Materiały dydaktyczne dla studentów kierunku pielęgniarstwo, studia stacjonarne pierwszego stopnia z przedmiotu pielęgniarstwo pediatryczne
Opracowanie na podstawie piśmiennictwa: dr n. med. Anna Bednarek
Wykład 1. Organizacja opieki nad dzieckiem w Polsce
Plan
Struktura organizacyjna opieki zdrowotnej nad dzieckiem w Polsce (szczeble, instytucje i ich zakres działania),
ZOZ (placówki lecznictwa otwartego i zamkniętego sprawujące opiekę nad dziećmi i młodzieżą - zadania),
Opieka zdrowotna nad dziećmi i młodzieżą w placówkach nauczania i wychowania.
System zdrowia i system opieki zdrowotnej w dobie reformy ochrony zdrowia
System zdrowia (dawniej organizacja ochrony zdrowia) to całokształt multidyscyplinarnej (wielosektorowej) działalności podejmowanej przez państwo w celu ochrony zdrowia populacji.
Zdrowotność populacji jest uwarunkowana wieloczynnikowo i zależy od wpływu czynników genetycznych, środowiskowych, stylu życia i systemu opieki zdrowotnej.
System zdrowia i system opieki zdrowotnej w dobie reformy ochrony zdrowia
Celem systemu opieki zdrowotnej jest zapewnienie świadczeń profilaktycznych, leczniczych i rehabilitacyjnych, w ramach kompleksowej opieki medycznej, przynoszącej satysfakcję obu stronom systemu (dawcom i biorcom usług).
Funkcjonowanie modelu opieki zdrowotnej uzależnione jest od stopnia finansowego udziału państwa, przyjętej polityki zdrowotnej i dotychczasowej tradycji.
Cechy efektywnego funkcjonowania systemu opieki zdrowotnej
Dostępność,
Ciągłość,
Skuteczność,
Jakość,
Kompleksowość.
Dobry system opieki zdrowotnej gwarantuje bezpieczeństwo zdrowotne, szybką reakcję na zmieniające się potrzeby zdrowotne społeczeństwa i ich możliwie szerokie zaspokajanie
Efektywne funkcjonowanie systemu opieki zdrowotnej
Ustawa o powszechnym ubezpieczeniu zdrowotnym z 6.02.1997 roku wprowadziła do systemu ochrony zdrowia rozdział funkcji organizacyjnych (samorząd) od funkcji płatniczych (kasy chorych).
Obecnie powinno nastąpić systematyczne przesuniecie sfery usług zdrowotnych w kierunku prywatyzacji, o zróżnicowanych formach pomiędzy lecznictwem otwartym i zamkniętym.
Prywatne podmioty miałyby za zadanie kontynuować publiczne cele, czyli zaspakajać potrzeby zdrowotne społeczeństwa.
Jest to podstawowa droga do efektywności i ekonomizacji świadczeń zdrowotnych!!!
Formy prywatyzacji świadczeń zdrowotnych
Częściowa, dotycząca pewnej sfery usług szpitalnych – kuchnia, pralnia
Całkowita, przejmowanie całości świadczeń zakładu
Podmioty społeczne, z którymi może być realizowane kontraktowanie świadczeń zdrowotnych
Niepubliczne ZOZ-y działające na bazie publicznego zakładu,
Indywidualna praktyka lekarska lub praktyka specjalistyczna,
Grupowa praktyka lekarska lub pielęgniarska.
Szczególnie korzystna okazuje się prywatyzacja ambulatoryjnych usług zdrowotnych, ponieważ zwiększa ich dostępność, gwarantuje wolny wybór lekarza i pielęgniarki, zmniejsza koszty i zapewnia konkurencyjność świadczeń.
Struktura organizacyjna opieki zdrowotnej nad dzieckiem w Polsce
Dzieci i młodzież do lat 19 stanowią w Polsce około 32% ludności kraju.
Jesteśmy jednym z młodszych społeczeństw Europy.
