Rozdział 1.
Polityka bezpieczeństwa wewnętrznego w Polsce po II wojnie
światowej
1.1. Bezpieczeństwo
Człowiek aktywnie działający w świecie przyrody chce być bezpieczny, jest to
jedna z jego najważniejszych potrzeb. Ma on jednak świadomość tego, że podlega
prawom przyrody, które wcale nie gwarantują mu bezpieczeństwa. Przeciwnie,
wymuszają takie działania, które zapewniłyby mu możliwość wpływu na otoczenie,
dając poczucie w miarę niezakłóconego bytowania, przetrwania i rozwoju. Traktując
potrzebę bezpieczeństwa obok innych potrzeb (fizjologicznych, samorealizacji,
szacunku, itp.), jako podstawowe, życie człowieka wymaga jego aktywności,
ukierunkowanej na ich zaspokojenie. Wobec tego bezpieczeństwo jest wartością
konieczną do życia i rozwoju człowieka. Jest dobrem pozwalającym na rozwinięcie
aktywności ukierunkowanej na samorealizację. Jest więc w takim rozumieniu
warunkiem skutecznego działania. Może być także wartością pożądaną, ujawniającą się
w sytuacji braku poczucia bezpieczeństwa. Zmiana tego stanu rzeczy, a więc uzyskanie
stabilności, pewności, gwarancji realizacji własnych interesów, sprzyja utożsamianiu
pojmowania bezpieczeństwa z celem działania.
Bezpieczeństwo można postrzegać w kategorii potrzeby podstawowej, której
niezaspokojenie uniemożliwia bytowanie człowieka, jak też w kategorii samodzielnej
wartości  celu, którego osiągnięcie jest możliwe poprzez aktywne działania jednostki,
zmierzające do eliminacji bądz
osłabienia zagrożeń lub świadomie podporządkowane
osiągnięciu tego celu. Jest on widoczny szczególnie dobrze w relacjach człowieka z
otoczeniem. Dążenie do zapewnienia bezpiecznego bytu własnej rodzinie, czy
społeczności, nie wydaje się bowiem tym samym, co zaspokojenie podstawowej
potrzeby własnego bezpieczeństwa. Często natomiast działanie człowieka podejmowane
na rzecz bezpieczeństwa ogółu zakłada narażenie się na niebezpieczeństwo.
Nie można nie zgodzić się z tym, że  & bezpieczeństwo jest naczelną potrzebą
człowieka, grup społecznych, a zarazem najważniejszym ich celem 1. Ma ono zapewnić
ich potrzeby trwania, spokoju i równowagi, dobrobytu i zadowolenia. Brak tak
rozumianego bezpieczeństwa powoduje u ludzi niepokój i poczucie zagrożenia.
1
J. Stańczyk, Współczesne pojmowanie bezpieczeństwa, Instytut Studiów Politycznych PAN,
Warszawa 1996 s. 18
6
Bezpieczeństwo może być definiowane nie tylko jako określony cel, lecz
również jako następstwo. W znaczeniu praktycznym oznacza to, że ludzie nie zdają
sobie sprawy z tego czym ono jest dopóki nie zagraża im jego utrata. Wspólną cechą
większości definicji bezpieczeństwa jest określanie go mianem procesu, czyli że jest
ono nie tylko określonym stanem rzeczy, ale ciągłym procesem społecznym,
w ramach, którego podmioty działające starają się doskonalić mechanizmy
zapewniające im poczucie bezpieczeństwa.
Podmiotem bezpieczeństwa jest człowiek, traktowany jako jednostka
społeczna, a także jako określona zbiorowość społeczna o różnych charakterze
więzi i uwarunkowań.2
W ujęciu podmiotowym bezpieczeństwo może więc dotyczyć:
 człowieka, jako jednostki ludzkiej posiadającej system właściwych sobie
wartości, które z jego punktu widzenia wymagają ochrony;
 jako grupy ludzi o różnej skali wielkości, począwszy od rodziny na społeczności
międzynarodowej kończąc;
 sformalizowanych i terytorialnie rozpoznawalnych struktur tj.: gmina, powiat,
województwo, państwo3.
Państwo jest najważniejszym spośród wszystkich wymienionych powyżej podmiotów
bezpieczeństwa. Wynika to z faktu, iż złożone potrzeby człowieka w zakresie
bezpieczeństwa mogą być spełnione jedynie przez państwo. Warunkiem koniecznym
zapewniania sukcesu państwa jest zapewnienie jego bezpieczeństwa.
Bezpieczeństwo państwa i jego społeczeństwa stanowi cel i najwyższą wartość.
Dotyczy, bowiem takich istotnych spraw jak: trwałość państwa, byt suwerenność,
jakość życia, tożsamość narodowa, wolność sumienia i wyznania, itp.
Ze względu między innymi na bardzo szerokie znaczenia pojęcia
bezpieczeństwo, mówiąc o bezpieczeństwie zawęża się jego zakres, dokonując
konkretyzacji i dookreśleń. Bezpieczeństwo może być traktowane podmiotowo, lub
konkretyzowane przez zagrożenia. I tak mówimy o bezpieczeństwie indywidualnym,
2
W. Kitler, Obrona cywilna(niemilitarna) w Polsce, Ministerstwo Obrony Narodowe, Departament
Wychowania i Promocji Obronności, Warszawa 2002, s.21
3
J. Stańczyk, Współczesne pojmowanie bezpieczeństwa, s. 18
7
narodowym, Międzynarodowym, militarnym, gospodarczym, ekologicznym. Jedną z
kategorii, jaką można wyróżnić ze względu na charakter występujących zagrożeń jest
bezpieczeństwo powszechne.
Powszechny, w znaczeniu leksykalnym oznacza &  wszystko obejmujący,
ogólny, uniwersalny, odnoszący się do wszystkich czasów, miejsc, i ludzi ,zawsze
i wszędzie przyjęty albo dający się stosować 4.
Jeden z Departamentów MSWiA nosi nazwę: Departament Bezpieczeństwa
Powszechnego. Zakres jego działania to między innymi prowadzenie spraw związanych
z nadzorem merytorycznym ministra nad wykonywaniem zadań
z zakresu ochrony ludności i zarządzania kryzysowego, ratownictwa, ochrony
przeciwpożarowej, przeciwdziałania klęskom żywiołowym oraz innym zagrożeniom
bezpieczeństwa powszechnego.
Bezpieczeństwo powszechne w nowym projekcie  Ustawy o bezpieczeństwie
obywatelskim 5 nazywane jako bezpieczeństwo obywatelskie - to stan otoczenia
cywilizacyjnego i środowiska naturalnego, w którym obywatele i ich wspólnoty, nie
odczuwają zagrożenia swego istnienia, ani podstawowych interesów życiowych, ze
względu na zapewnienie przez państwo formalnych, instytucjonalnych i praktycznych
gwarancji ochrony prowadzących do społecznie akceptowalnego poziomu ryzyka. To
proces zapewnienia przez podmioty bezpieczeństwa na każdym poziomie
organizacyjnym ochrony życia, zdrowia, dóbr i środowiska w sytuacjach zagrożeń.
Dla jak najlepszej realizacji zadań w zakresie zapewnienia bezpieczeństwa,
w tym również powszechnego, państwo organizuje odpowiednie systemy
bezpieczeństwa. System bezpieczeństwa powszechnego to jeden z możliwych do
wyróżnienia systemów w obszarze bezpieczeństwa narodowego.
System bezpieczeństwa powszechnego - to zespół norm i gwarancji prawnych
oraz sposób zorganizowania organów władzy i administracji publicznej
i innych osób prawnych, stwarzające formalne i praktyczne warunki ochrony obywateli
przed zjawiskami groz
nymi dla życia i zdrowia lub powodującymi zniszczenie
środowiska, straty materialne oraz minimalizowania ich skutków
i kształtowania otoczenia sprzyjającego harmonijnemu i zrównoważonemu rozwojowi
społeczeństwa.
