Małgorzata Domagała

Ćwiczenia, gry i zabawy interakcyjne dla klas I - III

Propozycje zajęć grupowych w realizacji

Szkolnego Programu Profilaktyki

Poznań 2006

WSTĘP

Wydane 31 stycznia 2002 roku przez MENiS rozporządzenie dotyczące ramowych statutów przedszkoli i szkół, włączyło do działalności edukacyjnej szkoły szkolny program profilaktyki. Dotychczas profilaktyka była kojarzona z obszarem uzależnień (nikotyna, alkohol, narkotyki) albo używana w rozumieniu czysto medycznym. Obecnie zadaniem szkolnego programu profilaktyki jest wzmacnianie czynników chroniących, ograniczanie roli czynników zagrażających prawidłowemu rozwojowi uczniów oraz promowanie zdrowego stylu życia.

W naszej szkole program profilaktyki został stworzony w oparciu o rzetelną diagnozę potrzeb, problemów oraz możliwości szkoły i środowiska. Jest adresowany do uczniów, rodziców oraz nauczycieli. Określa cele, zadania a także metody za pomocą, których będzie realizowany. Uwzględnia wiedzę zdobywaną przez dzieci w edukacji zintegrowanej, podczas nauki poszczególnych przedmiotów w drugim etapie edukacyjnym jak również w czasie realizacji ścieżek międzyprzedmiotowych.

Publikacja, którą proponuję zawiera ćwiczenia, gry i zabawy interakcyjne, które mogą służyć pomocą nauczycielom klas I -III podczas pracy z grupą w realizacji Szkolnego Programu Profilaktyki.

Młodszy wiek szkolny jest okresem rozwojowym, kiedy dzieci zdobywają podstawy wiedzy mającą istotne znaczenie dla ich dalszego spełniania się w roli ucznia oraz osoby dorosłej. W tym okresie życia rozwijają umiejętności współdziałania w grupie, rozpoznawania własnych emocji i umiejętności kierowania nimi, zaspokajania potrzeb oraz pełnienia różnych ról społecznych.

Uczniowie w młodszym wieku szkolnym nie zawsze potrafią jeszcze mówić o swoich emocjach, a najlepiej uczą się przez działanie i wytwarzanie konkretnych rzeczy. Dlatego też zabawy, gry, krąg uczuć, rysowanie, odgrywanie scenek teatralnych, pantomima czy burza mózgów są najlepszymi sposobami służącymi wyrażaniu emocji oraz uczeniu się. Wyżej wymienione zajęcia dostarczają dzieciom świetnej zabawy, mają znaczny wpływ na budowanie poczucia własnej wartości, uczą prawidłowej komunikacji, uruchamiają nie tylko procesy myślowe, ale także i emocje, co sprzyja uwewnętrznieniu treści, jakie ze sobą niosą. Dlatego też zadaniem nauczyciela jest wspomaganie poprzez stosowanie uwag i komentarzy procesu poznawania swoich uczuć oraz rozwijanie umiejętności wglądu w samego siebie. W ten sposób dzieci poznają swoje wzajemne potrzeby, możliwości, słabe i mocne strony, dzięki czemu unikają wielu konfliktów i z radością spędzają czas w środowisku szkolnym. Poszerzając krąg własnych doświadczeń, uczą się o wiele szybciej i efektywniej.

Rola nauczyciela w procesie edukacyjnym nie ogranicza się tylko do realizacji treści programowych. Już od pierwszych dni pobytu dziecka w szkole należy pomóc mu znaleźć się w nowym środowisku, zapewnić bezpieczeństwo, wspierać jego rozwój i kształtować poczucie własnej wartości. Pomogą nam w tym zabawy, gry i ćwiczenia interakcyjne, które w odróżnieniu od tradycyjnych metod uczenia się uwzględniają całego uczącego, jego myśli i uczucia, oddziaływają na wiedzę, stymulując chęć do zabawy. Poprzez aktywne uczestnictwo dają możliwość wykorzystania energii tkwiącej w dziecku. Uczniowie pracując w grupie uczą się od innych właściwych zachowań, natomiast gra interakcyjna daje możliwość uzyskania natychmiastowej informacji zwrotnej na temat ich postępowania. Dzieci doświadczają skutków swojego działania poprzez świadome rejestrowanie własnych uczuć i myśli. Całe zachowanie ucznia, werbalne i niewerbalne sygnały, wszystko podlega obserwacji, musi on uwzględniać reakcje innych, podejmując kolejne kroki.

Zawarte w tej publikacji ćwiczenia, gry i zabawy interakcyjne nie są przypadkowe, lecz zostały przeze mnie dobrane i podzielone tak, by ułatwiały i wspierały nauczycieli edukacji wczesnoszkolnej w rozwiązywaniu konkretnych problemów objętych profilaktyka pierwszorzędową.

Proponowany zestaw ćwiczeń, gier i zabaw interakcyjnych nawiązuje do osobistych doświadczeń, zdobytych poprzez udział w zajęciach warsztatowych bazujących na pedagogice zabawy. Opiera się także na ciągłych poszukiwaniach ciekawych i nowatorskich rozwiązań w swojej pracy, przyczyniających się do podniesienia jakości kontaktów i przeżyć grupy.

Publikacja składa się z trzech rozdziałów, z których każdy poświecony jest osobnemu obszarowi działania Szkolnego Programu Profilaktyki.

ROZDZIAŁ I - UMIEJĘTNOŚCI SPOŁECZNE

Ćwiczenia, gry i zabawy kształtujące umiejętności efektywnej komunikacji w relacjach międzyludzkich oraz służące budowaniu właściwego wizerunku własnej osoby.

ROZDZIAŁ II - ZACHOWANIA RYZYKOWNE

Ćwiczenia, gry i zabawy przeciwdziałające zachowaniom agresywnym, kształtujące odpowiednią postawę wobec przemocy, używania środków odurzających oraz ujemnego wpływu mediów.

ROZDZIAŁ III - ZDROWIE I BEZPIECZEŃSTWO

Ćwiczenia, gry i zabawy mające na celu dbałość o własny rozwój fizyczny, kondycję i poprawę postawy ucznia.

