kolejności odnosimy się do charakterystyki opanowania umiejętności funkcjonalnych w zakresie : czytania, pisania, liczenia ; oceniamy poziom samodzielności; opisujemy sposób komunikacji. Odnosimy się również do zachowań nietypowych, o ile takie występują.

  1. Określenie celów programu w obszarach : edukacyjnym, terapeutycznym, wychowawczym

Zanim określimy cele, musimy wnikliwie przeanalizować zalecenia poradni psychologiczno-pedagogicznej. Cele poradni będą celami głównymi, naszym zadaniem będzie je uszczegółowić i do celów szczegółowych określić zadania, jako sposób ich realizacji. Możemy rozszerzyć zakres celów szczegółowych po dokonaniu diagnozy funkcjonalnej.

  1. Treści nauczania –

Określamy zakres treści pod względem jakościowym i ilościowym. Taki, który mogą opanować nasi uczniowie. Nie wolno nam obniżać zakresu treści kształcenia – winniśmy realizować podstawę programowa kształcenia ogólnego, zmieniać się będzie zakres tych treści w zależności od możliwości i potrzeb ucznia. Nowa podstawa programowa kształcenia ogólnego , według jej twórców powinna być opanowana przez każdego przeciętnego ucznia. Uczeń z niepełnosprawnością umysłową w stopniu lekkim może nie sprostać tym wymaganiom, szczególnie w gimnazjum i szkole ponadgimnazjalnej. Nowa koncepcja MEN nie określa, w jaki sposób realizować będą podstawy programowe uczniowie z upośledzeniem umysłowym w stopniu lekkim na poziomie gimnazjum i szkoły ponadgimnazjalej. Nie wspomina się o uprawnieniach nauczycieli w tym względzie.

Przystępując do dostosowania wymagań edukacyjnych należy pamiętać , że :

Dostosowanie wymagań edukacyjnych to zastosowanie do sformułowanych wymagań edukacyjnych, takich kryteriów , które uwzględnią :

STANDARDY DOSTOSOWANIA WYMAGAŃ EDYKACYJNYCH

Kryteria doboru treści kształcenia :

Dostosowanie wymagań edukacyjnych należy rozumieć jako dostosowanie :

- warunków kształcenia, zakresu treści kształcenia, metod i form pracy, środków dydaktycznych oraz sposobów sprawdzania i oceniania

W zakresie funkcji edukacyjnej ( dydaktycznej) indywidualny program może być :

1. adaptacją podstawy programowej do możliwości uczniów niepełnosprawnych :

a) ograniczoną w minimalnym zakresie, dostosowanie wymagań edukacyjnych dotyczy : metod, form pracy i zastosowanych środków dydaktycznych ( z uwagi na dysfunkcje ucznia, które nie wiążą się z dostosowaniem zakresu treści kształcenia )

b) w znacznym zakresie , gdy stopień dysfunkcji ucznia uniemożliwia realizowanie treści programowych i wymaga większych modyfikacji, zarówno w zakresie treści jak i sposobu jego realizacji, a także dodatkowych zadań wspomagających( dotyczy ucznia z upośledzeniem umysłowym w stopniu lekkim)

2. całkowicie autorskim programem zawierającym treści nauczania, metody i formy pracy na poszczególnych, bądź na wszystkich przedmiotach lub obszarach edukacyjnych, dostosowanych do indywidualnych potrzeb i możliwości ucznia.

Dotyczy ucznia z upośledzeniem umysłowym w stopniu umiarkowanym i znacznym. Zgodnie z podstawą programową kształcenia ogólnego dla uczniów z upośledzeniem w stopniu umiarkowanym i znacznym , na każdym etapie edukacyjnym dla celów organizacyjno –metodycznych można wyodrębnić następujące zajęcia edukacyjne : funkcjonowanie w środowisku, muzyka z rytmiką, plastyka, technika, wychowanie fizyczne, religia/etyka. Na zajęciach edukacyjnych należy realizować następujące treści kształcenia : umiejętność samoobsługi, dbałość o zdrowie, umiejętność porozumiewania się z otoczeniem, rozwijanie percepcji wzrokowej i spostrzegania, rozwijanie percepcji słuchowej, ćwiczenie pamięci, czytanie i pisanie, elementarne umiejętności matematyczne, poznawanie najbliższego otoczenia, poznawanie najbliższego środowiska społeczno-kulturowego, twórczość artystyczna, poznawanie przyrody, zajęcia ruchowe, kształcenie techniczne, zajęcia rewalidacyjne. Celem edukacji uczniów z upośledzeniem umysłowym w stopniu umiarkowanym i znacznym jest rozwijanie autonomii ucznia niepełnosprawnego, jego personalizacja oraz socjalizacja, a w szczególności wyposażenie go w miarę możliwości w takie umiejętności i wiadomości, aby :

-„mógł porozumiewać się z otoczeniem w najpełniejszy sposób, werbalnie lub pozawerbalnie,

- zdobył maksymalną niezależność życiową w zakresie zaspokajania podstawowych potrzeb życiowych,

- był zaradny w życiu codziennym, adekwatnie do indywidualnego poziomu sprawności i umiejętności, oraz miał poczucie sprawczości,

- mógł uczestniczyć w różnych formach życia społecznego na równi z innymi członkami danej zbiorowości, znając i przestrzegając ogólnie przyjęte normy współżycia, zachowując prawo do swojej inności.”18

W zakresie funkcji terapeutycznej indywidualny program powinien zawierać :

  1. Rodzaj pomocy i wsparcia

  1. Wieloaspektowa ocena osiągnięć ucznia , raport roczny;

Rzadko się zdarza, abyśmy mogli wyznaczyć cele, zadania od razu na cały rok szkolny. W przypadku uczniów z niepełnosprawnością umysłową jest to wręcz niemożliwe. Należy małymi kroczkami dochodzić do celu. Wówczas będzie więcej wpisów, bo będzie więcej etapów działań. W przypadku uczniów, którzy z różnych przyczyn mają duże braki w wiadomościach i umiejętnościach, należy bardzo zindywidualizować treści kształcenia, często musimy „ zapomnieć” o wymaganiach określonych w podstawie programowej i opracować program uzupełniania braków. Objąć ucznia intensywną pomocą dydaktyczno-wyrównawczą. Zindywidualizujemy wówczas wymagania edukacyjne na poszczególne stopnie ocen.

Indywidualny program edukacyjno-terapeutyczny powinien więc zawierać :

  1. dane personalne ucznia,

  2. charakterystykę ucznia

  3. opis grupy szkolnej, do której uczeń należy,

  4. tygodniowy rozkład zajęć ucznia,

  5. zgodę rodziców na realizację indywidualnego programu,

  6. informację o twórcach programu oraz podpis osoby odpowiedzialnej za przygotowanie programu,

  7. cele edukacyjne i terapeutyczne ( główne i szczegółowe )

  8. treści : nauczania , wychowania i rewalidacji

  9. procedury osiągania celów : metody i formy, środki dydaktyczne

  10. rodzaje pomocy i wsparcia np. pedagoga, psychologa, bazy specjalistów, rówieśników

  11. przewidywane osiągnięcia - kierunki rozwoju

  12. ocenę osiągnięć ucznia : ustalenie kryteriów ocen z uwzględnieniem specyfiki niepełnosprawności ucznia, arkusze lub zeszyty obserwacji ( bieżąca informacja o zachowaniu i postępach ucznia)

  13. ewaluację programu poprzez :

- rejestrację zmian i postępów ( dokumentacja tego, co dziecko osiągnęło ),

- ocenę skuteczności podjętych priorytetowych działań,

- wnioski i propozycje zmian w proponowanych działaniach na okres następny

Osoby odpowiedzialne za opracowanie i realizację indywidualnego programu edukacyjnego :

  1. nauczyciel – wychowawca

  2. nauczyciel , pedagog specjalny

  3. wszyscy nauczyciele pracujący z uczniem,

  4. specjaliści : psycholog, logopeda, terapeuci, rehabilitant i inni

  5. rodzice ucznia

Dyrektor szkoły ustala osobę odpowiedzialną za program i jego realizację.

Program powinien być zatwierdzony przez radę pedagogiczną i umieszczony w szkolnym zestawie programów.

KARTA INDYWIDUALNYCH POTRZEB UCZNIA – „ KARTA”

DOSTOSOWANIE WARUNKÓW KSZTAŁCENIA

  1. Dzieci z dysfunkcjami narządu ruchu (w tym z porażeniem mózgowym)

  1. Dziecko trzeba objąć ciągłą rehabilitacją specjalistyczną oraz zaopatrzyć w niezbędny sprzęt rehabilitacyjny.

  2. Konieczne jest zlikwidowanie w szkole barier architektonicznych, usytuowanie klasy na parterze, dostosowanie ławki i krzesła do niepełnosprawnego dziecka.

  3. Należy zapewnić dziecku drugi komplet podręczników, by nie musiało ich nosić z domu.

  4. Jeśli uczeń nie jest dowożony do szkoły, jego lekcje powinno organizować się na pierwszej zmianie.

  5. Jeśli dziecko okresowo przebywało w szpitalu, należy mu zorganizować pomoc w wyrównywaniu braków programowych.

  6. W przypadku dzieci z niedowładami spastycznymi i ruchami mimowolnymi rąk należy:

    1. wspomóc czynność pisania, wykorzystując do tego specjalne urządzenia do trzymania przyborów, a także umożliwić pisanie grubym mazakiem,

    2. umożliwić pisanie na kartkach z liniami narysowanymi w odległości 1–3 cm,

    3. ćwiczenia z analizy i syntezy wyrazów przeprowadzać bez konieczności pisania, stosując klocki literowe, rozsypanki, kartoniki itp.

  7. Przy czytaniu należy stosować zakładki dla ułatwienia wyodrębniania czytanych wyrazów lub części tekstu.

  8. Gdy uczeń ma problemy z opanowaniem umiejętności matematycznych, należy wykorzystywać liczmany, konkretne przedmioty do liczenia.

  9. Nie powinniśmy wyłączać dziecka z inscenizacji, deklamacji wierszy, występów publicznych ani bać się, że narazimy je na śmieszność i spowodujemy, że będą przez to czuły się wyobcowane.

  10. Należy stwarzać sytuacje stwarzające okazje do obcowania z rówieśnikami, także do kontaktów fizycznych (trzymanie się za ręce, taniec), jak również ułatwiać dziecku nawiązywanie kontaktów interpersonalnych.

  11. Trzeba umożliwiać uczniowi – we współpracy z rodzicami – wyjazdy na turnusy wypoczynkowo-rehabilitacyjne i „zielone szkoły”.

  12. Należy stwarzać sytuacje umożliwiające dziecku zbieranie doświadczeń poznawczych, wielozmysłowe poznanie (wycieczki przedmiotowe, wyjścia do muzeum, teatru itp.).

  13. Powinno się w sposób naturalny wdrażać rówieśników do pomocy dziecku niepełnosprawnemu, ucząc tolerancji dla jego słabości.

  1. Dzieci niedosłyszące

  1. Należy zdawać sobie sprawę z dysproporcji między tym, co uczeń wie, a tym, co umie wypowiedzieć.

  2. Dziecko musi poświęcić dużo uwagi odbiorowi informacji od nauczyciela i kolegów. Wymaga to ogromnego wysiłku, ciągłej koncentracji uwagi i dużej odporności na zmęczenie. Wielu informacji nie słyszy wcale lub docierają do niego zniekształcone. Nie rozumie nowych pojęć abstrakcyjnych.

  3. Należy stworzyć optymalne warunki do odbioru mowy:

    1. posadzenia ucznia w pierwszej lub drugiej ławce w rzędzie przy oknie,

    2. podczas mówienia nauczyciel powinien stać przed uczniem niesłyszącym, tak by mógł on odczytywać mowę z ust; podczas mówienia nauczyciel nie może wykonywać gwałtownych ruchów głową, powinien mówić głosem naturalnym o normalnym natężeniu,

    3. zezwolenie dziecku na odwracanie się w stronę mówiących dzieci, których wypowiedzi nauczyciel powinien zapowiadać; w młodszych klasach, gdy uczniowie mówią niewyraźnie, nauczyciel powinien rekapitulować ich wypowiedzi,

    4. trzeba pamiętać, że aparat słuchowy nie przywraca prawidłowego słuchu, ale wzmacnia dźwięki włącznie z hałasem – dziecko używające aparatu doznaje wówczas bardzo dla niego niemiłego urazu akustycznego,

    5. ponieważ dziecko nie może wykonywać dwóch czynności jednocześnie (odczytywać mowy z ust i wykonywać polecenia nauczyciela), należy sadzać go w ławce z uczniem zdolnym, chętnym do pomocy, który pozwoli odpisać swoją notatkę lub wskaże szukane ćwiczenie.

  4. Uczeń z wadą słuchu często mimo ponadprzeciętnej inteligencji bezsłownej osiąga gorsze wyniki od innych. Należy zwrócić uwagę na zdolności i mocne strony dziecka (matematyczne, w orientacji przestrzennej, orientacji w treści schematów, rysunków, umiejętności logicznego myślenia).