4
Podręczny Słownik Języka Polskiego Warszawa 1957
5
Strona WWW Ministerstwa Spraw Wewnętrznych i Administracji - http://www.mswia.gov.pl/
8
System taki funkcjonuje na każdym szczeblu organizacyjnym państwa. Tworzą go
wszystkie organy państwowe, organy administracji rządowej i samorządu
terytorialnego, formacje i służby.
Dla zapewnienia właściwego i skutecznego współdziałania tych wszystkich
podmiotów systemu niezbędne są odpowiednie podstawy prawne określające zadania
poszczególnych podmiotów systemu, ich organizację w sytuacjach wystąpienia
kryzysu, zasady i zakres tego współdziałania.
W sytuacji wystąpienia kryzysu istnieje niejednokrotnie konieczność
współdziałania niemal wszystkich elementów systemu, co nie zawsze się udaje.
W większości przypadków pojawiają się zakłócenia w uzyskaniu oczekiwanej
sprawności i jakości działania.
Działanie podmiotów systemu to szereg interdyscyplinarnych przedsięwzięć
mających na celu ochronę ludności, mienia, środowiska, przed zagrożeniami
naturalnymi i spowodowanymi przez człowieka. Działanie to realizowane jest przez
władze cywilne, jednak gdy zajdzie taka potrzeba możliwe jest wsparcie przez siły
zbrojne.
Cele działania systemu bezpieczeństwa powszechnego będą pokrywać się
z tymi, które określają funkcjonowanie systemu ochrony ludności. Tak więc należy
zaliczyć do nich:
 ochronę ludności, dóbr, środowiska przed skutkami klęsk żywiołowych, awarii
technicznych i innych zagrożeń i niebezpieczeństw spowodowanych działaniem
sił natury lub człowieka;
 przezwyciężanie następstw zagrożeń;
 zapewnienie warunków koniecznych do przetrwania6.
Dla właściwego wypełnienia przedstawionych celów, podmioty systemu realizują
następujące zadania:
 planowanie i organizacja działań;
 monitorowanie zagrożeń;
 ostrzeganie i alarmowanie;
6
W. Kitler, Obrona cywilna (niemilitarna) w obronie narodowej III RP, s.114
9
 ratowanie ludzi, zwierząt, mienia;
 ewakuacja;
 zwalczanie pożarów, powodzi i innych zagrożeń;
 zapewnienia schronienia i zaopatrzenia poszkodowanym;
 doraz
ne przywracanie działania służb użyteczności publicznej;
 odkażanie, likwidacja skażeń i zakażeń;
 doraz
ne grzebanie zmarłych7.
System ten jest zorganizowany w taki sposób, aby spełniał warunki stałego
funkcjonowania w etapie zwanym stanem permanentnego czuwania i doraz
nego
reagowania8. Poszczególne podmioty systemu wykonują rutynowe, codzienne
czynności ratujące ludzi, mienie i środowisko, zajmują się likwidowaniem
bezpośrednich skutków nagłych zdarzeń. Istotnym elementem działania w tym etapie
jest właściwy monitoring zagrożeń, zapobieganie i przeciwdziałanie możliwym
zagrożeniom.
Drugi etap funkcjonowania systemu to zarządzanie kryzysowe9. Jest to etap
reagowania po wystąpieniu zagrożeń, których rodzaj i zasięg doprowadziły do
sytuacji kryzysowej.
Podmioty systemu bezpieczeństwa powszechnego będą realizowały swoje zadania
również w czasie wojny.
Podmioty systemu bezpieczeństwa powszechnego realizują dwojakiego rodzaju
funkcje. Funkcje wewnętrzne  służą zapewnieniu trwania całego systemu, natomiast
funkcje zewnętrzne pokazują misję zasadniczą systemu, pozwalające wyróżnić go od
innych systemów.
W systemie bezpieczeństwa powszechnego spełniane są funkcje kierowania.
Kierowanie przyjmuje formę:
 administrowania, kiedy dany podmiot systemu nabył prawo lub posiada
kompetencje roli administratora;
7
Tamże s. 115
8
W. Kitler, A. Skrabacz, Wojskowe wsparcie władz cywilnych i społeczeństwa  Materiały z seminarium
przeprowadzonego w dniu 9.04.2003 r. na Wydziale Strategiczno  Obronnym. Warszawa 2003, s. 22
9
W. Kitler, Obrona cywilna (niemilitarna) w obronie narodowej III RP, s.110
10
 zarządzania, kiedy podmiot systemu posiada prawo do dysponowania
zasobami warunkującymi funkcjonowanie organizacji, a zwłaszcza
zasobami o szczególnym znaczeniu
 przywództwa, kiedy z
ródłem władzy kierowniczej jest autorytet
moralny
i intelektualny organu kierowniczego10.
Podmioty systemu realizują swoje zadania w poszczególnych fazach reagowania
kryzysowego.
W fazie zapobiegania realizowany jest kompleks przedsięwzięć mających na celu
zapobieżenie zagrożeniu i minimalizację potencjalnych strat. W tym, realizowane są
takie zadania jak:
 prace legislacyjne, badania naukowe;
 analiza zagrożeń, ich przyczyn , charakteru i skutków;
 analiza społeczno  ekonomicznych skutków zagrożeń;
 planowanie operacyjne;
 tworzenie rezerw i zapasów;
 budżetowanie, organizowanie;
 realizacja budowli i systemów zabezpieczających;
 edukacja odpowiednich służbie i społeczeństwa;
 racjonalne zagospodarowanie przestrzenne;
 egzekwowanie przestrzegania przepisów.
W fazie przygotowania realizuje się przedsięwzięcia planistyczno  organizacyjne
mające na celu podniesienie i osiągnięcie gotowości do poradzenia sobie z
przewidywanymi lub spodziewanymi zagrożeniami, godzącymi w bezpieczeństwo
ludzi, dóbr i środowiska naturalnego. Obejmie między innymi:
 weryfikację planów operacyjnych;
 ćwiczenia i treningi zgrywające;
 doraz
ne szkolenie ludności;
10
Tamże s.119
11
 odtwarzanie rezerw i zapasów;
 organizowanie stanowiska kierowania;
 alarmowanie i powiadamianie.
W fazie reagowania na zakłócenia podmioty systemu bezpieczeństwa
powszechnego realizują przedsięwzięcia mające na celu likwidację z
ródeł zagrożeń,
ograniczenie ich rozmiaru i skutków, ratowanie i udzielanie pomocy
poszkodowanym.
Powyższe zadania są realizowane poprzez:
 organizowanie ośrodków kierowania i koordynacji;
 mobilizowanie służb kierowania i ratowników;
 informowanie władz i społeczeństwa;
 ratownictwo i ewakuację;
 udzielanie wszelkiej pomocy poszkodowanym;
 zapewnienie porządku w strefie dotkniętej klęską;
 realizacja budowli i systemów zabezpieczających;
 wsparcie przez siły zbrojne;
 samoobrona (samoochrona) powszechna.
W fazie odbudowy realizowany jest kompleks przedsięwzięć krótko-
i długoterminowych służących usunięciu skutków zagrożeń, przywróceniu
normalnych warunków funkcjonowania społeczeństwa, gospodarki i środowiska,
a także usunięcie przyczyn zagrożenia. To również działania podejmowane w celu
zapobieżenia ofiarom i stratom oraz powtórzeniom zjawisk niebezpiecznych.