Zakładam, że propozycje zajęć grupowych w realizacji Szkolnego Programu Profilaktyki można realizować w dowolnej kolejności w zależności od problemów, jakie podejmuje nauczyciel wraz z uczniami. Są one proste, zrozumiałe zarówno dla dzieci jak i prowadzącego.

ROZDZIAŁ I

UMIEJĘTNOŚCI SPOŁECZNE

Ćwiczenia, gry i zabawy kształtujące umiejętności efektywnej komunikacji w relacjach międzyludzkich oraz służące budowaniu właściwego wizerunku własnej osoby.

1. IMIONA

Cel: Uczenie się imion.

Przebieg: Grupa siedzi w kręgu. Piłka jest przekazywana kolejnym osobom i każdy, kto ją dostanie mówi bardzo wyraźnie swoje imię. Kiedy wszyscy już przedstawią się, piłka wraca do pierwszej osoby, która rzuca ją w kierunku innego uczestnika. Ten łapiąc piłkę, musi wykrzyknąć imię osoby rzucającej. I kolejno - piłka rzucana jest dalej, a każda osoba łapiąca musi wypowiedzieć imię rzucającego. Jeśli ktoś nie pamięta czyjegoś imienia - pyta i powtarza je kilkakrotnie, zanim rzuci dalej piłkę. Gra trwa tak długo, dopóki wszyscy nie zapamiętają swoich imion.

2. POZNAJMY SIĘ

Cel: Uczenie się imion.

Przebieg: Dzieci stoją w różnych miejscach sali. Na dany znak zaczynają chodzić po sali i podają rękę jak największej liczbie napotkanych osób. Przy każdym powitaniu przedstawiają się. Każdy z uczestników powinien zapamiętać jak najwięcej imion.

3. JA I TY

Cel: Utrwalenie imion.

Przebieg: Zaczyna ją nauczyciel przedstawiając się słowami: Ja mam na imię …, a ty masz na imię … (podaje imię dziecka i wskazuje na niego). Wskazane dziecko kontynuuje zabawę tymi samymi słowami, wywołując kolejną osobę.

4. MOJE IMIĘ

Cel: Przełamanie pierwszych oporów związanych z własną prezentacją.

Przebieg: Dzieci siedzą w kole. Osoba prowadząca wyjaśnia przebieg zabawy. Po kolei dzieci będą się przedstawiać: mówić woje imię i wykonywać przy tym dowolny ruch, np. Mam na imię Kasia ( i w tym czasie podskakuje dwa razy). Każdy przedstawia się w sposób przez niego wybrany. Gdy grupa jest mniej liczna można zaproponować, żeby każdy przedstawiający się zanim powie swoje imię i wykona ruch powtórzył wszystkie imiona i gesty towarzyszące dotychczas wypowiadanym imionom.

5. TABLICZKA Z IMIENIEM

Cel: Poznanie siebie nawzajem.

Przebieg: Każdy uczestnik przed zabawą dostaje tabliczkę z imieniem, na którą nanosi dowolny symbol lub przedmiot, który w jakiś sposób jest z nim nierozerwalnie związany. Następnie wiesza tabliczkę na szyi i siada w kręgu. Każdy mówiąc swoje imię wyjaśnia dodatkowo, dlaczego zdecydował się na uwiecznienie na swojej tabliczce określonego symbolu.

6. ZABAWA KRZYSIA

Cel: Przełamanie lodów, uczenie się imion.

Przebieg: Dwie osoby trzymają prześcieradło, reszta dzieli się na dwie różne grupy, które stają po dwóch stronach pionowo trzymanej zasłony. Gdy materiał opada, uczestnicy maja szybko powiedzieć jak najszybciej imię osoby stojącej naprzeciwko.

7. ZAGRAJ W SWOJE IMIĘ

Cel: Uczenie się imion, podniesienie nastroju.

Przebieg: Uczestnicy tworzą koło, jedna osoba wchodzi do środka i pokazuje, co lubi robić najbardziej (zwierzę lub jak się czuje w danym momencie). W tym samym czasie reszta mówi jej imię i pokazuje to samo, co ona. Osoba ze środka wybiera następną, która wejdzie do kręgu.

8. KRZYŻÓWKA Z IMIONAMI

Cel: Integracja grupy.

Przebieg: Na podłodze należy położyć szary papier, dużego formatu z napisanym imieniem, np. wychowawcy klasy. Reszta osób z grupy ma za zadanie dopisać swoje imię tak, aby jedna litera właśnie napisanego imienia wiązała się z napisanym wcześniej. I tak dalej, aż wszyscy napiszą swoje imiona.

9. PRĄD

Cel: Integracja grupy, koncentracja uwagi.

Przebieg: Dzieci stoją razem ze mną w kółku, trzymają się za ręce, prowadzący puszcza „iskierkę”, tzn. uścisk dłoni; ma on dotrzeć z powrotem do osoby, która prąd puściła.

10. SZEPTY

Cel: Integracja grupy.

Przebieg: Uczestnicy chodzą po sali. Kiedy ktoś zobaczy kogoś, komu chciałby coś powiedzieć, przesyła mu te informacje przez kogoś innego, np.: powiedz Danielowi, że chcę mu podziękować za wczorajszą pomoc. Należy kontynuować, póki informacje się nie wyczerpią.

11. DŁONIE

Cel: Integracja grupy.

Przebieg: Każde dziecko odrysowuje swoją dłoń, a następnie chodząc po sali zbliża się do każdego kolegi i odbiera od niego po jednym „dobrym” wpisie na swój temat. Sam również wpisuje się w obrysowaną dłoń kolegi. Można wpisywać tylko pozytywne rzeczy. Na koniec odczytujemy wpisy na wszystkich dłoniach.

12. PODAJ PRZEDMIOT

Cel: Ćwiczenie rozluźniające, zmniejszające napięcie.

Przebieg: Dzieci stają w kole zwrócone do siebie twarzami. Prowadzący podaje przedmiot, który uczestnicy przekazują sobie kolejno, tak jakby był:

- bardzo ciężki

- gorący

- kruchy

- lepki

- nieprzyjemnie pachnący

- lekki

13. POBUDKA

Cel: Ćwiczenie uczące pierwszych kontaktów, przełamujące opory wobec drugiego człowieka.

