HENRYK SIENKIEWICZ KRZYŻACY (1900) doc


HENRYK SIENKIEWICZ - KRZYŻACY

1.Narodziny powieści:

To ostatnia wielka powieść Sienkiewicza. Wydana w 1900 roku. Po niej pisarz tworzy już tylko przeciętne utwory- z powodu braku inwencji twórczej, powodów osobistych oraz pojawienia się nowych, modernistycznych poglądów. Pojawia się nawet gwałtowna kampania antysienkiewiczowska (Nałkowski i Brzozowski)- dlatego, że reprezentował przekonania bliskie ideom obozu konserwatywnego.

Pomysł na powieść powstał około 10 lat przed napisaniem książki. Druk odcinków rozpoczyna się 30.01.1897 roku w Tygodniku Ilustrowanym kończy się 20.07.1900 roku. Powieść rodziła się z kłopotami- z powodu wyczerpania twórczego i kłopotów osobistych (choroba i śmierć pierwszej żony oraz rozwód z drugą, kłopoty z dziećmi). Sienkiewicz ma depresję, a pisanie było próbą ucieczki.

Dzieło wyrosło z poczucia narodowej chwały. To reakcja na akcję Kulturkampfu i na kurs polityki Wilhelma II. Podstawowym zagadnieniem dla Sienkiewicza była obrona przed niebezpieczeństwem pruskim.

Tradycja historyczna była dla niego ogromni ważna- miała sens aktualny. Przeszłość była dla niego „rajem utraconym”. Jest to powieść alternatywa (podobnie jak Trylogia ) dla bezdziejowości czasów współczesnych. To kompensacyjny mit historyczny.

Krzyżacy są w literaturze polskiej obecni od zawsze, a sam temat został ugruntowany dzięki romantyzmowi- zwłaszcza przez Kraszewskiego i jego Krzyżaków 1410. Po lekturze tej powieści Sienkiewicz odczuł potrzebę innego spojrzenia na ten temat. Chodziło mu o zbudowanie artystycznej apoteozy epoki. Formę zmodyfikował- połączył model powieści walterskotowskiej z współczesną powieścią realistyczną.

2. Krzyżacy wobec struktur gatunkowych powieści historycznej:

„Klasyczna powieść historyczna”- termin Lukacsa, ukształtowany na początku XIX wieku. Krystalizacja terminu nastąpiła pod wpływem romantyzmu: historia jako proces, w którym uczestniczą zbiorowości i odgrywają swoje role jednostki wkracza do literatury.

WALTER SCOTT- stworzy popularny model powieści o silnie wyodrębnionym kolorycie historycznym i atrakcyjnej fabule przygodowej i sensacyjnej. Używał ku temu metod beletrycyzacji.

Historia w powieści jest zawsze umowna, a jej kształt zakres określają potrzeby literackie gatunku. Interpretacja powieści historycznej jest zadaniem wymagającym kompetencji badacza literatury i historyka.

Istnieją trzy rodzaje powieści historycznej:

  1. przewaga faktów historycznych nad treścią

  2. historia istnieje tylko z nazwy i dat

  3. wydarzenia historyczne tworzą tylko ramę powieściową

Polska powieść historyczna powstawała w okresie zaborów- stąd jej funkcje literackie, pedagogiczne i instytucjonalne. Dominowała tu postawa apoteozy- powstawały utwory krzepiące i utrwalające stereotypy polskości. Ale przez ciągłe powielanie stereotypów i schematów kompozycyjnych staje się szablonowa!

Od schyłku lat siedemdziesiątych tendencja patriotyczna staje się dominantą twórczości Sienkiewicza, z czasem ulega ona uhistorycznieniu.

Pierwszy tekst historyczny Sienkiewicza to Niewola tatarska, potem Ogniem i mieczem i Trylogia. Zwrot ku historyczności odpowiadał zapotrzebowaniu na mit kompensacyjny. Sugestywność Sienkiewiczowskiej wizji przeszłości wspiera się na umiejętnym wtopieniu w tekst różnych źródeł.

3. Świat historyczny powieści, źródła:

Stosunek do źródła jest aspektem poznawczym dzieła i konwencja literacką. Związek między powieścią a źródłem polega na kontaminacjach faktów fikcyjnych i historycznych. Dokonuje się wówczas „upowieściowienie” historii i „uhistorycznienie” fikcji.

