Miłosz Czesław- ur. 30. 06. 1911 roku w Szetejniach nad Niewiażą (Litwa), poeta, eseista, tłumacz, historyk literatury. Młodość spędził w Wilnie. Podczas studiów prawniczych na USB (1929-34) wpółzałożyciel grupy poetycznej Żagary i współredaktor jej pisma. Debiutował1930 wierszami w czasopiśmie uniw. „ Alma Mater Vilnenis”, 1933 wydał pierwszy tom poet. (Poemat o czasie zastygłym), a także Antologię poezji społecznej, którą opracował z Z. Folejewskim; 1934 otrzymał nagrodę wil. Związku Literatów za twórczość poetycką. Dwukrotnie przebywał w Paryżu(1931 i 1934-35 na stypendium naukowym), nawiązując tu kontakt z O.W. Miłoszem, z którym łączyło go dalekie pokrewieństwo. W 1936 podjął pracę w Pol. Radio, pocz. w Wilnie, od 1937 w Warszawie. Podczas okupacji niemieckiej czynny w podziemnym życiu kulturalnym, ogłosił 1940 konspiracyjnie własny zbiorek Wiersze ( pod pseudonimem Jan Syruć), a 1942 antologię poetycką - Pieśń niepodległa oraz we własnym przekładzie i z komentarzem szkic J. Maritaina przeciw kolaboracji z faszyzmem Drogami klęski; tłumaczył też Jak wam się podoba Szekspira (wyst. 1946). Po wojnie krótko przebywał w Krakowie, pod koniec 1945 wstąpił do służby dyplomatycznej i pracował jako radca kulturalny placówek polskich w Stanach Zjednoczonych ( New York, Waszyngton ) i od 1949 w Paryżu, publikując jednocześnie w prasie krajowej. W 1951 odmówił powrotu do kraju i pozostał we Francji, utrzymując się z prac literackich. Zaproszony 1960 na wykłady z literatury polskiej na Uniwersytet Kalifornijskim w Berkley, osiadł tu na stałe 1961 jako profesor języków i literatur słowiańskich. Publikował głównie w Paryzu i w USA. Tłumaczony w wielu krajach Zachodu, początkowo głównie jako eseista, stopniowo zdobywał również międzynarodową renomę poet., potwierdzoną między innymi stypendium Guggenheima (1976) i nagrodą The Neustadt International Prize for Literature (1978), a uwieńczoną 1980 literacką Nagrodą Nobla. T.r. otrzymał doktorat h.c. KUL. W kraju twórczość Miłosza, przez długi czas nieobecna lub publikowana tylko okazjonalnie ( np. w antologiach ), wywierała jednak znaczny wpływ na poetów różnych pokoleń i orientacji artyst.; miała też swoje miejsce w refleksji kryt.lit. tych lat.
Wczesna twórczość Miłosza ( Poemat o czasie zastygłym 1933, zbiór Trzy zimy 1936 ), określana była często jako przejaw katastrofizmu, formuła ta nie ogarnia jednak właściwych jej antynomii: ciągłej oscylacji między tęsknotą do Arkadii a przeczuciem Apokalipsy, między potrzebą afirmacji życia, fascynacją pięknem natury- a przewidywaniem kataklizmu cywilizacyjnego i nieodwołalnego końca dotychczasowego świata. Świadomość kryzysu i zagrożenia kultury wyzwala jednak w tej poezji nie tylko trwogę, poczucie współwiny i współodpowiedzialności, prowadzi też do przyjęcia postawy heroicznej i stoickiej, ujawnia się w skłonności do ujmowania losu osobistego i zbiorowego w kategoriach estachologicznych i metafizycznych. Część przedwojennych wierszy Miłosza weszła do zbioru - Ocalenie (1945 ), wespół z plonem poet. okresu okupacji, będącym wyrazem zespolenia z losem narodu oraz moralnych dylematów dotyczących zobowiązań i roli twórczości poet. w epoce totalnej zagłady; po raz pierwszy użyczył tu poeta głosu człowiekowi prostemu, przemawiając w jego imieniu (Głosy biednych ludzi). We wczesnych i wojennych wierszach ukształtowały się też- poza sporem dominujących podówczas nurtów Skamandra i Awangardy- gł. rysy stylu poetyckiego Miłosza, jego wizyjność i klasycyzująca dyscyplina. Od początku poezję tę cechowała skłonność do obiektywizacji wzruszenia lirycznego, łączenia go z refleksją i dyskursem, do przełamywania powagi i profetycznego patosu przez ironiczny dystans, wreszcie do poszukiwania syntezy ludzkiego doświadczenia w wewn. Dialogu i sporze ( zwł. w mistrzowskich realizacjach tzw. liryki roli czy liryki maski). Łamiąca rygory gatunkowe, oszczędna w metaforyce i ukształtowaniu stylist., liryka Miłosza operuje zazwyczaj sekwencjami obrazów poet. i naturalną frazą współczesnego języka mówionego, odwołując się jednocześnie do rozmaitych złóż tradycji językowej i lit., polskiej i obcej.
