Jan Wąsicki, Rzesza i państwa niemieckie 1789-1815, Poznań 1982.

Wstęp.

Rozdział 1. Wojny z Francją i przeobrażenia polityczne w Rzeszy Niemieckiej.

1. Uwagi wstępne.

Cesarstwo Rzymskie Narodu Niemieckiego stanowiło skomplikowany twór ustrojowy. Ówcześni prawnicy mieli nie lada trudności z zakwalifikowaniem tego ustroju do znanych państwowych schematów organizacyjnych. organizacyjnych końcu XVII i początkach XVIII wieku składała się Rzesza z ponad 300 krajów, które nadal podlegały najwyższej władzy cesarza i ogólnym prawom zasadniczym. Prawnicy, chcąc znaleźć formułę na taki stan ustrojowy Niemiec, określali go jako podwójną władzę państwową, a więc zwierzchnią władzę Rzeszy oraz władzę poszczególnych krajów. Ale poszczególni niemieccy panujący rozszerzali swoją władzę na obszary nie wchodzące w skład Cesarstwa Niemieckiego one właśnie, jak Austria i Prusy, stały się podstawą ich znaczenia. Podobnie zresztą było z Saksonią i Hanowerem, których niemieccy panujący byli monarchami w innych państwach i z tego tytułu czerpali swą przewagę w Rzeszy. W obrębie Rzeszy dla odmiany znajdowały się też posiadłości króla duńskiego (Holsztyn) i króla szwedzkiego (zachodnia część Pomorza Szczecińskiego).

2. Traktat westfalski i jego konsekwencje dla ustroju Rzeszy.

Po wojnie trzydziestoletniej książęta elektorzy, książęta i miasta Rzeszy domagały się uregulowania spraw niemieckich. Uzyskali oni zdecydowane poparcie Francji i Szwecji, które żądały udziału niemieckich władców terytorialnych rokowaniach pokojowych. Cesarz musiał się na to zgodzić i zrobił to 29 maja 1645 roku. Od 1648 roku nie można już mówić tylko o historii Niemiec jako całości, ale zgodnie ze stanem faktycznym o historii większych czy mniejszych terytoriów. Traktat westfalski bowiem uznał zwierzchność terytorialną stanów i przechodzący dziedzicznie na nie tytuł prawny.

Pojęcie „Rzeszy” ucieleśniało się w osobie cesarza i Reichstagu, którego ustrój, kompetencje, formy obradowania ukształtowały się w latach kończących XV wiek. Od roku 1663 rozpoczął działalność nieustający Reichstag. Podstawą regulacji zagadnień odnoszących się do spraw wyznaniowych było utrzymanie istniejącego stanu faktycznego. Cesarz i Rzesza wyłączeni zostali jako rozjemcy w sprawach religijnych, a urzędy Rzeszy obsadzano wedle parytetu wyznaniowego. Jednak w odróżnieniu od 1555 roku, wyznanie kalwińskie otrzymało status uznanego wyznania w Niemczech.

Postanowienia traktatu westfalskiego ogłoszone zostały jako Ustawa Zasadnicza Rzeszy. Traktat westfalski wzmocnił pozycję okręgów, podział na okręgi, podobnie jak ich ustrój, przetrwał do upadku Rzeszy. Nie powiodła się próba powołania jednolitego stałego wojska Rzeszy. Pozostano przy wojsku złożonym z kontyngentów z poszczególnych państw Rzeszy.

W tym czasie nie było możliwości wzniesienia się ponad rywalizację francusko-habsburską i prowadzenia polityki trzeciego stronnictwa, jak to uczynił pierwszy Związek Reński z roku 1658, orientujący się na Francję. Po dziesięciu latach twór ten, który po napadzie Ludwika XIV na Rzeszę był w niej instrumentem polityki francuskiej, rozwiązał się. Wzór jego jednak, ponownie z inspiracji francuskiej ożył raz jeszcze w początkach XIX wieku.

Prusko-austriacki dualizm spowodował nową sytuację w Niemczech. Rzesza popadła w coraz ściślejszą zależność od wielkich mocarstw europejskich. W pokoju cieszyńskim z 1779 roku, który podpisała obok Francji i Rosja, zagwarantowano utrzymanie ustrojowego status quo Rzeszy. Cesarz Józef II jeszcze za panowania swego ojca Franciszka II podjął próbę wzmocnienia pozycji cesarza w Rzeszy. W 1785 roku utworzony został Niemiecki Związek Książąt, oparty na starym prawie Rzeszy i zawarty pomiędzy książętami elektorami brandenburskim, brunszwickim i saskim, do którego przyłączyli się następni władcy, nie dopuścił do realizacji planu Józefa II. Związek ten jako główny swój cel uważał utrzymanie niezmienności ustaw zasadniczych Rzeszy, traktatów pokojowych i praw stanów.

Wzrost znaczenia Prus i innych krajów Rzeszy cieszących się suwerennością i posiadających możliwość prowadzenia własnej polityki zagranicznej, prowadził do osłabienia władzy cesarza i dalszego rozkładu Rzeszy.

3. Rewolucja francuska i państwa niemieckie.

Rzesza nowy blask ustrojowy, miała otrzymać dzięki kształtującemu się patriotyzmowi państw składających się na nią. Na przeszkodzie utworzenia państwa narodowego stało to, że w państwach składających się na nią, głównie zaś w Austrii i Prusach, panujący system absolutystyczny opierał się na aparacie państwowym i związanej z nim szlachcie, Kościele i wojsku. Władzy Hohenzollernów nic nie ograniczało, gdy natomiast innych państwach niemieckich, na przykład w Bawarii i Wirtembergii, działały skutecznie stany krajowe.

Uwidoczniło się to szczególnie po uchwaleniu przez Reichstag w dniu 22 marca 1793 roku wojny z rewolucyjną Francją, kiedy to próba wystawienia armii Rzeszy okazała się w rezultacie nieudana. Najszybciej skutki rewolucji we Francji odczuły kraje nadgraniczne. Na przykład mały Amt Beinheim, należący do Badenii otrzymał 10 sierpnia 1787 roku postanowienie Zgromadzenia Notabli, że mieszkańcy jego mają uczestniczyć w zgromadzeniu alzackich Stanów Prowincjonalnych. Uchwała francuskiego Zgromadzenia Narodowego z 4 i 5 sierpnia 1789 roku zniosła prawa i przywileje feudalne, stosunki lenne oraz inne formy zależności. Duchowni, otrzymując uposażenie, stawali się zależni od władz państwowych. Uchwała ta objęła też Alzację, gdzie wielu władców niemieckich miało posiadłości. W czerwcu 1790 roku przybył do Karlsruhe z ramienia rządu francuskiego Chevalier de Ternant aby pertraktować w sprawie odszkodowań za to. W końcu do rozmów nie doszło, ponieważ sprawy odszkodowań przejął do swej wyłącznej kompetencji Reichstag i pertraktacje trwały tak długo, aż przerwała je wojna. Niektórzy jednak książęta, jak von Lowenstein sami załatwili sprawę odszkodowań, podpisując 29 kwietnia 1792 roku w Paryżu ugodę. Zniesienie podległości feudalnej we Francji oraz świadczeń pańszczyźnianych, sądownictwa patrymonialnego i przywilejów szlachty, doprowadziło do wystąpień chłopskich blisko Francji położonych państwach niemieckich, głównie w Badenii i Palatynacie.

Wydawano równocześnie kategoryczne zakazy czytania i rozpowszechniania druków ulotnych i gazet pochodzących z Francji. Wszystkie wystąpienia ludności nie były wymierzone przeciwko podstawom ustroju politycznego panującego w danych państwach, ale miały głównie na celu zmianę świadczeń pańszczyźnianych i ciężarów feudalnych. Znaczniejsze wystąpienia ludności wiejskiej miały również miejsce na terenach odległych od źródła niepokoju w Niemczech, na przykład w Saksonii.

Do zmiany polityki austriackiej przyczyniła się śmierć cesarza Józefa II 20 lutego 1790 roku. Jego następcą został Leopold II, który był zwolennikiem tłumienia wszelkich ruchów powstańczych. W tej sytuacji doszło do spotkania z Anglią w Reichenbach, na której ostatecznie zadecydowano co do sprawy Belgii. Pozostać miała ona pod austriackim panowaniem, zachowując swój stary ustrój. W końcu 1790 roku został ostatecznie stłumiony belgijski ruch niepodległościowy. W grudniu 1790 roku podpisano w Hadze umowę, na podstawie której Belgia utrzymała swój dawny ustrój.

Dnia 5 lipca 1791 roku cesarz Leopold II ogłosił w Padwie oświadczenie skierowane do państw europejskich, w którym wzywał do interwencji dla przywrócenia dawnego absolutyzmu we Francji. Król pruski, Fryderyk Wilhelm II zareagował na to przychylnie i obaj władcy spotkali się 25 sierpnia 1791 roku na zamku w Pillnitz w Saksonii. Zagwarantowano sobie nawzajem nienaruszalność swych posiadłości, pomoc w tłumieniu buntów oraz zagrożono rewolucyjnej Francji zbrojną interwencją.

Zgromadzenie Narodowe we Francji wpłynęło na króla, aby zażądał rozwiązania emigracyjnych oddziałów zbrojnych, jakie pozostawały pod opieką księcia elektora Trewiru. Oddziały te pod wpływem ultimatum zostały rozwiązane na przełomie 1791/1792 roku. Dnia 2 lutego 1792 roku Austria i Prusy zawarły przymierze wojenne skierowane przeciwko rewolucji. Sytuacja jednak zmieniła się po śmierci Leopolda II w marcu 1792 roku, kiedy to na tron wstąpił Franciszek II. Francja zażądała od niego zerwania umowy z Prusami, gdy ten odmówił Francja wypowiedziała mu wojnę 20 kwietnia 1792 roku. Trzeba jednak podkreślić, że wojna została wypowiedziana królowi Czech i Węgier, bowiem nie został on jeszcze wybrany cesarzem.

