SZLACHECKIE GNIAZDO
Po długim pobycie za granicami Rosji wraca Fiodor Ławrecki do kraju by zacząć w końcu odbudowywać swoje zniszczone nieudanym związkiem małżeńskim życie. Zaczyna nowe, surowe bytowanie w swoim majątku. Zniechęcony do kobiet nie udziela się towarzysko. Odwiedza tylko dom Marii Dmitriewny, która jest jego krewną. Kobieta ma dwie córki: jedenastoletnią Lenoczkę i dziewiętnastoletnią Lizę. Częstym gościem w tym domu jest także fircykowaty Włodzimierz Panszyn, urzędnik w Ministerstwie Spraw Wewnętrznych. Gospodyni domu przyjmuje go z wielką atencją widząc w nim materiał na męża dla swojej córki Lizy. Paszyn uderza w koperczaki do Lizawiety, ona jednak z obojętnością traktuje jego zaloty. Serce jej dopiero budzi się po wyznaniu miłości przez coraz mocniej zakochanego w niej Ławrowskiego. Dziewczyna kocha go pierwszą, głęboką i czystą miłością. Fiodor czuje się jakby mu wyrosły skrzydła. Marzy o wspólnej przyszłości…
Kiedy z Paryża przychodzi wiadomość, że jego wiarołomna żona Warwara umarła w wyniku choroby, wydawałoby się że już nic nie stanie na drodze do zrealizowania marzeń o ślubie. Niestety okazuje się że była to tylko plotka. Skruszona żona wraca wraz córeczką, która jest owocem związku z innym mężczyzna do Wawrowskiego prosząc go o przebaczenie…
Mężczyzna załamany takim obrotem sytuacji pomaga Warwarze w urządzeniu się, zaopatruje ją w pokaźną sumę pieniędzy a sam wyjeżdża….Mocno nieszczęśliwa Liza wstępuje do klasztoru….
Treść
Fiodor Ławrecki, ok. 35-letni żonaty mężczyzna, powraca do Rosji, zostawiając swoją niekochaną żonę Warwarę w Paryżu. Pragnie w ojczyźnie zapomnieć o nieudanym małżeństwie, zrażony do kobiet prowadzi samotne życie, spotykając się jedynie ze swoją krewną Marią Dmitriewną Kalitiną i jej córkami - jedenastoletnią Leną i dziewiętnastoletnią Lizawietą. Liza szczerze zakochuje się w Ławreckim. Odrzuca zaloty urzędnika Władimira Panszyna, którego jej matka uważała za dobrego kandydata na zięcia. Ławrecki również wyznaje dziewczynie swoje uczucie, jednak Liza, głęboko religijna od dzieciństwa, nie chce wiązać się z żonatym mężczyzną.
Z Paryża dociera informacja o śmierci Warwary Ławreckiej, jednak szybko okazuje się, że kobieta w rzeczywistości żyje. Przybywa do Rosji razem z urodzoną z pozamałżeńskiego związku córeczką, prosząc męża o wybaczenie. Ten, zrozpaczony, pomaga żonie urządzić się w kraju, sam jednak nie jest w stanie razem z nią mieszkać. Wyjeżdża, podczas gdy Liza zostaje zakonnicą.
Szlacheckie gniazdo stanowi rozwinięcie niektórych wątków i koncepcji, jakie Turgieniew po raz pierwszy zaprezentował w powieści Rudin. Fiodor Ławrecki, podobnie jak tytułowy bohater tego utworu, jest człowiekiem niezdolnym do czynu, mimo głoszenia jego potrzeby i wyższości aktywnego działania nad rozważaniami. Z powodu takiej postawy Ławrecki skazany jest na samotność i ciągłe życiowe niepowodzenia, chociaż w porównaniu z Rudinem jest człowiekiem praktycznie myślącym, realistą dobrze zorientowanym w sytuacji społecznej. Pozostaje jednak "człowiekiem zbędnym" - przedkłada szeroko rozumiany obowiązek ponad uczucia, nie jest w stanie podjąć walki o swoje szczęście z Lizą Kalitiną, akceptując bez dyskusji jej przywiązanie do zasad religijnych i tradycyjnej moralności.
Klęska życiowa Ławreckiego, podobnie jak klęska Rudina, staje się w utworze symbolem klęski całej warstwy społecznej. Drobna rosyjska szlachta okazuje się być grupą niepotrzebną, niezdolną do wdrażania niezbędnych w Rosji zmian. Z tego powodu Turgieniew postanowił poświęcić kolejny utwór przedstawicielowi innej grupy ludzi - tych, którzy podjęli działania. Ta tematyka dominuje w jego późniejszych powieściach W przededniu, Dymie i Nowiźnie.