  5. Szczególną uwagę należy zwrócić na kształcenie umiejętności cichego czytania ze zrozumieniem, które wzbogaci słownictwo bierne i czynne ucznia. Na początku wdrażamy dziecko do korzystania ze słowników ilustrowanych, dzięki którym uczy się ono rozumienia wyrazów poprzez kojarzenie ich z obrazem. Jeśli chodzi o pismo, dzieci te łatwiej poznają zasady pisowni ortograficznej wzrokowo, bo ich błędy częściej wynikają z niedosłuchu – tak piszą, jak słyszą.
    Często mają trudności z gramatyką i budowaniem dłuższych wypowiedzi.

  6. Uczniom zdrowym należy wyjaśnić zasadę działania aparatu słuchowego, przekonać ich, by nie powodowali zbędnego hałasu w klasie.

  7. Należy stwarzać sytuacje, w których w miłej atmosferze dziecko z wadą słuchu będzie nawiązywać kontakt słowny.

  1. Dzieci niedowidzące i niewidome

Warunki optymalnego funkcjonowania w klasie:

- dokonać adaptacji miejsca pracy ucznia,

- zapewnić odpowiednie oprzyrządowanie i wyposażenie ucznia we właściwe pomoce i materiały,

- zapewnić specjalistyczną opiekę pedagogiczną

Należy:

  1. dopilnować, by uczeń nie wstydził się używać szkieł optycznych i lup oraz zapewnić właściwe oświetlenie klasy,

  2. posadzić dziecko blisko nauczyciela i tablicy,

  3. stosować pomoce służące do powiększania, używać czarnego flamastra i powiększonych liter do napisania loteryjek, rozsypanek literowych itp.,

  4. pogrubić linijki w zeszycie dziecka, a przy ocenianiu nie wyolbrzymiać roli kaligrafii,

  5. uwzględnić wolniejsze tempo pracy,

  6. rozwijać zainteresowania i zdolności, zachęcać do wypowiedzi słownych, wykorzystywać umiejętność kompensowania ubytków wzroku przy pomocy słuchu i innych zmysłów.

  7. dokonać zmian technicznych w zakresie : odpowiedniego oświetlenia, kontrastu kolorystycznego, wielkości wykorzystywanych pomocy dydaktycznych, zorganizowania przestrzeni

- oświetlenie : jarzeniowe do ogólnego oświetlenia klasy; światło żarowe do pracy z bliska ( dodatkowa lampa – ruchome ramię, stawiamy ją po przeciwnej stronie w stosunku do ręki pracującej dziecka; do czytania źródło światła powinno być umieszczone po tej stronie , po której uczeń ma lepiej widzące oko

- Aby uniknąć zjawiska olśnień rażących światłem najczęściej spowodowanych odbiciem promieni słonecznych od błyszczących blatów ławek, parkietu, luster , szyb w meblach itp. należy zasłaniać okna.

- uczeń słabowidzący ze światłowstrętem – należy ławkę ustawić tyłem do okna i z dala od niego

- oznaczyć jaskrawą farbą lub taśmą odblaskową : ostatni i pierwszy stopień schodów ( dla dziecka niewidomego z paska o wyczuwalnej fakturze); krawędzie drzwi, szafek, parapetów, włączników światła; listwy przypodłogowe, framugi drzwi; ściany pomalowane matowymi farbami o mocnych , czystych kolorach

8. W klasie stoliki i krzesła należy tak ustawić, by powstała wyraźnie ścieżka komunikacyjna ( dbajmy o ład w klasie – dostawianie krzeseł, wieszanie plecaków ),

9. Każda zmiana w ustawieniu powinna być z uczniem omówiona

10. Należy zadbać o to, aby uczniowie zapoznali się z przestrzenia szkolną i klasową jeszcze przed rozpoczęciem roku szkolnego ( WC, jadalnia, sekretariat, schody , szatnie ) . NALEŻY ZACHĘCAĆ NIEWIDOMEGO DO SAMODZIELNEGO PORUSZANIA SIĘ PO SZKOLE.

10. Należy zabezpieczyć pomoce dla słabowidzącego ucznia – lampa, powiększalnik TV ( do czytania, pisania, rysowania, kolorowania, oglądania zdjęć, map, rysunków0; luneta, lornetka ( trzymana w ręku lub zamontowana w oprawie okularów do spostrzegania obiektów w terenie, obserwacji z daleka)

11. Zeszyt z pogrubioną liniaturą; do czytania zapewnić uczniowi podstawkę pod książkę oraz tzw. okienko do czytania czyli prostokąt z ciemnego kartonu z wyciętym otworem, która pozwala widzieć tylko jedną linijkę tekstu; pod kartkę podkładamy ciemny papier w celu zmniejszenia jasności; na tekst kładziemy arkusz z folii np. żółtej w celu uzyskania lepszego kontrastu; przy przerwie w czytaniu np. w celu zrobienia notatki , może zaznaczyć miejsce, w którym zakończył czytanie wykorzystując spinacz.

UCZEŃ NIEWIDOMY

  1. Oznaczenia dotykowe( najlepiej wypukłe) na : szafki, półki ucznia, karty pracy, przybory ( podpisy brajlowskie – dziecko powinno swobodnie sięgać ręką; słobawidzące odczytać duże napisy)

  2. Należy kłaść nacisk na porządkowanie przez ucznia swoich rzeczy na półce

  3. Na ławkę szkolną należy nakleić listwę dookoła całego blatu – nie będą spadać przybory a uczeń będzie mógł samodzielnie je odszukać na określonej przestrzeni

  4. Umożliwić nagrywanie krótkich informacji na dyktafonie

  5. Zapewnić środki dydaktyczne : - tabliczkę i rysik brajlowski, maszynę brajlowską, kubarytmy ( do nauki matematyki), folie do rysunku wypukłego, papier brajlowski, wypukłe mapy i globusy, książki „mówione” nagrane na kasecie; komputery z powiększoną klawiatura lub dołączoną drukarką brajlowską; urządzenia z mową syntetyczną( zegarki, kalkulatory, termometry, wagi, komputer ); skaner do czytania ( przetwarza tradycyjny obraz na jego postać cyfrową, a następnie przetworzony na syntezator mowy- AUTOLEKTOR

SPOSÓB PROWADZENIA ZAJĘĆ :

  1. Wchodząc do klasy zasygnalizuj swoja obecność,

  2. Zwracaj się do ucznia po imieniu,

  3. nie dotykaj ucznia znienacka,

  4. nie mów przesadnie głośno,

  5. Zachęcaj uczniów do szczegółowego opisywania ilustracji zamieszczonych w ksiażkach, podręcznikach

  6. Wykorzystaj ucznia niewidomego do rozszerzenia spostrzeżeń uczniów o spostrzegania dotykowe i węchowe – uczniowie mogą wzajemnie uzupełniać informacje ( widzący np. o kolorach , kształcie jeżeli oparte jest tylko na wzroku ( chmury) )

  7. Dbaj o pomoc słowną podczas przemieszczania się ucznia lub zapewnij mu opiekę

  8. Pochwalę wyrażaj w sposób dostrzegany przez ucznia,

  9. Nie bój się używać słów : popatrz, zobacz

  10. Konkretnie ilustruj słownie położenia przedmiotów, kierunku ( krótka, rzeczowa informacja),

  11. Zachęcaj ucznia do poruszania się po klasie w celu zbierania informacji dotykowych,

  12. Uświadamiaj uczniom pełnosprawnym ograniczenia i możliwości niewidomego lub słabo widzącego kolegi,

Usamodzielniaj ucznia niewidomego, aby nie był uzależniony od innych - szczególnie w zakresie samoobsługi i higieny

  1. Dzieci upośledzone umysłowo

  1. Upośledzenie umysłowe może być sprzężone z wadami wzroku, słuchu, upośledzeniem narządu ruchu, motoryki, mowy, chorobą przewlekłą (padaczka, porażenie mózgowe, choroby układu krążenia, układu oddechowego).

  2. Podstawowym zaburzeniem jest utrudnione przechodzenie od poznania zmysłowego do poznania racjonalnego, od konkretów do abstrakcji.

  3. Dzieci upośledzone umysłowo mają zmniejszoną ruchliwość procesów myślowych. Myślenie ma przede wszystkim charakter bezpośredni, spostrzeżeniowo – wyobrażeniowy oparty na konkretach. Kształtowanie operacji myślowej zatrzymuje się u nich na poziomie operacji konkretnych. Szczególną trudność sprawia im wskazywanie cech istotnych, podobieństw i różnic, związków przyczynowo-skutkowych. Mają upośledzone zdolności wnioskowania sylogistycznego, indukcyjnego oraz wnioskowania przez analogię. Charakteryzuje je zmniejszony krytycyzm podczas wnioskowania .Wykonują operacje szeregowania, klasyfikowania, porządkowania, działania matematyczne – pod warunkiem że dotyczą one konkretów. Nie radzą sobie natomiast z sytuacjami problemowymi. W podejściu do zadania wymagającego myślenia teoretycznego nie szukają skutecznych rozwiązań, tylko powtarzają te same stereotypowe działania, nie uświadamiając sobie, że nie potrafią rozwiązać zadania.

  4. Mają uboższy zasób słownictwa. Późno wykształca się mowa zdaniowa. Dzieci te trudniej przyswajają sobie nowe słowa, określenia i zwroty i zdania, dlatego często w ich wypowiedziach dominują stereotypy, schematyczne wypowiedzi oraz zbyt szerokie uogólnienia. Do najczęściej spotykanych form zaburzeń mowy należą : zaburzenia artykulacji, rezonansu, bełkotanie, jąkanie.

  5. Spostrzeganie ma wąski zakres i następuje w zwolnionym tempie. Trudności w spostrzeganiu można opisać następująco: to co inni ludzie widzą od razu, oligofrenicy widzą kolejno. Najbardziej koncentrują ich uwagę obrazy barwne, kształtne i duże, a nie te o największym znaczeniu dla danego kontekstu. Słabo różnicują barwy, trudniej wyodrębniają przedmioty.

  6. Mają ubogą wyobraźnię, często nie rozumieją tekstów, jeśli ich treść nie łączy się z ich doświadczeniem.

  7. Pamięć logiczna jest zaburzona w zakresie zapamiętywania i odtwarzania, pamięć mechaniczna jest często bardzo dobra. Jest to przede wszystkim pamięć krótkotrwała, szybko zapominają.

  8. Nowe informacje najczęściej przyswajają sobie w sposób mechaniczny, bez zrozumienia. Pamięć logiczna , zarówno świeża jak i trwała , jest znacznie gorsza, dlatego uczniowi z niepełnosprawnością intelektualna mają trudności w zapamiętaniu treści powiązanych logicznie.

  9. Charakteryzują się dużą chwiejnością, rozproszeniem i małą podzielnością uwagi – nawet słabe bodźce odwracają ich uwagę. Łatwiej zniechęcają się, przerywają pracę zarówno z powodu nietrwałości uwagi, jak i słabej motywacji i woli.

  10. W zakresie osobowości wyróżnić można trzy grupy:

    1. dzieci z przewagą procesów pobudzania:

      • nadmiernie ruchliwe, chwiejne emocjonalnie, drażliwe, afektywne,

      • z nasiloną skłonnością do impulsywności, negatywizmu i agresji,

    2. dzieci z przewagą procesów hamowania charakteryzujące się zwolnionym tempem reakcji, biernością, powolnością ruchów, obojętnością w stosunku do otoczenia, brakiem wiary we własne siły,

    3. dzieci z równowagą pobudzania i hamowania – bez zaburzeń w zachowaniu.

  11. Mimo obniżonego poziomu rozwoju uczuć wyższych w codziennych kontaktach dzieci takie odczuwają potrzebę więzi uczuciowej, cierpią z powodu braku akceptacji, cieszą się, gdy są nagradzane i obdarzane serdecznością.

  12. W czasie wolnym wymagają większej troski wychowawczej, gdyż łatwo ulegają negatywnym wpływom. Spowodowane jest to obniżeniem ich zdolności do krytycznej oceny sytuacji, przewidywania skutków swego postępowania oraz zwiększoną sugestywnością.

WARUNKI OPTYMALNEGO FUNKCJONOWANIA W KLASIE :

  1. Celem zabezpieczenia dobrego funkcjonowania społecznego ( szczególnie w starszych klasach ) wskazane jest, aby w jednej klasie było co najmniej dwóch uczniów z niepełnosprawnością intelektualną.

  2. Uczniowie powinni siedzieć blisko nauczyciela, najlepiej z pełnosprawnym kolegą ( wg schematu : a-b1;b2 – a; gdzie b1,b2 – to uczniowie upośledzeni w stopniu lekkim).

  3. Niezależnie, czy uczniowie realizują program szkoły specjalnej, czy zmodyfikowany program szkoły ogólnodostępnej na pierwszym etapie edukacyjnym należy zastosować : jeden zeszyt formatu A4 na wszystkie obszary edukacyjne ( w przypadku dużych zaburzeń grafomotorycznych uczniowie ci mogą kreślić znaki literopodobne i znaki pisma w znacznie zwiększonej liniaturze oraz pisać litery drukowane bez połączeń ); ćwiczenia utrwalające zdobyta wiedzę lub umiejętności powinny być opracowane na jednej kartce – zwiększona czcionka, większe przerwy między wersami na białym tle a rysunki o prostym , łatwym do odczytania schemacie. W starszych klasach należy zastosować zeszyty takie , jakie mają pozostali uczniowie.