Franciszek II został cesarzem 5 lipca 1792 roku. Zadecydowano że wojska prusko-austriackie wkroczą do Francji pod dowództwem księcia Ferdynanda brunszwickiego. Do tego porozumienia przyłączył się też książę Wilhelm heski z kontyngentem 6 tys. żołnierzy. 25 lipca 1792 roku książę brunszwicki wydał w Koblencji manifest, w którym określił cele interwencji: przywrócenie dawnego porządku i zakończenie szerzącego się bezprawia. Dnia 1 sierpnia 1792 roku wojska koalicji, składające się z 50 tys. Prusaków, 20 tys. Austriaków i 10 tys. emigrantów francuskich przekroczyły granice Francji.

Dnia 20 września oddziały francuskie pod dowództwem Kellermana stoczyły zwycięską bitwę pod Valmy. Najeźdźcy wycofali się nad Mozę, później do Luksemburga. Francuzi przystąpili do kontrofensywy w Nadrenii i Badenii, staczając 6 listopada 1792 roku zwycięską bitwę pod Jemappes. Otworzyło to drogę do Belgii, w tym też czasie, to jest 21 września Konwent wprowadził we Francji republikę. Wojska francuskie znalazły się nad Renem i dotarły do Alp. We wrześniu 1792 roku zajęta została Nicea i Sabaudia. 22 października Francuzi zajęli Frankfurt nad Menem. Niebawem jednak, to jest w grudniu Frankfurt został stracony, jedynie Moguncja została w rękach francuskich. Jednak co ważniejsze Francja pozyskała ludność belgijską. Austria chciała odebrać Belgię, aby później zamienić ją na Bawarię, ale Prusy nie miały dalszego interesu w prowadzeniu walki.

Propagandę rewolucyjną w Niemczech szerzyli niemieccy jakobini, głównie prowadzili ją na prawym brzegu Renu. Centrum rewolucyjnym na lewym brzegu Renu pozostawała Moguncja, należąca do posiadłości arcybiskupa. Jednak dopiero 15 grudnia 1792 roku Konwent polecił wszystkim komenderującym na zajętych ziemiach generałom zniesienie dotychczasowych podatków i świadczeń pańszczyźnianych. W dniu 24 lutego 1793 roku odbyły się wybory do Narodowego Konwentu Reńsko-Niemieckiego. Zaraz jednak została podjęta uchwała o wcieleniu tych ziem do Francji. Od Francuzów zaczęły odstraszać podwyższone ciężary nakładane na ludność. Moguncja została wyłączona przez Konwent z Rzeszy i utworzono z niej wolną i niezależną republikę. Była to pierwsza republika jaka powstała na ziemiach Rzeszy. Jednakże już 21 marca ogłosiła ona przystąpienie do Republiki Francuskiej.

Powolny zazwyczaj Reichstag zebrany w Ratyzbonie szybko na to zareagował i 25 lutego 1793 roku wydał oświadczenie wzywające do wierności wobec Rzeszy i spełniania przez to swoich obowiązków wobec niej. 23 lipca Moguncję zdobyli Prusacy i 28 sierpnia 1793 roku władze republikańskie zostały skazane na śmierć.

Niemiecką burżuazję zrażał fakt, że we Francji władza przejdzie w ręce partii dążącej do pełnej realizacji zasad obywatelskiej równości. W swoich poglądach coraz bardziej zwracała się w stronę angielskiego systemu politycznego. Zgilotynowanie króla w dniu 21 stycznia 1793 roku pociągnęło za sobą sytuację w której wielu humanistów, filozofów odwróciło się od Francji.

4. I Koalicja przeciwko Francji. Wojna 1793/1794 r.

Anglia uważała, że sytuacja rewolucyjna we Francji działa na jej korzyść. Kiedy jednak zmieniła zdanie, zerwała stosunki dyplomatyczne z Francją. W odpowiedzi na to Konwent Narodowy 2 lutego 1793 roku wypowiedział jej i sprzymierzonej z nią Holandii wojnę. Koalicja, jaką zmontowała przeciwko Francji Anglia, obejmowała Austrię i Prusy, Holandię i Hiszpanię, Portugalię, Sardynię i Neapol. Rosja nie wzięła udziału w wojnie. Rzesza wypowiedziała wojnę Francji.

W marcu 1793 roku koalicja zdołała wyprzeć Francję z Belgii. Połączone wojska austriackie, angielskie, hanowerskie i heskie zadały wojskom francuskim klęskę pod Neerwinden. Francuskie armie Renu i Mozeli zostały zmuszone do odwrotu. Niepomyślna sytuacja na polach walki i nieudolne rządy żyrondystów doprowadziły w końcu maja i początkach czerwca 1793 roku do wystąpień paryskiego ludu. Demokratyczna dyktatura, którą objęli jakobini uratowała rewolucję. 23 sierpnia Konwent wydał dekret wzywający masy ludowe do walki z wrogiem. Wkrótce wojska republikańskie pod wodzą generała Houcharda, odniosły zwycięstwo 8 września pod Hondschooten, a z 15 na 16 października 1793 roku pod wodzą Tourdana i Carnota pod Wattignies.

W umowie zawartej w Hadze 19 kwietnia 1794 roku Anglia dla utrzymania koalicji spełniła żądanie Prus i wypłaciła subsydia. Jednakże wybuch insurekcji kościuszkowskiej zmusił Prusaków do zrezygnowania z akcji zbrojnej na Zachodzie. W efekcie kampania 1794 roku, która odbyła się na terytorium Belgii doprowadziła do zwycięstwa Francję. W dniach 17 i 18 maja Austriacy ponieśli klęskę pod Tourloin, 19 maja skapitulowała twierdza Ypern, a 26 czerwca 1794 roku siły sprzymierzonych doznały porażki pod Fleurus.

W lipcu 1794 roku doszło do upadku jakobinów. Kampania letnia 1794 roku doprowadziła do zajęcia Belgii, a w styczniu 1795 roku całej Holandii, z której utworzono Republikę Batawską. Potem Francuzi wtargnęli na teren Rzeszy i opanowali Koblencję, Kolonię. Wkrótce we Francji nastąpiła stabilizacja władzy i kolejne traktaty w Bazylei, Leoben i Campo-Formio przesądziły o losie terenów nadreńskich.

Istniały dwa cele francuskiej burżuazji w niemieckiej polityce: zdobycie i utrzymanie granicy na Renie oraz zapewnienie sobie wpływów w Rzeszy. Środkiem dyplomacji francuskiej, zmierzającej do osiągnięcia tych celów, było przyobiecanie niemieckim książętom odszkodowania za utracone na lewym brzegu Renu tereny.

Prusy nie mogąc dojść do porozumienia z Austrią i Rosją na tle podziału Polski, zerwania z Anglią i Holandią, w stosunku do których nie wywiązała się z zobowiązań finansowych, poczuły się całkowicie izolowane i 5 kwietnia 1795 roku zawarły separatystyczny pokój z Francją w Bazylei. Po raz pierwszy myśl o wyparciu Prus za Łabę wyraził w kwietniu 1795 roku Sieyes, członek Komitetu Ocalenia Publicznego, używając dla przyszłej organizacji państw niemieckich określenia Związek Reński. Separatystyczny pokój z Prusami wpłynął także na postawę innych państw. Francja podpisała pokój z Hessen-Kassel 28 sierpnia 1795 roku. W tym samym czasie także Toskania, Holandia oraz Hiszpania zawarły pokój z Francją.

We Francji doszło do zmian. W końcu 1795 roku na czele republiki stanął pięcioosobowy Dyrektoriat. Armia francuska zaczęła na szeroką skalę wykorzystywać dużą ruchliwość związaną z brakiem magazynów, koncentrowania się w najważniejszych strategicznie punktach oraz stosowała taktykę rozrzuconej tyraliery strzeleckiej, skoncentrowanego użycia artylerii.

W maju 1796 roku Francuzi zawarli zawieszenie broni z Królestwem Sardynii. W początkach 1796 roku generałowie Jourdan i Moreau podjęły ofensywę znad Renu. Dnia 28 czerwca Austriacy ponieśli klęskę pod Renchen, a 5 lipca Moreau zajął Rastatt. Wojska francuskie zajęły większą część Badenii, ta 25 lipca 1796 roku podpisała zawieszenie broni. Ostatecznie 22 sierpnia 1796 roku Badenia podpisała pokój z Francją w Paryżu. Przedtem, bo 7 sierpnia 1796 roku traktat pokojowy podpisała Wirtembergia.

Zostały zawarte preliminaria pokojowe w Leoben z Austrią, a ostateczne zatwierdzenie postanowień nastąpiło po podpisaniu pokoju w Campo-Formio (17 października 1797 roku) 20 listopada 1797 roku.

W trakcie kampanii 1796 roku generał Moreau zajął również Monachium, Bawaria podpisała 7 września 1796 roku zawieszenie broni z Francją w Pfaffenhofen.

Pokój w Campo-Formio podpisywali także książęta Rzeszy. Traktat pokojowy z Rzeszą miał być podpisany na specjalnie zwołanym kongresie do Rastatt w listopadzie 1797 roku. Sama Austria nie poniosła większych strat terytorialnych, rezygnowała z Lombardii i daleko położonej Belgii, uzyskiwała w zamian Wenecję i posiadłości nad Adriatykiem.