Opiekę zdrowotną nad dziećmi pełnią publiczne i coraz powszechniejsze w opiece ambulatoryjnej niepubliczne zakłady opieki zdrowotnej stopnia podstawowego, czyli prywatne placówki ochrony zdrowia.
W ramach organizacji ochrony zdrowia dzieci wyróżnić można działania:
Profilaktyczne,
Lecznicze,
Korekcyjno-rehabilitacyjne.
Pediatryczne świadczenia zdrowotne mogą być realizowane w formie
Ambulatoryjnej
(świadczenia podstawowe i specjalistyczne),
Szpitalnej (stacjonarnej),
Sanatoryjnej.
Podstawową jednostką organizacyjną publicznej służby zdrowia jest ZOZ. Na terenie swojego oddziaływania zapewnia on świadczenia podstawowej i specjalistycznej opieki zdrowotnej oraz pomocy społecznej. W jego strukturze mieści się szpital, przychodnie specjalistyczne, oddział pomocy doraźnej (pogotowie ratunkowe), przychodnie rejonowe, gminne oraz wiejskie ośrodki zdrowia.
Założenia racjonalnej restrukturyzacji w pediatrycznej ochronie zdrowia
Opieka krótkoterminowa (szpital dzienny),
Intensywna opieka (stany ostre),
Opieka długoterminowa (stany przewlekłe),
Opieka terminalna.
Specyfiką pediatrii jest zapewnienie hospitalizacji dzieci z matkami.
Poziomy referencyjne pediatrycznych świadczeń zdrowotnych
I - podstawowy (poziom ZOZ i lekarza pierwszego kontaktu realizuje około 80% potrzeb zdrowotnych). W zakresie POZ powinny mieścić się świadczenia profilaktyczne, diagnostyczno-lecznicze i rehabilitacyjne z dziedziny medycyny ogólnej, rodzinnej i pediatrii.
II - Specjalistyczny (poziom szpitala wojewódzkiego i poradnictwa specjalistycznego),
III - Wysoko specjalistyczny (poziom kliniczny).
Dla każdego poziomu zostały określone inne wskaźniki, np. w zatrudnieniu pielęgniarek przewiduje się 1 etat na 2,5-2,7 łóżek - II poziom, a na III poziomie 1 etat na 2,0-2,5 łóżka. Dla dzieci przewiduje się 4,5m2 na 1 łóżko, przy wzmożonym nadzorze minimum 12m2
Lekarz rodzinny w systemie opieki zdrowotnej
Podstawowym ogniwem obowiązującego systemu opieki zdrowotnej jest lekarz rodzinny, który chwilowo zabezpiecza tylko 20% potrzeb w zakresie POZ.
Pod jego nadzorem porusza się pacjent w systemie.
Lekarz rodzinny decyduje o dalszych etapach świadczeń medycznych.
Opieka ambulatoryjna nad dzieckiem
Podstawową jednostkę organizacyjną stanowi poradnia D (dla dzieci zdrowych) i D1 (dla dzieci chorych), obie prowadzone przez tego samego lekarza i funkcjonalnie ze sobą związane.
Poradnia D udziela świadczeń profilaktycznych od urodzenia do 14 roku życia.
Głównym zadaniem poradni D jest ochrona zdrowia wszystkich niemowląt włączonych w rejon działania poradni oraz profilaktyka chorób zakaźnych.
Podstawowe działania zapobiegawcze lekarza i pielęgniarki koncentrują się na okresie niemowlęcym.
Opieka ambulatoryjna nad dzieckiem
Zadaniem Poradni D1 (dla dzieci chorych) jest:
Udzielanie świadczeń zdrowotnych, w tym leczniczych w stanach ostrych i przewlekłych, zarówno w poradni, jak i w domu chorego dziecka.
Prowadzenie poradnictwa czynnego (wczesna wykrywalność wad i zaburzeń rozwojowych na podstawie przeprowadzania testów przesiewowych oraz postępowanie poprzesiewowe) w stosunku do dzieci z chorobami przewlekłymi.