Przebieg: Dzieci siedzą po turecku w kole z zamkniętymi oczami. Prowadzący budzi dziecko siedzące po jego prawej stronie. Budzenie odbywa się w delikatny sposób, określony przez prowadzącego, np. przechodzenie palcami po ramionach, głaskanie policzka, potarcie kolana, dotknięcie nosa, pogłaskanie głowy itp. Osoba dotknięta otwiera oczy i tym samym sposobem budzi kolejną osobę po swojej prawej stronie.

14. ODBICIE W LUSTERKU

Cel: Uczenie pierwszych kontaktów z drugim człowiekiem.

Przebieg: Dzieci dobierają się parami. Pary znajdują się w dowolnym miejscu sali, tak, aby miały wystarczającą ilość miejsca dla siebie. Jedna osoba pokazuje wymyślone ruchy, a druga ją naśladuje, tak jakby patrzyła w lustro, musi robić to samo. Po kilku minutach następuje zmiana w parach.

15. ZNAJDŹ SWOJEGO PARTNERA

Cel: Przełamanie lodów, integracja grupy, formowanie par do innej zabawy.

Przebieg: Wszyscy stają w kręgu. Osoba prowadząca wręcza każdemu kartkę, na której napisana jest nazwa zwierzęcia. Wszyscy próbują naśladować głosy tych zwierząt i starają się, chodzić po klasie, znaleźć drugą osobę, która wydaje odgłosy takie jak oni (czyli takie samo zwierzę). Kiedy pary się dobiorą, można dalej formować większe grupy, np. ptaki i ssaki, zwierzęta domowe i leśne itp.

16. KTO TAK JAK JA…?

Cel: Ćwiczenie przełamujące onieśmielenie, rozluźniające, wzmacniające poczucie własnej wartości.

Przebieg: Dzieci siedzą na krzesłach ustawionych w kształt koła. Prowadzący, który nie ma krzesła, wyjaśnia dzieciom zabawę, stojąc w środku koła. Rozpoczyna zabawę od słów: „Kto tak, jak ja lubi …lody? Wówczas wstają z krzeseł osoby, które lubią lody i zmieniają miejsce siedzenia. Bawi się również prowadzący. Zawsze na środku pozostaje jeden uczestnik i to on kontynuuje zabawę mówiąc: „Kto tak, jak ja…”. Propozycje zakończeń pytania: …ma dziś czerwony sweter? …lubi czytać komiksy? …ma młodsze rodzeństwo?

17. MASAŻ PLECÓW

Cel: Przy pomocy tego ćwiczenia dzieci mogą się kontaktować się rękoma z inną osobą. Ćwiczenie odprężające. Może być stosowane na początku, a także w czasie pracy.

Przebieg: Dzieci siedzą na podłodze. Komentarz wyjaśniający prowadzącego: Ręce są bardzo potrzebne ludziom, nie służą one tylko do tego, aby się ubierać, pisać, jeść, coś nosić, lecz także do kontaktowania się z ludźmi. Witamy się z gośćmi przychodzącymi do domu, dotykamy rodziców, rodzeństwo, ale rzadko tych, którzy nie należą do rodziny. Dziś będziemy masować plecy wybranej osobie, a robić to będziemy do słów wierszyka. (Prowadzący pierwszy pokazuje dzieciom masaż na wybranej osobie - osoba, która będzie masowana kładzie się na brzuchu, a masująca siedzi obok niej).

„PISAŁA PANI NA MASZYNIE A, B, C … (osoba masująca palcami stuka w plecy osoby leżącej tak, jakby pisała na maszynie)

PRZESZŁO STADO SŁONI (rytmicznie puka zamkniętymi piąstkami)

POTEM STADO KONI (rytmicznie stuka otwartymi dłońmi)

PRZYSZŁA PANI NA SZPILECZKACH (delikatnie kłuje paznokciami)

Z GRYZĄCYMI PSAMI (palce u rąk złączone i zachowują się jakby gryzły)

ŚWIECIŁO JASNE SŁONECZKO (ręce zataczają koła na plecach)

PADAŁ DESZCZYK ( delikatne krople spadają na plecy - stukanie palcami)

CZUJESZ DRESZCZYK?”(dotykanie karku leżącej osoby)

18. LUDZIE DO LUDZI

Cel: Integracja grupy, podniesienie nastroju.

Przebieg: wszyscy dobierają się w pary. Osoba, która nie ma pary kontroluje wykonanie i kieruje praca zabawy mówiąc np.: „Nos do nosa… plecy do pleców… ręka do ręki… palec do palca” itp. Kiedy mówi „Ludzie do ludzi” - każdy zamienia partnera (łącznie z osoba wydająca polecenia). Osoba, która zostanie bez pary, dalej prowadzi zabawę.

19. MÓWIENIE O TOBIE

Cel: Koncentracja uwagi, zabawa.

Przebieg: zabawę można zorganizować w sytuacji, kiedy dzieci trochę się znają. Wszyscy obecni zapisują na kartkach swoje imię, a następnie wkładają je do pudełka. Każdy uczestnik zabawy losuje jedna kartkę: jeżeli wyciągnie własną, losuje jeszcze raz. Ważne jest, aby nikt nie zdradził nikomu jakie imię wylosował. Zadaniem każdego dziecka jest przedstawić wylosowaną osobę pozostałym uczestnikom, opisując nie tylko wygląd zewnętrzny, ale tez zainteresowania i cechy charakteru. Po krótkiej prezentacji grupa próbuje odgadnąć, o kim mowa.

20. OTWARTY KRĄG

Cel: zabawa, samoświadomość, podniesienie nastroju.

Przebieg: Dzieci siedzą w kręgu. W środku stoi krzesło, każdy z uczestników zabawy może usiąść na krześle i powiedzieć: „W tym tygodniu UDAŁO MI SIĘ…”. Po dokończeniu zdania siada na swoje miejsce.