Dla powieściopisarza źródłem jest zarówno dokument stricte historyczny i inne dzieło literackie. Metoda wykorzystania źródła określa odmianę powieści historycznej.

Polska powieść historyczna była mocno „uwrażliwiona” na znaczenie źródła. Spory XIX wieku dotyczące prawdy i fikcji wymagały od powieściopisarzy zgodności świata powieści z historycznymi faktami. Według Kraszewskiego istnieje tożsamość historyczna i literacka. Stąd też częsty nakaz staranności w przygotowywaniu materiału.

Później nastąpiła inna tendencja, którą najdoskonalej wykorzystał Sienkiewicz- atrakcyjne wtopienie historii w powieść. Koncepcja tej powieści opiera się na połączeniu źródeł historycznych z literackimi i plastycznymi.

Akcja powieści: konflikt polsko- krzyżacki z przełomu XIV i XV wieku. To przegląd spraw politycznych, ale i tła społeczno- obyczajowego epoki (rycersko- chłopski charakter ówczesnego społeczeństwa). Wykorzystując gwarę podhalańską stworzył ludowy i legendowy obraz rzeczywistości. Do pisania Krzyżaków wykorzystał teksty z epoki i opracowania współczesne: Dzieje Polski Długosza, monografie Szajnochy Jadwiga i Jagiełło. Do żadnego z tych źródeł nie podchodził jednak bezkrytycznie- zmieniał opisy i niektóre fakty.

Początek powieści- sygnały historyczności w opowiadaniu Maćka z Bogdańca, który staje się informatorem o świecie. Historia wkracza do powieści przez pryzmat wyobrażeń świadka i uczestnika (dzięki czemu został zlikwidowany dystans narracyjny). Narrator pełni tu funkcje prezentacyjne i dookreślające słowo postaci. Określa przestrzeń.

Czas określony jest przez Maćka. Wszystkie postaci i fakty obecne w jego opowieści posiadają źródłową genezę. Tak silne nasycenie historią początku utworu spełnia 2 funkcje:

  1. wiąże dzieje z indywidualnym doświadczeniem świadka

  2. wprowadza fakty powszechnie znane w obręb powieści

Najobszerniejsze z Maćkowych relacji dotyczy oblężenia Wilna. Tu nabiera cech zindywidualizowanych i emocjonalnych. Przyjmując fakty od Długosza, Sienkiewicz tworzy własną koncepcję zdarzenia. Źródła historyczne są podstawą tła obyczajowo - historycznego i inspiracją dla sytuacji fabularnych. Traci swą funkcję informacyjną. Właściwością warsztatu Sienkiewicza jest wszechstronne wykorzystanie tekstów źródłowych, dostosowanie ich do fabuły, modyfikacja.

BITWA POD GRUNWALDEM- Sienkiewicz dokonuje syntezy dotychczasowych ujęć, tworzy własną eposową wizję. Apoteoza polsko-litewskiego czynu (ogromna rola obrazu Matejki). Umieszczenie jej w epilogu stanowi mocny akcent- widać tu szereg aluzji i stylizacji homeryckich. Sienkiewicz z Grunwaldu uczynił najwyższy końcowy punkt powieści mający sens historiozoficzny, symboliczny i sakralny. Dąży do maksymalnego unaocznienia zdarzeń- stąd dynamika i obrazowość.

BOGURODZICA- rycerski śpiew u Sienkiewicza to odrębna i podniosła sekwencja. Pieśń to główny bohater tego fragmentu, to duchowe przygotowanie wojsk do walk- ma moc sakralną. Widać tu wyraźne nawiązanie do tradycji literackiej, do Pana Tadeusza. Sienkiewicz dba o iluzję rzetelności źródłowej dzieła, ale dotyczy to głównie kolorytu historycznego fabuły.

4.Wizja średniowiecznej rzeczywistości- etos rycerski:

To świat dany w bezpośrednim i zmysłowym kształcie. Na pierwszym planie są składniki narodowe i społeczne, a na drugim uniwersalne metody religijne i ascetyczne.

Świat powieści określa przełomowość momentu dziejowego, polityczne zagrożenie i pęd ku wielkości. Wszechobecny jest tu kult ziemi i natury. Koncepcja powieści ukazuje trwałość dążeń i celów duszy narodu. W obrazie polskiego średniowiecza dominują elementy pierwotne i naturalne nad cywilizacyjnymi.

