Klasa jak orkiestra - czyli jak i po co integrować

Rozpoczynając naukę w szkole uczniowie spotykają się po raz pierwszy z nowymi kolegami, nauczycielami, często znajdują się w nowym, nieznanym miejscu. Każdy z nich ma ze sobą pewien bagaż doświadczeń, każdy ma inną osobowość . Początek roku szkolnego to trudny okres a zarazem pełny oczekiwań. Jaka okaże się nowa klasa? Kto będzie wychowawcą? Jacy będą ich nauczyciele?
Również dla wychowawcy nie jest czas łatwy. Przygotowuje się do pierwszego spotkania z myślą, by wypadło jak najlepiej. Wie, że przed nim i jego wychowankami stoi poważne zadanie-integracja często nieznanych się dotąd osób.
Słownik Psychologii wyjaśnia pojęcie integracja jako "proces koordynowania i jednoczenie całkowicie różnych elementów w całość". Sam termin jest używany na wiele sposobów, najczęściej z uzupełniającymi określeniami np. integracja grupowa.
Integracja nie jest na pewno jednostkowym zdarzeniem. Integracja klasy to długi, czasami trudny proces łączenia, scalania grupy uczniów. Aby do tego doszło nauczyciel i jego uczniowie powinni starać się eliminować to, co przeszkadza w porozumiewaniu się, co powoduje brak zaufania, niemożność akceptowania wspólnych zasad. Wychowawca jako ktoś szczególny może w tym czasie udzielać pomocy, wspierać swoich uczniów i współuczestniczyć w tworzeniu atmosfery bezpieczeństwa i akceptacji.

Dlaczego warto integrować klasę?
Jest wiele powodów. Od tego jak współpracują wychowankowie zależy atmosfera w klasie.
Z klasą niezintegrowaną trudno pracować, zarówno pod względem dydaktycznym jak i wychowawczym.

W dobrej bezpiecznej atmosferze łatwiej zobaczyć sens swojej pracy.

Klasa zżyta ze sobą chętnie podejmuje się realizacji nowych, coraz trudniejszych zadań. W trakcie pracy z nimi ,bezpiecznie można wyrażać własne opinie, bez lęku o brak akceptacji i odrzucenie.

Scalaniu klasy towarzyszy konieczność otwartej komunikacji, a ta często doprowadza do pojawienia się konfliktów. Uczenie się rozwiązywania ich, choćby w trosce o innych kolegów w klasie, to kolejny powód, dla którego warto próbować integrowania uczniów.

W zespole, w którym uczniowie otwarcie się ze sobą komunikują, znają i przestrzegają normy obowiązujące na co dzień, łatwiej zapobiec agresji i innym trudnym zachowaniom.

Klasę tworzą uczniowie - wychowawca ma ich przygotować do dalszego życia, a dobre doświadczenia w klasie, to dobre rokowania na przyszłość.

Co daje wychowawcy i jego uczniom funkcjonowanie w zintegrowanej klasie?

Mówiąc o integracji odnosimy się do całej klasy, ale musimy pamiętać, że przynosi ona korzyści również pojedynczym osobom - nauczycielowi i uczniowi.

Co może dawać wychowawcy integrowanie się z klasą:

 lepsze poznanie uczniów, ich możliwości, słabych i mocnych stron

 lepsze poznanie klasy jako grupy - większe możliwości diagnozy klasy

 możliwość współtowarzyszenia klasy w jej życiu

 bliższy kontakt z uczniami

 doskonalenie umiejętności wychowawczych

 ćwiczenie umiejętności autentycznego porozumiewania się z uczniami

 większe możliwości w zakresie stosowania działań profilaktycznych (np. podjęcie przeciwdziałań w przypadku rozpoznania zachowań zagrażających grupie)

 dostrzeżenie sensu pracy w trakcie jej trwania

Co daje uczniowi uczestnictwo w zintegrowanej grupie?

 poznanie kolegów

 uczenie się tolerancji i empatii

 nabycie przydatnych umiejętności interpersonalnych (np. dobrego komunikowania się, asertywności, umiejętnego rozwiązywania konfliktów)

 większą łatwość w zdobywaniu wiedzy

 budowanie wiary w siebie i zespół

 wiedzę o tym, że razem łatwiej pokonywać trudności (np. przy podejmowaniu nowych zadań

 poczucie odpowiedzialności za innych i efekty podejmowanych wspólnie działań

 możliwość uzyskania wsparcia klasy w trudnych sytuacjach

 zaspokajanie swoich potrzeb, takich jak uznanie i aprobata

 umiejętność rozwiązywania konfliktów

 poczucie akceptacji, bezpieczeństwa

 możliwość zespołowego podejmowania decyzji

 możliwość podzielenia się swoimi sukcesami z innymi

 naukę tolerancji i empatii.

