Kartoteka komputerowych programów 
przydatnych w terapii dzieci dyslektycznych

 

SPIS TREŚCI

1. WSTĘP
2. CELE PRACY
3. ZAKRES PRACY
4. PROGRAMY MULTIMEDIALNE PRZYDATNE W TERAPII DZIECI DYSLEKTYCZNYCH

4.1 Rola komputera w terapii pedagogicznej dzieci dyslektycznych
4.2. Ogólne informacje o opisywanych aplikacjach
4.3 Opis użytkowania kartoteki programów multimedialnych

Informacje ogólne
Szukanie ćwiczeń według aplikacji
Szukanie ćwiczeń według typu zabawy
Szukanie ćwiczeń według funkcji
Szukanie ćwiczeń według materiału ćwiczeniowego
Rozszerzenie zakresu kartoteki

4.4 Strona www poświęcona terapii pedagogicznej

5. WNIOSKI
6. LITERATURA

 

1. WSTĘP

Dysleksja rozwojowa to zaburzenia manifestujące się w nauce czytania, mimo stosowania obowiązujących metod nauczania, normalnej inteligencji i sprzyjających warunków społeczno-kulturowych [1] Tak szeroko rozumianą dysleksję dzielimy na dysleksję, dysortografię i dysgrafię. Dysleksja to trudności w opanowaniu umiejętności czytania, dysgrafia - trudności w zakresie techniki pisania, dysortografia - trudności w opanowaniu poprawnej pisowni.

U podstaw czynności czytania i pisania leżą funkcje poznawcze, tj. percepcja (spostrzeganie wzrokowe, słuchowe, kinestetyczne, dotykowe), pamięć, uwaga, mowa, myślenie jak i ruchowe, tj. motoryka rąk, czynności ruchomych narządów mowy oraz pośrednio motoryka całego ciała. W czynności czytania i pisania zaangażowane są też procesy emocjonalno-motywacyjne. Przyczyną dysleksji rozwojowej są zaburzenia funkcji percepcyjno-motorycznych oraz ich koordynacji.

Dla dzieci u których występują takie zaburzenia organizuje się w szkołach zajęcia kompensacyjno-korekcyjne coraz częściej zwane terapią pedagogiczną.

Profilaktyka i terapia dysleksji polega na ćwiczeniu zaburzonych funkcji (korekcja) i pobudzeniu mechanizmów zastępowania słabiej funkcjonujących obszarów mózgu bardziej sprawnymi (kompensacja). Celem zajęć kompensacyjno-korekcyjnych jest usprawnianie percepcji wzrokowej, słuchowej, orientacji przestrzennej, koordynacji wzrokowo-słuchowo-ruchowej itp.

Zajęcia kompensacyjno-korekcyjne mogą być także organizowane w przedszkolach. Mają one wtedy szczególną wartość. Dzieci przedszkolne, u których stwierdza się opóźnienie rozwoju niektórych funkcji, na takich zajęciach mogą wyrównać te opóźnienia, co może zapobiec wystąpieniu dysleksji lub osłabić jej objawy. Szczególnie możemy zapobiec powstaniu wtórnych zaburzeń procesów motywacyjno-poznawczych, które powstają jako skutek niepowodzeń szkolnych i bardzo utrudniają terapię.

Do pomniejszania i zwalczania ujemnych odchyleń i ich konsekwencji, utrudniających dziecku rozwój oraz do wzmożonego rozwijania prawidłowo działających funkcji percepcyjno-motorycznych terapeuci wykorzystują wiele różnych metod pracy. Komputer jest nowym, coraz bardziej docenianym narzędziem wspierającym terapię. W pracy terapeutycznej niezbędne jest angażowanie wszystkich zmysłów ucznia. Umożliwiają to programy multimedialne. Pozwalają w sposób atrakcyjny dla dziecka uczyć się. Dziecko przy okazji pracy z komputerem bawi się. Zabawa sprzyja łatwiejszemu przyswajaniu nowych treści. Dyslektycy to uczniowie spotykający w szkole wiele niepowodzeń. Terapeuta musi odbudować w nich wiarę we własne możliwości, dodać im odwagi, organizować sukces. Wykonując zadania w grach komputerowych nie jest już gorsze od kolegów, rywalizuje jedynie z samym sobą. Często słyszy pochwały, zdobywa nagrody. Wygrywając podnosi własną samoocenę, a ta motywuje go do lepszej pracy i osiągania lepszych wyników. Poza tym wykorzystując komputer na terapii, przy okazji uczymy jego obsługi. Nieczytelne wypracowania dysgrafików napisane przy pomocy komputera będzie mogło być odczytane przez nauczyciela. Błędy w p isowni dysortografików będą automatycznie wyszukiwane przez narzędzie edytorów tekstów.

