Szkoly fenomenologów
Zalożenie szkól fenomenologów - wspólna metoda filozofowania; z drugiej strony różnily je rezultaty
Szkola Husserla, grono jego bezpośrednich uczniów z Gestyngi: A. Reinbach, E.Stein, R. Ingarden
Szkola monachijska: Max Scheler, Hedwig Konrad Martius, Dietrich von Hildebrand (reprezentanci fenomenologii realistycznej)
Od 1916 r. - grupa fenomenologów we Frymburgu: Georg gadamer, Jan Patoćka
Do fenomenologii pośrednio lub bezpośrednio nawiązywali przedstawiciele:
Egzystencjalizmu, J. P. Sartre, Jaspers
Hermeneutyki - Gadamer, Paul Riceur
Filozofii dialogu - E. Levy-Nass, Józef Tischner
Martin Heidegger („Bycie i czas”) - stworzyl ontologię fundamentalną opartą na analizie jestestwa ludzkiego
filozofii tomistycznej: Bernard Lonergan, Karl Ranel, W. Strózewski, A. Stępień
fenomenologia miala również wplyw na rozwój wielu innych dziedzin: etyki, filozofii religii, teorii poznania, estetyki, teorii wartości, religioznawstwa
po 1945 r. fenomenologia obecna była w calej Europie oraz w Stanach
Max Scheler
szkola monachijska; opowiadal się za fenomenologią realistyczną, a przeciw idealistycznej
nie musimy poslugiwac się w badaniach fenomenologicznych tak radykalną redukcją jak Husserl; należy stosować redukcję eidetyczną, która pozwala uchwycić istotę badanych fenomenów
fenomenologia dla Schelera to postawa badawcza, spojrzenie na istotę badanych fenomenów, przedmiotów, a nie zbiór regul; ważne była dla niego uchwycenie istoty, a nie klasyfikacja zjawisk
swoją metodę fenomenologiczną zastosowal do teorii wartości; zbudowal materilną etykę wartości
w swoim dziele „Formalizm w etyce a materialna etyka wartości” krytykuje stanowiska Kanta - moralność nie polega na realizowaniu formalnych, kategorycznych impreatywów; to nie formalna powinność obliguje nas do realizacji jakiegoś czynu, ale wartości; czlowiek jest morlany, kiedy respektuje wartości moralne; kategoria powinności nie jest ważna
wg Schelera Kant nie uwzględnia również w swojej etyce sfery uczuć, nakazuje tlumienie emocji, co może doprowadzić do represji; Kant ograniczyl calą sferę uczuć tylko do uczuć zmyslowych, a istnieją przecież też uczucia wyższe; w moralności najważniejsze są uczucia, a nie rozum („milośnik poprzedza znawcę”); uczucia mją u Schelera charakter poznawczy; czlowiek bez emocji jest nieszczęśliwy; sfera uczuć jest pierwotniejsza od sfery poznania, warunkuje ją; za pomocą uczuć poznajemy wartości
Scheler mówi o dwóch pojęciach czlowieka: naturalistycznym (czlowiek jako jednostka gatunku homo-sapiens, jako efekt ewolucji biologicznej) i filozoficznym (byt osobowy, centrum aktów duchowych)
Czlowiek różni się od zwierzęcia tym, że posiada duszę - pozaczasową i pozaprzestrzenną; dusza to jedność duchowych aktów
Scheler dokonuje gradacji sfery psychicznej w obrębie psychiki wyróżnia stadia rozwojowe psychiki:
Już roślinom przysluguje fenomen tego, co psychiczne - uczuciowy pęd do wzrostu i rozmnażania się; choć nie doznają wrażeń, to rozróżniają kierunki: do ziemii i do światla; jej stany wewnętrzne znajdują wyraz w bujności i krzewieniu się
Instynkt występujący u zwierząt; instynkt to coś, co determinuje biologicznie, jest wrodzony; określa zachowanie wg pewnego stalego rytmu; zwierze nie myśli, dziala instynktownie
Pamięć osobnicza - umożliwia uzenie się, nabywanie odruchów
Praktyczna inteligencja - zdolność wyboru wlaściwych zachowań uwzględniających potreby danego osobnika w określonych sytuacjach; dotyczy ona malp, czlwieka; ale to nie inteligencja praktyczna odróżnia czlowieka od zwierzęcia, a dusza
W strukturze czlowieka Scheler wyróżnil 2 systemy: psychowitalny (zlożenie ciala i psychiki) i noetyczny (sfera ludzkiego ducha; duch ludzki ujawnia się poprzez spelnienie określonych funkcji, aktów emocjonalnych, wolitywnych etc; jest autonomiczny wobec tego co psychowitalnej, choć jest uzależniony od sfery fizycznej; sam nie może istnieć, ale posiada swoje wlasne życie; duch jest slaby, potrzebuje sily, aby móc realizować swoje idee, interesy, namiętności i możliwości; bierze silę z tego co witalne i psychiczne; nie dyspinuje wlasną silą sprawczą, czerpie ją z tego, co witalne, tego, co może aktywizować ludzkiego ducha; posiada zdolność panowania nad popędami, samoświadomości i uchwytywania istoty badanych fenomenów; duch nie jest ani przedmiotem, ani substancją - jest bytem, którego nie można uprzedmiotowić; jest samą aktywnością - jednością spelnianych aktów; ludzkie duch jest wrażliwy na wartości, może je poznawać bezpośrednio za pomocą uczuć, aktów milości - milość odslania nam istotę wartości;)
Milość dla Schelera ma charakter twórczy, jest ruchem ku wyższej wartości, otwiera oczy na wartości