Nowe perspektywy dla dyplomacji francuskiej otwierała śmierć arcyksięcia palatynacko-bawarskiego Karola Teodora i wstąpienie na tron Maksymiliana Józefa, który czuł się blisko związany z Francją. Tymczasem uaktywnili się niemieccy rewolucjoniści w Strasburgu i Bazylei. 22 marca 1798 roku proklamowano u granic południowych Niemiec Republikę Helwecką co jeszcze bardziej wzmogło ruch. Zamiarem sił rewolucyjno-demokratycznych było utworzenie południowo-niemieckiej republiki.

Dnia 9 marca 1798 roku deputacja Rzeszy wyraziła zgodę na odstąpienie Francji lewego brzegu Renu, zaś dnia 4 kwietnia sekularyzowano własności duchownych, które miały stanowić rekompensatę za lewobrzeżne straty.

5. II Koalicja 1798-1801.

Koalicja złożona z Anglii, Rosji i Austrii postanowiła, tak jak poprzednie, zepchnięcie Francji na ziemie znajdujące się w jej posiadaniu w 1792 roku. W marcu 1799 roku arcyksiążę Karol odniósł zwycięstwo pod Stockach. Widząc porażki Francji, do koalicji przystąpiła także Bawaria. Dnia 1 października 1799 roku książę elektor bawarski zawarł w Gatczynie traktat z carem rosyjskim, w którym zobowiązał się wystawić kontyngent wojskowy w sile 20 tys. żołnierzy. Jednakże car oburzony stanowiskiem Austrii, która ciężar walki przerzuciła na jego wojska, wycofał się w październiku z dalszych działań.

Dnia 9 listopada 1799 roku Bonaparte dokonał zamachu stanu, rozpędzając obydwie izby i wprowadzając ustrój w postaci trzyosobowego Konsulatu. W maju 1800 roku przekroczył Alpy i 14 czerwca w bitwie pod Marengo rozbił oddziały austriackie. W czerwcu tego roku generał Moreau rozbił Austrię pod Hochstadt i zajął Monachium, a 3 grudnia pod Hohenlinden spadła na Austriaków kolejna klęska.

6. Traktat w Luneville i jego rezultaty w Niemczech.

W grudniu 1800 roku cesarz Franciszek II zawarł zawieszenie broni z Francuzami w Steyer, a 9 lutego 1801 roku podpisał traktat pokojowy pomiędzy Rzeszą, Austrią i Francją w Luneville. Cesarz zatwierdził warunki pokoju z Campo-Formio i w imieniu Rzeszy odstąpił lewy brzeg Renu. Reichstag obradujący w Ratyzbonie wyraził w dniu 7 marca 1801 roku zgodę na podpisany układ. Jako zaprzyjaźnione lub zachowujące poprawne stosunki pokojowe uznano Badenię, Hessen-Kassel i Prusy. Napoleon największym zaufaniem obdarzał Badenię. Po francusko-bawarskim układzie z 24 sierpnia 1801 roku doszły następnie do skutku układy Francji z Wirtembergią i Prusami, zawierane w dniach od 20 do 23 maja 1802 roku. W dniu 27 marca 1802 roku Francja zawarła w Amiens pokój z Anglią, która zachowała panującą pozycję w koloniach i na morzu.

7. Nadzwyczajna Deputacja Reichstagu i przeobrażenia terytorialne w Rzeszy.

Cesarz zwrócił się 2 sierpnia 1802 roku do Reichstagu o powołanie komisji mającej uregulować sprawy podziału terytorialnego. W dniu 24 sierpnia organ ten zebrał się w Ratyzbonie. Przewodnictwo objął pełnomocnik cesarski Freiherr von Hugel. Nadzwyczajna Deputacja Reichstagu uzgodniła swe stanowisko i 28 kwietnia 1803 roku cesarz podpisał dokument o zmianach terytorialnych. Takie rozwiązanie najbardziej odpowiadało Francji, czyli jak największe osłabienie Rzeszy. Duchowni książęta Rzeszy utracili swoją władzę, ich dobra rozdzielono pomiędzy książąt świeckich. Objęło to obszar 1295 km², zamieszkały przez 2,3 mln osób. Zmediatyzowano przy tym 60 miast Rzeszy. Zachowało swą suwerenność jedynie sześć: Augsburg, Brema, Frankfurt, Hamburg, Lubeka i Norymberga. Łącznie zlikwidowano 112 terytorialnych organizmów Rzeszy.

W wyniku postanowień Austria utraciła w pokoju w Luneville południowe Niderlandy oraz część Bryzgowii, która weszła do Republiki Helweckiej. W efekcie w 1803 roku Bawaria stała się trzecim, po Austrii i Prusach, państwem dynastycznym w Niemczech. Utworzono także nowe Księstwo Elektorskie Regensburg-Aschaffenburg, a to wskutek przeniesienia siedziby biskupiej z Moguncji do Ratyzbony. Papież, który sprzeciwiał się każdemu postanowieniu Deputacji, wyraził na to zgodę. Arcybiskup przy tym zachował godność księcia elektora i arcy-kanclerza Rzeszy oraz prymasa Niemiec. W skład więc dziesięcioosobowego kolegium elektorów wchodzili: wyżej wspomniany arcybiskup, cesarz jako arcyksiążę austriacki, król pruski jako margrabia brandenburski, król angielski jako książę hanowerski, wielki książę Toskany jako posiadacz Salzburga, książęta Saksonii, Bawarii i Wirtembergii, margrabia Badenii oraz landgraf Hessen-Kassel. Protestanci swoje głosy w kolegium zwiększyły z dwóch do pięciu.

Oczywiste więc było, że władza cesarska, opierająca się na układzie wyznaniowym, coraz bardziej słabła, wzrastało natomiast w Rzeszy znaczenie państw wedle ich rozległości terytorialnej. Kościołowi pozostawiono jedynie sprawy wiary i opieki duchownej, Kościół w Niemczech utracił władzę polityczną oraz pozycję ekonomiczną. Tworzyć się zaczął nowy, niemiecki kler, który nie reprezentował już wyłącznie interesów swego stanu, ale wiązał się bardziej z Rzymem.

Faktycznie Austria została odepchnięta na wschód. W Niemczech zapanował chwilowy spokój. Bazę wpływów francuskich stanowiły: Bawaria, Badenia, Wirtembergia i Hesja.

8. III Koalicja i Cesarstwo Austriackie.

Austriackie kraje nie tworzyły jedności państwowej, a połączone były jedynie osobą panującego. Sankcja pragmatyczna z 19 kwietnia 1713 roku wprowadziła przestrzeganą ściśle zasadę niepodzielności całego dziedzictwa Habsburgów. Książę prymas Rzeszy Dalberg był gorącym wielbicielem i entuzjastą Napoleona. Szerzył on karolińsko-bonapartystyczną ideologię wskrzeszenia imparium karolińskiego.

Franciszek II uznał formalnie tytuł cesarza Francuzów. Aby jednak zapewnić swemu domowi równe stanowisko z cesarzem francuskim, przybrał 10 sierpnia 1804 roku nowy tytuł cesarza austriackiego. Przyjąwszy ten tytuł przestał zabiegać o umocnienie ustroju Rzeszy.

15 marca 1804 roku policja francuska porwała z neutralnej Badenii księcia de Enghien i skazano go na śmierć za udział w spisku na życie Napoleona. Czyn ten wywołał oburzenie, co wykorzystała dyplomacja angielska. Trzecia koalicja powstała ze związku Anglii, Szwecji oraz Rosji i Neapolu. W sierpniu przystąpiła do niej Austria. Ta ostatnia czuła się zagrożona ponieważ 26 maja 1805 roku Napoleon koronował się na króla Włoch. Dnia 12 września 1805 roku dwór wiedeński wydał oświadczenie, w którym zawarto oskarżenie przeciwko Francji. Zostało potraktowane przez Francję jako wypowiedzenie wojny.

Wojska austriackie zajęły 17 września 1805 roku Monachium. Napoleon opuścił Strasburg 1 października i przybył do Ludwigsburga, gdzie 4 października 1805 roku zawarł traktat aliansu z księciem wirtemberskim. Dnia 10 października na zamku w Ettingen spotkał się cesarz z księciem elektorem i podpisał podobny w treści układ, jak w Ludwigsburgu. Po klęsce wojsk austriackich pod Ulm 17 października 1805 roku oraz połączonych sił rosyjsko-austriackich pod Austerlitz 2 grudnia 1805 roku Austrii nie pozostało nic innego, jak zgodzić się na zawieszenie broni, a następnie pokój. Zanim jednak do tego doszło, Prusy, układem z Francją zawartym w Schonbrunnie 15 grudnia 1805 roku naruszyły istniejącą jeszcze formalnie jedność ustrojową Rzeszy, podobnie jak to miało miejsce dziesięć lat wcześniej w Bazylei.

Wcześniej, bo 3 listopada 1805 roku Prusy w Poczdamie w układzie z Rosją zobowiązały się wystąpić przeciwko Napoleonowi. Jednakże po Austerlitz hrabia Haugwitz wystąpił z propozycją rokowań w stronę Francji. W jej wyniku Prusy oddały Francji położone na prawym brzegu Renu prowincje Kleve, wraz z twierdzą Wesel, oraz odstąpiły Bawarii Ansbach i Francji Neuenburg. W zamian obiecano Hanower. Traktat ten wszedł w życie 4 stycznia 1806 roku. 15 lutego 1806 roku Prusy podpisały też traktat w Paryżu w którym zobowiązały się do wystawienia oddziałów przeciwko Rosji i zamknięcia portów dla okrętów angielskich.

Zajęcie Hanoweru i spełnienie żądań Napoleona stało się powodem wypowiedzenia wojny Prusom przez Anglię w dniu 11 czerwca 1806 roku. Jednak po klęsce floty francusko-hiszpańskiej pod Trafalgarem 21 października 1805 roku pogrążyło plany Napoleona ataku na Wielką Brytanię.