Hospitalizacja dzieci
W stanach wymagających hospitalizacji dzieci są leczone na oddziałach dziecięcych szpitali ZOZ, świadczących usługi na poziomie I stopnia referencyjności oraz w szpitalach wojewódzkich (II poziom) i w klinikach (III poziom), które zapewniają świadczenia diagnostyczno-lecznicze od podstawowych do wysoko specjalistycznych.
Nadzór w opiece nad matką i dzieckiem
Nadzór metodyczno-organizacyjny w opiece nad matką i dzieckiem pełni samorząd terytorialny (urzędy marszałkowskie).
Dotychczas nie ma jednak jednolitych rozwiązań organizacyjnych w tym zakresie.
Większość województw zadania te powierza ośrodkom metodyczno-organizacyjnym w ochronie zdrowia, które ostatnio przyjęły nazwę centrum zdrowia publicznego.
W nowym systemie organizacyjnym zlikwidowano specjalistyczne zespoły opieki zdrowotnej nad matką i dzieckiem i wojewódzkie przychodnie matki i dziecka.
Obecnie funkcjonują tylko konsultacyjne poradnie dla dzieci i młodzieży, które zawierają indywidualne lub grupowe kontrakty z NFZ na udzielanie świadczeń specjalistycznych.
Wstępne spostrzeżenia sugerują, że liczba kontraktowanych usług nie zapewnia wielu potrzeb młodzieży zwłaszcza w zakresie poradnictwa psychologicznego, socjologicznego i medycznego w wieku 15-19 lat.
Opieka zdrowotna nad dziećmi i młodzieżą w placówkach nauczania i wychowania
Od 1992 roku na podstawie rozporządzenia MZiOS w sprawie zakresu, organizacji i form opieki zdrowotnej nad uczniami zmieniono koncepcję ochrony zdrowia uczniów.
W realizacji opieki medycznej w szkole kluczową rolę pełni kwalifikowana pielęgniarka. Norma zatrudnienia na 1 pielęgniarkę przewiduje 800 uczniów.
Założenia nowego systemu oparte na promocji zdrowia są spójne z koncepcją szkoły promującej zdrowie.
Uczestnicy procesu ochrony i promowania zdrowia ucznia
Rodzice, którzy ponoszą moralną i prawną odpowiedzialność za zdrowie dzieci,
Uczeń, który powinien czynnie i świadomie uczestniczyć w ochronie swojego zdrowia,
Szkoła, która powinna zapewnić sprzyjające zdrowiu środowisko fizyczne i społeczne,
Służba zdrowia, która powinna realizować określone medyczne działania profilaktyczne i naprawcze, współdziałając z rodzicami, uczniem i szkołą.
Pielęgniarka środowiska nauczania i wychowania
Aktualnie miejscem pracy pielęgniarki środowiska nauczania i wychowania jest szkolny gabinet lekarski.
Za priorytetowe zadanie pielęgniarki szkolnej uznaje się edukację zdrowotną uczniów w powiązaniu tych działań ze szkołą.
Obecnie wiele pielęgniarek szkolnych wykonuje swoje zadania na podstawie indywidualnych lub grupowych kontraktów zawieranych z NFZ.
Higiena środowiska nauczania i wychowania
Zadania, normy i wymagania zdrowotne są uzależnione od liczebności i stanu zdrowia uczniów.
Organizacja zajęć w szkole powinna być wynikiem kompromisu pomiędzy fizjologicznymi potrzebami uczniów a podstawowymi wymogami higienicznymi.
W klasach młodszych liczba lekcji nie powinna przekraczać 4-5, w starszych 5-6. Obciążenie godzinowe można zwiększyć wyjątkowo o lekcje WF.
Wskazane jest wyrabianie u ucznia nawyku godzinowego rozkładu dnia, z uwzględnieniem naprzemienności pracy i wypoczynku.