W fazie tej realizuje się następujące przedsięwzięcia:
 odbudowa krótkoterminowa i przywrócenie niezbędnych, minimalnych
standardów życia społecznego;
 odbudowa długoterminowa, która trwa aż do zakończenia procesu
odbudowy obszaru dotkniętego klęską, katastrofą lub awarią
12
 wyciągnięcie wniosków, doskonalenie środków i metod
prognozowania.11
1.2. Bezpieczeństwo narodowe
 Zachowanie bezpieczeństwa narodowego, nazywanego również bezpieczeństwem
państwa, jest jedną z podstawowych funkcji każdego kraju obejmującą problematykę
przeciwstawiania się wszelkim zewnętrznym oraz wewnętrznym zagrożeniom istnienia
i rozwoju państwa .12
Należy jednak podkreślić, że wejście w struktury wspólnego, euroatlantyckiego
bezpieczeństwa nie było celem samym w sobie. Było ono jedynie etapem i jednym z
zadań strategicznych na drodze do zapewnienia sobie możliwości pewniejszego i
łatwiejszego osiągnięcia celu nadrzędnego, jakim dla każdego państwa jest
zagwarantowanie bezpieczeństwa narodu, jego prawa do życia w pokoju, suwerenności
i nienaruszalności terytorialnej oraz rozwoju ekonomicznego.
W tym celu Rzeczpospolita Polska utrzymuje i doskonali swój system
bezpieczeństwa a w nim system obrony państwa (SOP). Skład, struktura i zasady
funkcjonowania SOP w czasie pokoju i wojny uwarunkowane są szeregiem
różnorodnych czynników, wśród których najistotniejsza jest ocena ewentualnych
zagrożeń i wynikających z nich potrzeb obronnych, a także działania wynikające z
realizacji polityki bezpieczeństwa państwa.
Zagrożenia ze względu na ich treść, dzielimy na: polityczne, ekonomiczne
(gospodarcze), cywilizacyjne (w tym ekologiczne), porządku publicznego (w tym
militarne).
Zagrożenie militarne to rodzaj zagrożenia bezpieczeństwa państwa, w którym
istnieje zwiększone prawdopodobieństwo wykorzystania przemocy zbrojnej przeciwko
państwu. Zagrożenie to może być realne i potencjalne.
Zagrożenie militarne realne to bezpośrednie wystąpienie groz
by zastosowania
przemocy zbrojnej przeciwko państwu.
Zagrożenie militarne potencjalne to sytuacja, w której nie ma bezpośredniej
groz
by zastosowania przemocy zbrojnej, jednak istnieją przesłanki do jej zastosowania
w bliżej nieokreślonej przyszłości.
11
W. Kitler Obrona cywilna (niemilitarna) w obronie narodowej III RP, s. 125 - 132
12
K. Malak: Bezpieczeństwo i obronność państwa, Warszawa 1998, s. 60.
13
Zagrożenie wojenne jest szczególnym rodzajem zagrożenia państwa,
skierowanym w podstawy istnienia narodu i państwa. Zagrożenie wojenne to zestaw
różnych niebezpieczeństw występujących jednocześnie, wśród których główną rolę
odgrywa zagrożenie militarne. Zagrożenie wojenne jest pojęciem szerszym niż
zagrożenie militarne, ponieważ wojna, zwłaszcza wojna współczesna, obejmuje nie
tylko działania zbrojne, ale także różnorodne działania bez użycia siły (społeczne,
ekonomiczne, informacyjne). Groz
ba zbrojnej agresji nie należy wprawdzie do
zagrożeń dnia dzisiejszego, ale nie może być wykluczona.
Zagrożenie kryzysowe to następstwo kryzysu polityczno-militarnego w
otoczeniu państwa, czyli sytuacji, w której co prawda nie występuje groz
ba
bezpośredniej agresji na dane państwo, ale która stwarza zagrożenie pośrednie.
W otoczeniu Polski kryzys polityczno-militarny pod kątem zagrożenia
bezpieczeństwa naszego państwa może rozwijać się na dwóch płaszczyznach tj.:
" potencjalne niebezpieczeństwo konfliktów narodowościowych i terytorialnych
w Europie Środkowo-Wschodniej;
" spory i roszczenia terytorialne oraz konflikty dotyczące mniejszości
narodowych.
Zagrożenia niemilitarne a wśród nich najgroz
niejsze dla bezpieczeństwa państwa 
zagrożenie ustroju konstytucyjnego, w warunkach polskiej rzeczywistości jest mało
prawdopodobne. Nie jesteśmy fanatykami religijnymi, ani też w kraju nie działają
liczące się partie lub ugrupowania polityczne wyznające skrajne ideologie.
Zdecydowana większość naszego społeczeństwa aprobuje obecny ustrój
państwowy.
Pisząc o bezpieczeństwie nie sposób nie wspomnieć o szczególnej dziedzinie
bezpieczeństwa narodowego, jaką jest obronność (obrona narodowa). Główną i
najważniejszą jej treścią jest przeciwstawienie się zagrożeniom militarnym, ale też i
innymi towarzyszącym im zagrożeniom.
Kształtowanie obronności odbywa się w ramach realizacji polityki, strategii i
doktryny obronnej. Te trzy kategorie pojęciowe należą do podstawowych z zakresu
obronności.
Zarówno bezpieczeństwo państwa jako całość, jak i i wszystkie jego dziedziny
mają swoją politykę, strategie i doktrynę, co w konsekwencji oznacza, że polityka i
14
strategia bezpieczeństwa państwa składa się z polityki i strategii obronnej, polityki i
strategii bezpieczeństwa:
" polityczno-społecznego;
" ekonomicznego;
" publicznego;
" ekonomicznego itd.
 Polityka obronna jako część polityki bezpieczeństwa państwa, to zespół działań
informacyjno-propagandowych, dyplomatycznych, ekonomicznych, militarnych i
innych prowadzonych przez państwo w celu przeciwstawienia się zagrożeniom
wojennym i ich skutkom. 13
Strategia obronna jest częścią polityki obronnej i jednocześnie częścią szerszej
strategii  bezpieczeństwa narodowego. Zajmuje się ona sposobami realizacji polityki
obronnej. Jej istotą jest dążenie do jak najlepszego wykorzystania, użycia sił i środków
wydzielonych przez państwo do realizacji celów i zadań określonych przez politykę.
Doktryna obronna stanowi polityczno-strategiczny zestaw obowiązujących w
danym czasie celów obronnych i sposobów ich osiągania; jest jednocześnie częścią
szerszej doktryny bezpieczeństwa narodowego. Doktryna obronna, zawarta w
oficjalnych dokumentach państwowych, zawiera strategiczną decyzje dotyczącą
realizację polityki obronnej, czyli odnosi się do sposobów przeciwstawienia się
zagrożeniom wojennym, w tym zagrożeniom kryzysowym.
Dalszym skonkretyzowaniem i uszczegółowieniem strategii i doktryny obronnej
jest strategia i doktryna militarna. Cechą, które je wyróżnia jest rodzaj środka
obronnego, jakim są siły zbrojne. Strategia militarna zajmuje się sposobami
przygotowania i użycia sił zbrojnych do realizacji zadań obronnych. Tak więc doktryna
militarna stanowi obowiązującą koncepcję strategiczną przygotowania (utrzymywania) i
użycia sił zbrojnych.
W odniesieniu do podstawowych pojęć i kategorii bezpieczeństwa państwa
można ustalić następujący porządek:
" bezpieczeństwo narodowe (państwa)  jako przedstawienie się wszelkim
zagrożeniom przy użyciu wszystkich (militarnych i niemilitarnych) sił i
środków, jakie państwo wydziela do realizacji tych zadań;
13
Tamże, s. 67.
15
" obronność  jako przeciwstawienie się zagrożeniom wojennym, w tym również
kryzysowym, przy użyciu wszystkich (militarnych i niemilitarnych) sił i
środków, jakie państwo wydziela do realizacji tych zadań;
" bezpieczeństwo militarne (sztuka wojenna)  jako przeciwstawienie się
zagrożeniom militarnym przy użyciu sił zbrojnych.
Z powyższych zestawień wynika w sposób jednoznaczny, że relacje i zależności
między bezpieczeństwem państwa, obronnością i sztuką wojenną są hierarchie zależne,
natomiast między polityką i strategią występują bardzo wyraz
ne wzajemne
uwarunkowania.