Schelerowska hierarchia wartości (od najniższej): wartości hedoniczne (przyjemność i przykrość), witalne (zdrowie, tężyzna, sila), duchowe (estetyczne, prawne, poznawcze) i religijne (to co święte i nieświęte); na szczycie tej hierarchii jest Bóg, który lączy wszyskie wartości
Proces realizowania wartości polega na wybieraniu wartości wyższych kosztem niższych; realizując wartości niższe urzeczywistniamy moralne zlo; istotą dobra moralnego jest respektowanie hierarchii wartości; moralnie dobre są tylko wartości wyższe
Nicolai Hartmann
Nie był fenomenologiem sensu stricte; początki jego filozofii mieszcą się w neokantyzmie; jednak inspirowal się metodą Husserla i stworzyl ontologię, aksjologię i estetykę
Rozróżnil 2 sposoby istnienia:
Istnienie realne - przedmioty indywidualne w czasie i przestrzeni oraz przedmioty duchowe; byt realny charakteryzują 2 kategorie: możliwość i konieczność; byt realny jest polączeniem tego, co możliwe i tego, co konieczne - to co jeszcze nie istnieje jest możliwe; byt realny to byt, którego warunki zaistnienia zostaly spelnione; struktura bytu realne zbudowana jest z 4 warstw:
Fizycznej - materia nieorganiczna - przedmiot badań fizyki
Organicznej - przyroda ożywiona - biologia
Psychicznej - psychologia
Duchowej - filozofia; Hartmann wyróżnia 3 postacie ducha: subiektywny, obiektywny i zobiektywizowany
Na warstwie bytu fizycznego istnieją inne wartswy, doskonalsze; każda warstwa jest autonomiczna względem warstwy niższej
Istnienie idealne - twory ogólne i aczasowe - przedmioty matematyki, logiki; struktury logiczne i wartości;
wartości to byty idealne; poznajemy je rozumowo; same, jako byty rozumowe pozbawione są mocy sprawczej; aby oddzialywaly na świat potrzebny jest czlowiek; wartości mają więc pośredni wplyw na świat - poprzez czlowieka; czlowiek jest wolny, może wybierać czy chce by nim kierowaly wartości i jakie mają nim kierować
realizowanie wartości polega na ich urzeczywistnianiu, ale nie stają się one przez to realne - urzeczywistniamy tylko samą materię wartości
Czlowiek to byt osobowy - duch subiektywny; jest istotą wrażliwą na wartości; cechuje go zdolność obiektywnego poznania, przewidywania wlasnej przyszlości i celowości dzialania; dzialanie czlowieka może być zdeterminowane przez wartości (ale nie musi, czlowiek sam decyduje); wartości motywują wolę do realizacji wartości
Roman Ingarden (1893 - 1970 r.; Kraków)
Uczeń Husserla; studiowal u niego w Getyndze; przedstawiciel fenomenologii realistycznej i obiektywistycznej
„Spór o istnienie świata” - 3 tomy
zajmowal się ontologią, estetyką, teorią poznania, atropologią i etyką
najważnieszy wplyw na niego miał Husserl, jednak Ingarden zakwestionowal wersję fenomenologii mistrza; uważal, że Husserl doszedl do stanowsiak idealistycznego, które wyrażalo się w tezie, że „Świat jest wytworem świadomości” - Ingarden nie akceptowal tego stanowsiak, uważal, że Husserl się pomylil
był twórcą jednej z największych ontologii XX wieku; w „Sporze o istnienie świata” rozważal problem stosunku świadomości do świata realnego; badania te doprowadzily do stworzenia bogatej ontologii; dla Ingardena onotlogia była filozofi pierwszą - naukaą podstawową i fundamentalną; ontologia - rozumiana jako nauka o czystych możliwościach. Dzieli się na trzy zialy wg Ingardena: ontologię egzystencjalną (ontologia rozważenia momentów bytowych i sposobów istnienia), ontologię formalną (formy możliwych przedmiotów) i materialną (jakościowe uposażenie przedmiotów)
wyróżnil cztery sposoby istnienia na gruncie ontologii:
byt absolutny - Bóg
byt idealny - wartości i przedmioty matematyczne i logiczne
byt realny - przedmioty, zdarzenia, procesy, stosunki i stany
byt intencjonalny - najslabsza forma istnienia - kultura, dzielo sztuki
ontologia dla Ingardena jest przygotowaniem dla metafizyki; ontologia ustala co może istnieć, a metafizyka stwierdza to, co istnieje faktycznie; badania ontologiczne są filtrem eliminującym sprzeczności, niespójne rozstrzygnicia konfrontując je z ideami badanych przedmiotów
jednak celem jego filozofii była również metafizyka - nauka o tym, co faktycznie istnieje
był twórcą estetyki - badal sytuacje estetyczne: spotkanie artysty lub odbiorcy z dzielem sztuki; estetyka Ingardena obejmuje ontologię dziela sztuki i przedmiotu estetycznego, fenomenologię procesu twórczego, stylów artystycznych, wartości estetycznych; badal teorię poznania dziela sztuki; związek sztuki z ludzkim życiem; podejmowal zagadnienia etyczne i antropologiczne; rozróżnial etykę teoretyczną (wartości), normatywną (normy), praktyczną (sposoby realizacji wartości moralnych)
w Polsce do filozofii Ingardena nawiązywali tego uczniowie (fenomenologia krakowska): Andrzej Pultawski, Józef Tischner, również tomiści: Stróżewski i Stepień