9. Pokój w Preszburgu.

Trzecią wojnę koalicji z Francją zakończył pokój w Preszburgu (Bratysławie) zawarty 26 grudnia 1805 roku. Bawaria i Wirtembergia zostały podniesione do rangi w pełni suwerennych monarchii, a ich panujący otrzymali tytuły królewskie. W siódmym artykule traktatu mówiono o Związku Niemieckim w miejsce Rzeszy Niemieckiej, jednakże odzwierciedlało to formalne już tylko więzy łączące państwa niemieckie. Pokój w Preszburgu zmierzał do umniejszenia posiadłości Habsburgów, aby nie stanowiły już przewagi w Rzeszy. Z tych względów Austria musiała odstąpić Wenecję, Istrię i Dalmację Włochom, uznawała Napoleona za króla tego państwa. Vorarlberg, Tyrol i dawne biskupstwo Brixen przeszły do Bawarii. Nad dolnym Renem powstało z terytorium dawnego Palatynatu Bawarskiego oraz z prawobrzeżnych resztek pruskiego Kleve Wielkie Księstwo Bergu.

Liczne pozostałe do tego czasu i podporządkowane bezpośrednio Rzeszy włości zostały mediatyzowane i użyte do zaokrąglenia granic Bawarii i Wirtembergii. Cesarz austriacki musiał uznać tytuły królewskie elektorów Bawarii i Wirtembergii oraz tytuł wielkiego księcia margrabiego badeńskiego.

Cesarz austriacki zrzekał się w imieniu swoim i następców wszelkich praw lennych do ziem przekazanych nowym królestwom i księstwom. Pozwoliło to Napoleonowi zbudować system dynastyczny w Niemczech i poza nimi. 30 marca 1806 roku jego brat Józef został osadzony na tronie Neapolu, brat Ludwik został królem Holandii. W Niemczech osadził cesarz na tronie Księstwa Kleve-Bergu w marcu 1806 roku marszałka Murata, a brat Hieronim został królem Westfalii.

Wszystkie te elementy, a więc związki rodzinno-dynastyczne, związki państw pod protekcją Francji oraz reformy społeczne wyrażone ogólnie w Kodeksie Napoleona miały umacniać przewagę Francji i jej burżuazji w Niemczech i Europie.

a. Związek Reński.

Sytuacja polityczna w Rzeszy wskazywała, że znajduje się ona w całkowitym rozkładzie. Przejawem tego było powołanie następcy arcybiskupa Rzeszy w osobie kardynała Fescha oraz oświadczenie króla szwedzkiego Gustawa IV Adolfa z 13 stycznia 1806 roku o nie braniu udziału w posiedzeniach Reichstagu. Także i Dania, będąca z uwagi na Holsztyn członkiem Rzeszy, oświadczyła 9 września 1806 roku, że występuje z Rzeszy i włącza Holsztyn do Królestwa Duńskiego.

Dnia 16 stycznia 1806 roku ministrowie Talleyrand i Montgelas podpisali w Monachium tajne przymierze pomiędzy Francją a Bawarią oraz Wirtembergią, Badenią i Królestwem Włoch, później zrobiła to Szwajcaria.

Ostateczna wersja układu związkowego była gotowa 11 czerwca. Ograniczał się on do członkostwa szesnastu państw niemieckich, a mianowicie: Królestwa Bawarii i Wirtembergii, księstwa arcy-kanclerza prymasa von Dalberga, Wielkiego Księstwa Badenii, Kleve-Bergu, Hessen-Darmstadt, Księstw Nassau-Usingen, Arenberg-Weilburg, Hohenzollern-Hechingen, Hohenzollern-Sigmaringen, Salm-Salm, Salm-Kyrburg, Isenburg-Birstein, Lichtenstein, von der Leyen. Władcy owych krajów mieli ogłosić zerwanie wszystkich stosunków z Rzeszą i swą całkowitą suwerenność. Projekt przewidywał, że suwerenność obejmowała: ustawodawstwo, sądownictwo, sprawy finansów i podatków oraz budowę fortyfikacji w granicach państw.

Poszczególne artykuły tego projektu były jeszcze zmieniane, ale jeden pozostał bez zmian, mówił on o tym, że protektorem związku był cesarz Francji. Dnia 1 sierpnia poseł francuski Bacher przekazał Reichstagowi notę swojego cesarza, w której Napoleon donosił, że część książąt Rzeszy postanowiła połączyć swe państwa w związek. Pismem z 31 lipca Dalberg zawiadomił cesarza o rezygnacji z urzędu arcy-kanclerza Rzeszy.

Franciszek II zrezygnował z korony cesarskiej, dotychczasowy cesarz niemiecki jako cesarz austriacki przybrał imię Franciszka I. Następstwem tego było zaprzestanie działalności organów Rzeszy, to jest Reichstagu i Reichsgerichtu.

Nowy akt związkowy został podpisany 16 lipca 1806 roku przez przedstawicieli 16 państw niemieckich. Miejsce cesarza zajął teraz protektor. Państwa Związku Reńskiego miały obowiązek uczestniczenia we wszystkich wojnach, jakie toczył protektor. Łącznie kontyngent wojskowy Związku wynosił 63 tys. żołnierzy. Związkowi usiłowano nadać ustrój federacyjny z Bundestagiem we Frankfurcie pod przewodnictwem prymasa Dalberga, z Radą Królów i Radą Książąt. Równocześnie Związek jako całość i każde państwo z osobna zawarło z Francją przymierze. Członkowie Związku nie mieli żadnych zobowiązań lennych, jak to miało miejsce w Rzeszy względem cesarza. W nowo tworzonych państwach niemieckich została utrzymana rola arystokracji.

Liczba państw Związku rosła. Do niego przystąpili książę Wurzburga, książę saski oraz cały dom anhalcki, Westfalia, książęta meklemburscy oraz książę oldenburski. Największym państwem Związku pozostawała Bawaria.

Na zjeździe w Erfurcie 13 października 1808 roku, Napoleon podniósł sprawę wprowadzenie Kodeksu Cywilnego i ujednolicenia systemu państwowego i ustrojowego państw Związku Reńskiego. Jednakże ani Bawaria, ani Wirtembergia nie mogły, a właściwie nie chciały, wyrazić w tym względzie swego zdania.

Związek Reński jako taki nie miał swego określonego obszaru, a tylko panujący posiadali suwerenne terytoria. Nie miał też, z wyjątkiem początkowego aktu, statutu, nie było też sądu związkowego, nie działało Zgromadzenie Związkowe.

10. Projekty powołania Północnoniemieckiego Związku Rzeszy.

Po przyjęciu przez Franciszka II tytułu cesarza austriackiego, analogiczny tytuł Francja zaproponowała Fryderykowi Wilhelmowi III. Miało to spowodować wzrost znaczenia Prus, kosztem Austrii. Ten jednak propozycji nie przyjął. Prusy chciały utworzyć północnoniemiecki związek, rozmyślano o tym po podpisaniu konwencji z Rosją 3 listopada 1805 roku w Poczdamie. 22 lipca 1806 roku Napoleon zwrócił się do Prus, aby te uznały Związek Reński. Projekt związku północnoniemieckiego zakładał, że jego członkami będą: Prusy, Saksonia, Hesja, Dania, Szwecja oraz inne państwa saskie. Jednakże po zmianie sytuacji politycznej pruskie projekty upadły.

11. Wojna z Prusami. Pokój w Tylży.

21 kwietnia 1806 roku Karol vom und zum Stein złożył projekt reform politycznych w Prusach, ale nie został on uwzględniony. Podobny projekt reorganizacji wojska przedłożył Gerhard Scharnhorst. Sytuacja Prus uległa zmianie, kiedy Francja zaproponowała odstąpienie Hanoweru Anglii, a ten był przecież zajęty przez Prusy. Zaczęły one czynić przygotowania do wojny z Francją. 8 października 1806 roku wystosowały one ultimatum skierowane do Francji.

Wojska francuskie wkroczyły do środkowych Niemiec i 10 października 1806 roku zetknęły się z przednimi strażami wojsk pruskich, dowodzonymi przez Ludwika Ferdynanda pod Saalfeld, rozbijając je bez trudu. 11 października, Prusacy ponieśli klęskę pod Jeną. Z kolei armia dowodzona przez Davousta starła się z głównymi siłami pruskimi pod Auerstadt. Dnia 25 października wojska francuskie zajęły Berlin, a w dwa dni później wjechał do niego Napoleon. Kapitulowały kolejne twierdze pruskie, najdłużej bronił się Gdańsk, Grudziądz i Koźle. Korpus pod wodzą Bluchera przebił się do Lubeki i skapitulował dopiero po wyczerpaniu się broni i amunicji. Na pokreślenie zasługuje też obrona Kołobrzegu.

W listopadzie 1806 roku wysłannicy Napoleona przybyli do Poznania. 21 listopada 1806 roku wydano dekret cesarski zakazujący handlu z Anglią, a także przyjmowania w portach angielskich okrętów.

30 października Prusy zawarły zawieszenie broni. Zrezygnowały z terenów na lewym brzegu Łaby z wyłączeniem Altmarku i Magdeburga i zgodziły się na przystąpienie do Związku Reńskiego Saksonii i innych państw północnoniemieckich. Saksonia zaraz po klęsce Prus przeszła na stronę Francji, za co 11 listopada 1806 roku w Poznaniu elektor saski dostał tytuł królewski. Dnia 28 stycznia 1807 roku zawarty został traktat pomiędzy Prusami i Anglią, w którym Prusy zrezygnowały z Brunszwiku.