Zapewnienie potrzeby bezpieczeństwa w szkole należy realizować w aspekcie:
Higienicznym – zabezpieczenie przed chorobami zakaźnymi i pasożytniczymi
Fizycznym - zabezpieczenie przed wypadkami, urazami i zatruciami
Psychicznym – ochrona przed lękiem i przemocą
Wykład 2. Rozwój somatyczny dzieci i młodzieży – wybrane aspekty
Wykaz poruszanych zagadnień
1.Pojęcie auksologii.
2.Definicja rozwoju fizycznego i procesów w nim występujących.
3.Czynniki wpływające na rozwój – podział i charakterystyka.
4.Omówienie wybranych metod oceny rozwoju fizycznego (tabele liczbowe, siatki centylowe, morfogramy).
5.Akceleracja rozwoju – czynniki determinujące i przejawy.
Auksologia (auksen - z greckiego: rosnąć, rozwijać się) jest nauką o rozwoju ontogenetycznym (osobniczym) i oddziaływaniach środowiska zewnętrznego na rozwijający się organizm.
Pojęcie rozwoju fizycznego
Całokształt procesów biologicznych charakterystycznych dla organizmów żywych.
Nierównomiernie i skokowo przebiegający proces prowadzący do dojrzałości organizmu.
W toku rozwoju fizycznego człowieka obserwuje się przewagę procesów anabolicznych nad katabolicznymi.
ROZWÓJ CZŁOWIEKA
Proces ukierunkowanych zmian w organizmie człowieka, od stanów prostszych, mniej doskonałych, do bardziej złożonych, doskonalszych.
Są to zmiany o charakterze postępowym w sferze fizycznej i psychicznej, jednak nie są jednakowo szybkie.
Pojęcia związane z rozwojem
Tempo rozwoju - szybkość przemian
Rytm rozwoju - stopień regularności zachodzących zmian w czasie.
Akceleracja - wzmożenie tempa rozwoju somatycznego w ciągu kolejnych pokoleń.
Właściwości wieku - typowe zmiany dla poszczególnych okresów rozwojowych.
W przebiegu rozwoju fizycznego
wyróżniamy trzy grupy procesów
Wzrastanie,
Różnicowanie,
Dojrzewanie.
Wzrastanie
Zwiększanie się wymiarów i masy ciała.
Oceniając wzrastanie określa się:
wielkość badanej cechy (na podstawie oceny danych somatometrycznych, tj. np. masy ciała, długości/wysokości ciała)
tempo wzrastania, mierzone wielkością przyrostu danej cechy w określonej jednostce czasu
rytm wzrastania wyrażony zmianami tempa (przyspieszenie lub zwolnienie) w różnych okresach rozwoju
Różnicowanie
Polegające na morfologicznej specjalizacji narządowej (zmiany w strukturze komórek i tkanek) i kształtowaniu typowych proporcji ciała.
Dojrzewanie
Przebiega równolegle z procesami wzrastania i różnicowania.
Obejmuje doskonalenie się budowy i czynności poszczególnych narządów oraz ustroju jako całości oraz prowadzi do osiągnięcia stabilizacji biologicznej organizmu.
Podział czynników wpływających na rozwój
Czynniki endogenne:
Czynniki genetyczne (determinaty)
Właściwości śródmacicznego środowiska organizmu matki i jej metabolizmu
Czynniki hormonalne (stymulatory)
Czynniki egzogenne:
Czynniki środowiskowe tzw. modyfikatory
Czynniki genetyczne stanowią zestaw genów dziedziczonych po rodzicach. Zespół informacji genetycznej zwany genotypem zawarty jest w cząsteczce kwasu dezoksyrybonukleinowego (DNA).
Elementy rozwoju determinowane przez czynniki genetyczne:
Natężenie procesów metabolicznych
Działanie poszczególnych gruczołów dokrewnych
Przebieg procesów różnicowania i dojrzewania tkanek
Konstrukcja psychiczna
Występowanie i skłonność do chorób
Proces dojrzewania płciowego
Sposób reagowania organizmu na bodźce środowiskowe
Tempo i kolejność rozwoju uzębienia mlecznego i stałego
Kształt i wymiary ciała
Właściwości śródmacicznego środowiska organizmu matki - wywierają swój wpływ na płód w okresie prenatalnym, a być może rzutują na dalszy rozwój postnatalny. Czynniki te (nazywane także paragenetycznymi) są pochodnymi genetycznych właściwości przemiany materii organizmu matki oraz wpływu cytoplazmy zapłodnionego jaja (dziedziczenie cytoplazmatyczne).