Następny etap ewolucji poetyckiej Miłosza to twórczość gniewna i demaskatorska, której patronuje tradycja J. Swifta. Otwierają ją wiersze powst. w Stanach Zjednoczonych 1946/47, m. in. Dziecię Europy, oraz Traktat moralny ( druk. „Twórczość” 1948 nr. 4 ), poemat łączący osobliwie tonację ironiczno- sarkastyczną,a nawet żartobliwą, z przesłaniem moralnym, będący przenikliwą diagnozą sytuacji intelektualnej i społeczno-politycznej Polski i podwojennego świata oraz ostrzeżeniem przed nadchodzącą epoką; ostry ton oburzenia zabrzmiał ponownie 1950 w wierszu Który skrzywdziłeś człowieka prostego. Utwory te weszły do pierwszego wyd. na emigracji zbioru Miłosza Światło dzienne (1953). Analizę mechanizmów manipulacji i automistyfikacji, prowadzących do poniżenia słowa, zawierał Zniewolony umysł ( powst. 1951, wyd. 1953), paraboliczna opowieść o losach kilku współczesnych pisarzy polskich ukrytych pod kryptonimami Alfy, Bety, Delty i Gammy, przełożona wkrótce na wiele języków. Demaskatorskie intencje miała też powieść w języku francuskim La prise du pouvoir ( powst. 1952, wyd. pol. Zdobycie władzy 1953), utwór z kluczem, szeroko tłumaczony i wyróżniony 1953 Eur. Nagrodą Lit.( Prix Litteraire Europeen). Odosobnionym dziełem fikcji narracyjnej, zakotwiczonym we wspomnieniach dzieciństwa, była Dolina Issy ( 1955, wznow. W. 1981), subtelna rekonstrukcja doznań wrażliwego dziecka, doświadczającego tajemnicy i dziwności, a zarazem piękna i ładu istnienia. Nurt poet. owocował w latach późniejszych tomami Traktakt poetycki ( 1957), Król Popiel i inne wiersze (1962), Gucio zaczarowany ( 1965), Miasto bez imienia ( 1969), Gdzie wschodzi słońce i kędy zapada ( 1974, wznow. przez Wydawnictwo „Znak” w listopadzie 1980 wraz z tomem Król Popiel), przynosząc wiersze coraz zwięźlejsze, poddane dyscyplinie, jednocześnie zaś umykające przyjętym podziałom i kategoriom formalnym ( w myśl programowego wyznania poety: „chcę nie poezji, ale dykcji nowej”). Traktat poetycki kreślił z pasją i sarkazmem genealogię współcz, poezji pol. portretując jej przedstawicieli w celnych formułach kryt., o aforystycznej zwięzłości. Amerykańska faza twórcza przyniosła refleksję filoz. i historioz ., dotycząca przemijania praw czasu niemożności nazwania rzeczy, oddania niepowtarzalności istnienia. Charakterystyczne motywy tego okresu to Wilno, i jego atmosfera, doświadczenia młodości, mowa polska jako „ocalona ojczyzna młodzieńca” , lektury reminiscencje hist. konfrontowane z teraźniejszością, ponadto wciąż ponawiane pytania kompetencje poezji i zobowiązania poety. W ostatnich dwóch tomach ( Miasto bez imienia i Gdzie wschodzi słońce ...) pojawiają się też wiersze religijne. Jest to już okres stałego obcowania poety z Biblią i podjęcia nad nią szeroko zakrojonych prac przekładowych.