Bitwy jakie zostały stoczone przez Francuzów i Rosjan w grudniu 1806 roku pod Pułtuskiem i Gołyminem nie zostały rozstrzygnięte. Zimą 1807 roku stoczono jeszcze nierozstrzygniętą bitwę pod Iławą Pruską, gdzie wojskami rosyjskimi dowodził Bennigsen, a oddziałami pruskimi generał Scharnhorst. Prusy umocniły swój związek z Rosją przymierzem w Bartoszycach z 26 kwietnia 1807 roku. Anglia przystąpiła do układu, przyrzekając Prusom w dniu 27 czerwca 1807 roku subsydia wojenne. Dnia 14 czerwca 1807 roku wojska francuskie pobiły Rosjan pod Friedlandem. W tym samym dniu Prusacy ponieśli klęskę pod Królewcem.

Sytuacja ta zmusiła cara do zawarcia w dniu 24 czerwca 1807 roku zawieszenia broni. Kwestie sporne zostały rozstrzygnięte na spotkaniu dwóch monarchów w Tylży w dniu 25 czerwca 1807 roku. Aleksander I otrzymał przyrzeczenie otrzymania terenów tureckich, to jest Mołdawii i Wołoszczyzny oraz Finlandii i okręg białostocki. Na pierwszy plan wysunęła się sprawa ziem polskich zaboru pruskiego. W końcu utworzono z nich Księstwo Warszawskie. Sprawa polska uregulowana została ostatecznie we francusko-rosyjskim układzie, podpisanym 7 lipca 1807 roku. Aleksander I zaakceptował przemiany polityczne w Niemczech, rozpad Rzeszy i utworzenie nowego związku państw niemieckich. W dwa dni później podpisany został układ pokojowy pomiędzy Francją a Prusami. Utraciły one prawie połowę swych posiadłości. Z ziem tych utworzono Królestwo Warszawskie, Królestwo Westfalii. W konwencji z 12 lipca podpisanej w Królewcu przez marszałka Berthiera ze strony francuskiej i feldmarszałka Kalkreutha ze strony pruskiej, stwierdzono, że załogi francuskie pozostaną w nich tak długo, aż nie zostanie spłacona kontrybucja, której wysokości dokładnie nie określono. W końcu kwotę tę ustalono na 140 mln franków. Oddziały francuskie stacjonowały w Prusach i na Pomorzu Szwedzkim.

Rozdział 2. Ustrój polityczny Niemiec w czasach Napoleona.

W czasach tych nie można mówić o Niemczech jako całości, ale wypada podkreślić, że dopiero Napoleon doprowadził do pewnego ujednolicenia form ustrojowych krajów niemieckich. Ponadto Związek Reński obejmował ¾ Niemiec w ówczesnych ich granicach. Wyróżnić należy trzy kategorie krajów i państw: tereny włączone do Francji, państwa nowe powołane do życia przez Napoleona, oraz państwa rządzone przez poprzednich władców.

Liczba członków Związku rosła i w końcu 1806 roku znalazły się w nim wszystkie państwa niemieckie, z wyjątkiem Prus i Austrii.

1. Ziemie położone na lewym brzegu Renu.

Z chwilą dotarcia jesienią 1792 roku wojsk francuskich do Renu, dla jego lewobrzeżnych terenów rozpoczął się pięcioletni okres administracji wojennej i okupacyjnej. Status trwał taki do zawarcia traktatu w Campo-Formio. Zarządzeniem z 14 listopada 1794 roku powołano w Akwizgranie centralną administrację ziem położonych pomiędzy Mozą a Renem. 14 lutego 1797 roku administrację zajętych przez Francuzów ziem nadreńskich przekazano generałowi Hochemu. Generał ów zniósł 21 marca 1797 roku administrację francuską i przywrócił dawną niemiecką. Ludność Nadrenii życzliwie przyjęła wojska francuskie. W Koblencji proklamowano nową republikę, zwaną Cisreńską, dokonał tego Józef Gorres. W tajnych artykułach pokoju w Campo-Formio republika ta została rozwiązana.

2. Administracja departamentów nadreńskich.

Komisarz generalny do spraw administracji ziem nadreńskich podlegał bezpośrednio ministrowi sprawiedliwości. W tych departamentach wprowadzono administrację opartą na konstytucji francuskiej z 5 Fructidor III, to jest z 22 sierpnia 1795 roku. Ten system utrzymał się do 1800 roku. Zrezygnowano z demokratycznej formy wyboru urzędników oraz sędziów i nie obiecywano, że w przyszłości zostanie to wprowadzone. 26 marca 1798 roku zniesiono resztki pozostałości feudalnych, a chłopi otrzymali ziemię na własność.

Po podpisaniu pokoju w Luneville, ziemie te włączono do Francji, a od 1804 roku zaczął obowiązywać Kodeks Napoleona. Zniesiono samorządy miast nadreńskich. Funkcję generalnego komisarza dla ziem nadreńskich zniesiono dopiero w 1803 roku.

3. Sądownictwo i prawo.

Ustawą z 1 września 1802 roku wprowadzono francuski system wymiaru sprawiedliwości.

4. Przeobrażenia gospodarcze i polityka gospodarcza.

W 1798 roku ogłoszono Ren jako granicę celną, ucierpieli na tym kupcy i rzemieślnicy.

5. Podatki.

Podstawową zasadą polityki podatkowej była teraz ochrona tych, którzy tworzyli gospodarczą siłę państwa. Mimo licznych i wysoko określonych sum podatkowych, ludność nie odczuwała podatku aż tak dotkliwie, rozwijała się bowiem produkcja i dochody wzrastały.

6. Administracja ziem położonych na prawym brzegu Renu.

Hanower zajęty został przez Francuzów na początku czerwca 1803 roku, gdy podjęto kroki pomiędzy Francją a Anglią. Nie wprowadzono większych zmian w ustroju tego kraju, sprawnie on funkcjonował pod nadzorem francuskiego komisarza.

7. Administracja francuska na północnych terytoriach niemieckich.

Do ziem niemieckich położonych najbardziej na północ należały trzy departamenty hanzeatyckie, które na mocy uchwały senatu cesarstwa z 13 grudnia 1810 roku wcielone zostały do Francji. Dekretem z 18 grudnia 1810 roku powołano w Hamburgu Komisję Rządzącą, która rozciągnęła swą władzę na ten teren. Na czele komisji powołano marszałka Davousta jako gubernatora.

Rozdział 3. Ustrój polityczny nowo utworzonych państw niemieckich.

1. Wielkie Księstwo Bergu.

a. Tymczasowa organizacja władz.

W grudniu 1805 roku Księstwo Bergu odstąpione zostało przez Bawarię Napoleonowi w zamian za odebrany Prusom Ansbach. W lutym 1806 roku Prusy uzyskawszy Hanower, przekazały cesarzowi Francuzów stare księstwo Kleve i ziemie położone wokół Wesel. Te dwa księstwa stanowiły pierwsze nabytki Francji na prawym brzegu Renu. Król bawarski Maksymilian Józef pismem z dnia 15 marca 1806 roku zwolnił swych poddanych z przysięgi wierności, w tym też dniu cesarz Napoleon obwieścił że Księstwo Kleve-Berg zostało przekazane księciu Joachimowi Muratowi. W księstwie tym istniał Landtag. Jako barwy narodowe wybrano kolor biały i czerwony. Wprowadzono edykt o organizacji miast wzorowany na francuskim ustroju miejskim. Po raz pierwszy w Niemczech wspomniano w nim o immunitecie poselskim, w stosunku do członków rady municypalnej.

b. Ustrój po 1806 roku.

W 1808 roku Murat został królem Neapolu, a Napoleon sam objął władzę w Bergu. Zostało zniesione poddaństwo osobiste. W 1810 roku Księstwo przekazało Francji departament Ems i część Rhein. W 1809 roku wprowadzono w Bergu Kodeks Napoleona.

2. Królestwo Westfalii.

Po klęsce Prus w 1806 roku Napoleon postanowił utworzyć nowe, silne państwo buforowe pomiędzy rzekami Ems i Wezerą. W traktacie tylżyckim król pruski oraz car rosyjski uznali najmłodszego brata cesarza, Hieronima, za króla Westfalii. W efekcie tego książę heski Wilhelm został pozbawiony swego księstwa. Dekret z 18 sierpnia 1807 roku ustalił dokładne granice Królestwa. W 1807 roku Napoleon podyktował projekt ustroju królestwa, zbliżonego do francuskiego, całościowo ujętego systemu ustrojowego. Dnia 15 listopada 1807 roku Westfalia otrzymała, jako pierwsze państwo niemieckie, nowego typu pisaną konstytucję.

a. Rada Stanu.

Organ Rady Stanu działał obok resortowych ministerstw i był najwyższym kolegium rządowym.

b. Zgromadzenie Stanowe.

W miejsce różnych zgromadzeń stanowych powołano Stany Królestwa. W skład ich wchodziło 100 członków, właścicieli nieruchomości, kupców, fabrykantów i uczonych.

c. Wprowadzenie nowego ustroju administracyjnego.

Nowo mianowani urzędnicy przybyli do Kassel 28 sierpnia 1807 roku. Byli nimi Joseph Simeon, Jecques Beugnot i Jean Baptiste Jollivet. Głównym ich zadaniem było uczynienie z Westfalii wzorowo zorganizowanego i funkcjonującego państwa.

d. Podział administracyjny.

Królewskim dekretem z 24 grudnia 1807 roku podzielono Westfalię na 8 departamentów. W styczniu 1810 roku Westfalia otrzymała tereny hanowerskie.

e. Władze administracyjne departamentów.

Władze departamentu składały się z: prefekta, generalnego sekretarza prefektury, Rady Prefektury i Generalnej Rady Departamentu.

f. Reformy społeczne.