Na polskim rynku można już spotkać dość dużo zabaw komputerowych rozwijających percepcje wzrokową i słuchową, orientacje przestrzenną oraz umiejętności ortograficzne. Ich liczba stale rośnie. Chcąc właściwie wykorzystać je na zajęciach terapii niezbędne jest ich przeanalizowanie, opisanie i uporządkowanie.

2. CELE PRACY

Celem niniejszej pracy jest:

• Ukazanie możliwości wykorzystania komputera jako narzędzia w procesie eliminowania zaburzeń rozwojowych.

• Przeanalizowanie i opisanie komputerowych programów multimedialnych, pod kątem ich przydatności w procesie terapii pedagogicznej dzieci dyslektycznych.

• Stworzenie komputerowej kartoteki ułatwiającej dobór programu do indywidualnych możliwości i potrzeb dziecka.

• Opublikowanie zebranych informacji na temat programów multimedialnych przydatnych w terapii dzieci dyslektycznych w internecie na własnej stronie poświęconej terapii pedagogicznej. http://terapiapedagogiczna.republika.pl

 

3. ZAKRES PRACY 

Proces terapii należy dostosować do aktualnego stanu rozwoju ucznia. W związku z tym, aby ułatwić dobór programu, gry, ćwiczenia do indywidualnych możliwości i potrzeb dziecka stworzyłam komputerową kartotekę programów multimedialnych przydatnych w terapii dzieci dyslektycznych. Opisałam 126 gier i zabaw edukacyjnych usprawniających funkcje percepcyjno-motoryczne. Wszystkie one pochodzą z niedrogich i łatwo dostępnych programów multimedialnych takich jak:

1. BBC Noddy,

2. BBC Pingu,

3. Dyslektyk,

4. Kajko i Kokosz w krainie Borostworów,

5. Familjne CD-Romki ( Królowa Śniegu, Królewna Śnieżka, Złota Kaczka, Dziewczynka z zapałkami, Jaś i Małgosia, Kopciuszek, Nowe szaty Cesarza, Piotruś Pan cz.1 i 2),

6. Gry Magdalenki,

7. Multimedialny świat Jana Brzechwy,

8. Multimedialny świat Juliana Tuwima,

9. Idę do szkoły,

10. Klik uczy czytać,

11. Śpiąca Królewna.

Zbierając i porządkując dane wykorzystałam program MS-Access. Każde ćwiczenie opisałam uwzględniając następujące informacje:

1. Nazwa aplikacji, z jakiej dane ćwiczenie pochodzi.

2. Nazwa ćwiczenia.

3. Typ gry np.:

1. Układanki

2. Puzzle

3. Memory

4. Kolorowanki

5. Łamigłówki

6. Labirynty

7. Muzykowanie

8. Gry

9. Interaktywne opowiastki

10. Ćwiczenia ortograficzne

11. Różnice etc.

4. Cel ćwiczenia np.:

1. Rozwój percepcji wzrokowej,

2. Rozwój percepcji słuchowej,

3. Rozwój orientacji przestrzennej,

4. Rozwój umiejętności ortograficznych i in.

5. Poziom ćwiczenia

1. Wstępny- są to ćwiczenia, które mogą być wykorzystywane na pierwszych zajęciach terapii z komputerem, nie wymagające swobody w posługiwaniu się myszką czy klawiaturą,

2. Początkowy - ćwiczenia dla dzieci przedszkolnych i rozpoczynających naukę czytania i pisania,

3. Średniozaawansowany- dla dzieci klas młodszych,

4. Zaawansowany- dla uczniów klas starszych.

6. Materiał ćwiczeniowy

1. Obrazkowy,

2. Abstrakcyjny,

3. Literowy etc;

7. Ekran gry;

8. Krótki opis.

Chcąc by przygotowana baza była pomocna w wyszukiwaniu odpowiedniego ćwiczenia do potrzeb terapii stworzyłam 35 kwerend wybierających zarówno pod względem celu, materiału, poziomu, typu jak i z rodzaju aplikacji. Dbając o przejrzystość zamieszczonych informacji do każdej kwerendy zaprojektowałam i utworzyłam formularze.