21. DOPOWIEDZ DALSZY CIĄG

Cel: Integracja grupy, koncentracja uwagi, twórczość, zabawa.

Przebieg: Dzieci siedzą w kręgu, nauczyciel zaś podaje zasady gry: „Opowiem Wam początek historyjki, następnie mój sąsiad z lewej będzie ją kontynuował, dodając jedno zdanie. Z kolei jego sąsiad z lewej doda następne zdanie i tak zabawa potoczy się w kole. Ważne, żebyście uważnie słuchali, co inni uczniowie mówią i nie stracili wątku. Starajcie się zastanawiać nad własnym zdaniem dopiero wtedy, gdy dziecko przed wami zakończyło swoje zdanie. Gdy komuś nie przychodzi nic do głowy, mówi formułę - RYBA NIE MA GŁOSU i tym samym daje sąsiadowi z lewej znak, że może kontynuować”.

22. JESTEM - POTRAFIĘ - MAM

Cel: Zaufanie, dostrzeganie cech innych osób, otwarcie.

Przebieg: Należy przylepić dzieciom na plecach taśmą klejącą kartki, na których wypisane zostały jeden pod drugim trzy początki zdań:

- Jestem …

- Potrafię …

- Mam …

Wszyscy biorą do ręki długopisy i chodzą po całej Sali, uzupełniając sobie nawzajem te trzy zdania pozytywnymi uwagami, które rzeczywiście pasują do danego dziecka. Kiedy wszystkie trzy zdania zostaną dokończone, zabawa zostaje przerwana. Teraz dzieci mogą zdjąć kartki ze swoich pleców i przeczytać, co inni myślą na ich temat.

23. CZARODZIEJSKI SKLEP

Cel: Dostrzeganie własnych pozytywnych i negatywnych cech.

Przebieg: Nauczyciel wprowadza dzieci w zabawę, mówiąc: „Chciałbym z wami wypróbować nową zabawę. Jeden z Was będzie właścicielem czarodziejskiego sklepu i usiądzie za stołem. Wszyscy pozostali wyobrażają sobie, że w tym sklepie można kupić wszystko, co się zechce. Gdy na przykład ktoś chciałby lepiej czytać, może pójść do czarodziejskiego sklepu i powiedzieć: Chciałbym trochę lepiej czytać, czy mogę to tutaj kupić? Właściciel odpowie: Tak, to można kupić. Co mi za to dasz? Klient musi powiedzieć, co za to da. Nie wolno mu dać pieniędzy, ale można na przykład odpowiedzieć: Potrafię dobrze liczyć, dam to w zamian.” Nauczyciel po jakimś czasie zmienia właściciela sklepu. Wskazane byłoby, aby zapisywać to, co sprzedane i to, co sklep zyskał, czyli „zapłatę”.

24. OGŁOSZENIE

Cel: Dostrzeganie własnych pozytywnych cech

Przebieg: Nauczyciel wspólnie z uczniami czyta ogłoszenia dzieci szukających przyjaciół, zawarte w prasie dziecięcej. Po ustaleniu, jakie informacje powinno zawierać takie ogłoszenie, proponuje dzieciom napisanie własnego, w którym każdy zareklamuje się jako dobry przyjaciel. Po włożeniu gotowych ogłoszeń do „torby” każdy po kolei wyciąga jedno, czyta je głośno i stara się zgadnąć, kto je napisał. Potem objaśnia, co pomogło mu odgadnąć autora.

25. GŁASKI

Cel: Budowanie zaufania, zabawa.

Przebieg: Dzieci siedzą w kręgu, zaczyna nauczyciel, zwracając się do dowolnego ucznia (chociaż może wybrać to dziecko, które jest mniej akceptowane przez klasę): „Marysiu, lubię w tobie to, że wszystkie konflikty rozwiązujesz pokojowo”. Teraz mówi ta osoba, która dostała „głaskę”. Zasada - dla każdego dziecka jeden „dotyk” słowny, żaden uczeń nie może być pominięty w tej zabawie.

26. GRUPOWY OBRAZEK

Cel: Integracja grupy, zabawa.

Przebieg: Dzieci siedzą w ławkach, każdy otrzymuje kartkę z dużego bloku rysunkowego (A3). Prowadzący podaje temat i wszyscy zaczynają go rysować w sposób całkowicie dowolny. Po krótkim czasie, na sygnał, każde dziecko przekazuje swoją kartkę sąsiadowi. Ten dodaje do obrazka kolejne detale i - znów na sygnał - przekazuje go dalej. Każdy obrazek musi dotrzeć do każdego dziecka. Po skończonej zabawie prace wieszamy na wystawie, będą one pretekstem do dyskusji nad tym, czy każdy starał się pracować zgodnie z tematem, aby jak najlepiej pomóc w wykonaniu nie własnej, lecz wspólnej pracy.

27. TROJACZKI

Cel: Integracja grupy, zabawa.

Przebieg: Klasa dzieli się na trzyosobowe zespoły. Zadaniem każdego zespołu jest wymienić i zapisać:

- trzy rzeczy, których wszyscy z waszej trójki nie lubią

- trzy rzeczy, które wszyscy w trójce lubią

- jakąś rzecz, której nie lubi tylko jedno z was

- jakąś rzecz, która lubi tylko jedno z was

Dzieci będące w trójce ustalają między sobą różnice i podobieństwa, zapisując informacje uzyskane od każdego uczestnika na kartce. Wyniki pracy są następnie omawiane na forum całej klasy.

28. TAKI SAM I INNY

Cel: Uważne spostrzeganie innych, wyjątkowość dzieci, zabawa.

Przebieg: Dzieci siedzą w kręgu, aby dobrze widzieć resztę grupy. Każde z dzieci otrzymuje od nauczyciela polecenie do wykonania, np.:

- Wstań i dotknij wszystkie dzieci, które maja na sobie coś czerwonego.

- Dotknij każdego, kto tak jak ty nosi okulary.

- Dotknij każdego, kto ma na ręce zegarek.

- Dotknij każdego, kto jest twoim zdaniem bardzo dobry z matematyki.

- Dotknij każdego, kto jest dziewczynką.