  4. Można zastosować w pracy z dzieckiem podręczniki do kształcenia specjalnego lub obowiązujące w danej szkole dla uczniów pełnosprawnych po uprzednim uzgodnieniu z rodzicami ucznia niepełnosprawnego. W przypadku stosowania podręczników do szkoły ogólnodostępnej należy : zaznaczać w podręcznikach sekwencje zdaniowe odnoszące się do wymagań podstawowych jako obowiązujące dla ucznia niepełnosprawnego.

  5. Jeżeli uczniowie dysponują ćwiczeniami przeznaczonymi dla uczniów pełnosprawnych należy : wymagać wykonania ćwiczeń odnoszących się do treści podstawowych podręcznika; modyfikować treść poleceń ( zastosować łatwiejsze sformułowania ; można zakorektorować zbędne lub trudne słownictwo zastępując je łatwiejszymi sformułowaniami; ćwiczenia wielooperacyjne rozłożyć na pojedyncze etapy; zmniejszyć zakres wykonywanych przykładów w ćwiczeniu.)

  6. Należy dostosować zadanie domowe do zakresu treści i poziomu opanowanych przez ucznia wiadomości i umiejętności.

  7. Podczas zapisywania notatek na tablicy stosować różne kolory i zadbać o to , by uczeń wyróżniał kolorami najważniejsze informacje w zeszycie. Zadbać , aby miał na to wystarczająco dużo czasu.

  8. Na każdym etapie edukacji należy dostosować sposób nauczania do stylu przyswajania wiedzy przez ucznia : konkretyzacja, pokaz, prezentacja; wielokrotne powtarzanie , zwracanie uwagi na rzeczy ważne – to zapamiętaj! To jest ważne !; odwoływanie się do doświadczeń, wskazywanie przydatności w życiu; zaczynamy od rzeczy najłatwiejszych do coraz trudniejszych.

  9. Należy tak zaplanować przebieg zajęć, aby uczeń miał wystarczająco dużo czasu na sporządzenie notatki lub wykonanie ćwiczeń ( w starszych klasach można np. zachęcić ucznia do indywidualnej pracy po przedstawieniu treści najważniejszych, po czym kontynuować pracę rozszerzając wiedzę i umiejętności pozostałym uczniom )

  10. Przedmiotem zainteresowania nauczycieli nie powinien być zakres opanowanych treści i umiejętności a metody kształcenia , formy i środki dydaktyczne, które uwzględnią dysfunkcje uczniów

  11. Należy sprawdzać , czy uczniowie rozumieją polecenia nauczyciela, należy używać haseł oraz przypominać wcześniejsze działania.

  12. Polecenia powinny być : krótkie, jasne, ustne/pisemne, często powtarzane; należy opisywać odpowiednie słowa; dużo tłumaczyć. Warto tworzyć listę słów niezbędną do danego tematu.

  13. Zanim przystąpimy do nowego zagadnienia, należy się upewnić , że uczniowie opanowali wcześniejsze wiadomości i umiejętności.

  14. Zachęcaj uczniów do opracowywania problemów w grupie – dziecko upośledzone umysłowo, z powodzeniem może wykonać proste zadanie jako pewien etap rozwiązania problemu .

DOSTOSOWANIE METOD , FORM PRACY I ŚRODKÓW DYDAKTYCZNYCH

UCZEŃ Z UPOŚLEDZENIEM UMYSŁOWYM W STOPNIU LEKKIM

MATEMATYKA FIZYKA CHEMIA

TRUDNOŚCI DOSTOSOWANIE WYMAGAŃ
Trudności w opanowaniu tabliczki mnożenia Komputerowe programy edukacyjne
Korzystanie z gotowej tabliczki mnożenia
Pamięciowe wyuczenie tabliczki mnożenia i dzielenia w zakresie 20
Nieprawidłowy zapis liczb wielocyfrowych Zapisywanie liczb w takim zakresie jak dziecko potrafi liczyć
Pomoc nauczyciela – kontrola zapisu
Wzór napisany na tablicy – używać kolorów
Trudności w zapisie , przeliczaniu i zamianie jednostek Korzystanie ze schematów
Praca na konkretach – odważniki, centymetr, zegar itp.
Przeliczanie jednostek na konkretach, tylko te jednostki , które maja zastosowanie w życiu codziennym
Trudności z zapamiętaniem operacji potrzebnych do wykonania i doborem odpowiedniej operacji matematycznej w celu rozwiązania zadania, Pozwolić na ustne skomentowanie wykonywanych działań, zadać pytania naprowadzające, Zezwolić na korzystanie z gotowych wzorów i tablic.
Chaotyczny zapis bez logicznego ciągu Nie uwzględniać przy ocenie zapisu lecz wynik końcowy, ewentualnie tok rozumowania
Przypominanie o znaku równości jako odnośnika
Trudności w rozumieniu i zapamiętaniu nowych pojęć / definicji, reguł, twierdzeń/ Częste powtórzenia
Trudne wyrazy umieszczone w widocznym miejscu wraz z konkretnym przykładem/ dostęp do plansz, tablic/
Swoja uwagę skoncentrować nie na zapamiętaniu reguł, zasad lecz na praktycznym ich wykorzystaniu w działaniach
Wyćwiczenie schematów działań
Trudności z odczytywaniem funkcji Sprawdzić w podstawie programowej , czy jest to obowiązkowe
Nie oceniać lub ocenić nawet wtedy, gdy uczeń wykonał ćwiczenie z dużą pomocą nauczyciela
Korzystanie z gotowych rysunków – analiza z pomocą nauczyciela
Analizować problem na najprostszych przykładach
Zastosowanie wzorów Korzystanie z gotowych wzorów
Nie odtwarzanie z pamięci
Operowanie konkretami
Korzystanie z najprostszego schematu wykorzystania wzoru
Przekształcanie wzorów Praca na konkretnych liczbach, w takim zakresie w jakim liczy uczeń
Wprowadzenie pojęcia brył przestrzennych Pracować na modelach
Uczeń nie jest w stanie wykonywać obliczeń w takim zakresie jak przewiduje program nauczania Kierować się w pracy faktycznymi możliwościami ucznia, to one wyznaczają zakres naszej pracy
Elementem wspólnym na zajęciach będzie zagadnienie realizowane podczas zajęć np. dodawanie, rozwiązywanie zadań, przekształcanie wzorów itp. – różnica będzie polegała na zakresie obliczeniowym dostosowanym do możliwości dziecka
Trudności z rozwiązaniem zadań z treścią Przeczytanie treści zadania przez nauczyciela
Wypracowanie schematu polegającego na podkreślaniu słów kluczowych
Wypracowanie schematów łączenia słów kluczowych z działaniami matematycznymi
Treść zadań odwołująca się do typowych sytuacji życiowych
Treść zadania uzupełniona rysunkiem, schematem ( drzewko itp. )
Podczas czytania zadania praca na konkretach
Trudności z samodzielnym wykonaniem zadań domowych Zadawać do domu zadania o mniejszym stopniu trudności, odnoszące się do zaplanowanych i realizowanych treści kształceni, w domu uczeń robi analogiczne zadania jak w szkole. Zadajemy również ilościowo mniej zadań.
Upośledzone myślenie abstrakcyjne Praca na konkretach, bazowanie na pamięci mechanicznej, polecenia podawane w maksymalnie uproszczonej formie, zmniejszenie stopnia trudności podawanego materiału, w zapamiętaniu treści abstrakcyjnych odwołać się do skojarzeń najlepiej dotyczących życia codziennego

PRZEDMIOTY PRZYRODNICZE

TRUDNOŚCI DOSTOSOWANIE WYMAGAŃ
Trudności z zapamiętywaniem abstrakcyjnych treści np. nazwy geograficzny, przyrodnicze, systematyka Praca na konkretach
Do każdego nowego pojęcia dopasować model, rysunek, symbol, piktogram , film
/ wizualizacja/
Przemyśleć, czy dziecko musi zapamiętać nazwy, czy nie lepiej skupić się nad ich zrozumieniem
Zastosować zadania, w których uczeń zakreśli konkretna nazwę spośród kilku / dać wybór, odwołać się do pamięci , skojarzeń/
Organizacja treści następuje w procesie opamiętywania ( wydobywanie informacji z magazynu pamięci długotrwałej – ciągle powtarzanie, przypominanie, odwoływanie się do skojarzeń)
Stosować proste objaśnienia mające odniesienie do życia codziennego

Podtrzymywanie informacji w pętli semantycznej ( magazynowanie pamięci krótkotrwałej )

-bezgłośne powtarzanie, mówienie do samego siebie,

-głośne powtarzanie,

-wykorzystanie strategii mnemotechnicznych : kojarzenie, grupowanie
Trudności z pojęciami przestrzennymi
i relacjami		 Skojarzenie relacji z czynnościami życia codziennego

Trudności z wyciąganiem wniosków.

Nieumiejętność przekrojowego wiązania faktów i informacji.

 Uczenie się poprzez rozwiązywanie problemów
Problemy znane dzieciom, związane z życiem codziennym
Wnioskowanie przez analogię. Odpytując zadawać krótkie, proste zdania, konkretne pytania, unikać pytań przekrojowych, wymagających samodzielnego wyciągania wniosków. Nie wymagać samodzielnej oceny faktów, skutków, procesów, zdarzeń.
Zapamiętanie treści kształcenia Dzielić materiał nauczania na małe części
Aktywizować każde dziecko – ten kto mówi zapamiętuje
Powtarzanie z każdym dzieckiem

JĘZYK POLSKI

TRUDNOŚCI DOSTOSOWANIE WYMAGAŃ EDUKACYJNYCH
W PRACACH PISEMNYCH Nie obniżać oceny za błędy dyslektyczne : brak znaków diakrytycznych, błędy w pisowni trudnych liter, brak lub przestawienie liter itp.
Błędy ortograficzne oceniać w zakresie utrwalonych ortogramów
Język ucznia ma być komunikatywny – zrozumiały, na temat; nie obniżać oceny za błędy gramatyczne, stylistyczne czy interpunkcyjne
Stosować dyktanda w postaci tekstów z lukami, okienkami
Praca pisemna nie musi zawierać wszystkich charakterystycznych dla niej elementów / np. pozytywnie ocenić list jeżeli zawiera co najmniej trzy elementy, a treść składa się z logicznie połączonych czterech zdań – wymagania po klasie VI )
Podczas ćwiczeń zastosować pytania pomocnicze lub plan wypowiedzi pisemnej w formie zdań pytających.
Trudności z opanowaniem techniki czytania i zrozumieniem tekstu Podczas rewalidacji zastosować metody terapeutyczne ułatwiające opanowanie techniki czytania.
Dawać do nauki czytania proste teksty, zawsze odpytywać
Nie pytać przy całej klasie, do odczytania przy całej klasie zaproponować te fragmenty tekstu, które zawierają proste słownictwo
Po odczytaniu krótkich fragmentów zadać pytanie sprawdzające jego zrozumienie.
Na bieżąco wyjaśniać znaczenie trudnych, nowych słów odwołując się do skojarzeń lub mówiąc te wyrazy w innych zdaniach, prostych dowołujących się do życia codziennego
Trudności w opanowaniu większych partii materiału Dzielić materiał na mniejsze cząstki i oceniać je na bieżąco
Trudności w odczytaniu lektur szkolnych Zastosowanie książek mówionych, adaptacji filmowych
Do przeczytania w domu przeznaczać fragmenty związane z miejscem akcji, opisem bohaterów, punktem kulminacyjnym
Dostarczyć uczniowi punkty , na które szczególnie musi zwrócić uwagę podczas czytania / plan opracowania /
Zaangażować rodziców po uprzednim poinstruowaniu ich o zakresie ich pomocy
Przy realizacji programu szkoły specjalnej lektury przewidziane do realizacji uczeń czyta sam w domu pod kierunkiem rodziców, analiza następuje podczas zajęć rewalidacyjnych

JĘZYKI OBCE

OBJAWY POMOC I WSPARCIE
Trudności z prawidłową wymową, z kojarzeniem głoski z symbolem graficznym Uczyć wypowiadania się w odniesieniu do sytuacji konkretnych, śpiewanie piosenek, powtarzanie rymowanek. Hiperpoprawne , wolne wymawianie słów przez nauczyciela.
Trudności w zapamiętywaniu i odtwarzaniu słów, zdań, treści tekstów Śpiewanie piosenek, zabawy ruchowe ze śpiewem, słuchanie nagrań, wprowadzenie maskotki – przewodnika. Bazowanie na pamięci mechanicznej. Nie wymagać opanowania wszystkich słówek, a te które wymagamy często powtarzać na lekcji
Trudności w swobodnym wypowiadaniu się na określony temat Nie wymagać złożonych wypowiedzi, uczyć wypowiadania się prostym zdaniem, akceptować odpowiedź na temat jednym wyrazem
Trudności w poprawnym pisaniu Tyle ile wymaga uczeń poświęcić czasu na pisanie po śladzie, odwzorowaniu, przepisywanie, pisanie z pamięci, pisanie ze słuchu z komentowaniem, pisanie ze słuchu. Łączyć pisanie z odczytywaniem. Zastosować rozsypani wyrazowe, zdaniowe.