Chcąc ułatwić korzystanie z bazy innym osobom stworzyłam formularze sterujące - Panele Przełączania oraz makrodefinicję Autoexec powodującą samoczynne otworzenie formularza - Panel Główny, przy uruchamianiu bazy danych.

Stworzone, w czasie pracy nad Kartoteką, kwerendy wybierające ćwiczenia rozwijające percepcje wzrokową, słuchową, orientację przestrzenną oraz umiejętności ortograficzne umieściłam na mojej stronie www poświęconej terapii pedagogicznej pod adresem http://terapiapedagogiczna.republika.pl

4. PROGRAMY MULTIMEDIALNE PRZYDATNE W TERAPII DZIECI DYSLEKTYCZNYCH

 4a) Rola komputera w terapii pedagogicznej dzieci dyslektycznych

Komputer jest wspaniałym, chociaż jeszcze niedocenionym narzędziem diagnozy i terapii. Urządzenie to doskonale symuluje różnorodne sytuacje dydaktyczne, jest cierpliwe i obiektywne, daje uczniom możliwość indywidualnej pracy i stymuluje do samodzielnego rozwijania problemów dostarczając rozlicznych aktywizujących i mobilizujących bodźców. Szereg zalet jakie posiada komputer powoduje, że należy uznać za korzystną ideę wspierania zajęć terapeutycznych dla dyslektyków poprzez pracę z odpowiednimi programami .[6]Programy multimedialne wymuszają działanie wszystkich analizatorów oraz koordynacje wzrokowo-słuchowo-ruchową. Angażują możliwie wiele zmysłów w procesy poznawcze. Umożliwiają nauczanie polisensoryczne, a więc najlepsze w przypadku dysleksji. Występuje tu motywacja pozytywna, pochwały za wykonane zadanie, często jakaś nagroda w postaci dyplomów czy zbieranych punktów-obrazków. Poza tymi bezsprzecznymi wartościami gry edukacyjne wyposażają dziecko w umiejętność obsługi komputera, co w przypadku dysgrafika, którego wypracowań nauczyciel nie jest w stanie przeczytać, czy dysortografika, którego poprawność pisowni mógłby sprawdzać komputer, jest wspaniałą rzeczą. Aktualne wydaje się pytanie zadane przez Ministerstwo Edukacji na łamach Biblioteczki Reformy: Jeśli dzięki współczesnej technice komputerowej w wielu zawodach w ogóle nie używa się do pisania ołówka czy długopisu, to nie jest już tak bardzo istotne czy te osoby mają ładny charakter pisma i czy potrafią pisać bezbłędnie(...)Dlaczego więc nie uczyć dyslektyków pisania prac z wykorzystanie komputera, dlaczego nie zezwalać im na wykonanie części prac domowych z wykorzystanie tych -tak już powszechnych- środków technicznych? [5]

Oczywiście nie należy oczekiwać, że jakakolwiek metoda praca okaże się uniwersalna, jedyną i jednakowo skuteczna dla wszystkich dzieci niezależnie od stopnia i rodzaju zaburzeń. Nie należy również oczekiwać, że komputer zastąpi nauczyciela i że dziecko pokona trudności, grając dziesiątki razy w grę komputerową. Atrakcyjna i urozmaicona forma ćwiczeń ma jedynie zachęcić dziecko do pokonania trudności, a terapeuta powinien wykorzystać gry z umiarem i wplatać je w program indywidualnie przygotowany dla potrzeb danego dziecka.

Taka rola komputera w szkole jest coraz częściej dostrzegana, czego wyrazem jest zapis wśród celów "Autorskiego programu informatyki dla szkół podstawowych w klasach 1-6" w formie: Wspomaganie terapeutów w pracy nad korekcją zaburzeń orientacji przestrzennej, analizy wzrokowo-ruchowej, słuchowo -ruchowej, zaburzeń emocjonalnych i zaburzeń mowy.[3] 

 

4b) Ogólne informacje o opisywanych aplikacjach

 