Wszystkie prawa patrymonialne i inne związki pomiędzy właścicielami gruntowymi a ludnością wiejską zostały zniesione 28 marca 1809 roku. Jednakże sprawa chłopska nie została do końca rozwiązana i wskazano jedynie na kwoty pozwalające na wykup się z powinności.

g. Kodeks Napoleona.

1 stycznia 1808 roku wprowadzono Kodeks Napoleona w Królestwie.

h. Sądownictwo.

Z początkiem 1808 roku wprowadzono w Westfalii jednolite sądownictwo powszechne. Sądy patrymonialne zanikły. Obowiązywał zakaz obejmowania jednocześnie urzędów administracyjnych i sądowych. Faktyczny jednak ustrój tego kraju nie odpowiadał formalnym założeniom konstytucji.

W Hesji ludność zaczęła skłaniać się ku walce z Francją. Przywódcą powstania został Wilhelm von Dornberg, ale po stłumieniu rozruchów musiał uciekać do Czech.

3. Wielkie Księstwo Frankfurckie.

Księstwo to powstało z ziem, które ostatni kanclerz Rzeszy, Karol Teodor von Dalberg otrzymał jako odszkodowanie za tereny położone na lewym brzegu Renu, a konkretnie za Księstwo Elektorskie Moguncji. Po pokoju wiedeńskim z 1809 roku odstąpił Bawarii Ratyzbonę, w 1810 roku państwo prymasowskie przemianowane zostało na Wielkie Księstwo Frankfurckie. Po śmierci Dalberga Księstwo to miało przypaść Eugeniuszowi Beauharnais.

a. Konstytucja.

Dnia 16 sierpnia 1810 roku książę prymas wydał patent organizacyjny, zwany też konstytucją. Można znaleźć w nim zapożyczenia z westfalskiej ustawy zasadniczej.

b. Rada Stanu.

Rada stanu pełniła funkcję doradcze w zakresie stanowienia ustaw i praw oraz pełniła funkcję sądu kasacyjnego.

c. Reprezentacja stanowa.

Stany obradowały nad projektami praw, które opracowywała Rada Stanu.

d. Stosunki społeczne.

Konstytucja utrzymywała szlachtę z należnymi jej honorami i tytułami.

e. Podział administracyjny i władze administracyjne.

Księstwo posiadało cztery departamenty. Ustrój Wielkiego Księstwa Frankfurckiego zbliżał się stopniowo do francusko-westfalskich wzorów, jednakże w rzeczywistości okazało się, że stary ustrój nie dał się łatwo wyprzeć.

f. Sądownictwo i prawo.

Nie zniesiono w Wielkim Księstwie Frankfurckim dawnej organizacji sądownictwa. W 1810 roku wprowadzono Kodeks Napoleona. W tym Księstwie mimo przyjętych założeń nie wprowadzono w większym rozmiarze ustroju francusko-westfalskiego.

Rozdział 4. Dawne państwa Rzeszy Niemieckiej i ich ustrój polityczny.

1. Bawaria.

Bawaria była największym państwem po Prusach w Niemczech i najwcześniej przystąpiło do wprowadzania reform politycznych. Było to przy tym państwo, w którym rządy sprawowała dawna dynastia. W 1777 roku na tron bawarski zasiadł arcyksiążę Palatynatu Karol Teodor i przyłączono do niego nowe ziemie. Państwo nazwano Palatynat-Bawaria. Podjęto reformę w 1784 roku, w której dążono do określenia jasnego modelu administracyjnego, a więc dokładnego rozdzielenia kompetencji. Proces ten jednak został przerwany w połowie drogi.

Dzieło reformy podjął arcyksiążę Maksymilian IV Józef, od 1 stycznia 1806 roku król Maksymilian I oraz jego minister Maksymilian von Montgelas.

a. Reformy ustrojowo-społeczne przed rokiem 1808.

21 lutego 1799 roku wydano dekret o jednolitym modelu ustrojowym, jego podstawę stanowiło powołanie Arcyksiążęcego Tajnego Departamentu Ministerialnego. Rozdzielono kompetencje według zasady rzeczowej, a nie jak wcześniej regionalnej. W roku 1803 do Bawarii przyłączono duchowne posiadłości. Stałe zmiany terytorialne w następnych latach doprowadziły do wymiany ziem i ostatecznego ujednolicenia terytorium państwa. Kwestia chłopska ciągnęła się długo i dopiero ustawa z 4 czerwca 1848 roku wprowadziła obowiązkowe zniesienie własności zwierzchniej w stosunku do wszystkich chłopów.

Dnia 1 stycznia 1806 roku proklamowano Królestwo Bawarii.

b. Konstytucja z 1808 roku.

Projekt konstytucji bawarskiej opracowano 13 lutego 1808 roku, a ogłoszona została 1 maja 1808 roku. W rzeczywistości konstytucja bawarska była streszczeniem konstytucji westfalskiej.

c. Stosunki społeczne.

Poza utratą suwerenności pozycja byłych władców dóbr ziemskich nie uległa w ich własnych posiadłościach większym zmianom.

d. Reprezentacja narodowa.

Bawaria, tak jak Westfalia posiadała jednoizbową reprezentację z ograniczonymi kompetencjami.

e. Władza wykonawcza.

Centralna władza wykonawcza spoczywała w ręku ministerium, inaczej rady ministrów, złożonej z ministrów.

f. Podział administracyjny kraju.

W 1808 roku wprowadzono piętnaście powiatów. Umowa z 28 lutego 1810 roku przekazywała Bawarii między innymi Salzburg i Berchtesgaden.

g. Sądownictwo i prawo.

Konstytucja postanawiała, że powołane zostaną sądy wyższe i niższe oraz jeden sąd apelacyjny. W tym też czasie zaczęła się rozwijać w Bawarii nauka i sztuka.

2. Wirtembergia.

a. Pierwsze próby reorganizacji państwa.

Zasadniczym celem, jaki postawił sobie panujący w Wirtembergii, Fryderyk II, były podobnie jak w innych państwach Związku Reńskiego, budowa jednolitego państwa i zespolenie nabytków ze starymi częściami. Jednakże dopiero edykt organizacyjny z 18 marca 1806 roku ustalił podstawy nowego, wspólnego dla obydwu części Wirtembergii ustroju. W nowych nabytkach wirtemberskich powołana została Wyższa Krajowa Komisja Rządowa, na czele z von Normannowi.

b. Władze centralne.

30 grudnia 1805 roku nastąpiło zniesienie dawnego ustroju stanowego, natomiast 1 lipca 1811 roku ustanowiono Radę Stanu.

c. Podziały administracyjne i władze lokalne.

Wprowadzono podział na 12 powiatów.

d. Organizacja sądownictwa.

W Wirtembergii nie wprowadzono francuskiej organizacji sądownictwa, jawności postępowania, ani też powszechności sądów, bowiem stan szlachecki i urzędnicy posiadali odrębne forum sądowe.

3. Wielkie Księstwo Badeńskie.

a. Pierwsze próby zorganizowania nowych terytoriów i zmiany w ustroju państwa.

Badenia uzyskała znaczny przyrost terytorialny. Było to spowodowane położeniem pomiędzy Francją a Austrią oraz związki familijne jakie łączyły rodzinę panującą z domem Romanowów. Zamiast francuskiego kodeksu karnego wprowadzono prawo karne oparte na prawie cesarza Karola V z 1532 roku zwane Caroliną. Dnia 13 sierpnia 1806 roku Karol Fryderyk przyjął tytuł wielkiego księcia.

b. Ustrój władz centralnych.

Właściwe zmiany organizacyjne w Arcyksięstwie Badenii zaszły dopiero po objęciu w czerwcu 1808 roku funkcji ministra finansów przez Emmericha von Dalberga.

c. Prawo.

Dnia 18 marca 1808 roku wprowadzono w Badenii Kodeks Napoleona.

d. Sądownictwo.

W Badenii nie istniał rozdział pomiędzy władzą administracyjną a sądową.

e. Projekty zmian ustrojowych.

Nie udało się w Badenii wprowadzić konstytucji.

f. Reformy po roku 1809.

Dnia 26 listopada 1809 roku ogłoszono edykt organizacyjny, był on najbardziej radykalny ze wszystkich dotąd wydanych w państwie.

4. Księstwo Hessen-Darmstadt.

Do października 1803 roku trwał w księstwie Hessen-Darmstadt stan prowizoryczny. Program reform ustrojowych musiał pójść nieco dalej niż w innych państwach z powodu dużej liczby niepołączonych ze sobą kawałków.

a. Podział administracyjny.

b. Władze centralne.

Centralną władzą w księstwie była Rada Ministrów, zwana też Tajnym Kolegium Radców.

c. Władze prowincjonalne.

W prowincjach władzę sprawowały rejencje, do których należało administrowanie sprawami policji oraz nadzór nad władzami okręgów.

d. Sądownictwo.

e. Stosunki społeczne.

Zarządzeniem z dnia 5 listopada 1809 roku zniesione zostało zaostrzone poddaństwo.

5. Księstwo Nassau.

Księstwo Nassau nie tworzyło jednolitego terytorium. Dopiero po przystąpieniu do Związku Reńskiego w 1806 roku otrzymało ziemie zmediatyzowane i stworzyło bardziej zwartą całość. Władzę w tym księstwie sprawowali dwaj równouprawnieni władcy.

a. Władze centralne i prowincjonalne.

Na czele administracji stało Ministerium i Tajne Kolegium Radców.

b. Sądownictwo.

Podobnie jak administracja, także sądownictwo niewiele miało wspólnego z francuskimi wzorcami.