Biologiczny wpływ matki na dziecko w czasie jego rozwoju prenatalnego może być modyfikowany:
Wiekiem i liczbą przebytych ciąż,
Stanem zdrowia,
Trybem życia,
Sposobem odżywiania,
Przyjmowanymi lekami i używkami,
Innymi niekorzystnymi dla matki czynnikami oddziałującymi na organizm płodu.
Wpływ metabolizmu matki na dziecko utrzymuje się także po urodzeniu przez karmienie piersią
Czynniki hormonalne (stymulatory) - warunkują zachowanie homeostazy środowiska wewnętrznego. Wywierają wpływ na wiele, ważnych funkcji ustroju, takich jak:
Wzrastanie, różnicowanie i dojrzewanie narządów,
Przebieg procesów metabolicznych, odpornościowych i adaptacyjnych.
Dla prawidłowego przebiegu procesu rozwoju podstawowe znaczenie mają następujące grupy hormonów
Wzrostu (somatotropina, somatomedyna)
Tarczycy (tyreotropina, tyroksyna, trijodotyronina)
Insulina
Płciowe (androgeny nadnerczowe oraz testosteron u chłopców oraz estrogeny u dziewcząt)
Hormony wzrostu
Wpływają na podziały komórkowe i biosyntezę białka.
Hormon wzrostu pobudza syntezę białek w mięśniach; proces ten jest bardziej nasilony w obecności insuliny.
Kontrolują rozrost tkanek, głównie tkanki kostnej.
Są niezbędne do formowania się nowej chrząstki (działanie chondrotropowe, nieodzowne do wzrostu szkieletu).
Hormony tarczycy
Oddziaływują bezpośrednio na procesy wzrastania przez wpływ na rozrost i uwapnienie chrząstek przynasadowych, na procesy kostnienia, rozwój uzębienia oraz rozwój układu nerwowego.
Hormony tarczycy wpływają także pośrednio na procesy wzrastania poprzez wpływ na biosyntezę i wydzielanie hormonu wzrostu (somatotropiny).
Insulina – wpływ na rozwój
Hypotrofia - wyraźne cechy opóźnienia rozwoju płodu i mała masa urodzeniowa dziecka,
Większe ryzyko umieralność okołoporodowej,
Zwolnienie tempa wzrostu (niskorosłość),
Późniejsze dojrzewanie płciowe.
Hormony androgenne
Wpływają na chondrogenezę i osteogenezę, przyspieszając wzrastanie szkieletu.
Testosteronu u chłopców i estrogeny u dziewcząt stymulują rozwój kośćca, a przy stężeniu optymalnym wyzwalają (we współdziałaniu z androgenami nadnerczowymi) bardzo szybki jego wzrost zwany skokiem pokwitaniowym.
Nadmiar hormonów androgennych powoduje wapnienie chrząstek nasadowych i zahamowanie wzrostu.
Czynniki środowiskowe – zespół czynników ekologicznych, które modyfikują genetycznie zdeterminowany przebieg rozwoju i w ostateczny sposób kształtują fenotyp człowieka.
W grupie czynników środowiskowych wyróżniamy
Wpływy biogeograficzne, tj. modyfikatory naturalne (klimat, ukształtowanie terenu, zasoby wodno-mineralne, świat roślinny i zwierzęcy)
Wpływy społeczno-ekonomiczne, tj. modyfikatory kulturowe (poziom wykształcenia i kultury rodziców i opiekunów, wysokość zarobków, warunki mieszkaniowe, atmosfera domu rodzinnego, tradycja i zwyczaje środowiskowe)
Styl życia i zachowania zdrowotne: żywienie, aktywność ruchowa (opóźniają rozwój miażdżycy, sprzyjają rozwojowi psychicznemu i społecznemu dziecka)
Wpływ chorób przewlekłych (genetycznych, metabolicznych, układowych – towarzyszą im zaburzenia wzrastania, proporcji ciała i dojrzewania)
Wybrane metody oceny rozwoju fizycznego
Stanowią one biologiczne układy odniesienia, czyli tzw. normy.