Trud tłumacza łączy się nierozdzielnie z twórczością oryginalną poety, który też w pracy przekł. widzi teren poet. poszukiwań „dykcji nowej” ,umożliwiających wniknięcie w tajniki własnej mowy i świadomości. Zrazu tłumaczył M z języka franc.: prozę dyskursywną medytacyjną (S. Weil) oraz poet. (O. W. Miłosz), później głosił. z ang. i naangielski. Przyswoił polszczyźnie wielką tradycję anglosaską - J. Miltona, W. Blake'a, W . B.Yeatsa, a przede wszystkim bliskiego sobie T.S.Eliota (Ziemia jałowa, przekł. powst. 1944,druk. „Twórczość” 1946). Tłumaczył też wiersze pol. poetów współcz. i zamieścił je w antologii Postwar Polish Poerty (1965, wznow. 1970). Osobne zbiorki poświęcił Z. Herbertowi (1968) i A. Watowi (1977). Za dorobek ten otrzymał nagrodę pol. Pen Clubu (1973). W latach siedemdziesiątych rozpoczął M. pracę nad przekładami Pisma świętego, publikując kolejno Ewangelię wg św Marka („Znak” 1977,wyd. os. 1981), Księgę Eklezjasty („Tyg. Powsz.” 1977 nr 11-12 ), Księgę Psalmów (Paryż 1979), Treny Jeremiasza („Tyg. Powsz.” 1980 nr 44), Księgę Hioba ( Paryż 1980, Lubl. 1981). Dzieło to, podjęte we współpracy z ks. J.Sadzikiem, wspierane samodzielnymi studiami biblist. i językowymi (hebrajski, greka), ma w intencji poety przybliżyć Biblię współczesnej kulturze polskiej w języku nowoczesnym, a zarazem wysokim: „hieratycznym i liturgicznym”.
Eseistykę uprawia Miłosz w języku polskim i angielskim. Szkice powst. w czasie wojny i zaraz po niej, dotyczące m. in. Miltona, R.Browninga, O.W.Miłosza, weszły do tomu Kontynenty (1958) wraz z Wprowadzeniem w Amerykanów (W. Whitman, W. Faulkner) i studium o poezji Saint-John Perse'a. Podobna dwoistość (przekład i komentarz) wystąpiła i w późniejszych książkach, zwł. w Prywatnych obowiązkach (1972) i zbiorze Ogród nauk (1979), zawierających refleksje o języku, tworzywie twórczym i jego prawach, wciąż korygowane próby definicji poezji, nawroty do patronów intelektualnych i poet. (Mickiewicz, Blake, O.W. Miłosz, Eliot), także rozważania o współczesnych pisarzach polskich (m. in. o S.I. Witkiewiczu i W. Gombrowiczu). Próba rekonstrukcji własnego rodowodu (intelektualnego, poet. i moralnego), a także rodowodu współcz. Kultury, zwł. polskiej, łączy te wątki, na przemian splątane i destylowane; niektóre zostały szczególnie wydobyte np. dziedzictwo S. Brzozowskiego (Człowiek wśród skorpionów 1962, wznow. krajowe W. 1981); Rodzinna Europa (1959), to wyprawa w głąb własnej przeszłości, uogólnionej jako doświadczenie mieszkańca Europy wsch., podczas gdy Widzenia nad zatoką San Fransisco (1969) skupiają się na doświadczeniach amerykańskich poety, na współcz. kulturze amerykańskiej, jej mitach i wyrazicielach (H. Marcuse), wreszcie na sytuacji pisarza i emigranta. Wszystkie te problemy i wątki kojarzy Ziemia Ulro (1977): trwała siła Mickiewicza, mistyczno-religijne wizje E. Swedenborga, Blake'a, F. Dostojewskiego, pytania o istotę, pochodzenie i przejawy zła , o źródła kryzysy duchowego współczesnego człowieka ,o rolę polskiego katolicyzmu. Angielski tom esejów ,, Emperor of the Earth”. Modes of Eccentric Vision (1977) zawiera szkice i wykłady o Dostojewskim, oraz o fascynujących autora od dawna wątkach manichejskich w eur. myśli i kulturze. Dla celów dydaktycznych opracował Miłosz The History Of Polish Literature (1969), syntezę szczególnie cenną w partiach pośw. współczesnej poezji polskiej. Prozę i poezję Miłosza tłumaczono na liczne języki, m.in. ukazały się os. wybory wierszy w przekładzie angielskim (Selected Poems 1973, i Bells in Winter 1979, część w tłumaczeniu Miłosza), niem. (1966, tłum. K. Dedeciusa) i franc. (1980), a także litew.( wyd. 1955 w Buenos Aires).