- Dotknij każdego, kto ma jasne włosy.

- Dotknij każdego, kto bardzo ładnie rysuje.

- Dotknij każdego, na kogo możesz liczyć w trudnej chwili.

29. SŁUCHAM I OPOWIADAM

Cel: Usprawnienie komunikacji w grupie, zabawa.

Przebieg: Dzieci stoją w rozsypce. Nauczyciel poleca, żeby sobie spacerowały. Na umówiony sygnał - np. klaśnięcie, dzieci maja się zatrzymać, tak, aby stanąć w parach twarzami do siebie. Gdy pary już stoją w różnych miejscach klasie, nauczyciel zadaje pytanie: „Co ciekawego robiłeś wczoraj?”. Wtedy dzieci w parach odpowiadają sobie, najpierw jedno mówi, a drugie słucha, potem odwrotnie. Gdy odpowiedzi skończone, znów sygnał nauczyciela, żeby się rozeszły. Po chwili, znów sygnał, aby dobrać się w pary twarzami do siebie. Inne pytanie: „Co masz ochotę teraz zjeść?”. Dzieci odpowiadają i słuchają, potem znów spacer i trzecie pytanie: „ W co najlepiej lubisz się bawić?”. Zamiast sygnałów można włączać i wyłączać muzykę, wtedy dzieci mogą poruszać się w rytm słyszanej muzyki.

30. SAŁATKA OWOCOWA

Cel: Integracja grupy, zabawa.

Przebieg: Uczestnicy siadają w kręgu na krzesłach. Prowadzący siada w środku. Kolejno każdemu uczestnikowi przydziela nazwę jednego z owoców, np. „jabłko, gruszka, śliwka, brzoskwinia” i znowu „jabłko, gruszka, śliwka, brzoskwinia”, aż wszyscy dostaną jeden owoc. Zadanie polega na tym, aby na komendę np. jabłka - wszystkie osoby „jabłka” zmieniły swoje miejsca (nikt nie może zostać na dotychczasowym). Kiedy pada komenda „sałatka owocowa”, wszystkie owoce zamieniają się miejscami.

Zamiast owoców mogą być:

- kanapki: chleb, masło, sałata, jajko

- surówka: kapusta, marchewka, cebula, pietruszka

- zupa ogórkowa: ogórki, ziemniaki, woda, sól

ROZDZIAŁ II

ZACHOWANIA RYZYKOWNE

Ćwiczenia, gry i zabawy przeciwdziałające zachowaniom agresywnym, kształtujące odpowiednią postawę wobec przemocy, używania środków odurzających oraz ujemnego wpływu mediów.

1. SAMOGŁOSKI

Cel: Rozładowanie napięć tkwiących we wnętrzu dziecka.

Przebieg: dzieci stoją w kole, twarzami zwrócone do siebie. Prowadzący przypomina, jakie samogłoski SA w języku polskim. Podaje informacje o zabawie. „Każdy z Was wymawia teraz samogłoskę a. Będziemy ją wymawiać zmniejszając koło, zbliżając się do siebie i mówiąc ją coraz głośniej, tzw. komin głosowy”.

2. KARTKI ZŁOŚCI

Cel: Rozładowanie napięć tkwiących we wnętrzu dziecka.

Przebieg: w jednym z kątów Sali wieszamy lub kładziemy „kartki złości”. Są one do dyspozycji zawsze wtedy, kiedy jakieś dziecko czuje się urażone, zdenerwowane i kiedy nie potrafi lub nie chce bezpośrednio mówić o swoich uczuciach. W takich przypadkach stanowią one pierwszą pomoc do odreagowania. Zdenerwowane dziecko bierze jedna z kartek i zapisuje spontanicznie, co w danym momencie czuje. Potem gniecie kartkę lub ją drze i wrzuca do specjalnego „kosza złości”.

3. DŁUGIE I PIĘKNE ŻYCIE

Cel: Kształtowanie zdolności do empatycznego zrozumienia i odczuwania.

Przebieg: W przypadku konfliktu między dziećmi, nauczyciel proponuje zabawę, która pomoże rozładować nieprzyjemne napięcia i nauczy w kulturalny sposób je rozwiązywać. Wspólnie z dziećmi wybieramy w klasie miejsce, w którym na stałe zostaną powieszone następujące formuły: „Chciałbym, żebyś miał długie i piękne życie, ale … oraz Dziękuję, że powiedziałeś mi o tym. Przepraszam. Zadaniem dziecka, które czuje się urażone lub pokrzywdzone jest dokończenie pierwszej formuły (np. Aniu, chciałbym, żebyś miała długie i piękne życie, ale denerwuje mnie, gdy popychasz mnie na boisku szkolnym. Drugie dziecko powinno spokojnie wysłuchać zarzutu lub krytyki i odpowiedzieć: Dziękuję, że mi powiedziałeś o tym, przepraszam.

4. START RAKIETY

Cel: Rozładowanie napięć tkwiących we wnętrzu dziecka.

Przebieg: Dzieci ilustrują kolejne elementy występujące w starcie rakiety:

- bębnią palcami po blacie ławki, najpierw cicho, a potem coraz szybciej i głośniej;

- uderzają płaskimi dłońmi o ławkę albo klaskają, również z natężającą się głośnością i we wzrastającym tempie;

- tupią nogami, zaczynając cicho i powoli, a potem coraz mocniej;

- cicho naśladują brzęczenie owadów, przechodząc, aż do wrzasków;

- wraz z narastającym hałasem unoszą ręce do góry i wyskakują wysoko.

Na zakończenie powoli hałas cichnie, dzieci już tylko cichutko brzęczą, aż wreszcie zapadnie cisza.

5. TRZYMAJ - PUŚĆ

Cel: Koncentracja uwagi, zabawa.

Przebieg: Uczestnicy trzymają jedna ręką rozciągniętą chustę. Prowadzący chodzi za plecami i klepnięciem w ramię, wskazuje osobę, wydając jej polecenie: trzymaj lub puść. Polecenie należy wykonać odwrotnie. Kto się zagapi lub pomyli, przejmuje prowadzenie zabawy.

