Narodziny i początki II Rzeczpospolitej - kształtowanie się władz centralnych, przemiany wewnętrzne.
Podr., s.17 - 29, oprac. RM.
1. Międzynarodowe uwarunkowania odzyskania przez Polskę niepodległości w 1918 r.
- upadek państw, które dokonały rozbiorów Polski (rewolucje w Rosji w 1917 r., klęska Niemiec i
Austro - Węgier w pierwszej wojnie światowej)
- zwycięskie państwa Ententy uznały potrzebę uznania niepodległego państwa polskiego (np. w 13
punkcie orędzia prezydenta Wilsona)
- działalność „polskich ośrodków politycznych i wojskowych (np. Legiony) w kraju (np. Rada
Regencyjna, rząd lubelski) i na emigracji” (np. KNP)
- zakończenie I wojny światowej (rozejm w Compiegne 11 XI 1918) i klęska państw centralnych
(Niemiec i Austro - Węgier)
ocena przyczyn odzyskania przez Polskę niepodległości: podr. ,s.28 - 29
2. Orientacje polityczne w społeczeństwie polskim w przededniu odzyskania niepodległości
(październik, początek listopada 1918 roku)
- Rada Regencyjna ze swoim rządem
- KNP Romana Dmowskiego uznany przez mocarstwa Ententy (Francja, W. Brytania, USA) za oficjalne
przedstawicielstwo narodu polskiego
- obóz piłsudczykowski: POW, partie lewicy reformistyczno - niepodległosciowej (PPS, PSL „Wyzwolenie”), CKN
- lewica marksistowsko - rewolucyjno -komunistyczna (SDKPiL, PPS „Lewica”): przeciwnicy
niepodległości Polski, byli zwolennikami rozszerzenia rewolucji bolszewickiej na ziemie polskie, obie partie
połączą się w XII 1918 r. i utworzą KPRP
3. Tworzenie lokalnych ośrodków państwowości polskiej (październik, początek listopada 1918 r.),
powstawały w celu przyłączenia danego obszaru do odradzającego się państwa polskiego
Rada Narodowa Księstwa Cieszyńskiego (19 X 1918; ks. Józef Londzin)
Naczelna Rada Ludowa w Poznaniu (10 X 1918; ks. Stanisław Adamski, W. Korfanty)
Polska Komisja Likwidacyjna w Krakowie (28 X 1918; W. Witos, I. Daszyński)
TRLRP w Lublinie (6/7 XI 1918; Daszyński, Moraczewski, Arciszewski, Thugutt, Rydz-Śmigły) najbardziej lewicowy rząd II RP, ale nie komunistyczny, tylko reformistyczno -niepodległościowy, premierem tego rządu został socjalista Ignacy Daszyński
Manifest TRLRP z 7 XI (program reformistyczno - niepodległosciowy,): ogłasza równość wobec prawa wszystkich obywateli, wolność słowa, druku, zgromadzeń, zrzeszeń, prawo do strajku, 8 - godz. dzień pracy, zapowiada wybory do Sejmu Ustawodawczego wg pięcioprzymiotnikowej ordynacji, upaństwowienie lasów; przedstawienie w sejmie projektów następujących reform: przymusowe wywłaszczenie wielkiej i średniej własności ziemskiej, upaństwowienie kopalń, salin, przemysłu naftowego, dróg, wprowadzenie obowiązkowego (powszechnego) i bezpłatnego świeckiego nauczania, ubezpieczeń społecznych (na wypadek choroby, bezrobocia), konfiskaty majątków powstałych w czasie wojny w wyniku spekulacji żywnością i dostaw do wojska (tekst Manifestu w podr.,s.27)
Manifest zawiera program lewicowy, ale nie skrajnie lewicowy (rewolucyjny, komunistyczny)
tylko umiarkowany (reformistyczny), nawiązujący do programu takich partii opcji
reformistyczno - niepodległościowej jak PPS i PSL „Wyzwolenie”
4. Powstanie władz centralnych
- powrót Piłsudskiego z Magdeburga do Warszawy 10 XI (uzyskał wówczas poparcie wszystkich
ugrupowań politycznych z wyjątkiem lewicy markistowsko - rewolucyjnej: SDKPiL i PPS „Lewicy”),
prawica traktowała Piłsudskiego jako mniejsze zło, wychodziła z założenia, że należy mu umożliwić
przejęcie władzy aby nie doszło do jej przejęcia przez komunistów
- przekazanie Piłsudskiemu przez Radę Regencyjną władzy nad wojskiem (11 XI 1918), koniec
okupacji obszaru dawnej Kongresówki przez wojska niemieckie (w wyniku rozejmu w Compiegne)
- dymisja premiera Ignacego Daszyńskiego 12 XI (na życzenie Piłsudskiego)
- przekazanie Piłsudskiemu pełni władzy przez Radę Regencyjną i jej samorozwiązanie (14 XI)
- powstanie rządu premiera Jędrzeja Moraczewskiego 18 XI: był to rząd