Program	Ekran	Wydawca	Krótki opis
BBC Pingu		Wydawnictwo "Prószyński i spółka" Cena promocyjna 29,90	Wiele ciekawych zabaw rozwijających niezbędne w nauce czytania i pisania funkcje. Stopniowanie trudności. Ładna grafika. Wiele zabawnych sytuacji. Pochwały za wykonaną pracę. Dwie wersje językowe polska i angielska. Gorąco polecam.
BBC Noddy		Wydawnictwo "Prószyński i spółka" Cena promocyjna 29,90	Bardzo dużo gier i ćwiczeń. Stopniowana jest trudność zadań. Możliwość stworzenia własnego filmu animowanego. Ciekawe zabawy, przygotowujące do nauki w szkole. Bajkowe ilustracje. Gorąco polecam.
Czerwony Kapturek		Program został zrealizowany przez Centralny Ośrodek Informacji Gospodarczej www.coig.com.pl	Program mocno przereklamowany, zamiast 25 gier są trzy tylko w różnych wersjach rysunkowych (typu połącz linie, układanki, różnice). Obiecana przepiękność ilustracji jest dyskusyjna. Możemy za to posłuchać głosu C.Pazury.
Gry Magdalenki		Gra do ściągnięcia na stronach http://www.republika.pl/adlugosz/gm/	Gry edukacyjne dla dzieci w młodszym wieku szkolnym: Matematyczna Odkrywanka, Ortograficzna Odkrywanka i Puzzle. Jaskrawe kolory i uśmiechnięta buzia Magdalenki powodują, że dzieci chętnie wracają do tej zabawy mimo prostej fabuły.
Kajko i Kokosz w krainie Borostworów		Wydawca Na płycie dołączonej do "Mama, Tata, Komputer i ja"nr4/5. Numery archiwalne można kupić za 14 zł www.selles.pl	Oprócz komiksowej historii wiele gier kształcących percepcje wzrokową- ciekawe labirynty i układanki.
CD-Romek		Płyty CD dołączane do miesięcznika "Familijny CD Romek": Królewna Śnieżka i siedmiu wspaniałych Kopciuszek Piotruś Pan Królowa Śniegu Jaś i Małgosia Złota kaczka Dziewczynka z zapałkami Wydawca Longsoft Multimedia sp.z.o.o. Cena19,90	Wszystkie CD-Romki opierają się na tej samej konstrukcji. Na kanwie bajki w nowoczesnej interpretacji, o dość powierzchownej fabule, wiele gier i zabaw tj.: kolorowanki, puzzle, animki (memory), nauka angielskiego. Czasami można spotkać w kolejnym numerze jakąś nową grę np. labirynt (Królowa Śniegu) czy układankę-jajcowankę (Piotruś Pan)
Multimedialny świat Jana Brzechwa. Multimedialny świat Juliana Tuwima		Wersja demonstracyjna dostępna w "Twoim Niezbędniku Komputer świata" nr 2/00 z września 2000 Wersja pełna -Young Digital Poland www.ydp.com.pl cena ok.69 zł	Do każdego czytanego przez W.Malajkata lub J. Trzepiecińską wiersza dołączone są zabawy typu kolorowanki wg wzoru, puzzle, różnice, muzykowanie. Istnieje możliwość nagrania własnej interpretacji wiersza. Niektóre wiersze możemy posłuchać w wersji śpiewanej oraz zobaczyć w wersji tańczonej.
Idę do szkoły		Wydawca "Aidem Media" Gdańsk cena ok. 30 zł	Sprawą dyskusyjną jest czy zamieszczone na tej płycie zabawy nastawione są na przygotowanie do szkoły poprzez kształcenie najpotrzebniejszy w procesie nauki funkcji (brak ćwiczeń analizatora słuchowego, orientacji przestrzennej). Ich dobór jest nie do końca przemyślany. Obok ciekawych zabaw (przebieranie królika, znajdź zwierzęta) są takie, które polegają tylko na bezmyślnym klikaniu myszką (wyścig).
Rozsypanki literowe, ćwiczenia słuchu fonematycznego		www.republika.pl/sowa_aim/index.html	Program nie jest jeszcze do końca dopracowany. Warto jednak zobaczyć, bo jest to nieliczne opracowanie, jakie znalazłam w internecie na ten temat.
Śpiąca Królewna		Wydawca Albion Sp.z o.o. Wrocław Płyta dołączona do 13 numeru "Mama, tata, komputer i ja" Numery archiwalne można kupić za 14 zł www.sellea.pl	Interaktywna książeczka, klikając na niektóre elementy ilustracji można je ożywić albo usłyszeć ich nazwę. Do każdej strony dołączono kolorowanki (do dyspozycji jednak tylko 6 kolorów, zbyt drobne elementy, ilustracje troczę zbyt niekonwencjonalne) puzzle-przesuwankę, rozsypankę literową .
Dyslektyk		Informacje na temat gry na stronach www.bpp.com.pl	Ćwiczenia i gry dla starszych uczniów, kształcące percepcję słuchową, wzrokową i umiejętności ortograficzne. Mogą zaistnieć kłopotu z zainstalowaniem programu wynikające z tego, że jest to program DOS-owy.
Klik uczy czytać		Wydawnictwo Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa 1999	Pierwszy multimedialny elementarz do nauki czytania i pisania