Kontrast społeczeństw polsko-litewskiego (słuszność dążeń narodowych, wartości moralne, bezinteresowność, misja religijno-cywilizacyjna) i krzyżackiego (materialna potęga, obłuda, model ekspansji). Istotną funkcję pełni tu rycerstwo- wzorzec rycerski często jest jednak sprowadzany na ziemię, daleki od Pieśni o Rolandzie. Rycerskość ma tu swoje aspekty.

Według HUIZINGI ideał rycerskości to ideał estetyczny i ludyczny. Przede wszystkim charakterystyczny dla romantyzmu. Sienkiewicz przedstawia degenerację ideału w państwie krzyżackim ze względów ideologicznych. Stąd takie cechy u Krzyżaków jak okrucieństwo, chciwość, pycha i podstępność.

Polski etos rycerski przestrzega wszystkich zasadniczych założeń kodeksu- silny związek z ziemią ojczystą i Królestwem. Model rycerski w społeczeństwie stanowym był wartością uniwersalną i obowiązującą. Postaci władców tworzy według wyobrażeń modelowych. Zwłaszcza no polu grunwaldzkim: świta, uzbrojenie, walka, wielkoduszność oraz charyzma chrześcijańskiego sprawiedliwego króla.

Podstawową rolę w powieści odgrywa stan ziemiańsko-rycerski, który kieruje się kodeksem, ale dostosowanym do swojej mentalności. Wyróżnikiem tych postaci są kryteria siły, odwagi i sprawności. Powieść to ciągły pokaz tężyzny fizycznej, wyrastającej z gruntu pierwotności. Bitwa pod Grunwaldem to walka rycerstwa, wystylizowana według wzorców homeryckich i etosu rycerskiego (ogromną rolę odgrywa przygoda rycerska). Wyjątkiem jest mistrz Ulryk von Jungingen, który ginie z rąk wojowników, a nie podczas pojedynku. Celem było pokazanie zakonu pokonanego i poniżonego.

5.Problemy gatunkowe:

Synkretyzm, precyzja stylu, uzależnienie od źródeł.

SYNKRETYZM- historyczna powieść przygody, struktura eposowa- temat jest eposowy (wyodrębniony moment historyczny, moment kształtowania się narodu), technika homerycka w opisach pojedynków, czas (istnienie przeszłości absolutnej, czas jest odczuwany jako współczynnik działań, współzależność czasu i przyrody), monumentalne eposowe obrazowanie i stylu, rytmizacja. Ale to też powieść przygody- choć mniej obecna niż w Trylogii. Zaobserwowano też inspiracje noweli-zasadą zwięzłej budowy scen, stopniowanie napięcia, puenta.

6. Narrator i narracja:

Narrator wszechwiedzący i autorski, zdystansowany, posiadający autorytet moralny i historyczny. Ma prawo interpretacji i wartościowania. Panuje nad światem utworu. To typowy narrator XIX-wiecznej powieści realistycznej, wzbogacony o kompetencje historyczne.

Historia ma tu dwa wymiary: zobiektywizowany i emocjonalny. Do zadań narratora należy określenie jej podstawowych znaczeń i ukierunkowanie wizji. Narrator przedstawia ogólne schematy obyczajowe i społeczne. Jego kompetencje uległy jednak samoograniczeniu- część swych kompetencji przekazuje postaciom, nie dając im pełnej wiarygodności.

Role narratora: historyk objaśniający sensy wydarzeń, historyk- interpretator. Strukturę narracji cechuje synkretyczność- odwołania do eposu, kroniki, powieści Kraszewskiego.

OPISY- realistyczne i wartościujące. Oba cechują się dynamiką. Technika jest pochodną tradycji romantycznej. Łączą się w spójne całości z opowiadaniem.

OPOWIADANIE- np. unaoczniające, dynamiczne. Stale uobecnia aspekt czasowy. Sienkiewicz dba o ich przebieg dramatyczny (punkty zwrotne, zmiana aspektów, stopniowanie napięć, perspektywa).

7.Kompozycja powieści:

Współrzędność dwóch akcji: historyczna i przygodowo- miłosna. Przestrzeń nacechowana jest ideologicznie, opanowana przez ruch- pozornie chaotyczny.