Klasa jest grupą formalną i nieformalną. Jak każda grupa charakteryzuje się pewną strukturą (hierarchia statusu) i dynamiką rozwojową.
Poznanie faz rozwoju grupy może ułatwić wychowawcy stosowanie metod pracy do etapu rozwojowego, na którym znajduje się klasa.

Możemy wyróznić trzy fazy rozwoju klasy jako grupy (za M.Chomczyńska-Miliszkiewicz, D.Pankowska, "Polubić szkołę", WSiP 1998):

 faza orientacyjna

 faza integracyjna

 faza samorealizacji.

Dobrze wiedzieć, że każda faza rozwoju grupy wynika z poprzedniej i jest na niej budowana. Czas trwania poszczególnych faz nie jest ściśle określony. Zależy on od bardzo wielu zmiennych, należą do nich m.in. stopień otwartości poszczególnych uczniów, struktura grupy i jej kultura, sposób funkcjonowania lidera.

Jak integrować klasę?
Przykłady możliwych działań wychowawczych.
Jak wielu wychowawców - tak dużo sprawdzonych sposobów na zintegrowanie klasy, rzeczą niezwykle istotną w tym procesie jest dotychczas nie wspominany, udział rodziców uczniów. Mogą oni stać się naszymi, często nieocenionymi, sprzymierzeńcami. Warto więc zadbać także i o Nich.
Jeżeli to możliwe, warto spotkać się z rodzicami przed rozpoczęciem roku szkolnego i w miłej, sympatycznej atmosferze opowiedzieć o sobie, o planach na bezpieczny, twórczy pobyt dziecka w szkole.
Takie cykliczne i częste spotkania z rodzicami pomogą nam w pracy z wychowankami, a jednocześnie zintegrują rodziców. Należy zadbać o inny charakter tych spotkań i ich specjalną aranżację.
Niezwykle ważna dla procesu integracji jest skuteczna komunikacja. Wychowawca, który o tym wie, położy duży nacisk na przeprowadzenie z uczniami lekcji uczeniu się ujawniania uczuć i myśli, pokonywaniu barier komunikacyjnych, umiejętności aktywnego słuchania i stosowania komunikatu "Ja".

Jaka inna forma pracy pomoże nam zintegrować klasę?
Coraz bardziej popularne są w ostatnim czasie wyjazdy integracyjne. Odbywają się one zazwyczaj we wrześniu lub na początku października.
Sytuacja ta jest bardzo korzystna i dla klasy i dla wychowawcy - uczniowie daleko od domów, zdani na siebie, w pewnym sensie są zmuszeni do współpracy.
Nic nie scala tak dobrze jak obóz lub wycieczka integracyjna. Nie zawsze możemy jednak integrować się z klasą wyjeżdżając poza szkołę. W takiej sytuacji warto zastanowić się, co możemy zrobić na miejscu w szkole.
Ostatnio zwróciły uwagę ponownie stare, wydawałoby się, oklepane gazetki szkolne. Nadają się świetnie do bezpiecznego poznania zainteresowań uczniów z tej samej klasy, a krótkie informacje o tym, co lubimy czytać lub jeść, mogą okazać się interesujące i przydatne.
Pozwólmy uczniom na samodzielność - niech redagowanie gazetki nie ogranicza się tylko do kolejnych rocznic i świąt narodowych. W przypadku braku inwencji twórczej można zaproponować uczniom lekcję wychowawczą, na której cała klasa metodą "burzy mózgów"wymyśli wspólne tematy i szatę graficzną gazetki. Niezwykłe pole do popisu stwarza wspólna praca przy tworzeniu strony internetowej szkoły lub klasy. Jeżeli dostęp do internetu jest utrudniony, można zastąpić go wydawaniem gazetki klasowej.

Ciekawym sposobem na scalenie klasy może okazać się zorganizowanie zawodów sportowych dla rodziców i dzieci. Rodzinna familiada integruje i dostarcza niezapomnianych wrażeń.
Wychowawca świadomy tego, co chce osiągnąć nie będzie lekceważył również sygnałów ze strony klasy takich jak np. chęć zorganizowania spotkań klasowych, dyskoteki, wycieczki rowerowej. Wymaga to oczywiście zaangażowania czasoeego ze strony nauczyciela oraz pomocy rodziców.
Osiąganie celu jakim jest scalanie klasy w zgrany zespół jest bardzo trucne. Często wymaga to od wychowawcy dużego wysiłku i zaangażowania.
Trzeba uważnie przyglądać się klasie, zaufać swoim umiejętnościom oraz intuicji.
Złe zdiagnozowanie sytuacji w klasie, niezauważenie konfliktu, izolacji niektórych uczniów może doprowadzić do zachwiania procesu integracji lub jego zahamowania.