6. SŁOWNY BOKSER

Cel: Rozładowanie napięć tkwiących we wnętrzu dziecka.

Przebieg: Dzieci dobierają się w pary i przez 30 sekund mówią razem bez wytchnienia.

7. NADAJNIK - ZAGŁUSZACZ - ODBIORNIK

Cel: Rozładowanie napięć tkwiących we wnętrzu dziecka.

Przebieg: Grupa dzieli się na trzy równe zespoły. „Nadajniki” wymyślają krótkie hasło, które próbują przekazać „odbiornikom” stojącym po przeciwnej stronie sali. Zadaniem osób stojących w środku jest uniemożliwienie odbioru informacji. Zespoły zamieniają się rolami, aż do chwili, gdy każdy będzie w jednej z trzech ról.

8. MALOWANIE UCZUĆ

Cel: Uświadomienie przez dziecko emocji.

Przebieg: Dzieci malują białą kartkę kolorem, który najbardziej im kojarzy się z aktualnie przezywanym przez nie nastrojem.

9. MOJE MOCNE STRONY

Cel: Dostrzeganie swoich pozytywnych stron, otrzymywanie pozytywnych informacji zwrotnych.

Przebieg: Dzieci siedzą w kręgu, przychodząc na środek przedstawiają pantomimicznie swoje mocne strony. Grupa odgaduje, po czym słownie na podstawie własnych spostrzeżeń uzupełnia i przedstawia mocne strony każdej osoby.

10. AKCEPTUJĘ CIĘ

Cel: Doświadczenie akceptacji, jaka mają dla niego pozostali uczestnicy zabawy.

Przebieg: Dzieci stoją w kręgu, ktoś na ochotnika staje w środku koła, ma zamknąć oczy i stać w milczeniu. Inni członkowie grupy zbliżają się do niego i niewerbalnie, w jaki tylko chcą sposób okazują swoje pozytywne uczucia.

11. ZŁOŚCI MNIE

Cel: Nauka rozpoznawania uczuć.

Przebieg: Każde dziecko wypisuje na kartce litery swojego imienia jedna pod drugą i szuka do niej dowolnego wyrazu - nazwy dowolnego wydarzenia, które może szczególnie rozzłościć:

- M … matematyka

- O … okropna pogoda

- N … niespełniona obietnica

- I … ironiczny śmiech

- K … kara

-A … atak przez kogoś

12. BUDOWLE Z NASZYCH CIAŁ

Cel: Koordynacja działań w grupie.

Przebieg: dzieci grupują się w zespoły sześcioosobowe. Na sygnał prowadzącego wykonują określone zadanie, tworząc ze swoich ciał różne budowle, np. zbudujcie robota; pojazd, który będzie się poruszał; zwierzę, które będzie broniło wejścia do domu; mur, który was ochroni przed ciekawskimi.

13. OTRZĄŚNIJ SIĘ ZE STRESU

Cel: Zwolnienie napięcia mięśni przy równoczesnym, świadomym obniżeniu aktywności myśli.

Przebieg: Tworzymy koło, należy stanąć w rozkroku i otrząsać się całym ciałem, a szczególności ramionami i nogami. Wykonujemy takie ruchy, aby strząsnąć z siebie wszystkie obciążenia, negatywne myśli, gniew i zmartwienia, pomagamy sobie mocniejszym, głośnym wydechem.

14. KING KONG

Cel: Rozładowanie napięcia.

Przebieg: Stoimy w kręgu, nauczyciel słownie kieruje ruchem uczniów: „Przypominasz sobie King Konga - olbrzymią postać, małpę z filmu pod tym samym tytułem? Podczas tego ćwiczenia stań w rozkroku, napręż mięśnie i bij się po klatce piersiowej zaciśniętymi pięściami, jednocześnie wydając z siebie okrzyk Aaaa… lub Oooo …”

15. JES - TEM SU - PER

Cel: Rozładowanie napięcia, większa moc.

Przebieg: Stoimy w kręgu, nauczyciel słownie kieruje ruchem uczniów: „Stań prosto, kolana lekko zgięte. Potem pochyl się, a następnie dotknij dłońmi podłogi. Potem wyprostowując się powoli daj sobie klapsa w uda, po czym uderz się w piersi. Unosząc ręce nad głową, zawołaj: JESTEM SUPER. Wołaj, energicznie klaszcząc”. Ćwiczenie należy powtórzyć trzy lub cztery razy, za każdym razem wykonując je nieco szybciej.

16. TRĄBKA - psychodrama, wchodzenie w role bohaterów.

Cel: Stwarzanie sytuacji pozwalających na wytwarzanie nawyków przez umożliwienie odgrywania przez dziecko różnorodnych ról i powtarzanie prawidłowych rozwiązań konfliktów.

Przebieg: Szybki Tygrys zajęty był na przerwie między lekcjami pisaniem czegoś w zeszycie. W klasie oprócz niego było jeszcze kilku innych chłopców. Jeden z nich miał metalową trąbkę, na której głośno trąbił. Inni chłopcy uderzali rękami w pulpity ławek, co wywoływało okropny hałas. Szybki tygrys przerwał swoją pracę i powiedział: „Uspokójcie się, albo wynoście się stąd!” Chłopcy nadal hałasowali, a Czarny Żbik podszedł z trąbką do Szybkiego tygrysa i zaczął mu trąbić do ucha. CO ZROBIŁ SZYBKI TYGRYS?

17. OŁÓWEK - psychodrama, wchodzenie w role bohaterów.

Cel: Stwarzanie sytuacji pozwalających na wytwarzanie nawyków przez umożliwienie odgrywania przez dziecko różnorodnych ról i powtarzanie prawidłowych rozwiązań konfliktów.

Przebieg: Na lekcji języka polskiego dzieci pisały cos w zeszytach. Czarny Żbik napisał i odłożył ołówek. Bystry Sokół zapomniał tego dnia swoich przyborów do pisania. Przyglądał się, jak Czarny Żbik pisze, a gdy skończył on swoją pracę, podszedł do jego ławki i, nie pytając o pozwolenie, wziął ołówek i zaczął nim pisać. GDY CZARNY ŻBIK TO ZAUWAŻYŁ, …Co zrobił Czarny Żbik?