 

4c) Opis użytkowania kartoteki programów multimedialnych

Informacje ogólne

Katalog multimedialnych programów przydatnych w terapii dzieci dyslektycznych stworzony jest w formacie MS-Access. Po włączeniu katalogu pt. "Kartoteka programów" samoczynnie uruchamia się Panel główny, sterujący wyszukiwaniem odpowiedniego ćwiczenia. Użytkownik kartoteki ma możliwość wyszukania programu wg:

• aplikacji,

• celu zabawy,

• typu zabawy,

• materiału ćwiczeniowego,

bądź może rozszerzyć kartotekę o własne programy.

 

Szukanie ćwiczeń według aplikacji

Po wyborze opcji: "Szukaj według aplikacji" otwiera się kolejny panel przełączania dający możliwość wyboru ćwiczeń według uwzględnionych w kartotece aplikacji :

• BBC Noddy - 8 ćwiczeń;

• BBC Pingu - 10 ćwiczeń;

• CD-Romki - 26 ćwiczeń;

• Dyslektyk - 7 ćwiczeń;

• Gry Magdalenki - 2 ćwiczenia;

• Idę do szkoły - 5 ćwiczeń;

• Kajko i Kokosz w krainie Borostworów - 9 ćwiczeń;

• Multimedialny świat Jana Brzechwy - 10 ćwiczeń;

• Multimedialny świat Juliana Tuwima - 14 ćwiczeń;

• Śpiąca Królewna - 5 ćwiczeń;

• Klik uczy czytać - 20 ćwiczeń.

• Sowa -2 ćwiczenia

• Czerwony Kapturek -3 ćwiczenia

Wybierając odpowiednią aplikacje włączamy formularze w trybie edycji, w których znajdujemy informacje dotyczące ćwiczeń zawartych w wybranym programie.

 

Szukanie ćwiczeń według typu zabawy

Podobnie postępujemy chcąc odszukać określonego typu zabawy. Tym razem mamy do wyboru:

• Układanki i puzzle - 27 ćwiczeń;

• Kolorowanki - 9 ćwiczeń;

• Labirynty - 6 ćwiczeń;

• Łamigłówki - 21 ćwiczeń;

• Muzykowanie - 6 ćwiczeń;

• Interaktywne opowiastki - 12 ćwiczeń;

• Gry - 18 ćwiczeń.

Szukanie ćwiczeń według funkcji

Najbardziej przydatny sposób wyszukiwania ćwiczeń jest bardziej rozbudowany. Najpierw wybieramy, czy celem naszej pracy ma być rozwój percepcji wzrokowej, słuchowej, orientacji przestrzennej czy umiejętności ortograficznych, a następnie na jakim materiale mają być przeprowadzone ćwiczenia. Po dokonaniu wyboru pojawiają się formularze zawierające opis ćwiczeń spełniających nasze warunki.

 

 

Szukanie ćwiczeń według materiału ćwiczeniowego

Wybierając tę opcję do wyboru mamy ćwiczenia przeprowadzone na materiale obrazkowym w ilości 84, literowym -36 ćwiczeń bądź abstrakcyjnym -15 ćwiczeń.

 

Rozszerzenie zakresu kartoteki

Po wyborze przycisku "Dopisz program" otwiera się formularz w trybie dopisywania.