1.3. Czynniki wpływające na bezpieczeństwo
Człowiekowi od początków istnienia towarzyszyły różnego rodzaju zagrożenia.
Wraz z rozwojem cywilizacji i postępu technicznego zmienił się ich charakter i skala.
Zagrożenia naturalne oddziaływały na poziom bezpieczeństwa od samego początku
istnienia człowieka, natomiast zagrożenia spowodowane przez człowieka zmieniały
swój charakter i zasięg w miarę rozwoju techniki, zagospodarowania terenów,
wykorzystywania coraz nowszych rozwiązań technicznych.
Przyczyną wielu zagrożeń była i jest działalność człowieka, popełniane przez
niego błędy oraz sytuacja społeczna. Liczba zagrożeń bezpieczeństwa powszechnego
jest bardzo duża. Niezmiernie istotne jest poznanie charakteru zagrożenia, sposobów
jego powstawania oraz prawdopodobieństwa zaistnienia określonego zagrożenia na
danym obszarze. W konsekwencji należy przygotować działania zapobiegające lub
minimalizujące ich skutki.
Zagrożenia bezpieczeństwa powszechnego, ze względu na z
ródło i sposób
powstawania można podzielić na zagrożenia spowodowane przez siły natury oraz
powstałe w wyniku działalności człowieka. Siły natury (żywioły) mogą powodować
pożary, powodzie, osuwiska ziemi, anomalie pogodowe, które mogą z kolei prowadzić
do katastrofy ekologicznej. Należy wspomnieć również o zagrożeniach biologicznych w
postaci różnego rodzaju szkodników roślinnych, a także zagrożenia płynące
z kosmosu. Człowiek działając przeciwko prawom przyrody, lub innemu człowiekowi,
świadomie lub nieświadomie może przyczynić się do powstania niemniej groz
nych
zagrożeń, których skutkiem może być awaria techniczna lub katastrofa ekologiczna.
16
Zagrożeniami bezpieczeństwa powszechnego w wyniku bezpośredniej działalności
ludzi mogą być akty terroryzmu, konflikt zbrojny lub nawet wojna14.
Działalność
SIA
Y NATURY
CZYNNIK SPRAWCZY
człowieka
(żywioły)
przeciwko:
Powyższy podstawowy podział wskazuje na różnorodność zagrożeń i złożoność
problematyki związanej z zapobieganiem powstawaniu zagrożenia lub do ograniczenia
jego skutków. Całość działań związanych z ochroną przed zagrożeniami dzielimy na
cztery etapy:15
1. Zapobieganie  jest to etap związany w głównej mierze z działaniami w sferze
technicznej. Podstawowym celem jest tutaj niedopuszczenie do powstania
zagrożenia, a jeśli to niemożliwe do ograniczenia jego skutków.
2. Przygotowanie  jest to etap oceny potencjalnych zagrożeń, ich analizy oraz
określenia stopnia prawdopodobieństwa wystąpienia danego zagrożenia. Na tym
etapie prowadzone są zadania planistyczne, opracowywane plany działania w
sytuacjach niebezpiecznych i procedury działania, rozpoznanie własnych sił i
środków niezbędnych do podjęcia i prowadzenia działań;
3. Reagowanie  są to działania ratownicze, prowadzenie ewakuacji, zapewnienie
zastępczych miejsc dla poszkodowanych, wstępne szacowanie strat;
4. Odbudowa  to etap, którego głównym celem jest przywrócenia w możliwie
krótkim czasie minimum warunków bytowania ludności oraz funkcjonowania
systemów komunalnych i struktur administracyjnych na danym obszarze.
Etapy te związane są z zarządzeniem kryzysowym  działaniami mającymi na celu
realizację takich przedsięwzięć, które zmniejszają prawdopodobieństwo wystąpienia
określonego zagrożenia i minimalizują jego ewentualne skutki. Dla potrzeb
planistycznych niezbędna jest znajomość czasu powstawania zagrożenia i jego trwania.
14
J. Święcicki, Ogólne zasady przygotowania sił i środków cywilnej służby zdrowia do ratowania
zdrowia i życia ludzi w sytuacjach nadzwyczajnych i w czasie wojny, AON, Warszawa 2002, s.50
15
R. Grocki, Vademecum zagrożeń, Bellona, Warszawa 2003, s.10
17
Jest to konieczne do zaplanowania działań związanych z ostrzeganiem ludności oraz do
zgromadzenia odpowiednich sił i środków reagowania podczas trwania zdarzenia.
Zasadniczym obowiązkiem władz cywilnych monitorowanie zjawisk, wczesne
wykrycie i rozpoznanie zagrożeń. Właściwa wiedza na temat z
ródeł ich powstawania,
skutków, jakie mogą wywołać oraz sposobów im przeciwdziałania jest niezbędna do
skutecznego funkcjonowania systemu bezpieczeństwa powszechnego.
Przedstawiam poniżej charakterystykę zagrożeń, które mają wpływ na
bezpieczeństwo powszechne.
1.3.1. Zagrożenia spowodowane przez naturę (żywioły)
1) Zagrożenia pożarowe
Pod pojęciem zagrożenia pożarowego rozumie się istnienie takich warunków, przy
których możliwe jest powstanie niekontrolowanego procesu spalania wymagającego
zorganizowanej akcji do jego likwidacji. Zagrożenie pożarowe wynika przede
wszystkim z charakterystyki i realiów gospodarki, które kształtują następujące czynniki:
a) powierzchnia obszarów leśnych - o znacznym zagrożeniu pożarowym
zależnym od pory roku - w okresie wiosennym duże zagrożenie stanowią pożary
suchych traw na nieużytkach (rowy, ugory, itp.), które często przenoszą się na
obszary leśne oraz pożary poszycia i ściółki leśnej, powodujące zniszczenia
upraw leśnych i młodników. W okresie letnim zagrożenie pożarowe mogą być
następstwem długotrwałych susz;
b) wiek i skład gatunkowy drzewostanu;
c) atrakcyjność turystyczna - ilość ośrodków wypoczynkowych, obozowisk,
akwenów wodnych zlokalizowanych wśród obszarów leśnych, a także obfitość
płodów runa leśnego powoduje ich dużą penetrację przez ludzi, co potęguje
zagrożenie (szczególnie w okresie letnim );
d) rolnictwo - powoduje charakterystyczne zagrożenie pożarowe, wynikające z:
dużych areałów nieużytków (odłogów) w okresie wiosennym  które przed wschodami
świeżych traw oraz w okresie letnim - podczas długotrwałych susz są narażone na
pożary spowodowane wypalaniem suchych traw. Pożary te często zagrażają budynkom
18
i obiektom oraz obszarom leśnym zlokalizowanym w bezpośrednim sąsiedztwie
powstałego pożaru; masowego wypalania słomy i pozostałości roślinnych w okresie
pożniwnym, bez zachowania przepisów w tym zakresie, powodującego zagrożenie
pożarowe. Występowania obiektów dużych kubaturowo w indywidualnych
gospodarstwach rolnych i prywatnych zakładach przemysłowych powstałych na bazie
byłych państwowych gospodarstw rolnych, (należy brać pod uwagę możliwość
występowania pożarów dużych i bardzo dużych).
profilu produkcji - największe zagrożenie pożarowe stanowią zakłady pracy, które
stosują podczas procesu technologicznego surowce łatwopalne, toksyczne oraz
stanowiące zagrożenie wybuchowe.
2) Zagrożenia powodowane warunkami hydrometeorologicznymi
Spośród tej grupy zagrożeń najczęściej występującymi są zalania terenów.
Większość ludzi kojarzy to zjawisko głównie z powodzią. Jeżeli jednak
przeanalizujemy, czym jest powódz
, to na zasadzie eliminacji wyłania się obraz wielu
innych prawdopodobnych przyczyn zalewania terenów. Powódz
to wezbranie,
w wyniku, którego wody rzeki po przekroczeniu stanu brzegowego lub przerwaniu
wałów zalewają dolinę, zagrażając ludziom, powodując straty społeczne, ekonomiczne
i przyrodnicze16.