18. GLOBUS - psychodrama, wchodzenie w role bohaterów.

Cel: Ćwiczenie umiejętności radzenia sobie z napięciem

Przebieg: W indiańskiej szkole był globus, używany jak u nas na lekcjach geografii. Pewnego dnia Sokole Oko, biegnąc w klasie, niechcący trącił globus, który spadł na podłogę i rozbił się. Pełniący wtedy funkcję dyżurnego Czarny Żbik pobiegł do wychowawcy klasy i powiadomiło, że Sokole oko z całej siły rzucił globusem o podłogę, a następnie kopal go nogami. Wezwany do kierownika szkoły. Sokole Oko ze łzami w oczach tłumaczył, że on wcale nie chciał rozbić globusa. Kierownik powtórzył mu, co mówił Czarny Żbik. Po wyjaśnieniu sprawy Sokole Oko wracał do klasy. Na korytarzu spotkał Czarnego Żbika i … Co uczynił Sokole Oko?

19. CUKIERKI - psychodrama, wchodzenie w role bohaterów.

Cel: Stwarzanie sytuacji pozwalających na wytwarzanie nawyków przez umożliwienie odgrywania przez dziecko różnorodnych ról i powtarzanie prawidłowych rozwiązań konfliktów.

Przebieg: Szybki Tygrys był dyżurnym. W szkole do dyżurnych należało też zamiatanie klasy. Tego dnia Unkas przyniósł do szkoły cukierki. Częstował nimi kolegów. Okazało się, że wielu chłopców rzucało papierki na podłogę. Kiedy Szybki Tygrys to zobaczył, podszedł do Inkasa i powiedział: „Zrób coś z tymi papierkami”. Unkas roześmiał się i powiedział: „Ani mi się śni, ja nie rzucałem, niech zbierają ci, którzy rzucali”. Nikt się nie przyznał. Szybki Tygrys był bardzo zdenerwowany, bo przed chwilą skończył zamiatać klasę, a i Unkas był zły, że Szybki Tygrys ma do niego pretensje, a przecież on nic złego nie zrobił, tylko częstował kolegów. CO BYŁO DALEJ?

20. BĄDŹ PIĘKNA I NIE PAL

Cel: Skutki uzależnienia od nikotyny.

Przebieg: Uczniowie zapoznają się z powielonym tekstem. Ich zadaniem jest „ucharakteryzowanie” widniejących na fotografiach modelek na kobiety nałogowo palące. Ukończone prace wieszane SA na ścianach pracowni.

21. DOROŚLI, NIE TRUJCIE MNIE

Cel: Skutki uzależnienia od nikotyny.

Przebieg: Zadaniem uczniów jest namalowanie plakatów pt. „Dorośli nie trujcie mnie”.

ROZDZIAŁ III

ZDROWIE I BEZPIECZEŃSTWO

Ćwiczenia, gry i zabawy mające na celu dbałość o własny rozwój fizyczny, kondycję i poprawę postawy ucznia.

1. MOJA ŚCIEŻKA ZDROWIA

Cel: Tworzenie świadomego stosunku do własnego organizmu.

Przebieg: Uczniowie rysują w formie historyjki obrazkowej lub komiksu, w jaki sposób dbają o własne zdrowie. Prezentacja prac bez oceniania.

2. JAK MOGĘ SOBIE ZASZKODZIĆ

Cel: Poszerzenie wiedzy na temat zdrowotności.

Przebieg: Nauczyciel wiesz na ścianie dwa duże arkusze papieru podpisane: „Jak mogę sobie zaszkodzić?”. Na jednym arkuszu umieszcza po środku napis „Szybko”, na drugim „Powoli”. Uczniowie dopisują promieniście przykłady sytuacji i zachowań, które mogą zaszkodzić ich organizmowi powoli (np. brak ruchu, objadanie się słodyczami, palenie papierosów, niesystematyczne mycie zębów) lub szybko (za szybka jazda na rowerze, zabawa fajerwerkami, skoki ze schodów).

3. DŁUGIE ŻYCIE

Cel: Tworzenie świadomego stosunku do własnego organizmu.

Przebieg: Nauczyciel wiesza duży arkusz papieru z centralnym napisem „Długie życie”. W czterech rogach arkusza umieszczone są napisy: „Od czego zależy, jak długo żyjemy?”, „Jak mogę dbać o zdrowie?”, „Czego potrzebuję, by przeżyć?”, „Co może mi zaszkodzić?”. Dzieci stosując strzałki uzupełniają plakat, który po ukończeniu pracy zostaje zawieszony w klasie na pewien czas.

4. MÓWIĄCE SYLWETKI

Cel: Promowanie rozwagi i ostrożności na drogach.

Przebieg: Dzieci otrzymują wycięte schematyczne sylwetki ludzi (dość duże), domalowują sylwetkom ludzi twarze, ubrania i inne szczegóły. Następnie wpisują w dymki wybrane hasła (nie powinny się powtarzać). Po ukończeniu pracy sylwetki wraz z dymkami zostają umieszczone na ścianach w klasie.

Przykłady haseł:

- Nigdy nie wybiegaj na jezdnię!

- Nie wybiegaj na ulicę z piłką!

- Przechodź przez jezdnię tylko po pasach!

- Nie baw się w pobliżu jezdni!

- Bądź ostrożny!

5. PIŁKA W GÓRĘ

Cel: Ruch na świeżym powietrzu, zabawa kształtująca szybkość i zręczność.

Przebieg: Dzieci stoją w gromadce. Jedno dziecko bierze piłkę i rzuca ja w górę, wywołując jednocześnie imię któregoś z dzieci. Jeżeli dziecko to chwyci piłkę z powietrza, rzuca ja znowu w górę i wywołuje imię itd. Jeżeli natomiast piłka spadnie na ziemię, wszystkie dzieci uciekają, a dziecko wywołane chwyta piłkę i z tego miejsca, w którym ją chwyciło, rzuca w dzieci. Jeżeli któreś trafi, to ono teraz rzuca piłkę w górę, a jeżeli nie trafi żadnego, to oddaje piłkę poprzedniemu dziecku i ono rzuca ja znowu w górę.