ROZWÓJ SPOŁECZNY, EMOCJONALNY

OBJAWY POMOC I WSPARCIE
Podatność na działania destrukcyjne
( bodźce działające z zewnątrz )		 Bardzo krótkie czasy pracy ( ok. 10 min )

Polityka żetonów

– skarbiec w klasie , każda rzecz ma wartość ( coś za coś )

- Lokomotywa – dla każdego dziecka wagonik, wkładamy pochwały, pod koniec tygodnia przeliczamy i nagroda / tyle na ile zasłużyłeś/
Treningi relaksacyjne
Aktywizacja przez motywację
Odwracanie uwagi
Pełnienie ról społecznych – dyżurny, asystent nauczyciela
Pozyskanie sympatii i zaufania dziecka
Nie poniżanie ich przy klasie . Przy złym zachowaniu rozmowa „ jeden na jeden”
Doprowadzenie do naprawienia krzywdy
Objawy nietolerancji przez rówieśników Ustawiczne integrowanie zespołu klasowego poprzez organizowanie warsztatów
Organizowanie zajęć grupowych – solidne przygotowanie zagadnień do realizacji przez ucznia niepełnosprawnego ? przemyślenie zagadnień, kart pomocy itp
Organizacja wycieczek, imprez okolicznościowych
Pedagogizacja rodziców – metoda warsztatową

CHARAKTERYSTYKA UCZNIA Z INTELIGENCJĄ NIŻSZĄ NIŻ PRZECIĘTNA

UCZEŃ O OBNIŻONYCH MOŻLIWOŚCIACH INTELEKTUALNYCH

UCZEŃ O NIŻSZYM NIŻ PRZECIĘTNY POZIOMIE SPRAWNOŚCI INTELKTUALNEJ

Wg. Brzezinskiej są to dzieci nieco wolniej, ale przede wszystkim inaczej rozwijające się.19

Problemy tych uczniów :

Zaburzenia w uczeniu się spowodowane jest nieprawidłowym funkcjonowaniem poznawczym i społecznym. Uczniów tych cechują: brak koncentracji uwagi ( wpływ na mowę i myślenie), trudności w utrzymaniu głównego toku myślenia, trudności w rozumieniu związków przyczynowo – skutkowych oraz trudności w dokonywaniu analizy, wyodrębnianiu cech istotnych, uogólnienia, abstrahowania i logicznego wnioskowania . Ich pamięć jest mechaniczna o niskiej jakości zapamiętywania. Często towarzyszy im zaburzona mowa a ich wypowiedzi są chaotyczne o nieprawidłowej strukturze gramatycznej i ubogim słownictwie. Ich uwaga jest chwiejna i niepodzielna.

J . Kostrzewski wyodrębnił 5 grup wymagających odmiennego oddziaływania korekcyjno-wychowawczego :

  1. Dzieci zaniedbane pedagogicznie

- brak stymulowania rozwoju w rodzinie i w szkole

- niewłaściwa postawa wobec zajęć szkolnych ( lenistwo, brak poczucia obowiazku, wagary itp.)

  1. Dzieci z deficytami parcjalnymi

-zaburzenia funkcjonowania ośrodkowych części analizatorów : wzrokowego, słuchowego, kinestetyczno-ruchowego

( dzieci potrafia na ogół poprawnie myślec, logicznie rozumować, wyciągać wnioski i uogólniać)

  1. Dzieci o powolnym przebiegu procesów intelektualnych, orientacyjno-poznawczych i wykonawczych

( charakteryzuje je wolniejsze spostrzeganie, zapamiętywanie, porównywanie, klasyfikowanie, tworzenie pojęć – dzieci wolniej uczące się )

  1. Dzieci upośledzone umysłowo

  2. Dzieci , których ogólny poziom funkcjonowania intelektualnego i społecznego jest niższy od przeciętnej

- trudności w rozumowaniu i logicznym myśleniu

- ubóstwo słownika,

- wadliwa struktura gramatyczna zdań

- nieumiejętność kojarzenia określonych dźwięków z symbolami graficznymi

- opóźniony poziom rozwoju motorycznego

- niedojrzałość sfery emocjonalno-motywacyjnej.

Kryterium podziału dzieci z inteligencją niższą niż przeciętna wg. H. Spionek 20:

H. Spionek wyróżniła cztery podgrupy dzieci

DOSTOSOWANIE WARUNKÓW KSZTAŁCENIA, METOD I FORM PRACY, ŚRODKÓW DYDAKTYCZNYCH

JĘZYK POLSKI

OBJAWY ZABURZEŃ FUNKCJI SŁUCHOWO-JĘZYKOWYCH FORMY, METODY, SPOSOBY DOSTOSOWANIA WYMAGAŃ EDYKACYJNYCH
Trudności w opanowaniu techniki czytania tj.: głoskowanie, sylabizowanie, przekręcanie wyrazów, domyślanie się, wolne lub nierówne tempo, pauzy, nie zwracanie uwagi na interpunkcję Nie wymagać , by uczeń czytał głośno przy klasie nowy tekst, wskazywać wybrane fragmenty dłuższych tekstów do opracowania w domu i na nich sprawdzać technikę czytania, łączenie tekstu z ilustracją , filmem dla lepszego zrozumienia; Czytanie lektur szkolnych lub innych opracowań rozłożyć w czasie, pozwalać na korzystanie z książek „mówionych”. Raczej nie angażować do konkursów czytania.
Niepełne rozumienie treści tekstów i poleceń – uboższe słownictwo Dawać więcej czasu na czytanie tekstów, poleceń instrukcji, szczególnie podczas samodzielnej pracy lub sprawdzianów, w miarę potrzeby pomagać w odczytaniu. Uwzględnić trudności w rozumieniu treści, szczególnie podczas samodzielnej pracy z tekstem, dawać więcej czasu, instruować lub zalecać przeczytanie tekstu wcześniej w domu.
Trudności w pisaniu, szczególnie ze słuchu, liczne błędy np.: mylenie z-s, d-t, k-g Jeśli to możliwe – sprawdziany i kartkówki przygotowywać w formie testów. Nie obniżać oceny za błędy dyslektyczne, oceniać poprawność zapisu pod względem ortograficznym tylko w zakresie utrwalonych ortografów.

Błędy w zapisywaniu zmiękczeń, głosek i-j

Błędy w zapisywaniu głosek nosowych ą-om,
ę-em

Opuszczanie, dodawanie, przestawianie, podwajanie liter i sylab
Błędy gramatyczne w wypowiedziach ustnych i pisemnych Uwzględnić wysiłek włożony w przygotowanie się. Brać pod uwagę, czy odpowiedź jest na temat. Nie zadawać podczas odpowiedzi ustnej pytań problemowych, przekrojowych. Pytania powinny być krótkie, zdania proste, odnoszące się do treści podstawowych. Niekiedy trzeba pomóc uczniowi stawiając pytania pomocnicze.
Trudności w formułowaniu wypowiedzi pisemnych na określony temat Wypracować schematy wypowiedzi pisemnych i nauczyć ucznia korzystania z nich. Rozwijać słownictwo, zastosować bank wyrazów, wyrażeń i zwrotów , które uczeń powinien wykorzystać w pracy pisemnej. Pomagać w doborze argumentów, jak również odpowiednich wyrażeń i zwrotów. W przypadku trudności w redagowaniu wypowiedzi pisemnych uczyć tworzenia schematów pracy, planowania kompozycji wypowiedzi ( wstęp, rozwiniecie, zakończenie). Nie obniżać ocen za błędy typu dyslektycznego i graficzne w wypracowaniach. Nauczyć ucznia zastępowania trudnych wyrazów innymi , które potrafi poprawnie zapisać pod względem ortograficznym ( podczas pisania wypracowania). Podać uczniom jasne kryteria oceny prac pisemnych ( wiedza, dobór argumentów, logika wywodu, treść, styl, kompozycja itd.)
Trudności w uczeniu się ze słuchu na lekcji, korzystaniu z wykładów, zapamiętywaniu rozumieniu poleceń złożonych, instrukcji Wprowadzenie dodatkowych środków dydaktycznych : ilustracji, schematów, mapa myśli, film , połączenie słowa z obrazem. Zadawać pytania proste, zamknięte.
OBJAWY ZABURZEŃ FUNKCJI WZROKOWO-PRZESTRZENNYCH, INTEGRACJI PERCEPCYJNO-MOTORYCZNEJ I LATERALIZACJI FORMY, METODY, SPOSOBY DOSTOSOWANIA WYMAGAŃ EDYKACYJNYCH

Trudności w zapamiętywaniu liter alfabetu, mylenie liter podobnych kształtem l-t-ł

Mylenie liter zbliżonych kształtem lecz inaczej ułożonych w przestrzeni b-d-g-p, w-m

 Dać uczniowi czas na przygotowanie się do pisania dyktanda poprzez podawanie mu trudniejszych wyrazów, a nawet wybranych zdań, które występują w dyktandzie; można też dawać teksty z likami lub pisanie z pamięci
Opuszczanie drobnych elementów graficznych liter Dyktanda sprawdzające można organizować indywidualnie
Błędy w przepisywaniu i pisaniu z pamięci Kontrolować przebieg pracy ucznia, w młodszych klasach zastosować alfabet ruchomy do tworzenia zdań, dokonywać dokładnej analizy budowy wyrazów przed zapisaniem. Wdrażać do samokontroli. Częściej sprawdzać zeszyty szkolne ucznia, ustalić sposoby poprawy błędów, czuwać nad wnikliwą ich poprawą, oceniać poprawność i sposób wykonania prac
Nieprawidłowe trzymanie przyborów do pisania Przy nadmiernej męczliwości dzielić przepisywany tekst na mniejsze części. Częściej robić przerwy na ćwiczenie mięśni dłoni i palców.
Wolne tempo pisania, męczliwość ręki
Niekształtne litery, nieprawidłowe łączenia – obniżona czytelność pisma

Oceniać poprawność pisowni pod względem ortograficznym tylko w zakresie utrwalonych ortogramów ( w wypracowaniach). Nie obniżać oceny za niekształtne pismo. Przy dużej nieczytelności pisma zachęcić ucznia do pisania pismem drukowanym, a jeśli to nie pomoże pozwolić pisać na komputerze bez edytora tekstu. Dawać więcej czasu na prace pisemne , sprawdzać, czy uczeń skończył notatkę z lekcji, a razie potrzeby skracać wielkość notatek lub zastosować rozsypankę zdaniową lub wyrazową.

W przypadku trudności z odczytaniem pracy odpytać ucznia ustnie.
Nieumiejętność zagospodarowania przestrzeni kartki Zastosować zeszyt wspierający, w którym uczeń będzie miał graficzną „wersję” form wypowiedzi, pozwolić aby mógł z niej korzystać. Narysować grubą , czerwoną linię wzdłuż brzegu kartki, aby starał się zapisywać każdą linijkę tekstu od tej linii.
Mylenie przy czytaniu i pisaniu liter i wyrazów graficznie podobnych, przestawianie liter, opuszczanie całego wiersza linijki tekstu, zgadywanie wyrazów dłuższych, rozpoznawanie ich po cechach przypadkowych, bardzo wolne tempo czytania, utrudnienie rozumienia treści czytanych , uboższe słownictwo, niechęć do czytania

Usprawniać zaburzone funkcje ( zajęcia korekcyjno-kompensacyjne)

Odpytywać ucznia z wyznaczonych , małych fragmentów tekstu, po wcześniejszym wyćwiczeniu, jeżeli uczeń odmawia czytania na forum , nie zmuszać, odpytać indywidualnie, dawać więcej czasu na czytanie. Zastosować metodę czytania z wyprzedzeniem – uczeń czyta tekst w domu, a na lekcji po raz kolejny z nim pracuje przy wsparciu nauczyciela – np. pytania pomocnicze, wyjaśnienie znaczenia trudnych wyrazów.
JĘZYKI OBCE
OBJAWY ZABURZEŃ FUNKCJI SŁUCHOWO-JĘZYKOWYCH FORMY, METODY, SPOSOBY DOSTOSOWANIA WYMAGAŃ EDYKACYJNYCH

TRUDNOŚCI :

Z zapamiętaniem słówek, struktur gramatycznych

Dawać łatwiejsze zadania

Nie wyrywać do natychmiastowej odpowiedzi, dawać więcej czasu na zastanowienie i przypomnienie słówek, zwrotów

Dawać więcej czasu na opanowanie określonego zestawu słówek, zmniejszenie ilości słówek do zapamiętania jednorazowego.

Bazować na pamięci świeżej, często powtarzać słówka.

Do pamięciowego nauczenia wskazywać podstawowe słówka, wyrażenia i zwrotu
( zaznaczać to co ma się nauczyć)
Z budowaniem wypowiedzi ustnych

Wymagania odnośnie wypowiadania się ograniczyć do kilku prostych zdań

Odwołanie się do bezpośredniego doświadczenia ucznia

Planowanie odpowiedzi ustnej ucznia, poprzez wcześniejsze podanie kiedy, z czego będzie pytany.
Z rozumieniem i zapamiętaniem tekstu mówionego lub nagranego na taśmę

Uczeń z głęboką dysleksją może zostać zwolniony z realizacji wymagań programowych dotyczących słuchania i rozumienia tekstu.

Można pozwolić na korzystanie z dyktafonu podczas lekcji
Z odróżnianiem słów podobnie brzmiących

Łączyć wymowę z desygnatem – wyrazem napisanym na tablicy, kartce w odniesieniu do realnej rzeczywistości ( rysunek ).