Niebezpieczeństwa związane z integracją.

Uczniowie podczas pierwszego spotkania z wychowawcą większość jego wypowiedzi traktują jako deklaracje. Jeżeli wychowawca pozostanie na tym etapie, nie będzie realizował przedstawionych planów (np. z braku czasu) straci zaufanie uczniów. Wydłuża to proces integracji. Odbudowanie zaufania jest bardzo trudne.

Dobry kontakt z klasą, czuwanie nad nią, umożliwia nauczycielowi rozpoznanie działań, które mogą być wynikiem integracji wokół niekonstruktywnych celów. Zjawisko takie może mieć miejsce wtedy, gdy nauczyciel:

 daje niejasne komunikaty

 nie ma czasu na rozmowę z uczniami, nie interesuje się ich problemami

 używa wobec nich przemocy psychicznej lub stosuje techniki manipulacyjne
Klasa integruje się wtedy przeciw konkretnemu wrogowi, którym jest nauczyciel, niejednokrotnie również wychowawca klasy.
Równie niebezpieczne może okazać się niezauważenie lub brak reakcji na integrowanie się grup uczniów wokół walki z innymi uczniami w klasie. Efektem takich działań może być izolacja niektórych uczniów.

Kolejnym niebezpieczeństwem dla integracji grupy może być toksyczna postawa wychowawcy (np."typ męczennika"). Podejmuje on wiele działań wychowawczych ale opatruje je komentarzami typu:
- "poświęcam dla was każdą chwilę"
- "jestem zmęczony"
- "to się nie uda"
- "to nie jest warte zachodu".
W czasi lekcji, wycieczek, wspólnych działań jest zirytowany, rygorystycznie przestrzega czasu,ocenia i krytykuje uczniów. Pozornie akceptuje ich pomysły choć wie, że nie znajdzie czasu i chęci na realizację ich z nimi. Takie reakcje wychowawcy zaburzą komunikację, nie może być mowy o pracy w atmosferze bezpieczeństwa i zaufania, o chęci do współpracy. Wszystkie zadania, których się podejmą uczniowie będą realizowane pod przymusem - nie da to efektu integracji klasy.
Zagrożeniem dla integrującej się klasy mogą być zachowania pojedynczych uczniów, którzy nie chcą dostrzec korzyści funkcjonowania w zespole. Często ich zachowanie jest efektem chęci zaistnienia w grupie, zwrócenia na siebie uwagi.
Uczeń, który przeciwstawia się podejmowaniu zadań przez grupę, walczy o zdobycie w niej wysokiej pozycji, manipuluje innymi, ocenia swoich kolegów, może skutecznie uniemożliwić nam zintegrowanie klasy.
Sytuację dodatkowo może komplikować fakt akceptacji takich zachowań przez klasę. Przeciwdziałanie takim sytuacjom jest trudne, wymaga taktu i cierpliwości ze strony wychowawcy.
Przyglądanie się uważnie uczniom, próba wyjaśnienia ich zachowań i odwoływanie się do wypracowanych razem norm i zasad to jeden z podstawowych środków zaradczych.

Praktyka wskazuje, że mimo istnienia niebezpieczeństw związanych z integracją, nie warto wycofywać się z pracy nad tworzeniem zgranego zespołu. Korzyści o których mowa wcześniej, równoważą straty i procentują w przyszłości. Często podkreślam, że proces integracji jest trudny. Aby wyeliminować bariery utrudniające wzajemny kontakt, wychowawca i uczniowie powinni współpracować w atmosferze bezpieczeństwa i zaufania.

Najważniejsze rady dla wychowawców, którym zależy na pracy ze zintegrowaną klasą. Jeżeli chcesz by twoja klasa była zintegrowanym zespołem to:
- staraj się jak najlepiej poznać swoich uczniów
- nie zapominaj o rodzicach swoich wychowanków i zaproś ich do współpracy
- pracuj w atmosferze akceptacji i zaufania
- zadbaj o wypracowanie norm i zasad bycia razem, a potem czuwaj nad ich przestrzeganiem
- jeżeli dopadną cię wątpliwości,przypomnij sobie jakie korzysci płyną z procesu integracji
- nie odkrywaj rzeczy odkrytych- istnieje dużo literatury, która może okazać się pomocna w rozwiązywaniu wielu trudności na jakie napotykasz się w swojej pracy wychowawczej
- dbaj o dobrą komunikację w klasie
- -pamiętaj, że to ty modelujesz zachowanie
- organizuj nietypowe lekcje, inaczej aranżując salę czy wychodząc ze szkoły
- wpisz na stałe do swojego kalendarza wycieczki i wspólne imprezy
- pozwalaj uczniom na samodzielność i odpowiedzialność za swoje czyny.

---