 

Dopisując tu swoją propozycje zostaje ona automatycznie umieszczana w tabeli- Warsztat pracy. Aktualizowane są wszystkie kwerendy i formularze. Każde nowe ćwiczenie można będzie odnaleźć za pomocą paneli sterujących, z wyjątkiem możliwości wyboru według aplikacji. Chcąc dołączyć do Panelu Przełączania nową aplikacje należy najpierw stworzyć kwerendę wybierającą dany program (w polu: Nazwa Programu). Następnie do nowej kwerendy utworzyć formularz. Dopiero wtedy korzystając z Menu Narzędzia / Dodatki / Menadżer Panelu Przełączania dopisać w panelu Programy 2 nowy element otwierający stworzony formularz w trybie edycji.

 

4d) Strona www poświęcona terapii pedagogicznej

 

Zebrane podczas pracy dane opublikowałam na własnej stronie internetowej poświęconej terapii pedagogicznej. Mam nadzieję, że będzie ona przydatna nie tylko terapeutom pedagogicznym, ale także rodzicom dzieci przedszkolnym i wczesnoszkolnym. To Oni podtykając dziecku odpowiednie programy, rozwijające potrzebne do nauki funkcje mogą zminimalizować, bądź nawet zapobiec ewentualnym trudnościom w nauce.

Na stronie "Ala i As" pod adresem http://terapiapedagogiczna.republika.pl opisałam zagadnienia związane z dysleksją, jej diagnozą oraz terapią. Na stronie poświęconej wykorzystaniu komputera w terapii umieściłam opis aplikacji, które poznawałam pracując nad Katalogiem. Tu też zamieściłam formularz, dzięki któremu mam nadzieje poznać programy multimedialne polecane przez innych terapeutów. Chcąc podzielić się zebranymi informacjami stworzyłam nowe strony, zawierające kwerendy wybierające ćwiczenia rozwijające percepcje wzrokową, słuchową, orientację przestrzenną oraz umiejętności ortograficzne. Hiperłącza do tych stron umieściłam na stronie "Komputer w terapii".

 

5.  WNIOSKI

Na podstawie wykonanej pracy można wnioskować, że rola komputera w terapii dysleksji będzie wzrastać gdyż jest on znakomitym narzędziem skutecznie ograniczającym występowanie zaburzeń u dzieci.

Stworzona przeze mnie "Kartoteka komputerowych programów multimedialnych" umożliwia dobór odpowiedniego programu multimedialnego do potrzeb i możliwości indywidualnych ucznia

Baza danych jest w formacie MS-ACCESS mając to narzędzie można w prosty sposób zarządzać danymi odpowiednio do swoich potrzeb. Zastosowanie Paneli Przełączania ułatwiło i umożliwiło wykorzystanie kartoteki przez osoby niedoświadczone w obsłudze aplikacji MS-ACCESS.

Obecna wersja Kartoteki w miarę poznawania nowych programów multimedialnych będzie się powiększać. Innym źródłem informacji na temat przydatnych aplikacji stała się już, dzięki własnej stronie internetowej, korespondencja elektroniczna z innymi terapeutami pedagogicznymi.

Rozpowszechnienie Kartoteki wśród terapeutów ukaże na ile zaspokaja ona rzeczywiste potrzeby w tym zakresie. Nie mniej stosowanie jej we własnym zakresie ułatwiło mi przygotowanie się do zajęć korekcyjno-kompensacyjnych. W związku z tym uważam, że czas włożony w przygotowanie Kartoteki nie był zmarnowany.

6.  LITERATURA

 

1. Bogdanowicz M.: O dysleksji czyli..., Linea, Lublin 1994.

2. Michael Clark T.: Poznaj Paint Shop Pro, Intersoftland, Warszawa 2000.

3. Kowalczyk E., Siciarz R., Kłodziński L.: Autorski program nauczania informatyki dla szkół podstawowych w klasach 1-6, Juka, Warszawa 1999.

4. Kuciński K.: Poznajemy Accessa, Edition 2000, Kraków 1999.

5. Ministerstwo Edukacji Narodowej o dysleksji czyli specyficznych trudnościach w nauce, "Biblioteczka Reformy", Warszawa 1999.

6. Siemieniecki B.(red): Komputer w diagnostyce i terapii pedagogicznej, wydawnictwo Adam Marszałek,Toruń 1996..

7. Skrzypek A., Modzelewski M., Tokarski A.: Uwagi wynikające z praktyki stosowania programów komputerowych w terapii dzieci mających trudności w nauce czytania, "Scholasticus", 1995, nr 2

---