W fazie prezentacji leksyki zwolnić tempo wypowiadanych słów i zwrotów, a nawet wypowiadać je przesadnie poprawnie – hiperpoprawnie.
Błędy w pisaniu Zanim uczeń będzie pisał ze słuchu, najpierw musi nauczyć się poprawnie przepisywać wyrazy i zdania, a potem pisać z pamięci.
OBJAWY ZABURZEŃ FUNKCJI WZROKOWO-PRZESTRZENNYCH, INTEGRACJI PERCEPCYJNO-MOTORYCZNEJ I LATERALIZACJI

TRUDNOŚCI :

W odróżnianiu wyrazów podobnych

 Nowe wyrazy objaśniać za pomocą polskiego odpowiednika, kontekstu w formie opisowej, podania synonimu, antonimu, obrazka, tworzenia związku z nowym wyrazem
Gubienie drobnych elementów graficznych, opuszczanie i przestawianie liter W zapamiętaniu pisowni stosować wyobrażenie wyrazu, literowanie, pisanie palcem na ławce, pisanie ze zróżnicowaniem kolorystycznym liter
Trudności z poprawnym pisaniem, pomimo dobrych wypowiedzi ustnych Przy odczytywaniu tekstu przez nauczyciela pozwalać na korzystanie z podręcznika
Kłopoty z zapisaniem wyrazów w poprawnej formie gramatycznej W nauczaniu gramatyki można stosować algorytmy w postaci graficznej (wykresów, tabeli, rysunków)
Podczas prezentacji materiału zestawiać zjawiska gramatyczne języka polskiego ze zjawiskami gramatycznymi charakterystycznymi dla języka obcego
Prowadzić rozmówki na tematy dotyczące uczniów
Dawać więcej czasu na wypowiedzi ustne i prace pisemne
Liberalnie oceniać poprawność ortograficzną i graficzną stronę pisma ( umożliwić pisanie z pamięci)
Oceniać za wiedzę i wysiłek włożony w opanowanie języka, kłaść większy nacisk na wypowiedzi ustne
MATEMATYKA FIZYKA CHEMIA
OBJAWY ZABURZEŃ FUNKCJI SŁUCHOWO-JĘZYKOWYCH FORMY, METODY, SPOSOBY DOSTOSOWANIA WYMAGAŃ EDYKACYJNYCH
Nieprawidłowe odczytywanie treści zadań tekstowych W trakcie rozwiązywania zadań tekstowych sprawdzać, czy uczeń przeczytał treść zadania i czy prawidłowo ją zrozumiał, w razie potrzeby udzielać dodatkowych wskazówek
Niepełne rozumienie treści zadań, poleceń Nie wyrywać do natychmiastowej odpowiedzi, przygotować wcześniejszą zapowiedzią, ze uczeń będzie pytany. Można też dać uczniowi do rozwiązania podobne zadanie w domu celem utrwalenia. W czasie sprawdzianów zwiększyć ilość czasu na rozwiązanie zadań. Oczytać uczniowi treść zadania. Zadać pytania pomocnicze, które naprowadzą ucznia na prawidłowy tok rozumowania.
Trudności z wykonywaniem działań w pamięci, bez pomocy kartki Zezwolić na stosowanie algorytmów działań pisemnych.
Problemy w opanowaniu terminologii ( np. nazwy, symbole pierwiastków i związków chemicznych), z pamięciowym przyswojeniem i odtworzeniem wyuczonych treści ( wzory, układy równań ) Stosować metody mnemotechniczne ułatwiające zapamiętywanie np. mapa myśli, haki pamięciowe. Omawianie niewielkich partii materiału, bazowanie na pamięci świeżej, częste powtórzenia. Polecenia proste , jednozadaniowe.
Problemy z zapamiętaniem reguł, definicji, tabliczki mnożenia Naukę tabliczki mnożenia , definicji, reguł , wzorów, symboli chemicznych rozłożyć w czasie, często przypominać i utrwalać .
OBJAWY ZABURZEŃ FUNKCJI WZROKOWO-PRZESTRZENNYCH, INTEGRACJI PERCEPCYJNO-MOTORYCZNEJ I LATERALIZACJI
Błędne zapisywanie i odczytywanie liczb wielocyfrowych ( z wieloma zerami i miejscami po przecinku), wzorów chemicznych. Przestawianie cyfr , znaków w reakcjach chemicznych. Uwzględniać trudności związane z myleniem znaków działań, przestawianiem cyfr, zapisywaniem reakcji chemicznych – większa kontrola zapisu , zwracanie uwagi na błędy, korzystanie z wielokolorowego zapisu na tablicy
Nieprawidłowe rozumienie czytanych treści, zadań tekstowych, poleceń. Oceniać tok rozumowania, nawet gdyby ostateczny wynik zadania był błędny ( co wynikać może z pomyłek rachunkowych). Zadawanie do domu takich zadań , które uczeń będzie w stanie sam wykonać.
Materiał sprawiający trudności dłużej utrwalać, dzielić na mniejsze porcje.
Nieprawidłowa organizacja przestrzenna zapisu działań matematycznych, przekształcania wzorów Oceniać dobrze , jeśli wynik zadania jest prawidłowy, choćby strategia dojścia do niego była niezbyt jasna, gdyż uczniowie dyslektyczni często prezentują styl dochodzenia do rozwiązania niedostępny innym osobom, będący na wyższym poziomie kompetencji
Mylenie znaków działań , odwrotne zapisywanie znaków nierówności
Trudności z zadaniami angażującymi wyobraźnię przestrzenną w geometrii, Stosowanie modelów podczas nauczania treści geometrycznych
Niski poziom graficzny wykresów i rysunków, nieprawidłowe zapisywanie łańcuchów reakcji chemicznych. Nieprawidłowe wykonywanie wykresów funkcji. Stosowanie wielokolorowego zapisu na tablicy, kontrola prawidłowości odwzorowania.
GEOGRAFIA HISTORIA BIOLOGIA
OBJAWY ZABURZEŃ FUNKCJI SŁUCHOWO-JĘZYKOWYCH FORMY, METODY, SPOSOBY DOSTOSOWANIA WYMAGAŃ EDYKACYJNYCH
Trudności z zapamiętaniem nazw geograficznych, terminologii z biologii, chemii
( dłuższe nazwy, nazwy łacińskie), nazwisk z historii		 Uwzględniać trudności z zapamiętywaniem nazw, nazwisk, dat; zakładać zaszyty tematyczne, bank nazw itp. Podczas uczenia stosować techniki skojarzeniowe ułatwiające zapamiętywanie
Trudności z opanowaniem systematyki
( hierarchiczny układ informacji)		 W czasie odpowiedzi ustnych dyskretnie wspomagać, dawać więcej czasu na przypomnienie, wydobycie nazw z pamięci, terminów, dyskretnie naprowadzać;
Zła orientacja w czasie ( chronologia, daty ) Wprowadzić wizualizację, rysowanie, naklejanie kartek.
Trudność w selekcjonowaniu wiadomości Częściej powtarzać i utrwalać materiał. Podczas odpowiedzi ustnych i na sprawdzianach pisemnych stosować pytania zamknięte. Zastosować testy wyboru.
OBJAWY ZABURZEŃ FUNKCJI WZROKOWO-PRZESTRZENNYCH, INTEGRACJI PERCEPCYJNO-MOTORYCZNEJ I LATERALIZACJI
Trudności z orientacją w czasie i w przestrzeni ( wskazywanie kierunków na mapie i przestrzeni, obliczanie stref czasowych, położenia geograficznego, kąta padania słońca itp.) Wprowadzać metody aktywne, angażujące jak najwięcej zmysłów ( ruch, dotyk, słuch), używać wielu pomocy dydaktycznych, urozmaicać proces nauczania
Problemy z organizacją przestrzenną schematów i rysunków Przeprowadzać sprawdziany ustne z ławki, niekiedy pytać indywidualnie
Trudności z zapisaniem i zapamiętaniem łańcuchów w reakcjach biochemicznych Często oceniać prace domowe
Podczas pracy z mapą wykorzystywać „ Różę wiatrów” z zaznaczonym jednym lub dwoma kierunkami podstawowymi, pozostałe uczeń może uzupełnić ( doprowadzić do schematyzmu w działaniu)
MUZYKA PLASTYKA WYCHOWANIE FIZYCZNE
OBJAWY ZABURZEŃ FUNKCJI SŁUCHOWO-JĘZYKOWYCH ORAZ WZROKOWO-PRZESTRZENNYCH, INTEGRACJI PERCEPCYJNO-MOTORYCZNEJ I LATERALIZACJI FORMY, METODY, SPOSOBY DOSTOSOWANIA WYMAGAŃ EDYKACYJNYCH
Trudności z czytaniem nut, odtwarzaniem rytmu, śpiewaniem, tańczeniem Oceniać wkład i wysiłek a nie efekty
Trudności z rysowaniem ( rysunek schematyczny, uproszczony) i organizacją przestrzenną prac plastycznych W miarę możliwości pomagać, wspierać, dodatkowo instruować, naprowadzać, pokazywać na przykładzie
Mylenie prawej i lewej strony Dzielić dane zadanie na etapy i zachęcać do wykonywanie „ małymi kroczkami”
Trudności z opanowaniem układów gimnastycznych ( sekwencje ruchowe, zorganizowanie w czasie i przestrzeni) Nie zmuszać na siłę do śpiewania, czy wykonywania ćwiczeń sprawiających uczniowi trudność; nie wymagać perfekcji
Trudności w bieganiu, ćwiczeniach równoważnych Dawać więcej czasu na opanowanie danej umiejętności; cierpliwie udzielać instruktażu
Trudności w opanowaniu gier wymagających użycia piłki ( tenis ziemny i stołowy, siatkówka, koszykówka) Nie krytykować, nie oceniać negatywnie wobec klasy
Niechęć do uprawiania sportów wymagających dobrego poczucia równowagi ( deskorolka, narty, snowboard) Włączać do rywalizacji tylko tam, gdzie uczeń ma szanse

DOSTOSOWANIE SPOSOBÓW SPRAWDZANIA I OCENIANIA UCZNIA

W klasie integracyjnej obaj nauczyciele są odpowiedzialni za ocenianie ucznia niepełnosprawnego. Zgodnie z rozporządzeniem MEN odpowiedzialnym za ocenianie jest nauczyciel przedmiotu po zasięgnięciu opinii nauczyciela pedagoga specjalnego. Atmosfera panująca w klasie powinna sprzyjać uczeniu się bez rywalizacji.

Świadome planowanie celów – cele lekcji są ważne zarówno dla nauczyciela jak i dla ucznia.

Przystępując do planowania lekcji, zadaj sobie w myślach pytanie: PO CO JA TEGO UCZĘ MOICH UCZNIÓW?

Następnie odpowiedz sobie na pytania:

Ustalenie wymagań edukacyjnych

Nauczyciel powinien zaplanować takie czynności ucznia podczas zajęć ( cele operacyjne), które pomogą osiągnąć ustalony cel lekcji. Określenie tych kryteriów i poinformowanie o nich uczniów jest korzystne zarówno dla nauczyciela jak i ucznia.

- zawieramy z uczniem, ale też i ze sobą umowę dotyczącą tego, co podlega ocenie. Dla nauczyciela to wyzwanie, ale też ogromne ułatwienie pracy. Nie rozdrabnia się na rzeczy zbędne i drugorzędne. Stawia jasny i zrozumiały cel lekcji i dodaje do tego do tego proste i precyzyjne kryteria.

( Wymagania edukacyjne dotyczące wszelkich osiągnięć w uczeniu się powinny być dla uczniów przejrzyste, aby mogli oni z czasem wyrobić sobie jasne pojęcie o celach swojej pracy oraz o tym , co oznacza jej pełne i poprawne wykonanie. Kryteria te mogą być dla uczniów zbyt abstrakcyjne, więc aby umożliwić ich zrozumienie, należy sięgnąć po przykłady praktyczne.„Jak oceniać, aby uczyć” – P.Black i in.)

Reforma programowa za jeden z fundamentów pracy szkoły uznała zmianę sposobu oceniania. Za najważniejsze aspekty tej zmiany uważam doskonalenie formy oceny tak, aby: mogła ona pełnić funkcje:

Ocenianie wspierające rozwój uczniów :

Funkcja motywacyjna oceny :

Co jest przedmiotem oceny ?

- wiadomości i umiejętności opanowane przez ucznia ( ale nie musi się to wiązać z tradycyjnym odpytywaniem )

- sprawdzianów, odpowiedzi, czy prac domowych ,

- dodatkowo praca w grupach, aktywność na lekcji,

- przygotowanie się do nowej lekcji, umiejętność podsumowania lekcji i wyciągnięcia wniosków, łączenie nowej wiedzy z już posiadaną.

- rozumowanie podczas lekcji .