Najistotniejszą rolę pełni realizm odtworzenia i iluzji. Miejsca takie, jak budowle są ważnymi sygnałem dawności. W powieści dominuje jednak przestrzeń otwarta. Jednym z kluczowych elementów powieści jest motyw drogi i spotkania (większość ważnych wydarzeń dokonuje się na drodze). Przestrzeń ta bazuje na geograficzno- przyrodniczym rozkładzie motywów. Kompozycja zaczyna się od zwolnionego tempa zdarzeń, a później akcja przyspiesza.

MOTYW PODRÓŻY- bohaterowie są nieustannie w drodze. Podróż to czynnik zdobywania i odkrywania świata, jest wyrazem pędu do wielkości. Ale to utrwalony schemat- wprowadzający często monotonię.

SCENY POWIEŚCIOWE- wyodrębnione całostki, uporządkowane wewnętrznie, udramatyzowane, zakończone często puentą. Służą dynamizacji sceny.

Dwie tendencje kompozycji: adaptacja struktury epopei, wzmocnienie czynnika dynamicznego. Sienkiewicz zmierza do syntezy form epopeicznych i dramatycznych.

8. Świat postaci:

Postać w powieści realistycznej to próba rekonstrukcji prawdziwego człowieka, życiowość.

Postać w powieści historycznej to próba rekonstrukcji prawdziwego człowieka wzbogaconego zasadą zgodności z historią. Najpopularniejsza jest tu szlachta- jako stan uhistoryczniany.

Dla Sienkiewicza konstruowanie postaci było jednym z najistotniejszych zadań. Podstawową zasadą kreacji bohaterów jest wcielenie się w dawną mentalność. Krzyżacy to powieść najbardziej mimetyczna.

Wprowadzanie postaci odbywa się przez zewnętrzną charakterystykę postaci i przez legendowe motywy. Etapy losu bohatera: indywidualny (eksponuje motyw krzywdy) i ogólny (składnik martyrologii narodowej).

Postacie dzielą się na bierne (Jurand) i czynne (Maćko z Bogdańca). Charakterystyka postaci łączy tradycję walterskotowską i wzorzec powieści dokumentarnej. Związek między nimi mają charakter społeczny, a ich postępki są zgodne z koncepcją historyczną. Wyposażone są w system norm etycznych, które pozwalają na jednoznaczne klasyfikacje.

9.Problemy języka i stylu:

Sienkiewicz sięga do gwary uznanej za najpierwotniejszą- do gwary podhalańskiej. Język: ludowy sposób artykułowania obok idiolektu warstwy rycerskiej. Wybór języka zależy od przyjętej przez postać roli. Na pierwszym planie jest stylizacja eposowa i stylizacja folklorystyczna.

3



Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
HENRYK SIENKIEWICZ QUO VADIS doc
JULIAN KRZYŻANOWSKI TWÓRCZOŚĆ HENRYKA SIENKIEWICZA doc
HENRYK SIENKIEWICZ WYBÓR NOWEL I OPOWIADAŃ (LATA 70 80 doc
W jaki sposób Henryk Sienkiewicz traktował historię w swoich powieściach historycznych doc
Krzyżanowski Julian Twórczość Henryka Sienkiewicza
Przyczyny niesłabnącego powodzenia powieści historycznych Henryka Sienkiewicza doc
HENRYK SIENKIEWICZ PAN WOŁODYJOWSKI (1887) doc
Streszczenie Krzyżaków Henryka Sienkiewicza by Motyl 1964
Omówienie lektur, Henryk Sienkiewicz - Pan Wolodyjowski, Henryk Sienkiewicz “Pan Wołodyjowski&
6. Sylwetka twórcza Henryka Sienkiewicza.
Omówienie lektur, Henryk Sienkiewicz - ogniem i mieczem, Henryk Sienkiewicz “Ogniem i mieczem&
biografie, henryk sienkiewicz, Henryk Sienkiewicz “Potop”
Latarnik2, "Latarnik" - Henryk Sienkiewicz
Potop , Potop - Henryk Sienkiewicz
lektury ver. word 2003, Henryk Sienkiewicz - Potop, Potop
BIOGRAFIE, HENRYK SIENKIEWICZ

więcej podobnych podstron