Tabele liczbowe (tabele norm)
Jest to metoda oceny rozwoju fizycznego dziecka polegająca na porównaniu wyników jego pomiarów z normami rozwojowymi przedstawionymi w formie tabel.
Siatki centylowe - jest to graficzna metoda oceny rozwoju fizycznego, która przedstawia pozycję badanej cechy somatometrycznej w odniesieniu do normy i na podstawie kilkuletnich spostrzeżeń ciągłych określa jej tor rozwojowy.
Metoda morfograficzna (metoda profilów) - jest to graficzna metoda oceny rozwoju fizycznego ilustrująca kształtowanie się proporcji między składnikami (tkanka tłuszczowa, masa ciała) i częściami ciała dziecka (długość kończyn, tułowia, pomiary szerokościowe, obwody).
Metoda morfograficzna jest przydatna w pogłębionej ocenie rozwoju somatycznego dzieci i młodzieży, a zwłaszcza w przypadkach zaburzeń endokrynologicznych, przebiegających ze znaczną dysharmonią budowy ciała.
Akceleracja rozwoju – oznacza dostrzegane od około 150 lat zjawisko przyspieszonego rozwoju biologicznego człowieka i osiąganie przez kolejne pokolenia ostatecznie większych wymiarów ciała.
W pojęciu akceleracji rozwoju wyróżnia się trzy procesy:
Przyśpieszenie rozwoju fizycznego i dojrzewania płciowego,
Zmiany proporcji ciała,
Późniejsze występowanie procesów inwolucyjnych
Przyczyny akceleracji
Zmiany w sposobie odżywiania (większe spożycie białka, składników mineralnych i witamin),
Polepszenie warunków sanitarnych,
Usprawnienie opieki lekarskiej poprzez profilaktykę i szczepienia ochronne,
Spadek częstości, ciężkości oraz czasu trwania wielu chorób,
Postęp cywilizacji technicznej i poprawa warunków socjalno-bytowych,
Migracje ludności prowadzące do wymiany genów,
Zwiększenie stymulacji (wspomagania) rozwoju dzieci.
Konsekwencje akceleracji
Optymalizacja wpływów środowiska na kształtowanie cech zdeterminowanych genetycznie,
Osiąganie przez kolejne pokolenia ostatecznie wyższego wzrostu,
Zwiększenie długości życia,
Zakłócenie równowagi między procesem dojrzewania biologicznego i emocjonalno-społecznego,
Konieczność systematycznego uaktualniania norm rozwojowych i parametrów technicznych wielu gałęzi przemysłu (np. obuwniczego, tekstylnego),
Przystosowanie metod dydaktyczno-wychowawczych do przyspieszonego procesu dojrzewania biologicznego.
Wykład 5. Wpływ postaw rodzicielskich na psychospołeczny rozwój dzieci i młodzieży.
PLAN WYKŁADU
Definicja rodziny i jej funkcje.
Nieprawidłowa struktura rodziny.
Postawy rodzicielskie – pojęcie oraz nieprawidłowe postawy rodzicielskie według Elizabeth Hurlock i ich skutki dla rozwoju psychospołecznego dzieci i młodzieży.
Charakterystyka prawidłowej postawy rodzicielskiej wobec dziecka tzw. postawy uznania dziecka przez rodziców /wg Potera B.M./.
Typologia postaw rodzicielskich wg Marii Ziemskiej.
Definicja rodziny i jej funkcje
Rodzina jest podstawową grupą społeczną (pierwotną, naturalną, konieczną) dla każdej jednostki ludzkiej, istniejącą we wszystkich społeczeństwach.