Bardzo dobrą praktyką jest umożliwienie uczniom zdobywania punktów dodatkowych za ustalone przez nauczyciela działania. Zdobycie określonej ilości punktów oznacza ocenę bardzo dobrą, co umożliwia realizację zasady małych kroków tak bardzo pomocną przy kształceniu ucznia ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi. System punktowy pozwala na zdobywanie przez uczniów wiedzy i umiejętności w bardziej dostosowanym do ich możliwości tempie, wpływa też pozytywnie na motywację uczniów, daje szansę na stałe poprawianie swoich ocen. Także dawanie dzieciom możliwości wyboru sprzyja zwiększaniu motywacji i braniu przez uczniów odpowiedzialności za własne oceny. Wybór pomiędzy łatwiejszym i trudniejszym zadaniem na lekcji, w czasie sprawdzianu, czy pracy domowej wiążący się z możliwością uzyskania lepszej lub gorszej oceny sytuuje ucznia w roli aktywnego podmiotu nauczania i oceniania, dając mu możliwość projektowania własnych ocen. Możliwość dokonywania samooceny i oceny przez rówieśników poprzez wzajemne sprawdzanie i poprawianie swoich prac dodatkowo wzmacnia w dziecku poczucie odpowiedzialności za oceny.

Informacyjna funkcja oceny

- Informacja o osiągnięciach powinna uwzględniać te wszystkie aspekty, a więc koncentrować się na możliwościach, mocnych stronach i przyroście kompetencji zawsze jednak w indywidualnym wymiarze.

- uczeń i jego rodzic uzyskują wiedzę na temat tego jak w sposób kompleksowy nauczyciel ocenia poziom jego wiedzy i umiejętności, a także jakie są dalsze kierunki pracy nad tymi aspektami, które wymagają poprawy.

- jest informacją zwrotną dla nauczyciela o tym jak skutecznie udało mu się pomóc uczniowi w nauce, czy wykorzystywane przez niego formy przekazu były dla konkretnego ucznia efektywne , zachęca do refleksji nad własną pracą.

Jeżeli nauczyciel będzie skoncentrowany tylko na tej funkcji oceny szkolnej, wówczas w przypadku uczniów ze specjalnymi potrzebami, niejednokrotnie oznacza to zamknięcie dla nich możliwości uzyskiwania lepszych ocen i pomija fakt starań, wysiłków i postępów jakie czynią ci uczniowie w stosunku do samych siebie.

Ocenianie włączające to taki sposób oceniania w ogólnodostępnych placówkach oświatowych, który oparte jest na polityce i praktyce ukierunkowanej na możliwie najlepsze wspomaganie procesu uczenia się wszystkich uczniów. Nadrzędnym celem oceniania włączającego jest to, by cała polityka oceniania i wszystkie stosowane procedury, wspierały i wzmacniały skuteczny proces włączania, przyczyniając się do uczestnictwa w edukacji ogólnodostępnej wszystkich dzieci zagrożonych wykluczeniem, w tym dzieci z SPE. 22 Uczniowie z SPE mają prawo do programu nauczania dostosowanego do własnych potrzeb, a obowiązkiem systemu edukacji jest program taki im stworzyć. Program nauczania nie jest niezmienny; należy go dostosować tak, aby odpowiadał potrzebom wszystkich uczniów.

Ocenianie włączające :

Ocenianie służące określeniu specjalnych potrzeb edukacyjnych – cele :

Najważniejsze warunki, jakie muszą zostać spełnione, aby można było wprowadzić ocenianie kształtujące to:

1. Nauczyciel formułuje wymagania w języku zrozumiałym dla ucznia, ustala wraz z uczniami kryteria oceniania – uczeń musi dokładnie wiedzieć, co będzie brane pod uwagę przy ocenie efektów jego pracy.

2. Uczeń otrzymuje informację zwrotną. Konieczne jest systematyczne śledzenie postępów ucznia. Informacja zwrotna musi być ściśle związana z kryteriami oceniania określonymi przed wykonaniem zadania.

3. Nauczyciel odróżnia funkcje oceny sumującej i kształtującej.

4. Ocenianie kształtujące powinno rozwijać uczniowską zdolność do samooceny tak, by służyło refleksji i samodzielnemu decydowaniu o własnej nauce.

5. Ocenianie kształtujące powinno mieć na celu umożliwienie każdemu uczniowi osiągnięć na najwyższym dostępnym dla niego poziomie. Nauczyciel zauważa i docenia osiągnięcia uczniów.

6. Konieczne jest korygowanie celów.

OCENIANIE SUMUJĄCE / KOŃCOWE wiąże się z:

W praktyce uczeń otrzymuje wyższą ocenę bieżącą, natomiast ze sprawdzianów taką, jaka wynika z punktacji z zachowaniem wszystkich warunków dostosowania tegoż sprawdzianu. Przy ustaleniu oceny końcowej należy wziąć pod uwagę poziom wiadomości i umiejętności jaki reprezentuje uczeń na koniec półrocza , czy roku szkolnego. Uwzględnimy wówczas fakt, że uczeń ze specjalnymi potrzebami uczy się wolniej i wymaga wielu powtórzeń, utrwaleń , aby opanować przewidziane w IPET treści kształcenia . Pamiętajmy również o tym, że każdy uczeń ma zawsze prawo poprawić ocenę, która go nie satysfakcjonuje. Należy wspólnie z uczniami ustalić, tryb i sposób poprawy. O powyższych zasadach należy poinformować rodziców / prawnych opiekunów.

OCENA JAKO INFORMACJA ZWROTNA

Informacja zwrotna jest dialogiem nauczyciela z uczniem mającym pomóc uczniowi w uczeniu się. Występuje w formie oceny sumującej ( cyfrowej) lub opisowej. Najczęściej przyjmuje ona formę komentarza pisemnego lub ustnego do pracy ucznia.

W przypadku ucznia niepełnosprawnego należy w klasach IV-VI i gimnazjum uzupełniać ocenę cyfrową oceną opisową. Informacja zwrotna nie jest oceną ucznia, tylko oceną kolejnych efektów jego pracy. Podlegają ocenie zaplanowane , ustalone , przećwiczone i wyuczone czynności ucznia obejmujące zarówno zaplanowane wiadomości jak i umiejętności.

Powinniśmy pamiętać o niezbędnych czterech elementach informacji zwrotnej :

W stosunku do ucznia z upośledzeniem umysłowym w stopniu umiarkowanym stosujemy na każdym etapie edukacji ocenę opisową, odnosimy się do zaplanowanych w IPET i realizowanych w toku nauczania i wychowania celów. Ocenianie ucznia z upośledzeniem umysłowym w stopniu lekkim również odnosi się do IPET . Chociaż uczeń realizuje tę samą co pełnosprawni rówieśnicy podstawę programową kształcenia ogólnego , oceniamy go zgodnie z wymaganiami edukacyjnymi na poszczególne stopnie ocen odnoszącymi się do jego indywidualnych możliwości i potrzeb. Pamiętamy równocześnie , że w szkole podstawowej i gimnazjum obowiązuje nas wpis na świadectwie, nad wynikami klasyfikacji końcowo rocznej o realizacji programu nauczania dostosowanego do indywidualnych możliwości i potrzeb. W szkołach ponadgimnazjalnych ten zapis nie funkcjonuje.

SAMOOCENA I OCENA KOLEŻENSKA

Jakie korzyści możemy mieć ze stosowania oceny koleżeńskiej i samooceny przez naszych uczniów?

Techniki samooceny

Sygnalizacja świetlna

Uczniowie po wykonaniu zadania są proszeni o oznaczenie pracy kolorem zielonym, żółtym lub czerwonym w zależności od tego, jak oceniają wykonanie przez siebie zadania (dobre, częściowe, słabe). Takie działanie zmusza uczniów do oceny swojej pracy i refleksji nad nią. Oznaczenia te służą uczniom jako nieskomplikowany sposób komunikowania samooceny. Potem można prosić uczniów, aby w grupach każdy indywidualnie uzasadnił dlaczego posłużył się właśnie tym kolorem, który wybrał. Wtedy samoocena będzie połączona również z oceną koleżeńską. Połączenie takie pomoże rozwinąć stopniowo potrzebne umiejętności i nawyk obiektywizmu niezbędny dla samooceny.

W innej wersji „sygnalizacji świetlnej” można poprosić uczniów, by podnieśli kolorowe kartki z oceną, tak, aby nauczyciel mógł je zobaczyć. Następnym poleceniem może być dobranie się par: “zielony” z “żółtym” i poproszenie „zielonego” o udzielenie pomocy i wskazówek „żółtemu” (dzięki temu uczniowie uczą się od siebie nawzajem). Wszystkich “czerwonych” nauczyciel może zebrać razem i wytłumaczyć im zagadnienie drugi raz. Taki podział ról jest bardzo korzystny, każdy „żółty” ma swojego nauczyciela, sam nauczyciel ma tylko kilku („czerwonych”) uczniów, którzy mają poważniejsze problemy.

Metoda „świateł” może być szczególnie pomocna przy powtórzeniu lub przygotowaniu do sprawdzianu. Pierwszym etapem przygotowania do sprawdzianu powinno być szczegółowe określenie „nacobezu”. Można je ująć w formie haseł i wypisać na tablicy. Wtedy uczniowie zaznaczają przy każdym haśle światło drogowe: zielone – wszystko jasne, żółte – mam wątpliwości i czerwone – nie jestem przygotowna/y. Chodzi o to, aby uczniowie zastanowili się w jakim stopniu są przygotowani do klasówki. Kolory świateł całej klasy dają nauczycielowi wskazówkę, co należy jeszcze przed sprawdzianem powtórzyć i ile czasu na powtórzenie poświęcić.

Technika zdań podsumowujących:

Nauczyciel prosi uczniów o dokończenie jednego ze zdań zdania:

Dziś na lekcji dowiedziałem się, że....

Chciałbym zapamiętać.....

Trudne było....

itp.

Można prosić uczniów o zapisanie tych zadań w zeszycie lub na kartkach albo o wypowiedzenie ich głośno w klasie.

Jeśli nauczyciel pracuje metodą portfolio, to może w teczce uczniów zamieszczać po każdej lekcji zdania podsumowujące.

Technika : TAK –NIE

Po zapoznaniu się uczniów z tematem lekcji i materiałem dotyczącym danego tematu, nauczyciel prosi o podniesienie rąk przez osoby, które nie mają żadnych wątpliwości związanych z danym tematem. Technika ta pozwala nauczycielowi na bardzo szybką diagnozę na temat tego, czy powinien jeszcze zatrzymać się na temacie, czy może już przejść do następnego.

Technika WCN:

Przed przystąpieniem do nowego tematu uczniowie odpowiadają na dwa pytania:

  1. Co już na dany temat wiem?

  2. Czego chciałabym/bym się wiedzieć?

Pod koniec lekcji odpowiadają na pytanie:

Czego się nauczyłam/em?

Technika oceniania trudności:

Po lekcji uczniowie odpowiadają na pytania:

  1. Czego się dziś nauczyłam/em?

  2. Co było dla mnie łatwe?

  3. Co było dla mnie trudne?

  4. Czego bym się chciał/a jeszcze nauczyć?

Technika małych kroków:

Nauczyciel rozpisuje cel lekcji na mniejsze cele pośrednie. Przy zapoznawaniu uczniów z tematem wskazuje stopniowo miejsca, które uczniowie już osiągnęli i sprawdza (przez podniesienie ręki przez uczniów), czy wszyscy zgadzają się, że cel pośredni został już osiągnięty. Jeśli uczniowie uważają, że cel nie został osiągnięty, można polecić wyjaśnienie wątpliwości w grupach.

Kosz i walizka

Nauczyciel rysuje na tablicy: kosz i walizkę. Uczniowie otrzymują karteczki, na jednej wpisują to, co chcieliby z lekcji zapamiętać, a na drugiej to, co wydaje się im zbędne. Wychodząc z klasy przylepiają karteczki w walizce i koszu. Dzięki tej technice nauczyciel może dowiedzieć się, co uczniowie wynieśli z lekcji i czy sposób przedstawienia tematu był korzystny dla uczniów.

Ocena atmosfery sprzyjającej uczeniu się podczas lekcji:

Po każdej lekcji uczniowie wypełniają ankietę i oddają ją nauczycielowi. Ankieta może być np. taka:

Lekcja :

Data:

Imię i nazwisko:

1. Jak oceniasz swoje zachowanie podczas dzisiejszej lekcji? W jakim stopniu sprzyjało ono Twojemu uczeniu się.

1 2 3 4 5

(zakreśl odpowiednią ocenę)

2. Co można by było zmienić w lekcji, abyś lepiej z niej skorzystał/a

3. Co podobało Ci się w dzisiejszej lekcji? Co sprzyjało atmosferze nauki podczas lekcji?

Wyniki takiej ankiety mogą posłużyć nauczycielowi zarówno do lepszej organizacji lekcji, jak też do indywidualnego podejścia do ucznia. Ucznia zaś pobudzają do refleksji na temat własnego uczenia się.

Test samokontroli

Przed testem, czy sprawdzianem nauczyciel przygotowuje karteczki z pytaniami i kilkoma możliwymi odpowiedziami na te pytanie. Część odpowiedzi może być błędna, a część prawidłowa, ale niepełna i jedna całkowicie prawidłowa. Po drugiej stronie kartki nauczyciel zaznacza tę odpowiedź, która jest najlepsza.

Uczniowie po otrzymaniu kartek, odpowiadają na pytania (samodzielnie lub w parach), a następnie sprawdzają poprawność wyboru odpowiedzi po drugiej stronie karki.