oparty na partiach lewicy reformistyczno - niepodległościowej (PPS, PSL „Wyzwolenie”), całkowicie
podporządkowany Józefowi Piłsudskiemu, przyjmuje się że jest to pierwszy rząd II RP, zaś Moraczewski
pierwszym premierem II RP
- Dekret o Najwyższej Władzy Reprezentacyjnej Republiki Polskiej 22 XI (tekst w podr. ,s.28)
▪ Polska jest republiką
▪ do czasu zwołania Sejmu Ustawodawczego najwyższą władzę w państwie będzie sprawował Józef
Piłsudski jako Tymczasowy Naczelnik Państwa, będzie m. in. mianował i odwoływał członków rządu
(ministrów i premiera)
▪ każdy akt państwowy naczelnika państwa będzie wymagał kontrasygnaty premiera
5. Dekrety rządu J. Moraczewskiego (najbardziej lewicowy rząd II RP, ale reformistyczno -
niepodległościowy, odcinający się od skrajnej lewicy, czyli komunistów)
- Dekret o Najwyższej Władzy Reprezentacyjnej Republiki Polskiej 22 XI
- dekrety w dziedzinie polityki społecznej (wynikające z założeń programowych lewicy niepodległościowo
- reformistycznej, świadczące o tym, że rząd J. Moraczewskiego był najbardziej lewicowym rządem w
historii II RP): dekrety o 8 godzinnym dniu pracy, 46 godzinnym tygodniu pracy, obowiązkowych
ubezpieczeniach społecznych robotników, o ustanowieniu inspekcji pracy, biur pośrednictwa
pracy, ochronie lokatorów
6. Opozycja endecji wobec rządu J. Moraczewskiego i nieudana próba prawicowego zamachu stanu w
początkach stycznia 1919 r. (płk. Marian Januszajtis, książę Eustachy Sapieha)
7. Powołanie rządu I. J. Paderewskiego 16 I 1919 r. (sylwetka Paderewskiego, podr., s.21)
- pierwszy rząd II RP uznawany na arenie międzynarodowej (jego utworzenie wzmocniło zatem
pozycję przedstawicieli Polski na konferencji pokojowej w Paryżu, która rozpoczynała się18 stycznia:
Romana Dmowskiego i Ignacego Jana Paderewskiego)
- był to rząd oparty na szerszej podstawie koalicyjnej (z udziałem prawicy) niż rząd Moraczewskiego
8. Wybory do Sejmu Ustawodawczego (26 I 1919), wyniki, Brzoza, s. 93 - 97 (układ sił politycznych w SU)
- wybory odbyły się 26 I na obszarze dawnej Kongresówki i zachodniej Galicji, „zakończyły się klęską
aktywistów (zwolenników współdziałania podczas wojny z państwami centralnymi) oraz ugrupowań
konserwatywnych” (Brzoza, s. 94 - 95),
- wyniki w Kongresówce: wygrała narodowa demokracja (40 % głosów), następnie PSL „Wyzwolenie” (20
%), PPS (9 %),
- wyniki w zachodniej Galicji: PSL „Piast” (34 %), PSL „Lewica” (20%), PPSD (18%), narodowa demokracja
(11%)
- w Wielkopolsce wybory przeprowadzono 1 VI, wygrała je narodowa demokracja uzyskując 98 % głosów
marszałkiem SU został Wojciech Trąpczyński (przedstawiciel narodowej demokracji z Wielkopolski)
- układ sił w Sejmie Ustawodawczym w początkach kadencji: prawica - 126 (w tym ZLN - 91), centrum - 92 (w tym PSL „Piast” - 44), lewica - 103 (w tym PSL „Wyzwolenie” - 57, PPS - 35, PSL „Lewica” - 11), mniejszości narodowe- 11
układ sił politycznych w sejmie Ustawodawczym w 11919 r. zob. temat: Kształtowanie się i funkcjonowanie demokracji parlamentarnej w Polsce 1919 - 1926
9. Mała Konstytucja (20 II 1919) - czyli uchwała Sejmu Ustawodawczego o powierzeniu Józefowi
Piłsudskiemu dalszego sprawowania urzędu Naczelnika Państwa (tekst w podr., s.49)
- „Sejm powierza dalsze sprawowanie urzędu Naczelnika Państwa Józefowi Piłsudskiemu” do
momentu uchwalenia konstytucji
- przyjęto, że Mała Konstytucja będzie obowiązywać do momentu uchwalenia konstytucji
- władza ustawodawcza należy do SU
- władza wykonawcza należy do Naczelnika Państwa i do rządu, który jest powoływany przez
Naczelnika Państwa „na podstawie porozumienia z Sejmem”
- „Naczelnik Państwa oraz rząd są odpowiedzialni przed Sejmem za sprawowanie swego urzędu”
- „każdy akt państwowy Naczelnika Państwa wymaga podpisu odnośnego ministra”
10. Konstytucja marcowa (17 III 1921) zob. temat: Kształtowanie się i funkcjonowanie demokracji
parlamentarnej w Polsce 1919 - 1926 fragmenty tekstu w podr. ,s.49 - 50
2