Inne zjawiska, które mogą powodować zalanie terenów to na przykład
intensywne lub gwałtowne opady deszczu, na terenach o wysokim poziomie wód
gruntowych. W wyniku takich opadów poziom wód może gwałtownie wzrastać.
Wielokrotnie takie zjawisko powodowało podtopienia terenu. Przestarzała technicznie i
nie wydolna sieć odbioru wód opadowych powoduje podtapianie lub zalewanie całych
placów, obszarów skrzyżowań, ulic, a także lokalnie piwnic. Podtapianie występuje
również w węzłach ciepłowniczych i studzienkach z kablami telefonicznymi.
Intensywny spływ wód opadowych z terenów górskich powoduje podniesienie poziomu
wód rzeki zbiorników wodnych. Grozi to przeciekami przez nieszczelne obwałowania,
awariami zbiorników wodnych i innych urządzeń, przerwaniami wałów. Na terenach
zurbanizowanych gdzie występują rozległe obszary o nawierzchniach utwardzonych,
16
R. Grocki, Vademecum zagrożeń, Bellona, Warszawa 2003 s.13
19
albo funkcjonują stare, niewydolne systemu kanalizacyjne występuje zjawisko małej
retencji gruntowej, co powoduje również zagrożenia podtopień na tych obszarach.
Powódz
jako zjawisko losowe jest nieprzewidywalna. Trudno jest określić czas
i miejsce jej wystąpienia. Ze względu na genezę powstania tego zjawiska powodzie
dzielimy na cztery główne grupy: opadowe, roztopowe, zatorowe i sztormowe17.
Ze względu na charakter opadów, zasięg zjawiska powodzi może być
zróżnicowany. Długotrwałe opady deszczu powodują powolne wezbrania. Można
wówczas obserwować poziomy stanu wód i z pewną dokładnością przewidzieć miejsce
i czas wylania rzek lub zbiorników. Deszcze nawalne, gwałtowne, trwają
z reguły dość krótko oraz mają niewielki zasięg terytorialny. Mogą powodować duże
straty w wyniku bardzo szybkiego przyboru wody. Zasięg terytorialny powodzi w tym
przypadku jest zbieżny z zasięgiem występowania opadów. Są to powodzie trudne do
przewidzenia, ponieważ występują gwałtownie.
Powodzie roztopowe związane są z gwałtownym topnieniem pokrywy śnieżnej
lub lodowej. Najbardziej sprzyjające warunki temu zjawisku występują wczesną
wiosną, kiedy ocieplenie z równoczesnymi opadami deszczu występują przy jeszcze
zamarzniętym podłożu. Powoduje to gwałtowne odpływy powierzchniowe.
Okres wczesnej wiosny sprzyja także występowaniu powodzi zatorowych.
Nagromadzenie lodu, kry lodowej, na nieuregulowanych odcinkach rzek,
w przewężeniach, wyspach, wokół przęseł mostów powoduje zatkanie koryta rzeki,
a poprzez to hamowanie odpływu, piętrzenia wód i występowanie z koryta rzeki.
Powodzie sztormowe powodowane są silnymi wiatrami od morza w kierunku
lądu. Wody morskie pod wpływem wiatru w zalewach i ujściach rzek utrudniają odpływ
wód rzecznych, co powoduje ich spiętrzanie i zalewanie przyległych terenów.
Kolejnym zjawiskiem w tej kategorii zagrożeń jest występowanie silnych
wiatrów. W naszych warunkach klimatycznych nie występują huragany czy tornada,
jednak silne wiatry w czasie burz powodują bardzo wiele szkód i stanowią zagrożenia
bezpieczeństwa powszechnego. Powodują zniszczenia w infrastrukturze przesyłowej
telekomunikacji i energetyki, a także dachach budynków. Wywracane drzewa powodują
17
Tamże, s.15
20
również zniszczenia obiektów, środków transportu, a także utrudniają ruch drogowy.
Skutki wtórne tych zjawisk to niejednokrotnie brak prądu lub wody pitnej na terenach
ich występowania. Są to zjawiska częściowo przewidywalne. Prognozy pogody
informujące o silnych wiatrach, ścieraniu się frontów atmosferycznych, oraz opadach
deszczu (gradu) pozwalają przewidzieć prawdopodobieństwo wystąpienia powyższych
zagrożeń.
Zjawisko suszy, czyli braku wody na określonych obszarach jest bardzo
niebezpieczne ze względu na możliwość występowania na dużym obszarze lub przez
długi czas. Może ona powodować duże szkody pod względem ekonomicznym
i społecznym. Susza może być spowodowana brakiem opadów deszczu przez długi
czas, redukcją wody w rzekach, wodach gruntowych, albo niewłaściwą gospodarką
rolną. Długotrwałe susze - zwiększają zagrożenie pożarowe w lasach, a także
w rolnictwie podczas żniw. Pogarszają również zasoby wodne, co w konsekwencji
powoduje wysychanie jezior, a tym samym zmniejsza ilość naturalnych zbiorników
wody do celów gaśniczych.
3) Zagrożenia wywoływane czynnikami biologicznymi
Wydawać by się mogło, że przy dzisiejszym stanie wiedzy i na obecnym etapie
rozwoju nauk medycznych, wystąpienie chorób powodujących epidemie jest
niemożliwe. Jednak na przestrzeni ostatnich lat występowały na świecie przykłady
nagłego wystąpienia chorób zakaz
nych wcześniej nie występujących. Epidemie mogą
być wynikiem innych zdarzeń jak na przykład powodzie, czy susze. Mogą także być
powodem zaniedbań wymogów sanitarnych i higienicznych. Epidemie oprócz strat
ludzkich mogą powodować skutki wtórne, takie jak starty ekonomiczne, gospodarcze.
Istotny wpływ na bezpieczeństwo ludzi mają zjawiska występowania chorób
zwierząt lub roślin na znacznych obszarach. Znane przykłady występowania epidemii
chorób zwierzęcych takich jak BSE, lub ptasia grypa, pokazują, jakie ogromne skutki
finansowe mogą za sobą nieść te zagrożenia.
21
1.3.2. Zagrożenia spowodowane działalnością człowieka
Człowiek nie zawsze działa w zgodzie z prawami natury, a bywa, że jego
działalność jest skierowana przeciwko innym ludziom. Takie sytuacje powodują
zagrożenia bezpieczeństwa powszechnego. Pośrednio człowiek obsługując urządzenia
przemysłowe, energetyczne, chemiczne, itp., poprzez swoje zaniedbania bądz
też
w wyniku awarii tych urządzeń powoduje awarie techniczne zagrażające
bezpieczeństwu ludzi i środowiska.
1) Zagrożenia chemiczno-ekologiczne
Potencjalnie największe zagrożenie dla życia i zdrowia ludzi, jak i też stanu
środowiska przyrodniczego, mogą wywołać awarie i katastrofy chemiczno-ekologiczne.
Głównym z
ródłem występujących zagrożeń podczas tych zjawisk są promieniotwórcze
i toksyczne środki przemysłowe. Wydostanie się tych środków ze zbiorników lub
urządzeń technologicznych jest groz
ne dla ludzi i środowiska. Mogą być one przyczyną
katastrofy ekologicznej. y
ródło zagrożeń stanowią zakłady pracy oraz urządzenia
techniczne, gdzie zagrożenie wynika ze stosowania w procesach technologicznych
niebezpiecznych związków i substancji chemicznych. Awarie techniczne są często
konsekwencją nieprzestrzegania procedur w procesach technologicznych i eksploatacji,
zaniedbaniom w zakresie wymogów bezpieczeństwa oraz kradzieżom na przykład w
formie odwiertów w rurociągach.