Pełni ona funkcje podstawowe dla stabilności i przeżycia społeczeństwa /Sokołowska 1986, Szczepański 1972, Ziemska 1973, Milewska 2000 i inni/.
Jest to taka grupa, której członkowie pozostają ze sobą w bliskim kontakcie i wzajemnie ściśle ze sobą współdziałają.
Strukturę rodziny tworzą ojciec (płeć męska) i matka (płeć żeńska) oraz ich dzieci /Formański 1998/.
Rodzina to wspólnota osób i instytucja społeczna, oparta na miłości i wolnym wyborze mężczyzny i kobiety połączonych małżeństwem, którzy odpowiadając wzajemnie za siebie, rodzą i wychowują następne pokolenie w taki sposób, aby ono także rodziło i wychowywało nowe pokolenie /Dyczewski 1987; definicja socjologiczna/.
Rodzina jest grupą społeczną niezastąpioną w stwarzaniu warunków dla prawidłowego rozwoju dziecka.
FUNKCJE RODZINY
Pierwszorzędne (podstawowe) funkcje rodziny:
PROKREACYJNA
SOCJALIZACYJNA
EMOCJONALNO-EKSPRESYJNA
FUNKCJE RODZINY
Drugorzędne funkcje rodziny:
MATERIALNO-EKONOMICZNA
SEKSUALNA
KULTUROWA
OPIEKUŃCZO-ZABEZPIECZAJĄCA
LEGALIZACYJNO-KONTROLNA
REKREACYJNO-TOWARZYSKA
WYZNACZAJĄCA (KLASOWA)
RELIGIJNA /wg. Tyszki 1976 i Adamskiego 1984/
Nieprawidłowa struktura rodziny
Rodzina niepełna – jedno z rodziców nie żyje, bądź samotna matka lub ojciec wychowuje dziecko pozamałżeńskie
Rodzina rozbita – przez rozwód lub faktyczną separację
Rodzina zrekonstruowana – jest to rodzina, w której występuje ojczym lub macocha
Rodzina zastępcza – dziecko wychowywane jest przez dalszych krewnych lub osoby obce
Nieprawidłowa struktura rodziny przyczynia się do powstawania u dzieci różnych zaburzeń zachowania.
POSTAWA RODZICIELSKA
Postawa rodzicielska jest to względnie trwałe emocjonalne nastawienie do dziecka, ujawniające się w sposobie zachowania się i w treści wypowiadania się do dziecka i o dziecku.
Każda postawa zawiera:
element poznawczy
element behawioralny
element emocjonalny
Postawa rodzicielska
Działanie i wypowiedzi o dziecku pozwalają poznać postawę rodziców wobec dziecka.
Postawy są plastyczne, podlegają zmianie w miarę jak zmienia się dziecko w różnych fazach swego rozwoju.
Głównie podlega zmianie stopień i jakość dawanej swobody oraz form kontroli.
W miarę dorastania dziecka maleje także konieczność bliskiego kontaktu fizycznego a wzrasta i rozbudowuje się kontakt oraz więź psychiczna z rodzicami.
Jeśli rodzice równolegle do rozwoju dziecka nie dostosują swoich postaw wobec niego do danego okresu rozwojowego prowadzi to do sytuacji konfliktowych, które powodują zaburzenia w rozwoju dziecka, a przy dłuższym trwaniu - do deformacji w jego osobowości.
Nieprawidłowe postawy rodzicielskie wg Elizabeth Hurlock
PRZESADNA OPIEKA
NADMIERNA SWOBODA
ZANIEDBANIE
DOMINOWANIE
ULEGANIE DZIECKU
PRZESADNA OPIEKA
Przedłużanie form opieki związanych z niemowlęctwem, utrudnianie rozwoju samodzielności dziecka, ciągła kontrola i hamowanie jego aktywności. Nadmierna opieka może wyrażać się bądź w pobłażaniu, lub w żądaniu bezwzględnego posłuszeństwa.