6. Wielkie Księstwo Wurzburga.

Na podstawie pokoju z Preszburga przeszło to księstwo w posiadanie byłego księcia Salzburga i zostało podniesione do rangi arcyksięstwa. Dnia 25 września 1806 roku przystąpiło ono do Związku Reńskiego. Pomijając liczne urzędy dworskie, naczelną władzą księstwa było Ministerstwo Stanu.

7. Królestwo Saksonii.

W ustroju politycznym tego państwa nie poczyniono żadnych zmian, które naruszałyby dotychczasowe stosunki stanowe. Po bitwie pod Jeną Napoleonowi udało się ogłosić Saksonię krajem neutralnym. Rokowania zakończyły się 11 grudnia 1806 roku w Poznaniu, podpisano traktat na podstawie którego Saksonia weszła do francuskiego systemu politycznego i zerwała więzy z Prusami. Książę elektor saski przystąpił do Związku Reńskiego. Otrzymał też tytuł króla, co proklamowano w Dreźnie 20 grudnia 1806 roku. Saksonia odgrywała dużą rolę ze względu że położona była na rubieżach napoleońskiego systemu i poza tym połączona została z Księstwem Warszawskim. Saksonia nie otrzymała żadnych dóbr zsekularyzowanych ani też zmediatyzowanych. Była pod względem wielkości drugim po Bawarii państwem Związku Reńskiego.

a. Władze centralne.

Władza w Saksonii spoczywała w ręku króla, który po przystąpieniu do Związku Reńskiego niewiele zmienił w sposobie zarządzania krajem.

b. Administracja prowincjonalna.

Administracja odpowiadała panującym stosunkom feudalnym, gdzie brak było rozdziału władzy administracyjnej od sądowniczej. Jedyną nowością było wprowadzenie w 1807 roku Orderu Saskiej Rauterkrone, którego pierwszym rycerzem został Napoleon. Po kampanii 1809 roku Saksonia nie otrzymała żadnych nabytków terytorialnych, nie zachodziła więc potrzeba zespalania nowych ziem.

c. Próby reform.

Tajne Konsylium zaproponowało reformy, ale zostały one odrzucone przez Tajny Gabinet w dniu 23 stycznia 1809 roku. Saksonia więc była chyba jedynym, państwem Związku Reńskiego, które utrzymując swój dotychczasowy stan posiadania nie odczuwało potrzeby wprowadzenia zmian politycznych.

8. Księstwo Saksonia-Weimar.

Książę weimarski Karol August, wysyłając 750 żołnierzy, jako pruski sprzymierzeniec wziął udział w bitwie pod Auerstadt. Napoleon nałożył na to państwo kontrybucję. Saksonia-Weimar przystąpiła do Związku Reńskiego.

9. Księstwo Anhalt-Cothen.

Było chyba jednym z najmniejszych państw Związku Reńskiego. Panujący w nim książę August pragnął wprowadzić ustrój wzorowany na konstytucji westfalskiej.

Podsumowanie.

W pierwszych założeniach organizacji ustroju związkowego z roku 1806 zmierzano do ograniczenia suwerenności państw poprzez wspólne instytucje związkowe. Napoleon dążył do stopniowych, wewnętrznych przemian politycznych. Początkowo chodziło mu o wzmocnienie władzy wykonawczej i administracji, następnie o przekreślenie praw stanów, a wreszcie o wprowadzenie kodeksu jego imienia. Główna uwaga cesarza skupiona była przy tym na miastach hanzeatyckich, tak ważnych w realizacji polityki blokady. Polityka ograniczająca wymianę handlową poszczególnych krajów włączonych w system napoleoński niosła ze sobą wyzysk gospodarczy i była jedną z przyczyn jego załamania. We wszystkich konstytucjach niemieckich wprowadzono jeden system monetarny, jedne miary i wagi. Co więcej w związku ze stałymi przemarszami wojsk nastąpiła poprawa stanu dróg. Niezwykle ważne dla Francuzów było wprowadzenie sprawnej i prostej administracji, zbliżonej do francuskiej. Nie leżało w interesie Francji włączanie tych terenów, ponieważ same dochody z opłat za przywożone produkty były wyższe aniżeli ewentualne podatki z tych krajów.

Rozdział 5. Ustrój polityczny Prus.

W kwietniu 1806 roku został opracowany pierwszy program reform przez Fryderyka Karola von und zum Steina. Dziedziny Hohenzollernów nie stanowiły w tym czasie zwartego i jednolitego pod względem ustrojowym terytorium. Gwarancją ustroju stanowego polegała na istnieniu prawa indygenatu, to jest zakazu osiedlania się bez pozwolenia szlachty tam zamieszkałej.

1. Projekty reform ustrojowych.

Reformy szły w kierunku scentralizowania władzy, utworzenia ministerstw obejmujących zakresem swego działania całokształt spraw państwowych i zniesienia różnic ustrojowych pomiędzy poszczególnymi prowincjami. Reformy w tym państwie zostały przeprowadzone w dwóch etapach. Pierwszy przypadł na lata 1807-1808 i łączył się z nazwiskiem Fryderyka Karola von und zum Steina, który na jesieni 1807 roku objął kierownictwo rządu pruskiego. Drugi etap to lata 1810-1812, kiedy to po dwuletnich rządach ministra Dohna-Altensteina na czele rządu stanął Karol August von Hardenberg.

Minister Stein zredagował latem 1807 roku słynny „memoriał nassauski”, był to polityczny program przebudowy Prus.

2. Stosunki społeczne.

a. Reforma agrarna.

Konieczność zajęcia się sprawą chłopską przyśpieszył fakt, że Francuzi znieśli poddaństwo w Królestwie Westfalii i Księstwie Warszawskim, które to graniczyły z Prusami. W dniu 9 października 1807 roku ogłoszono edykt w którym była mowa o zniesieniu poddaństwa chłopów.

b. Miasta i mieszczanie.

Ustrój miast tkwił swymi korzeniami w systemie feudalnym i ograniczony był przez władze państwowe. System stanowy zamykał mieszczaństwo w obrębie murów miejskich. Sytuację tą zmieniła dopiero ordynacja z 19 listopada 1808 roku, odtąd tylko państwo miało sprawować nadzór nad władzami i majątkiem miejskim. Po odejściu Steina i krótkotrwałym okresie rządów Altensteina, w czerwcu 1810 roku władzę objął Karol August von Hardenberg. 7 września 1811 roku zniesiono wszystkie formy przymusu cechowego oraz szlacheckie monopole.

c. Ludność żydowska.

Wpływy bogatych Żydów na dworze królewskim, przychylny stosunek do nich kanclerza Hardenberga, sytuacja gospodarcza Prus, doprowadziły do zrównania tej grupy ludności ze szlachtą oraz stworzenia możliwości nabywania majątków ziemskich.

3. Reformy ustrojowe.

W lutym 1809 roku powstało ministerstwo wojny, a w rok później wydano zarządzenie dotyczące ustroju najwyższych władz państwowych. Powołać miano Radę Stanu, jednakże stała się ona organem doradczym króla.

4. Reforma wojskowa.

Do przeprowadzenia reformy wojskowej została powołana w lipcu 1807 roku specjalna komisja pod przewodnictwem Gerharda Scharnhorsta. Zrezygnowano z najemnego żołnierza, zaciągów i gospodarki kompanijnej. Wprowadzono obowiązek wojskowy.

5. Reprezentacja narodowa.

Powołano Tymczasową Reprezentację Narodową, w jej skład wchodzili przedstawiciele poszczególnych prowincji. W marcu 1814 roku ustalono ostatecznie kompetencje ministerstw. Jednakże wszyscy ministrowie wywodzili się z obozu przeciwników reformy. Te reformy polityczne i gospodarcze otworzyły w Prusach drogę do przemian kapitalistycznych. Przy przemianach dużą rolę odegrały uniwersytety, a w szczególności założony w 1810 roku uniwersytet w Berlinie. Jego powołanie uzasadniono faktem, że ten w Halle znalazł się w granicach Księstwa Westfalii. Ton powagi tej placówce nadawali takie osobistości jak: Wilhelm von Humboldt, Jan Gottlieb Fichte, Ernest Schleiermacher, Fryderyk August von Wolff. Powstawały różne towarzystwa naukowo-obyczajowe, najbardziej znane to „Tugendbund” założone w 1808 roku w Królewcu. Policja jednakże rozwiązała tą organizację w grudniu 1809 roku.

Rozdział 6. Koniec napoleońskiego systemu politycznego w Niemczech.

1. Wojna 1809 roku.

W Niemczech religijny fanatyzm i narodowe uczucia całkowicie się ze sobą zmieszały. Dzieło uzdrowienia finansów w Austrii powierzono grafowi Filipowi von Stadionowi, który został powołany na kanclerza oraz arcyksięciu Karolowi, stojącemu na czele Rady Wojennej.

W dniach 27 września-14 października odbył się w Erfurcie, na zaproszenie Napoleona, zjazd wszystkich panujących. Cesarz austriacki nie pojawił się na nim, a mającego go reprezentować Metternicha nie przyjęto. Dwór wiedeński ogłosił 27 marca 1809 roku deklarację, którą można uznać za manifest skierowany przeciwko Francji. W obowiązku wypowiedzenia wojny Austrii poczuło się pięciu władców państw reńskich. Były to państwa: Bawaria, Wirtembergia, państwo prymasa Dalberga, Saksonia i Księstwo Warszawskie oraz Hesja.

Austria do walk w Niemczech wyznaczyła arcyksięcia Karola. Rezerwą dowodził Jan Lichtenstein i Kienmacher. Jednym z korpusów dowodził arcyksiążę Ferdynand von Este, miał on działać w Polsce. Działania wojenne rozpoczęły się 9 kwietnia 1809 roku. W Tyrolu zostało przygotowane przez wiedeńskich wysłanników powstanie. Tyrolczycy niezadowoleni byli z powinności wojskowych, które faktycznie nigdy ich nie obejmowały. Powstanie wybuchło, kiedy nie było tam większych sił francuskich. Jednak, już w pierwszym ataku, jaki nastąpił 13 kwietnia powstańcy opanowali cały region.