6. BEREK - BOCIAN

Cel: Ruch na świeżym powietrzu, zabawa kształtująca szybkość.

Przebieg: Jedno dziecko jest berkiem i goni, reszta ucieka. Jeżeli dziecko stanie na jednej nodze z rozstawionymi rękami, berek nie może go złapać. Jeśli dziecko opuści nogę, berek może już go złapać.

7. WYŚCIGI NUMERÓW

Cel: Ruch na świeżym powietrzu, zabawa kształtująca szybkość i zręczność.

Przebieg: Dzieci siedzą po turecku na obwodzie koła, przydziela się im numery np.: 1, 2, 3, 4 i od początku 1, 2, 3, 4. Prowadzący wywołuje numer np.: 3, ćwiczący z tymi numerami biegną po zewnętrznej stronie koła, wygrywa ten zawodnik, który pierwszy wróci na swoje miejsce i usiądzie w siadzie skrzyżnym.

8. PAJĄK I MUCHY

Cel: Kształtowanie szybkiej reakcji.

Przebieg: dzieci biegają w luźnej gromadce naśladując bzykaniem i brzęczeniem latające muchy. Na zawołanie „pająk” - zastygają w bezruchu. Te, które się poruszyły, pająk zabiera do swej sieci i zatrzymuje na chwilę.

9. POWÓDŹ - OGIEŃ

Cel: Ruch na świeżym powietrzu, zabawa kształtująca szybkość i zręczność.

Przebieg: Dzieci biegają, podzielone są na dwa zespoły: dziewczynki i chłopców. Na zawołanie: „powódź”, nikt nie stoi na podłodze. Na zawołanie: „ogień” dziewczynki ustawiają się w ustalony wcześniej sposób. Chłopcy zaś ustawiają się w ten sam sposób jak dziewczęta.

10. KOLANKO - KOLORY

Cel: Ruch na świeżym powietrzu, zabawa kształtująca szybkość i zręczność.

Przebieg: Dzieci podzielone na czteroosiowe. W każdym zespole znajduje się jedna piłka. W momencie podania piłki, podający wymienia nazwę koloru. Na kolor czarny nie można piłki, na wszystkie inne trzeba ją złapać. Niezłapanie piłki, albo złapanie na kolor czarny, powoduje zmianę pozycji; na kolanko, na dwa kolanka. Poprawnie wykonanie zadanie w następnej kolejce powoduje powrót do pozycji poprzedniej.

11. OGONKI

Cel: Zabawa kształtująca szybkość i zręczność.

Przebieg: Dzieci dzielimy na dwa zespoły. Jeden zespół zakłada szarfy z tyłu za spodenki (ogonki). Na sygnał prowadzącego „ogonki” uciekają, a partnerzy starają się zdobyć ich szarfy.

12. MURARZ

Cel: Ruch na świeżym powietrzu, zabawa kształtująca szybkość.

Przebieg: Rysuje się kreskę długości około 10 metrów. Jedno dziecko jest murarzem i staje na jej środku. Wolno mu się tylko poruszać tylko po tej kresce, która oznacza mur. Pozostałe dzieci stają w odległości kilku metrów po jednej stronie i gdy murarz krzyknie: „Hop” - dzieci przebiegają przez kreskę na drugą stronę, a murarz je łapie tylko na kresce. Dzieci dotknięte stają lub siadają na murze, począwszy od jego końców. W ten sposób zmniejsza się przestrzeń do przebiegania dla dzieci, a murarzowi jest łatwiej chwytać. Wygrywa ostatnie nie schwytane dziecko.

13. KOMU TRZEBA SIĘ UKŁONIĆ?

Cel: Ruch na świeżym powietrzu, zabawa kształtująca szybkość i zręczność.

Przebieg: Ćwiczenia w spostrzegawczości i orientacji.

Dzieci stoją w kole, w miarę możliwości w dużych odstępach. Jedno dziecko wychodzi z Sali, pozostałe umawiają się, komu ma się ono ukłonić. Przywołane dziecko wchodzi, a pozostałe rytmicznie klaszczą - cichutko, gdy szukający jest daleko od wyznaczonego dziecka, głośniej, gdy się do niego zbliża. Gdy jest całkiem bliziutko, klaszczą bardzo mocno.

14. W KIWANEGO

Cel: Zabawa kształtująca szybkość, koncentracje i refleks.

Przebieg: Dzieci siedzą w kręgu, jest o jedno krzesło więcej niż liczba uczestników. Ten, kto ma puste krzesło po swojej prawej stronie, kiwa palcem na któreś dziecko. To do którego kiwa, powinno szybko przebiec na puste miejsce. Teraz kiwa ten, kto ma puste miejsce po swojej prawej stronie itd.

15. DZIEŃ I NOC

Cel: Zabawa kształtująca szybkość, koncentracje.

Przebieg: Dzieci podzielone na dwa zastępy, stoją w szeregach, plecami do siebie. Jeden zespół nazywa się „NOC” a drugi „DZIEŃ”. Wywołany szereg robi w tył zwrot i goni do wyznaczonego miejsca dzieci z drugiego zespołu. Nauczyciel wywołuje zespoły w dowolnej kolejności. Za każdego dotkniętego zdobywa się punkt. Który zespół zdobędzie więcej punktów, ten wygrywa.

Literatura:

1. K.W. Vopel „Gry zabawy interakcyjne dla dzieci i młodzieży”, Kielce 1999, Wydawnictwo „Jedność”

2. M. Jachimska „Grupa bawi się i pracuje”, Oficyna Wydawnicza UNUS

3. A. Kołodziejczyk i E. Czemierowska „Spójrz inaczej”, Kraków 1999, Wydawnictwo EDUCATIO

4. T. Böhner „Zabawy ułatwiające nawiązywanie kontaktów”, Kielce 2001, Wydawnictwo „Jedność”

5. Zbigniew B. Gaś „Szkolny program profilaktyki - istota konstruowanie, ewaluacja”, Lublin 2004, Fundacja „Masz szansę”

---