W strukturze osobowości dzieci, które pochodzą z rodzin nadmiernie opiekuńczych, przejawiają się takie cechy, jak: mała energia, brak inicjatywy, łatwe uleganie wpływom innych. Dzieci otaczane nadmierną opieką są często społecznie niedojrzałe, brak im poczucia odpowiedzialności, są egoistyczne i egocentryczne o osobowości neurotycznej.
NADMIERNA SWOBODA
Jest przeciwieństwem nadmiernej opieki. Ta postawa charakteryzuje się tym, że rodzice akceptują cele i ideały swych dzieci, ich sposób spędzania czasu, rodzaje zabaw itd., nie narzucając im własnych norm i ideałów.
Pozostawianie dzieciom dużej swobody przez rodziców, sprzyja dobrym stosunkom między nimi a dziećmi, ale powoduje trudności w przystosowaniu społecznym.
Dzieci wychowywane w atmosferze swobody nie przejawiają właściwości neurotycznych. Bywają jednak często egoistyczne i wymagające, tyranizują innych, a na ograniczenie ich zachcianek reagują złością.
ZANIEDBANIE
Nie oznacza tylko porzucenia dziecka, ale również takie zachowania rodziców jak: obojętność, brak troski o dobro dziecka, przedmiotowe traktowanie dziecka lub jawną niechęć do niego.
W zależności od typu układu nerwowego dziecka skutkiem zaniedbania może być nadwrażliwość lub agresywność dziecka.
Nadwrażliwość może ujawniać się w nieśmiałości, izolowaniu się, bojaźliwości. Dziecko agresywne natomiast, chcąc zwrócić na siebie uwagę rodziców, staje się nieposłuszne i kłótliwe. Stan taki wywołuje u dziecka frustrację, która z kolei często prowadzi do znerwicowania. U dzieci starszych z tego typu rodzin powszechne jest antyspołeczne zachowanie przejawiające się w agresywności, kłamstwie, kradzieżach itp.
DOMINOWANIE
Polega na bezwzględnym zmuszaniu dzieci do uległości. Rodzice z taką postawą wobec swoich dzieci zazwyczaj pochodzą z rodzin, wychowujących w oparciu o podobne metody.
Chociaż dzieci z takich rodzin są często grzeczne i uczciwe, zawsze istnieje obawa, że cechy te zostały przyswojone na zasadzie strachu przed karą.
Wrażliwsze dzieci z takich rodzin mogą być ustępliwe i niepewne siebie (kompleks niższości).
ULEGANIE DZIECKU
Dziecko w takich rodzinach kieruje rodzicami, którzy ulegają jego grymasom i zachciankom.
Przyczyną wykształcenia się takiej postawy u rodziców jest ich niedojrzała osobowość i nieumiejętność podejmowania decyzji.
Dzieci rodziców charakteryzujących się postawą ulegania stają się nieposłuszne, nieodpowiedzialne, nie uznają autorytetów, są zarozumiałe.
Zdarza się, że tyranizują rodziców, którzy na zbyt wiele im pozwalają. Brak im wzorów i norm, które wskazaliby im rodzice.
Postawa uznania dziecka przez rodziców (wg Potera B.M.)
rodzice darzą swoje dziecko uczuciem i uznają potrzebę wyrażania tego uczucia,
nie zmieniają swego stosunku uczuciowego, gdy dziecko przejawi uczucia negatywne, lecz są wyrozumiali i odwzajemniają się uczuciem pozytywnym,
utrzymują stały kontakt z dzieckiem i śledzą uważnie wszystko, co wymaga ich interwencji,
obserwują indywidualny rozwój dziecka i starają się tę indywidualność pielęgnować
uznają w dziecku potrzebę odróżniania się i wyodrębniania jako samodzielnej jednostki,
kochają dziecko bez zastrzeżeń.
Prawidłowy wymiar postaw rodzicielskich wg Marii Ziemskiej
Akceptacja,
Współdziałanie,
Zapewnienie dziecku rozsądnej swobody,
Uznanie praw dziecka.