Zachęcanie uczniów do sprawdzenia swoich postępów od czasu do czasu – powiedzmy po skończeniu każdego działu – nie tylko wzmacnia w nich przekonanie, że się poprawili, ale także wyostrza umiejętność samokontroli, która jest niezbędna, gdy trzeba zdecydować, jak najlepiej się uczyć i co jeszcze skorygować.

Dowód na to, że się uczę

Nauczyciel zadaje uczniom na początku lekcji pytanie lub zadanie do rozwiązania. Uczniowie próbują je rozwiązać, ale nie mają jeszcze odpowiednich wiadomości i umiejętności do rozwiązania problemu. Nauczyciel ogłasza, że po lekcji rozwiązanie tego problemu będzie dla uczniów całkiem jasne. Pod koniec lekcji nauczyciel wraca do problemu i wszyscy uczniowie odpowiadają na zadane na początku lekcji pytanie. Doświadczenie to pokazuje uczniom, że osiągnęli zakładany cel i poszerzyli swoją wiedzę.

Innym wariantem tej techniki może być zadanie uczniom zadania domowego na początku lekcji i zapowiedź, że po zakończeniu lekcji każdy z uczniów będzie umiał samodzielnie odrobić pracę domową. Ważne jest, aby uczeń sam ocenił, że się czegoś nauczył i że jest teraz gotów do rozwiązania problemu. Dobrze jest, gdy problem początkowy jest tak sformułowany, że uczniowie są zainteresowani jego rozwiązaniem.23

DOSTOSOWANIE SPOSOBÓW SPRAWDZANIA

  1. Nauczyciel jest zobowiązany realizować zalecenia poradni psychologiczno-pedagogicznej, dlatego :

    1. jeżeli jest adnotacja o wolnym tempie pracy nauczyciel powinien :

- wydłużyć czas odpowiedzi ustnej lub pisemnej,

- wydłużyć czas trwania sprawdzianu, kartkówki, podobnie jak na egzaminie zewnętrznym

( uczeń z upośledzeniem umysłowym w stopniu na każdym etapie edukacji lekkim pisze modyfikowany sprawdzian , nauczyciel wspierający konstruuje test sprawdzając takie same wiadomości i umiejętności co uczniów zdrowych jednakże na dużo łatwiejszych przykładach, stosując polecenia w formie prostych zdań, modyfikacja następuje po otrzymaniu od nauczyciela przedmiotu wzoru testu sprawdzającego wraz z kartoteką testu, zawsze modyfikowany test powinien być powtórnie skonsultowany z nauczycielem przedmiotu – podobnie przygotowywany powinien być test dla ucznia niedowidzącego i niewidomego, z niedosłuchem i niesłyszącego ; uczeń z trudnościami w czytaniu i rozumieniu tekstu ma prawo do pomocy nauczyciela w postaci – przeczytania tekstu i poleceń bez tłumaczenia)

- dać więcej czasu na przepisanie notatki lub zastosować np. skróconą wersję, odpowiedzi na pytania

b) jeżeli jest adnotacja o dysfunkcjach rozwojowych ( uczeń w normie intelektualnej) należy :

- wydłużyć czas pracy i odpowiedzi ustnej i pisemnej,

- konstruując test wielopoziomowy należy brać pod uwagę zasady pomiaru dydaktycznego: najpierw zadania z poziomu koniecznego i podstawowego; zadania z poziomu koniecznego powinny być zadaniami wyboru; zastosować więcej pytań zamkniętych oraz takie formy pytań, które znane są uczniowi

c) jeżeli jest adnotacja o nieharmonijnym rozwoju , należy przy :

- słabszej skali bezsłownej , pozwolić uczniowi uzupełnić wiadomości i umiejętności ze sprawdzianu i kartkówki poprzez odpowiedź ustną,

- przy przewadze skali bezsłownej nad słowną – należy umożliwić uczniowi uzupełnić odpowiedź ustną poprzez sporządzenie notatki

d) dla każdego ucznia ze SPE dostosowujemy / modyfikujemy zadania domowe, tak aby utrwalały opanowane na zajęciach wiadomości i umiejętności zgodnie z IPET lub KARTĄ

WYBRANE METODY I FORMY PRACY

Nauczając w zróżnicowanym pod względem intelektualnym, zainteresowań i potrzeb zespole należy dążyć do scalania , łączenia czynności nauczyciela i uczniów , tak aby realizować założone cele, treści, zadania. Koncepcja ta nawiązuje do teorii holistycznej, według której dziecko jest spójną, zintegrowaną całością i dlatego trzeba je wspomagać w rozwoju całościowym, a więc w sferze fizycznej, psychicznej i umysłowej. Odejście od nauczania frontalnego, minimalizowanie do koniecznego minimum, na rzecz pracy zespołowej to specyfika pracy w klasie integracyjnej i w ogóle we współczesnej szkole. Wielostronne nauczanie wychodzi naprzeciw indywidualnym potrzebom , możliwościom uczniów, uwzględnia ich wrodzone i nabyte preferencje w tym zakresie. Plan nauczania tworzony jest z myślą o wszystkich uczniach. Stosujemy różnorodne metody i formy pracy, aby zachęcić uczniów do aktywnego, świadomego uczestnictwa . Indywidualizacja sprawia , że uczniowie uczą się rozumieć różnorodność, nie porównują się , ale też nie oczekują , że każdy uczy się tego samego i w takiej samej ilości. Sposób oceniania ma wspomagać uczniów w dążeniu do sukcesów w nauce. Nauczyciele współpracujący w klasie powinni być dla uczniów przykładem poszanowania praw drugiego człowieka, wyzwala to wzajemny szacunek jakim powinni się darzyć uczniowie i nauczyciele. Wszyscy uczą się współpracować ze sobą w toku nauki. Uczniowie mają świadomość, że pedagog wspierający i nauczyciele podczas lekcji będą wspierać w nauce wszystkich uczniów. Nauczyciele również są dla siebie wsparciem, potrafią dzielić między siebie obowiązki i wspólnie odpowiadają i są animatorami sukcesu własnego jak i uczniów.

Organizując zajęcia z uczniami należy przestrzegać następujących zasad ortodydaktyki :

- zasada życzliwej pomocy,

- zasada kształtowania pozytywnej atmosfery,

- zasada aktywnego wzmocnienia,

- zasada dominacji wychowania,

- zasada indywidualizacji,

- zasada właściwego doboru treści kształcenia

Metody i techniki ułatwiające przejść od realizacji programu do skutecznego uczenia się uczniów oraz ułatwiające zapamiętywanie materiału w procesie uczenia się i nauczania.

Używaj : emocji, wykonuj ruchy ciała, muzyki, piosenek i rytmu, pomocy manualnych, odgrywaj role, przedstawienia, skecze,

Zachęć uczniów do : zapisywanie i opisanie w dzienniku, notatniku co było przedmiotem nauki, zrobienia modelu, aby zaangażowali się w projekty wzięte z życia

Daj uczniom możliwość wyboru, daj możliwość ekspresji oraz interakcji, rób wycieczki w teren, angażuj je w symulacje sytuacji na terenie klasy, wzbogacaj otoczenie szkolne, spraw, i doświadczenia, dawaj im częste wsparcie , spraw, aby brali udział w dyskusjach grupowych, podziel klasę na dwie części: dyskutujących i przysłuchujących się dyskusji,

Zachęcaj uczniów, aby zademonstrował działanie urządzenia, jak wykonuje się określony zawód czy zadanie, aby uczyli innych tego, co wiedzą sami, aby stworzyli teczkę swoich prac, aby dokonywali oceny samych siebie.

Stosuj studium przypadku, gry, wykorzystuj krytyczne incydenty, opowiadaj historie, animuj debatę, wywieś prezentację, twórz metafory,

Poznaj uczniów na tyle, aby mogli skonfrontować wiedzę ze swoim doświadczeniem, poproś uczniów,

Techniki : procesy grupowego uczenia ; prowadzenie dziennika ; arkusze pracy , projekty/teczki pracy ; grupowe rozwiązywanie problemów; aktywne uczenie się ; dyskusja prowadzona przez uczniów ; zastosowanie informacji quizy słowne samoocena ; rubryki tworzone przez uczniów ; uczenie oparte na doświadczeniach .

PRACA W GRUPACH

Praca w grupach :

TECHNIKI PRACY Z DUŻĄ GRUPĄ

METODY PRACY Z MAŁYMI GRUPAMI ( 4-8 osobowe)

METODY CICHEJ DYSKUSJI

Grupa I :

Grupa II

Grupa III

Grupa IV

WSPÓŁPRACA Z RODZICAMI

Nauczyciele powinni dążyć do zintegrowania rodziców i ukierunkowanie ich aktywności na podjęcie współpracy z nauczycielem/ szkołą dla dobra własnego dziecka.

Ustawa o systemie oświaty a prawa rodziców

Rodzicielski status podmiotu w relacji ze szkołą ujmuje ustawa o systemie oświaty z dnia 7 września 1991 roku. Ustawa daje podstawy realizacji takich praw rodziców jak:

Prawo do wyboru szkoły dla dziecka
Zniesiono obowiązek posyłania dzieci do szkół według zasady rejonizacji, zagwarantowano możliwość powstawania zróżnicowanych typów placówek oświatowych, prowadzonych zarówno przez państwo jak i przez stowarzyszenia, instytucje oraz osoby fizyczne. Zapewniono całkowite pokrywanie przez państwo kosztów utrzymania szkół publicznych i częściowe (50%) szkół niepublicznych. Fakt ten dyskryminuje finansowo rodziców i pod tym względem nie stanowi nawiązania do wolnościowych ideałów, zawartych w innych aktach prawnych.

Prawo rodziców do określania wychowania i rodzaju nauczania ich małoletnich dzieci
Reprezentowane jest ono głównie w zapisach o poszanowaniu prawa do indywidualności uczniów, wspomaganiu przez szkołę wychowawczej funkcji rodziny, autonomii szkoły jako społeczności uczniów, rodziców i nauczycieli. Służą temu również zapisy o tak zwanych radach szkół, rozwiązujących sprawy wewnętrzne, zabiegających o porozumienie pomiędzy członkami szkolnej społeczności. Ustawa dopuszcza też możliwość powoływania w szkołach reprezentacji ogółu rodziców (rad rodziców). Przez swoje uprawnienia organa tego rodzaju mogą wywierać istotny, realny wpływ na szkolną rzeczywistość, także w odniesieniu do procesu edukacji, będącego jej zasadniczym elementem.

W myśl ustawy rada szkoły jest organem uchwalającym jej statut, a więc między innymi prawa i obowiązki poszczególnych członków społeczności oraz organizację szkoły. Składa się w równych częściach z przedstawicieli uczniów, nauczycieli i rodziców, wybieranych przez ich ogół.

Poza planami budżetowymi opiniuje plany pracy dydaktyczno - wychowawczej szkoły oraz projekty innowacji i eksperymentów pedagogicznych. Z własnej inicjatywy ocenia sytuacje i stan szkoły występując z odpowiednimi wnioskami do dyrekcji, rady pedagogicznej, organu prowadzącego szkołę, innych. W sprawie tego rodzaju oceny wniosek rady szkoły ma charakter wiążący dla organu sprawującego nadzór pedagogiczny nad szkołą (art. 50 p. 2 pp 3).

Prawo rodziców do wychowywania dzieci zgodnie z ich przekonaniami i światopoglądem
W uznaniu tego prawa ustawa mówi o zapewnieniu warunków do pobierania nauki religii na terenie szkoły przez dzieci, których rodzice wyrażą takie życzenie. Sejm, przyjmując ustawę w dniu 7 września 1991 roku, pozostawił w preambule akapit o "chrześcijańskim systemie wartości", mającym przenikać polską oświatę. Daje to wyraz poszanowaniu praw rodziców i uczniów, realizowanych w warunkach wolności wyznaniowej. W ogólnej wymowie ustawa odzwierciedla upodmiotowienie rodziców, którzy w myśl jej zapisów mogą stać się - wraz z nauczycielami i uczniami - współgospodarzami każdej szkoły, a także mogą zakładać lub współorganizować nowe szkoły.

Realizacja tego celu odbywa się planowo, „ małymi kroczkami” poprzez :

Tak wytyczone cele szczegółowe będą zrealizowane jeśli zarówno nauczyciele jak i rodzice jasno określą swoje zadania.

Zadania dla nauczycieli :

  1. Wnikliwe rozpoznanie środowiska rodzinnego uczniów.

  2. Rozpoznanie oczekiwań rodziców.

  3. Zapoznanie rodziców z oczekiwaniami szkoły, najważniejszymi dokumentami, systemem oceniania i programem nauczania i wychowania.

  4. Budowanie dobrych relacji.

  5. Stworzenie sytuacji zadaniowych, w których rodzice poznają się w toku wspólnego rozwiązywania problemów.

  6. Organizacja dni aktywności twórczej dzieci, rodziców i nauczycieli.

  7. Skłanianie rodziców do angażowania się w proces uczenia się dzieci i w życie szkoły.

  8. Podejmowanie działań w celu poznania poglądu rodziców na sprawy szkoły.

  9. Tworzenie wspólnie z rodzicami programu wychowawczego klasy.

  10. Wspólne z rodzicami i uczniami ustalenie indywidualnych programów edukacyjnych dla dzieci z uwzględnieniem ich możliwości, zdolności , talentów i zainteresowań.