2) Zagrożenia wypadkami i katastrofami komunikacyjnymi
Zagrożenia wypadkami komunikacyjnymi mogą nastąpić w komunikacji
drogowej, kolejowej lub lotniczej. Główne ich przyczyny związane są z dużymi
ilościami przewożonych substancji, brakiem wyznaczonych i oznakowanych tras do
przewozu materiałów niebezpiecznych, złym stanem technicznym środków transportu.
Stan dróg i duży ruch powoduje niebezpieczeństwo kolizji. Niejednokrotnie osoby
odpowiedzialne za organizację transportu wykazują bak wyobraz
ni i wiedzy na temat
prawdopodobieństwa i skutków zagrożeń.
22
3) Zagrożenia katastrofami budowlanymi
Zagrożenia związane z katastrofami budowlanymi, dotyczyć mogą tak
budownictwa mieszkalnego (jedno- i wielorodzinnego) jak i przemysłowego, i mogą
być spowodowane głównie przez:
 wyeksploatowanie techniczne obiektu;
 pożary;
 wady w posadowieniu obiektu;
 nieprawidłowości w wykonawstwie obiektu;
 przypadki losowe (huragany, osunięcia podłoża, wypadki samochodów -
uderzenie samochodem);
 wady zastosowanych materiałów;
 przeciążenia części budynku;
 wybuchy materiałów pirotechnicznych;
 nie zabezpieczenie obiektów przeznaczonych do rozbiórki.
4) Zagrożenia infrastruktury krytycznej
Do najczęściej występujących zagrożeń z tego zakresu można zaliczyć awarie :
 sieci ciepłowniczych,
 sieci energetycznych,
 sieci wodnokanalizacyjnych,
 sieci gazowych,
 urządzeń gazowych.
5) Zagrożenia promieniowaniem jonizującym
Na zagrożenie będące wynikiem nadzwyczajnych zdarzeń radiacyjnych,
narażeni są przede wszystkim pracujący zawodowo ze z
ródłami promieniowania.
Obiektami, w których występują silne z
ródła promieniowania są obszary wokół
urządzeń rentgenowskich w obiektach medycznych (szpitale i przychodnie zdrowia),
lub z
ródła cezowe i kobaltowe do napromieniowań medycznych. Możliwość
23
niekontrolowanego przedostania się substancji promieniotwórczych do środowiska
może również wystąpić podczas ich transportu środkami kołowymi (samochodami lub
koleją). Pomimo obowiązujących przepisów transportowych narzucających taki sposób
opakowania z
ródeł promieniotwórczych, który praktycznie eliminuje jakiekolwiek
narażenie na rozszczelnienie opakowania, nie można wykluczyć katastrofy
komunikacyjnej lub kradzieży i manipulowania przy tego typu przesyłkach, co w
efekcie powoduje potencjalne zagrożenie promieniowaniem jonizującym. Możliwość
rozpoznania w tym zakresie jest ograniczona, gdyż komenda powiatowa PSP nie
otrzymuje informacji również o legalnie nadawanych i transportowanych tego typu
przesyłkach.
6) Terroryzm
Terroryzm to  forma przemocy polegająca na przemyślanej akcji wymuszenia
bądz
zastraszenia rządów lub określonych grup społecznych w celach politycznych,
ekonomicznych lub innych 18. Z reguły jest to działalność ugrupowań
ekstremistycznych, które za pomocą zabójstw, grożenia śmiercią, porywania
zakładników i innymi metodami usiłują zwrócić na siebie uwagę opinii publicznej
i przedstawiać swoje hasła lub zaprezentować swoje żądania. Jest to jedne
z najgroz
niejszych zagrożeń bezpieczeństwa. Polska będąc członkiem społeczności
międzynarodowej, NATO, Unii Europejskiej, oraz elementem koalicji
antyterrorystycznej działającej w Afganistanie i Iraku, jest bezpośrednio narażona na
ataki terrorystów. Głównym celem ataków terrorystycznych w ostatnich latach było
i najprawdopodobniej nadal będzie spowodowanie dużych strat w ludziach.
Z powyższej analizy potencjalnych zagrożeń bezpieczeństwa powszechnego można
wyciągnąć następujące wnioski:
1. Typowymi zagrożeniami czasu pokoju, które mogą wystąpić na obszarze kraju
o bardzo dużej skali są:
 katastrofalne zatopienia spowodowane powodziami lub awariami obiektów
hydrotechnicznych;
 pożary przestrzenne;
18
Słownik terminów z zakresu bezpieczeństwa narodowego, AON, Warszawa, 1996, s.109
24
 zakażania biologiczne ludzi występujące jako epidemie (grypa, wirusowe
zapalanie wątroby typu A, czerwonka) i epizootie zwierząt (pryszczyca,
zapowietrzenie wścieklizną);
 katastrofalne huragany, zawieje, śnieżyce i burze gradowe;
 skażenia toksycznymi środkami przemysłowymi emitowanymi do atmosfery
w wyniku awarii instalacji przemysłowych i zbiorników w zakładach
produkujących lub wykorzystujących w procesie produkcji te środki;
 skażenia promieniotwórcze, które powstać mogą w wyniku awarii elektrowni
atomowych państw ościennych;
 zjawiska terroryzmu kryminalnego przejawiającego się głównie użyciem
materiałów wybuchowych.
2. Katastrofalne powodzie spowodować mogą niebezpieczeństwo dla życia
ludzkiego oraz poważne straty i szkody w rolnictwie, infrastrukturze
technicznej, komunalnej oraz w dobrach kultury.
3. W przypadku powodzi, ze względu na gwałtowność powstawania zagrożenia na
całym obszarze zalewowym wymagane jest utrzymanie w pełnej sprawności
technicznej systemu ostrzegania i alarmowania ludności.
4. Ze względu na zadania wynikające z sytuacji zagrożenia powodziowego, jak
i w razie potrzeby usunięcia zatorów lodowych niezbędne będzie ścisłe
współdziałanie z wojskiem i jednostkami paramilitarnymi.
5. Największe niebezpieczeństwo dla życia i zdrowia ludzkiego stwarzają rozległe
pożary przestrzenne. W zależności od rodzaju sytuacji z terenów objętych
rozprzestrzenianiem się pożarów może być prowadzona ewakuacja ludności
i zwierząt gospodarskich.
6. W zakresie wykrywania i ostrzegania o rozprzestrzenianiu się obszarów
nadzwyczajnych zagrożeń, np. pożarów przestrzennych, a także udziału sił
w akcjach ratowniczych konieczne będzie współdziałanie województw
sąsiadującymi ze sobą.
7. W obszarze bezpośredniego zagrożenia TSP istnieje potrzeba wyposażenia
załóg zakładów pracy oraz ludności w indywidualne środki ochrony dróg
oddechowych, utrzymania w sprawności technicznej systemów ostrzegania
25
i alarmowania oraz ciągłego monitoringu, a także szkolenia ludności na temat
zasad ochrony przed TSP. Poważne zagrożenie dla środowiska stanowi transport
rurociągowy ropy naftowej i jej produktów. W przypadku awarii istnieje
możliwość zanieczyszczenia zasobów wód podziemnych i powierzchniowych
oraz gruntu.
8. W okresie bezpośredniego zagrożenia ludności TSP nie planuje się jej
ewakuacji. Możliwe będzie jedynie przeprowadzenie ewakuacji
i samoewakuacji ludności poza obszarami bezpośredniego zagrożenia
(położonych w odległości pozwalającej na podjęcie zorganizowanej akcji
ratunkowej). Zachodzić będzie potrzeba współdziałania organów i sił
województw ościennych.
9. Z chwilą wystąpienia skażeń promieniotwórczych działania ochronne
realizowane będą wg ustaleń służb specjalistycznych i administracji, których
ścisłe przestrzeganie w istotny sposób może zmniejszyć skutki tych skażeń.
Duże znaczenie będzie miała szeroka akcja upowszechniania zasad
postępowania w warunkach skażenia.