16 kwietnia Austriacy zdobyli Monachium. Napoleon swoją kwaterę ustanowił w Inglostadt. Dnia 22 kwietnia 1809 roku doszło do bitwy pod Eckmuhl, Austriacy zostali pobici. 12 maja Francuzi wkroczyli do Wiednia, Napoleon przeniósł się do zamku Schonbrunn.

Dnia 15 kwietnia 1809 roku Napoleon ogłosił proklamację do Węgrów, w której domagał się, aby wypowiedzieli oni posłuszeństwo domowi habsburskiemu.

Krwawe potyczki pod Aspern i Essling z 21 i 22 maja nie przyniosły ostatecznego rozwiązania. Tyrolczycy zwyciężyli bitwę pod Berg Isel 25 maja pod wodzą Andreasa Hofera. Także w Księstwie Warszawskim nie wiodło się dobrze wojskom austriackim, mimo że 22 kwietnia zajęli Warszawę. W dniach 5 i 6 czerwca doszło do decydującej rozprawy pomiędzy wojskami austriackiego arcyksięcia i Napoleona pod Enzersdorf i Wagram. Zwyciężyli Francuzi. W obozie polowym pod Znaim na Morawach podpisano zawieszenie broni. 1 listopada zostało złamane powstanie w Tyrolu.

Działalność anty-francuską prowadził Fryderyk Wilhelm, pozbawiony dziedzictwa przez Napoleona. Dzięki swej organizacji miał książę w całych Niemczech licznych zaufanych przy pomocy których zamierzał wzniecić powstanie przeciw Francji.

W Westfalii takie przygotowania czynił też pułkownik Wilhelm Dornberg. Wszystkie te działania skończyły się fiaskiem.

Rokowania pokojowe pomiędzy Austrią a Francją rozpoczęły się w dniu 17 sierpnia 1809 roku w Altenburgu na Węgrzech. Pokój podpisany został 14 października 1809 roku w Schonbrunn, po stronie austriackiej występował Jan von Lichtenstein.

2. Pokój w Schonbrunn.

W pokoju tym cesarz austriacki potwierdzał cały system stworzony przez Napoleona w Europie, z jego nowymi i starymi tworami państwowymi oraz obsadą tronów. Po utracie Tyrolu i Dalmacji położenie militarne Austrii pogorszyło się. Francja zabrała południowe obszary monarchii habsburskiej, całe wybrzeże Adriatyku i najważniejsze porty, co umożliwiało jej dogodny dostęp do tureckich posiadłości w Europie i wywieranie na nie wpływu politycznego. W miejsce kanclerza Stadiona, oświeconego reformatora w Austrii ten urząd objął konserwatysta Metternich.

3. Kampania 1812 roku i jej rezultaty.

W celu uniemożliwienia przewozu towarów angielskich pod neutralną flagą włączono do Francji ziemie położone u ujścia Łaby i Wezery. Pod administracją francuską znalazły się w 1810 roku miasta hanzeatyckie: Brema, Hamburg i Lubeka. Rozwiązano Księstwo Oldenburskie, którego władcą był szwagrem Aleksandra I. Po włączeniu w 1809 roku Państwa Kościelnego do Francji cesarz stracił poparcie katolików. Prusy na mocy traktatu z lutego 1812 roku zmuszone były do zaspokajania potrzeb wojska francuskiego znajdującego się na ich terenie.

W nocy z 23 na 24 czerwca 1812 roku przeszło 600 tys. żołnierzy przez Niemen, bez oficjalnego wypowiedzenia wojny. W trakcie działań wojennych stała się znowu aktualna sprawa Niemiec, ponieważ w wojnie z Rosją brały udział państwa niemieckie, a w Rosji działał Komitet do spraw Niemieckich, z ministrem Steinem na czele. W początkach 1812 roku część znajdujących się w Rosji pruskich oficerów wstąpiła do czynnej służby w wojsku rosyjskim, między innymi generał Clausewitz. Powstał Legion Rosyjsko-Niemiecki. Został on użyty jesienią 1813 roku do walk w północnych Niemczech. W roku 1815 roku ostatecznie go rozwiązano.

Pod naciskiem Clausewitza i von Dohna, dowodzący korpusem wojsk w Prusach Wschodnich generał von Yorck zawarł w dniu 30 grudnia 1812 roku w Taurogach konwencję, w której zobowiązał się do zachowania neutralności. Fryderyk Wilhelm III zdecydował się na wojnę z Napoleonem, przeniósł swą siedzibę do Wrocławia i 3 lutego 1813 roku ukazało się obwieszczenie o powołaniu do służby wojskowej, tych którzy byli z niej zwolnieni. 28 lutego Prusy podpisały sojusz z Rosją. Ustalono, że cały niemiecki obszar, od Saksonii aż po Holandię, poddany zostanie centralnemu zarządowi obydwu państw. Dnia 11 marca 1813 roku Rosjanie wkroczyli do Berlina.

Dnia 25 marca 1813 roku wydane zostało w Kaliszu wezwanie głównodowodzącego wojskami rosyjskimi do sprzymierzonych wojsk pruskich i rosyjskich, ukazujące program koalicji antyfrancuskiej. Saksonia ogłosiła neutralność. Po bitwie pod Mockern w dniu 5 kwietnia 1813 roku wojska koalicji zajęły Saksonię. W maju 1813 roku doszło do krwawych spotkań pod Grossgorschen i Budziszynem, w których wojska sprzymierzonych zostały pokonane i musiały się wycofać na Śląsk. Podpisano zawieszenie broni do 11 sierpnia. W tym też dniu wojnę Francji wypowiedziała Austria, później przyłączyła się też Szwecja. Monarchowie starali się też nie nadawać wojnie ludowego charakteru, ale dążyć do przywrócenia dawnego porządku.

9 września 1813 roku w Cieplicach zostało podpisane przymierze pomiędzy Austrią, Prusami i Rosją w którym była mowa o nie podpisywaniu odrębnego pokoju z Francją. Dnia 8 października 1813 roku Bawaria wystąpiła z Związku Reńskiego i zawarła przymierze z Austrią w Ried. W dniach od 16 do 19 października 1813 roku doszło do tak zwanej bitwy narodów pod Lipskiem. Zakończyła się ona zwycięstwem sprzymierzonych.

2 listopada 1813 roku Wirtembergia podpisała w Fuldzie układ z Austrią, otrzymała ona przyrzeczenie swej niezależności i utrzymania dotychczasowego terytorium. 1 grudnia 1813 roku Holandia ogłosiła swą niepodległość. Napoleon powstrzymywał armię, ale poniósł klęskę pod Laon i Arcis-sur Aube, a 30 marca 1814 roku stolica Francji skapitulowała. Cesarz Francuzów abdykował, a zawarty 30 maja 1814 roku pierwszy pokój w Paryżu przywracał granice Francji z 1792 roku.

Rozdział 7. Ziemie niemieckie w latach 1813-1815.

1. Nadrenia.

W konwencji zawartej 21 października 1813 roku w Lipsku zjednoczone mocarstwa uzgodniły, że zajęte kraje podlegać będą Centralnemu Departamentowi Administracyjnemu, na którego czele stanie Freiherr von Stein. Na podstawie postanowienia sprzymierzonych wydanego w Bazylei 12 stycznia 1814 roku przystąpiono do organizowania nowego zarządu dla ziem na lewym brzegu Renu. Jedno gubernatorstwo otrzymało siedzibę w Trewirze, drugie w Akwizgranie.

2. Generalne Gubernatorstwo Środkowego Renu.

Miało ono swoją siedzibę w Trewirze i działało do pierwszego pokoju paryskiego.

3. Generalne Gubernatorstwo Austriacko-Bawarskie.

W rezultacie traktatu pokojowego z 30 maja 1814 roku kraje położone pomiędzy Renem, Mozelą i granicą francuską przekazane zostały pod wspólną administrację Austrii i Bawarii. Taka organizacja trwała do 21 maja 1816 roku, to jest do odzyskania przez Bawarię tych terenów.

4. Generalne Gubernatorstwo Dolnego Renu.

Siedzibą tych władz był Akwizgran. Taka przejściowa organizacja trwała do 15 czerwca 1814 roku, kiedy to obszary te przypadły Belgii, a częściowo przeszły pod administrację austriacko-bawarską.

5. Gubernatorstwo między Wezerą a Renem.

W listopadzie 1813 roku zorganizowano Komisję Administracyjną dla departamentu Lippe, zakończyła ona swą działalność 19 kwietnia 1816 roku.

6. Gubernatorstwo Wielkiego Księstwa Bergu.

W 1815 roku ziemie podlegające Gubernatorstwu Wielkiego Księstwa Bergu zostały włączone do Prus.

7. Generalne Gubernatorstwo Frankfurtu.

Zostało ono utworzone w listopadzie 1813 roku, w dniu 27 lipca 1815 roku władzę na tych ziemiach objęły Prusy.

8. Saksonia.

Saksonia aż do końca stanowiła konglomerat luźno związanych dynastycznych i familijnych posiadłości.

9. Projekty zmian ustrojowych w Niemczech po pierwszym pokoju paryskim.

Pierwszy pokój paryski rozczarował licznych Niemców.

Zakończenie.

Rzesza Niemiecka na początku XIX wieku tylko żywością tradycji spajała składające się na nią państwa niemieckie, dlatego musiała upaść.

Jan Wąsicki, Rzesza i państwa niemieckie 1789-1815, Poznań 1982.

11

© PP

---