Zadania dla rodziców :

  1. Wnikliwe zapoznanie się z wizją i misją szkoły ,do której zapisują swoje dziecko.

  2. Poznanie nauczycieli i ich oczekiwań.

  3. Budowanie dobrych relacji

  4. Tworzenie grupy wsparcia.

  5. Angażowanie się w życie szkoły i klasy, zgodnie z podjętymi deklaracjami.

  6. Tworzenie wspólnie z nauczycielami programu wychowawczego klasy.

  7. Aktywna współpraca z nauczycielami w celu ustalenia indywidualnych programów edukacyjnych, współodpowiedzialność za przebieg edukacji ich dzieci.

Współpraca z rodzicami przybiera następujące formy: :

  1. konsultacje indywidualne,

  2. spotkania diagnostyczno-informacyjne , konsultacyjno-organizacyjne( zebrania klasowe),

  3. wycieczki integrujące,

  1. dni aktywności twórczej dzieci, rodziców i nauczycieli ( zajęcia otwarte),

  2. imprezy okolicznościowe,

  3. organizację życia klasy : akcje zarobkowe, opracowanie systemu motywacyjnego.

Bardzo duże znaczenie mają kontakty indywidualne z rodzicami. Prowadząc rozmowę o specyficznych trudnościach w szkole zawsze rozpoczynamy od wskazania pozytywów, mocnych stron dziecka/ucznia, potem wyjaśniamy na czym polegają trudności, na koniec wspólnie z rodzicami ustalamy kierunki pracy z dzieckiem w domu. Informujemy również na jaka pomoc uczeń może liczyć ze strony nauczycieli. Jest to swoisty kontrakt, który zmusza obie strony do rzetelnej pracy. Warto też włączyć do tych ustaleń ucznia, aby miał prawo współdecydować o wszystkich kierunkach i zadaniach. Przygotowując się do trudnej rozmowy z rodzicami, należy przestrzegać następujących zasad prawidłowej komunikacji :

- należy krytykować konkretne zachowania, a nie osobę ucznia,

- informacje przekazujemy w odpowiednim miejscu i czasie, ważne jest aby stworzyć atmosferę życzliwości,

- podczas rozmowy należy zachować spokój, jeżeli rodzic lub nauczyciel jest zbyt zdenerwowany należy rozmowę przenieść na inny termin,

-nigdy nie wolno podważać wiary rodziców, że dobrze wypełniają swoje rodzicielskie obowiązki

Jeżeli w rozmowie indywidualnej dochodzi do impasu, warto zastosować zabieg polegający na zamianie problemu na pytanie :

- Czy rzeczywiście….?

Innym sposobem komunikacji werbalnej jest tzw. dobra krytyka :

„ Państwa pomysł podoba mi się , bo…

1…..

2…..

3…..

Ale co by tu zrobić, żeby…. ?

Nie zasypujmy rodziców i uczniów sposobami rozwiązania problemu, należy oddać inicjatywę zainteresowanym stronom. To co wymyślą sami, łatwiej będzie im realizować. Będą się z nimi utożsamiać. Zawsze upewniajmy się, czy dobrze rozumiemy/ interpretujemy słowa ucznia/rodzica.

O ile dobrze zrozumiałam ….

Aby zdiagnozować sytuację rodzinną dziecka , oczekiwania rodziców wobec szkoły, nauczyciela; możliwości włączenia w sprawy szkoły możemy zastosować :

- kwestionariusz wywiadu środowiskowego,

- ankietę,

- spotkania z rodzicami tzw. wywiadówki realizowane metodami warsztatowymi. Tematykę pedagogizacji rodziców mogą zaproponować nauczyciele i rodzice. W trakcie warsztatów rodzice uczą się , jak można wspólnie rozwiązywać problemy, przekonują się , że nie dotyczą tylko ich dzieci, nabierają do siebie zaufania, powoli tworzą grupę wsparcia, wymieniając się doświadczeniami. Uświadamiają sobie , że wszyscy mamy wpływ na tworzenie się klimatu opartego na prawidłowo rozumianym partnerstwie.

Kodeks szkoły przyjaznej rodzicom

  1. Rodzice z ufnością oddają szkole swój największy skarb. My - dyrekcja, nauczyciele i cały personel szkoły - wyrażamy wolę współpracy z rodzicami, tak aby wspólnie tworzyć najlepsze warunki rozwoju dzieci.

  2. Będziemy starali się poznać oczekiwania rodziców. Są one dla nas wskazówką, jak organizować pracę naszej szkoły. Zadowolenie rodziców jest miarą jakości naszej pracy.

  3. Będziemy uważnie słuchali informacji rodziców o potrzebach ich dzieci i o warunkach, które najlepiej będą sprzyjały rozwojowi naszych uczniów.

  4. Rodzice są pierwszymi wychowawcami swoich dzieci. Będziemy się starali realizować program wychowawczy zgodny z wartościami uznawanymi w rodzinach naszych uczniów i akceptowany przez rodziców.

  5. W trakcie pracy lepiej poznajemy naszych uczniów. Będziemy rzetelnie i obiektywnie informować rodziców o postępach dzieci. Będziemy przekazywali rodzicom informacje o sukcesach ich dzieci. Nie ukrywamy żadnych problemów, omawiamy je z rodzicami po to, aby wspólnie lepiej je rozwiązywać.

  6. Będziemy uprzejmi, życzliwi i delikatni. Wiemy, jak rodzice głęboko przeżywają zarówno sukcesy, jak i porażki swych dzieci.

  7. Widzimy bardzo wiele miejsca dla współpracy z rodzicami. Chcemy, aby rodzice dobrze się czuli w szkole, znaleźli tu swoje miejsce, tworzyli grupę ludzi, którzy mają podobne problemy i mogą się wzajemnie wspierać.

  8. Rodzice mają prawo wypowiadania opinii na temat wszystkich spraw dotyczących ich dzieci. Uwagi rodziców staną się dla nas wskazówką do stałej poprawy jakości naszej pracy.

  9. Rodzice powinni znać i rozumieć program nauczania - ich pomoc w nauce szkolnej i w odrabianiu domowej przyczynia się do lepszych efektów uzyskiwanych przez dzieci.

  10. Rodzice i nauczyciele mają wspólny cel: tworzenie warunków do jak najlepszego rozwoju uczniów. Współpraca jest warunkiem i drogą do sukcesu dzieci. 24

SŁOWNICZEK TERMINOW PSYCHOLOGICZNO-PEDAGOGICZNYCH

BIBLIOGRAFIA

  1. Bogucka J. O nauczaniu integracyjnym w „ Problemy zarządzania w Oświacie” nr 1/1996

  2. Bogucka J. Kościelska M. Wychowanie i nauczanie integracyjne, W-wa 1994

  3. Brańka Zofia, Rozenbajgier Małgorzata Empatia jako wyznacznik adekwatnego funkcjonowania dzieci niepełnosprawnych w roli ucznia i ich nauczania w systemie integracyjnym / Zofia Brańka, Małgorzata Rozenbajgier // W: Podmioty opieki i wychowania. - Kraków: Wydaw. Nauk. Akademii Pedagogicznej, 2002 s.71-81

  4. Frankowska Anna.Dziecko niepełnosprawne w szkole ogólnodostępnej / -Radom: ODN, 2000

  5. Hulek A. Integracyjny system kształcenia i wychowania. Pedagogika rewalidacyjna. Praca zbiorowa pod red. A. Hulka, W-wa 1977 PWN

  6. Kuczyńska – Kwapisz J. Dzieci niewidome i słabowidzące, CMPP-P, Warszawa, 1996

  7. Kuczyńska – Kwapisz J. Rehabilitacja osób niewidomych i słabowidzących. Poradnik metodyczny, CMPP-P, Warszawa, 1996

  8. Maciarz A. Uczniowie niepełnosprawni w szkole powszechnej , Poradnik dla nauczycieli, WsiP 1992

  9. Maciarz A. Integracja edukacyjna w świetle doświadczeń i oczekiwań dzieci niepełnosprawnych W: Dziecko ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi w ekosystemie. - Kielce: Wydaw. Akademii Świętokrzyskiej, 2005. s.79-84

  10. Obuchowska I. Dziecko niepelnosprawne w rodzinie, WsiP W-wa 1995

  11. J. Popławska B. Sierpińska, Zacznijmy razem – Poradnik dla nauczycieli szkół integracyjnych,

  12. Grażyna Tkaczyk , Poradnik metodyczny dla nauczycieli kształcących uczniów z upośledzeniem umysłowym w stopniu lekkim w szkołach ogólnodostępnych i integracyjnych : praca zbiorowa / - Warszawa: MEN, 2001

  13. Flis R. Praca w klasie integracyjnej. Materiały pomocnicze dla nauczycieli klas I-III szkoły podstawowej. Wydawnictwo Impuls Kraków

  14. Grygier U. Praca w klasie integracyjnej. Materiały pomocnicze dla nauczycieli klas IV – VI i gimnazjum. Wydawnictwo Impuls Kraków

  1. A. Maciarz, Z teorii i badań społecznej integracji dzieci niepełnosprawnych , Kraków 1999 s.11↩

  2. O. Lipkowski, Problem integracji, „ Szkoła Specjalna” ,1999 nr 2 s.67-72↩

  3. A. Maciarz, Dziecko niepełnosprawne- Podręczny słownik terminów, Zielona Góra 1996 s.33↩

  4. M. Marek – Ruka, Integracja – utopia czy rzeczywistość, Życie Szkoły, 1990 nr 10 s. 509↩

  5. B. Krawczyk, Uczeń niepełnosprawny w szkole masowej, „ Nowa Szkoła”, 2002 nr 1 s. 9-11↩

  6. Tamże s.17↩

  7. A. Hulek , Integracja społeczna ludzi niepełnosprawnych – Zadania pedagoga, Wrocław 1987 s. 12↩

  8. Tamże s.13↩

  9. J.Kossewska , Uwarunkowania postaw ,nauczyciele i inne grupy zawodowe wobec integracji szkolnej dzieci niepełnosprawnych, Kraków 2000 s.19↩

  10. A. Maciarz „ Z teorii...” s.16-17↩

  11. J. Kossewska , Uwarunkowania..., s.22↩

  12. A. Maciarz , Z teorii..., s.13↩

  13. A. Maciarz ,Z teorii..., s.14↩

  14. J. Popławska B. Sierpińska, Zacznijmy razem – Poradnik dla nauczycieli szkół integracyjnych,

    Warszawa 2001 s. 11-12

    Program Rządowy –Pilotaż 2005-2007 „Wczesna, kompleksowa i ciągła pomoc dziecku zagrożonemu niepełnosprawnością lub niepełnosprawnemu oraz jego rodzinie.”- www.men.gov.pl↩

  15. Dziennik Urzędowy nr 95., poz. 425↩

  16. Dziennik Urzędowy nr 101., poz. 361↩

  17. Dziennik Urzędowy, nr 101, poz. 504,w: J. Kossewska, Uwarunkowania postaw. Nauczyciele i inne grupy zawodowe wobec integracji szkolnej dzieci niepełnosprawnych, Kraków 2000, s.30↩

  18. Podstawa programowa kształcenia ogólnego dla uczniów z upośledzeniem umysłowym w stopniu umiarkowanym i znacznym w szkołach podstawowych, gimnazjach i oddziałach przysposabiających do pracy w zasadniczych szkołach zawodowych↩

  19. Anna Brzezinska, SPOŁECZNA PSYCHOLOGIA ROZWOJU Seria: Wykłady z Psychologii, t. 3↩

  20. Halina Spionek, - "Zaburzenia rozwoju uczniów a niepowodzenia szkolne", Warszawa 1973, PWN↩

  21. Zbigniew Marciniak -S.12 O potrzebie reformy programowej kształcenia ogólnego W : Podstaw programowa z komentarzami. 2009↩

  22. Watkins, A., red. (2007) Assessment in Inclusive Settings: Key Issues for Policy and Practice. (System oceniania w placówkach włączających. Kluczowe zagadnienia w polityce i praktyce oświatowej) Odense, Denmark: European Agency for Development in Special Needs Education.↩

  23. Jak oceniać, aby uczyć?- P.Black i in.↩

  24. Irena Dierzgowska , Poradnik Rodzice w szkole, CODN↩


Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
Materiał szkoleniowy dla słuchaczy definicje, bhp
Materialy szkoleniowe dla Praktykantow 1
Materialy szkoleniowe dla Praktykantow 3
FILOZOFIA Materiały pomocncze dla studentów, studia ewip, 1 rok, filozofia
materiały dydaky dla studentów 1
PLAN SZKOLENIA DLA STUDENTEK POŁOŻNICTWA, Położnictwo
Materialy szkoleniowe dla Praktykantow 2
Materiały szkoleniowe dla osób wykonujących zadania z ochrony ppoż
ANKIETA szkolenie dla student 363w
MATERIAŁY SZKOLENIOWE DLA PANA KOMINIARZA
materialy szkoleniowe dla sluzb BHP w spoldzielniach
Wzór umowy o urlop szkoleniowy (przydatne dla studentów pracujących), Materiały, Prawo 2, Prawo prac
Materiały dla studentów ENDOKRYNOLOGIA
materiały dla studentów 8
Socjalizm utopijny, Materiały dla studentów WSB DG

więcej podobnych podstron