10. Uszkodzone w wyniku huraganów oraz innych sił przyrody linie napowietrzne
sieci energetycznych oraz odkryte linie przemysłowe ciepłownicze i gazowe
mogą spowodować znaczne zakłócenia w funkcjonowaniu gospodarki, a także
utrudnienia w zakresie kierowania i współdziałania.
11. Obfite i długotrwałe opady śniegu w połączeniu z innymi zjawiskami
atmosferycznymi mogą spowodować znaczne utrudnienia komunikacyjne,
a tym samym stanowić będą zagrożenia dla społeczeństwa i funkcjonowania
gospodarki.
12. Awarie sieci energetycznych i przemysłowych mogą być przyczyną utrudnień w
utrzymaniu rytmiczności funkcjonowania zakładów pracy, powstania ognisk
pożarów itp.
13. Zjawiska terroryzmu kryminalnego przejawiającego się głównie użyciem
materiałów wybuchowych, ostrzeliwaniem i podpalaniem obiektów,
działalnością rodzimych grup przestępczych i ich powiązania z grupami
przestępczymi w innych krajach mogą przyczynić się do:
26
 niebezpieczeństwa powszechnego dla życia, zdrowia lub wolności
obywateli;
 bezpośredniego zagrożenia dla mienia w znacznych rozmiarach;
 bezpośredniego zagrożenia obiektów i urządzeń ważnych dla
bezpieczeństwa lub obronności państwa, siedzib organów administracji
rządowej i samorządowej, obiektów gospodarki lub kultury narodowej.
W celu przeciwdziałania tego typu zagrożeniom istnieje potrzeba
opracowania planów ochrony obiektów oraz instrukcji alarmowej w przypadku
zgłoszenia o podłożeniu lub znalezieniu ładunku wybuchowego w obiekcie
użyteczności publicznej.
14. Ewakuacja planowa ludności z rejonów przewidywanych zagrożeń
przeprowadzona w okresie zagrożenia bezpieczeństwa państwa lub z chwilą
rozpoczęcia konfliktu zbrojnego spowoduje zmiany gęstości zaludnienia
w poszczególnych rejonach, co może mieć wpływ na wielkość strat od środków
napadu przeciwnika.
15. W celu ograniczenia zagrożeń od TSP ze zniszczonych lub silnie uszkodzonych
zakładów pracy celowym jest rozśrodkowanie i obniżenie zapasów
magazynowanych TSP.
16. Niezbędne będzie rozśrodkowanie masy towarowej mającej wpływ na warunki
przetrwania ludności;
17. Mogą również wystąpić specyficzne zagrożenia wewnętrzne takie jak:
 niekorzystne nastroje społeczne, spotęgowane koniecznymi ograniczeniami
praw obywatelskich, wprowadzeniem szczególnych przepisów
administracyjno-porządkowych, reglamentacją dóbr konsumpcyjnych, a
także wprowadzeniem obowiązku świadczeń osobistych i rzeczowych na
rzecz obronności;
 wzrastająca lawinowo przestępczość kryminalna i gospodarcza;
 akty sabotażu i dywersji.
27
18. Zewnętrzne i wewnętrzne zagrożenia występujące na obszarze kraju i regionu
prowadzić mogą do powstania sytuacji kryzysowych, zerwania więzi
społecznych, gospodarczych i strukturalnych.
KATASTROFY ATAKI TERRORYSTYCZNE
KL
SKI ŻYWIOA
OWE
 obiekty użyteczności
POWODZIE
publicznej
KOMUNIKACYJNE
 roztopowe
 obiekty komunikacyjne
 z nadmiernych  drogowe
(samoloty, pociągi, mosty,
opadów  kolejowe
wiadukty, tory kolejowe,
 sztormowe  lotnicze
dworce)
 awarie budowli  morskie
 obiekty komunalne
hydrotechnicznych
( energetyczne,
wodociągowe, ciepłownicze,
BUDOWLANE
telekomunikacyjne, gazowe,
POŻARY
sieci i urządzeń
 budynki
kanalizacyjnych
 osiedla, zakłady  mosty, wiadukty
 lasy  tunele
 torfowiska  budowle
 zboże na pniu, łąki hydrotechniczne
NIEWYPAA
Y
BURZE GRADOWE TECHNOLOGICZNE
 uwolnienie toksycznych
NIELEGALNIE
środków przemysłowych
KATASTROFALNE
 wybuch mieszanki PRZECHOWYWANE
OPADY ŚNIEGU
pyłowo - powietrznej
MATERIAA
Y
NIEBEZPIECZNE
DA
UGOTRWAA
E SUSZE
KATASTROFALNE AWARIE
 energetyczne
 materiały wybuchowe
HURAGANOWE WIATRY
 wodociągowe
 materiały
 burze wiosenne,  ciepłownicze
promieniotwórcze
jesienne  telekomunikacyjne
 materiały toksyczne
 trąby powietrzne  gazowe
 sieci i urządzeń
telekomunikacyjnych
TRZ
SIENIA ZIEMI
EKOLOGICZNE
 tektoniczne zapadliska
 zanieczyszczenie powietrza
 zanieczyszczenie wody
 zanieczyszczenie gleby
LAWINY
 śnieżne
 ziemne
 skalne
WYST
POWANIE
SZKODNIKÓW
 szkodniki zwierzęce
 owady
 wirusowe,
bakteryjne,
grzybowe
 choroby roślin
EPIDEMIE
Rys. 1.1. Zagrożenia bezpieczeństwa powszechnego.
 ludzie
 zwierzęta (epizoocje)
y
ródło: Praca zbiorowa, Materiały III Krajowego seminarium Naukowo  Technicznego pt.
 Zarządzanie bezpieczeństwem i ochroną powiatów, miast i gmin w nowym systemie
administracyjnym państwa Europex Kraków 1999 r.
28
Katastrofom technicznym i technologicznym można zapobiegać poprzez
systematyczne badanie stanu technicznego obiektów i urządzeń oraz właściwą
konserwację. W przypadku zagrożeń nie dających się przewidzieć, ich skutki można
minimalizować poprzez opracowanie procedur i planów ratowniczych zapewniających
maksymalnie sprawne reagowanie służb i instytucji, w razie ich wystąpienia.
W przygotowywanych planach i procedurach ratowniczych uwzględnić należy
możliwość wystąpienia  łańcuszków katastrofalnych zagrożeń .
Poniżej przedstawiam przykład  reakcji łańcuchowej zagrożeń, która może
zaistnieć w rzeczywistości, omawiany czasie III Krajowego Seminarium Naukowo 
Technicznego  Zarządzanie bezpieczeństwem i ochroną powiatów, miast i gmin
w nowym systemie administracyjnym państwa , który odbył się w Krakowie w 1999
roku.
PRZYCZYNA RODZAJ SKUTEK
ZAROŻENIA
nadmierne opady powódz

przerwanie wałów
przeciwpowodziowych
KL
SKA
ŻYWIOA
OWA
przerwanie wałów Katastrofa budowli Powódz
 zatopienie
przeciwpowodziowych hydrotechnicznych terenu
KATASTROFA
BUDOWLANA
zatopienie terenu Zniszczenie sieci Wyłącznie zasilania
energetycznej amoniakalnej instalacji
chłodniczej
KATASTROFALNA
AWARIA
Wyłącznie zasilania wyciek amoniaku
Uwolnienie
amoniakalnej instalacji
toksycznych środków
chłodniczej
przemysłowych
KATASTROFA
TECHNOLOGICZNA
wyciek amoniaku Zanieczyszczenie Rys. 1.2. Reakcja łańcuchowa zagrożeń,
y
ródło jak wyżej.
powietrza
KATASTROFA
EKOLOGICZNA
29
1.4. Struktura systemu bezpieczeństwa powszechnego
Państwo jest zobowiązane zagwarantować swoim obywatelom powszechne
bezpieczeństwo w każdym czasie i każdej sytuacji. Obowiązkiem wszystkich organów
administracji rządowej, samorządu terytorialnego, podmiotów gospodarczych jest
zapewnienie skutecznego przeciwdziałania zagrożeniom bezpieczeństwa
powszechnego. Możliwości oddziaływania zagrożeń związanych z działaniem sił
przyrody i rozwojem cywilizacyjnym są nieograniczone. Dlatego dla zapewnienia
właściwej ochrony ludności przed ich skutkami zostały powołane różnego rodzaju siły
dysponujące potencjałem, który będzie w stanie przeciwstawić się odpowiednim
zagrożeniom. Wszystkie te siły muszą jednak współdziałać w ramach systemu
bezpieczeństwa powszechnego.
System bezpieczeństwa powszechnego w Polsce tworzą:
1. Organa władzy i administracji
2. Profesjonalne rządowe i pozarządowe służby ratownicze
3. Rządowe i pozarządowe organizacje pomocy humanitarnej
4. Służby monitoringu zagrożeń, media, służby municypalne
5. Policje, służby i inspekcje, wojskowe wsparcie władz cywilnych
6. Organizacje Obrony Cywilnej, samoochrona powszechna
7. Przedsiębiorcy jako beneficjanci, potencjalni sprawcy zagrożeń i pracodawcy
Biorąc pod uwagę strukturę funkcjonalną system bezpieczeństwa powszechnego
obejmuje:
 podsystem kierowania;
 podsystem wykonawczy;
 podsystem wsparcia19.
19
P. Górski, Zastosowanie modelu systemu do opisu wybranych elementów systemu obronnego państwa,
AON, Warszawa 1998, s.63
30
Podsystem kierowania systemu bezpieczeństwa powszechnego stanowią elementy
władzy i administracji publicznej, podmiotów gospodarczych i organizacji
pozarządowych. Elementy te są ze sobą wzajemnie powiązane, a ich działalność
skoordynowana tak, aby zapewnić sprawne funkcjonowanie całego systemu.
Biorąc pod uwagę aktualny stan prawny można wyróżnić:
1) nadrzędny system kierowania;
2) centralny system kierowania;
3) roboczy system kierowania ( cywilny i wsparcia wojskowego).
Na każdym szczeblu kierowania występuje podsystem decyzyjny i podsystem
informacyjny20. W nadrzędnym podsystemie kierowania zapadają najważniejsze
decyzje, następuje rozdział finansów, a także podejmowane są decyzje
o wprowadzaniu różnych ograniczeń w funkcjonowaniu państwa.
Nadrzędny podsystem decyzyjny:
a) Prezydent RP  wprowadza stan wyjątkowy i stan wojenny, a także ogłasza
mobilizację;
b) rada ministrów ( w tym premier)  wprowadza stan klęski żywiołowej,
wnioskuje o wprowadzenie pozostałych stanów nadzwyczajnych, podejmuje
decyzje budżetowe, wydaje rozporządzenia wykonawcze regulujące działanie
systemu;
c) ciała kolegialne, łączące funkcje polityczne prezydenta i Rady Ministrów
( Rada Gabinetowa)
d) Inne elementy ( np. NIK, NBP)21
Nadrzędny podsystem informacyjny obejmuje:
a) komitety rady ministrów
b) centralne urzędy i instytucje dysponujące z
ródłami informacji ( UOP, PAP,
GUS, KRRiT, PAA)
20
W. Kitler, Obrona cywilna (niemilitarna) w obronie narodowej III RP, s.115
21
Tamże, s. 116
31
Centralny podsystem kierowania składa się także z dwóch elementów: centralnego
podsystemu koordynacyjno  decyzyjnego oraz centralnego podsystemu
informacyjnego. Centralny podsystem kierowania w zakresie sobie właściwym ma za
zadanie realizowanie polityki określonej przez nadrzędny podsystem decyzyjny22.
W skład centralnego podsystemu koordynacyjno  decyzyjnego wchodzą:
a) minister właściwy do spraw wewnętrznych i administracji, który pełni funkcję
nadrzędną w podsystemie;
b) pozostali ministrowie;
c) centralne organy administracji podległe ministrom, radzie ministrów lub
premierowi.
Skład centralnego podsystemu informacyjnego przedstawia się następująco:
a) jednostki organizacyjne ministerstw i urzędów centralnych odpowiedzialne za
zbierania i przetwarzanie danych;
b) centralny oraz resortowe plany i programy działania.
Ostatnim elementem systemu jest roboczy (terytorialny podsystem kierowania). Jego
zasadniczymi elementami są: roboczy cywilny podsystem kierowania i roboczy
podsystem kierowania wsparciem wojskowym23.
W skład roboczego cywilnego podsystemu kierowania wchodzą:
a) roboczy cywilny podsystem koordynacyjno  decyzyjny:
 terenowe organy administracji rządowej;
 terenowe organy administracji samorządowej;
 kierownictwo podmiotów gospodarczych;
 organy kierowania (władze) organizacji pozarządowych.
b) roboczy cywilny podsystem informacyjny:
 ciała kolegialne terenowych organów administracji;
 komórki organizacyjne administracji terytorialnej;
22
Tamże, s. 133
23
Tamże, s. 116-117
32
 specjalistyczne struktury zbierania i dystrybucji informacji
służb, straży, inspekcji i policji oraz organizacji
pozarządowych.
W skład podsystemu kierowania wsparciem wojskowym wchodzą:
a) terenowe organy administracji wojskowej;
b) organy dowodzenia SZ;
Podsystem wykonawczy systemu bezpieczeństwa powszechnego stanowią
wszystkie podmioty, które praktycznie wykonują decyzje szczebli nadrzędnych, oraz
inne zadania wynikające z przepisów prawa. W zależności od rodzaju wykonywanych
zadań poszczególne elementu podsystemu można zgrupować w oddzielnych pionach
funkcjonalnych24:
1) Ochrona techniczna przed zagrożeniami i odbudowa
1) jednostki organizacyjne działów: architektury i budownictwa; gospodarki
morskiej; gospodarki wodnej, kultury i ochrony dziedzictwa narodowego,
gospodarki przestrzennej, rolnictwa, Skarbu Państwa, transportu, turystyki,
środowiska, spraw wewnętrznych, zdrowia;
2) jednostki organizacyjne administracji samorządowej;
3) siły i środki podmiotów gospodarczych;
4) siły i środki organizacji pozarządowych;
5) woluntariusze, doraz
ne działania ludności cywilnej.
2) Ratownictwo i ewakuacja
1) straże, służby, inspekcje i policje podległe administracji rządowej
i samorządu terytorialnego;
2) formacje obrony cywilnej
3) służby pogotowia (ratunkowego, energetycznego, gazowego, drogowego,
itd.);
4) inne.
24
Tamże, s. 117
33
3) Pomoc humanitarna realizowana przez służby podległe administracji rządowej
i samorządowej (zdrowie, opieka społeczna, kultura i ochrona dziedzictwa
narodowego, oświata i wychowanie, sprawy wewnętrzne, itd.), oraz organizacje
pozarządowe
4) A
ączność stanowią operatorzy publiczni ( media państwowe, Poczta Polska),
systemy łączności poszczególnych instytucji państwowych, prywatnych
i pozarządowych, a także operatory prywatni.
Ostatnim elementem w opisywanym systemie jest podsystem wsparcia. W skład
podsystemu należy zaliczyć:
 wojskowe wsparcie władz cywilnych i społeczeństwa;
 pomoc humanitarna innych państw.
Elementy podsystemu wykonują swoje zadania wsparcia w każdej sytuacji
noszącej znamiona kryzysu. Przykłady sytuacji kryzysowych w wielu państwach
świata w ostatnim choćby dziesięcioleciu wskazują wyraz
nie istotę i znaczenie wsparcia
działań cywilnych siłami wojska, a także podejmowanie działań wspomagających w
ramach pomocy humanitarnej przez organizacje międzynarodowe i państwa.
34